Овоз камчиликлари ва уларни коррекциялаш - Педагогиka - Рефераты

Овоз камчиликлари ва уларни коррекциялаш

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

23.7119140625 KB

Овоз камчиликлари ва уларни коррекциялаш Режа: 1. Овоз бузилиши сабаблари. 2. Овоз бузилишининг турлари. 3. Овозни тиклашдаги логопедик ишлари. 4. Овоз бузилишини к орекциялаш. Т аянч сўзлар : ( Мутизм. Афония.Дисфония.Фонестения.Функционал ) Овоз нутқни ўзоқ масофадан эшитишни таъминловчи мухим воситадир. Инсон бўғзи орқали чиқадиган, мураккаблиги ва социал аҳамиятидан қатъий назар ҳар қандай товуш хақидаги тасаввур инсон овози тушунчасига киради. Овоз нутқининг ифодалилиги, эмоционаллиги ва мазмунининг аҳамиятини таъминловчи воситалардан бири бўлиб, у нутқнинг эшитишини таъминлайди. Овознинг энг оддий кўринишлари инсоннинг инграши, бақириш, кулиши, йўталиши каби реакцияларда ифодаланади. Овоз функциясини бузилишлари кўпинча болалар ва ўсмирларда кузатилади. Овоз бузилишларининг келиб чиқиш сабаблари турличадир. Булар бўғиз, бурун- хиққилдоқ, оғиз-хиқилдоқ, ўпка, бронхлар ва трахея касалликлари, юрак ва юрак- қон томир системаси касалликлари, гапиришда ва қўшиқ айтишда овоз гигиенасига риоя қилмаслик, овозни хаддан ташқари зўриқтириш, овоз чиқаришнинг нотўғри техникаси ва эшитишнинг пасайиши бўлиши мумкин. Кўрсатилган этиологик факторлар органик ва функционал овоз б у зилишларини келтириб чи қ аради. Балоғатга етиш даврида овоз бузилишларининг келиб чиқиши хавфи мавжуд бўлади, шунинг учун мутация даврида хорда қўшиқ айтишдан сақланиш керак. Қўшиқ айтишда ўз овозига мувофиқ келмаган овоз регистрида куйлаш ҳам зарарлидир. Овоз гигиенасига доимий риоя қ илмаслик функционал овоз б у зилишларига олиб келади. Органик овоз бу зилишлари овоз аппаратининг нот ў ғри ривожланиши натижасида келиб чиқади. Гармонал бузилишдаги потологик ўзгаришлар, жумладан қ ал қонсимон без касалликлари кўпинча овоз бузилишларини келтириб чи қ аради. Овоз бузилишлари келиб чиқишига кўра функционал ва органик овоз бузилишларига булинади. Органик овоз бузилишлари периферик ва марказий ҳарактерда бўлиши мумкин. Периферик ҳарактердаги органик овоз бузилишлари асосида овоз аппарати касалликлари: ун пайчаларидаги тугунчалар, бўғиз ва ун пайчаларининг папиламатозлари, бўғиз стенози, жарохатланишлар, куйишлар ётади. Булар периферик ҳарактердаги органик овоз бузилишларини келтириб чикаради. Марказий ҳарактердаги органик овоз б у зилишлари дизартриянинг турли к ў ринишларида к у затилади. Марказий ҳарактердаги овоз б у зилишларига афония ва дисфония киради. Функционал овоз бу зилишида овоз хосил бўлиш б ў лимларида хеч қандай патологик ўзгаришлар к у затилмайди . Функционал овоз б у зилишларида: мутизм, афония, дисфония, фоностения каби ўзгаришлар киради. Кучли қў р қ ув натижасида овознинг

т ў сатдан ва бутунлай й ў қолиши истерик мутизм деб аталади ва бу функционал овоз б у зилиши шаклларидан бири хисобланади. Мутизм ўзоқ вақт қўрқиш, аффектив қўзғолиш ёки рухий зўриқиш натижасида келиб чиқади. Функционал афония овознинг бутунлай йўқолиши бўлиб, бемор фақат шивирлаб гапиради, лекин йуталганда овоз чиқади. Функционал афониянинг қуйидаги кўринишлари ажратилади: А) паретик афония , овознинг тусатдан йўқолиши билан ҳарактерланади, бўғиз мукуллари функционал жихатидан бушашган бўлади. Б) спастик афония бутун овоз аппаратининг хаддан ташқари кучли зўриқиши. В) паратикспатик афония сохта ун пайчалари фаолиятининг керагидан ортиб кетиши ва хақиқий ун пайчалари фаолиятининг сусайиши ёки аксинча. Дисфония нафас аппарати, шунингдек хиққилдоқ, бўғиз, бўйин мускулларининг таранглашиши ва дағал, хирилдоқ, қисилган овоз билан ҳарактерланади. Фоностения овоз хосил бўлиш аппаратида хеч қандай органик ўзгаришлар бўлмаган холда овоз хосил қилиш функциясининг бузилиши, тез толиқувчанлик, овоз жараёнининг бузилиш ёки овознинг кучи, баландлиги ва овоз тембрининг ўзгариши, овознинг хирилдоқлиги билан ҳарактерланади. Овзнинг нотўғри хосил бўлиши овознинг йўқлиги ёки хирилдоқ бўлишига нисбатан кўп турли кўринишларга эга бўлади. Овозни тиклашда олиб бориладиган логопедик иш мазмуни 2 даврдан иборат бўлади: 1. Тайёрлов даври. 2. Овозни тиклаш даври. Тайёрлов даври анаменезтик маълумотлар йиғиш психотерапия, массаж, артикуляцион машқлар, нафас гимнастикаси ва овоз машқларини ўз ичига олади. Бола овозини тиклаш ишларини бошлашдан аввал бола хақидаги анаменезтик маълумотларни олиш, шунингдек клиник, психопедагогик ва логопедик текширишларнинг натижаларини тартибга солиш ва умумлаштириш зарурдир. Психотерапиянинг мақсади боланинг онгини, активлигини, иродасини овозни тиклаш жараёнига жалб қилишдир. Психотерапия бола шахсини қ айта тарбиялашга бола шахсини қийинчиликларни енгиш ва тезро қ со ғ айиши учун кўрашишга ёрдам беради ва уни фаоллаштиради. Артикуляцион машқларнинг мақсади артикуляцион аппарат барча қисмларини аниқ, тез, тўғри ҳаракатини таъминлаш ва артикуляцион аппарат фаолиятини нафас ва овоз хосил қилиш органлари иши билан мувофиқлаштиришдир. Артикуляцион мукулларни зўриқишдан ва аксинча бўшанглик, заифликдан холос қилиш зарур. Артикуляцион аппаратни зўриқишдан холос қилиш ва унинг тонусини ошириш учун гигиеник массаждан фойдаланилади. Массажда бармо қ ларнинг учи билан: А) пешона ў ртасидан чаккалар томон ва кўз атрофида буруннинг икки кўз ўртасидаги юқори қисмигача.

Б) буруннинг икки кўз ўртасидаги юқориги қисмидан қулоқ олди чу қ урчаси томон. В) бурун учидан юқори ва пастга Г) бурун учи атрофида винтсимон ҳаракатлар, юқори ва пастки лабларга ў тиш билан массаж қилинади. Массаж билан бир вақтда артикуляцион аппаратнинг турли қисмлари учун алохида ажратилган артикляцион машқлар олиб борилади. ҳар бир артикуляцион машқлар ҳаракати айни олдида ўтирган холда аниқ, шошилмасдан, муайян ритмни сақлаган холда амалга оширилади. Артикуляцион машқлар билан бир вақтда 2 чи ёки 3 чи машғулотдан бошлаб нафас машқлари ҳам олиб борилади. Нафас машқларини ў тказишда қ уйидаги қоидаларга риоя қилиш керак: 1. Б олани толи қ тириб қў ймаслик, яъни машқларнинг сонини ва ўтказилиш суръатини қатъий меъёрда қилиш. 2. Боланинг кўкрак қафасини хаво билан тўлиб қолмаслигини ўзатиб туриш. 3. Бола ҳаракатларини секин, сано қ остида, бир текисда, шамоллатилган хонада овқатгача бажариш керак. Иккинчи давр : яъни овозни тиклаш жараёни мураккаблашиб борувчи 3 б осқичдан иборат: 1.Овоз товушини хосил қилиш. 2.Хосил қилинган овозни мустахкамлаш. 3. Овоз хосил қилиш жараёнини автоматлаштириш . Овоз товушини хосил қилиш-тикловчи таълимнинг энг мухим, энг мураккаб, энг ўзоқ давом этадиган босқичидар. Овоз товушини инграш ёки мураш интонацияси орқали хосил қилиш мақсадга мувофиқдир. Хосил қилинган овоз товуши очиқ ва ёпиқ бўғинларда у, о, а, и унли товушлари билан бирлаштирилади. Хосил қилинган овозни мустахкамлаш. Бу даврнинг асосий вазифалари: 1.Хосил қилинган овозни унли ва ундош товушлар билан бирга бўғинларда, сўзларда, гапларда мустахкамлаш. 2.Овоз баландлигини, овоз кучини, овоз тембрини, овоз моделиациясини, нутқнинг методик интонацион томонларини ривожлантириш. 3. Қ ўшиқ айтиш овозини хосил қилишдан иборат. Овоз хосил қилиш жараёнини автоматлаштириш. Болаларда овозни хосил қилиш ва уни ривожлантириш б ў йича олиб бориладиган логопедик машғулотларнинг 2 ва 3 даврларини бир-биридан ажратиш қийин, чунки овоз хосил қилиш жараёнининг автоматлашуви 2 - давр и даё қ бошланади. 3 - даврнинг асосий вазифаси овозни боланинг кундалик нутқига амалий жихатдан киритиш, болани баланд, жарангли овозда эркин, зўриқишсиз, товушларни аниқ талаффуз қилган холда фойдаланишга ўргатишдир. Бу даврда қуйидаги машқлар ўтказилиши мумкин: 1. Унликларни баланд ва паст овозда тезлаштириб бориладиган суръатда куч билан ва кучсиз санаш.

2. Ма қ оллар, тез айтишларни овоз баландлигини, кучини, моделяциясини ўзгартириб, турли интонациялардан фойдаланган холда нутқ суръатини тезлаштира бориб талаффуз қилиш. 3. Шеър , текстларини ёд олиш. 4. Масалаларни ўқ иш ва ёд олиш. 5. Х алқ эртакларини ўқ иш ва матнларни овоз чи қ ариб ўқ иш . 6. Логопед танлаган шеър ва матнларни овоз чикариб ўқиш . 7. Берилган мавзу б ў йича ва расмларга ў араб хикоя т у зиш. Овоз бузилишлари кўпинча овоздан нотўғри фойдаланиш натижасида ва кўп холларда овоз нагрузкаси билан боғлиқ бўлган касб кишиларда ҳамда қўшиқ айтувчиларида учрайди. Болалик ёшида овознинг хириллаши асоан овознинг хаддан ташқари зўриқишидан келиб чиқади. Бунинг олдини олиш учун болани бақиришга мажбур қилмаслик ва шу билан бирга боланинг ҳар қандай бақиришга ҳам жавоб бермаслик керак. Болаларни гавдани тўғри тутишга ўргатиш лозим ва уни гавдани тутишдаги камчиликларни йўқотиш мухимдир. Чунки бу камчиликлар нафас ва овоз мускулатурасини зўриқиш холатини келтириб чикаради ва бу ҳам овоз бузилишларига олиб келади. Овоз бузилишларининг олдини олиш учун овоздан табиий регистрида, табиий диапазонда ва ўртача баландликда фойдаланиш принципиал жихатдан зарурдир. Овоз ўз кучи ва баландлиги жихатидан индивидуал физиологик им к ониятлардан ошмаслиги керак. Овоздан фойдаланиш ҳарактери ва унга бахо бериш кишилар билан ало қ а муносабати учун мухимдир. Чунки овознинг ифодалилик даражасига қ араб одамнинг рухий холатини аниқлаш мумкин. Назорат саволлари : 1. Овоз хосил б ў лишининг анатомик-физиологик механизмини ёрити нг. 2. Органик ва функционал овоз бузилишларининг фарқини айтинг. 3. О в оз бузилишларини бартараф этишда олиб бориладиган тиббий- педагогик тадбирларни ёритиб беринг. 4. Махсус болалар боғчасига борганда болалар овози холатига эътибор беринг. 6. Болалар овоз гигиенаси хақида педагоглар ва ота-оналар билан олиб бориладиган сухбат к онспектини т у зинг. 7. Болалар овозини ривожлантириш учун ў йинлар танланг. Фойдаланилган адабиётлар: 1. Выготская И.Г. Исправление нарушений звукопроизношения у дошколников. Москва 1977 йил. 2. Па тапова С.Л. Коррекционно-логопедическая работа при нарушениях голоса. Москва 1984 йил. 3. Филичева Т.Б, Волкова Л.С, Муминова Л. Логопедия 1998 йил. 4. Алмазева. Е.С. Логопедическая работа по восстановлению голоса у детей. Москва 1973 йил.

Похожие

Дудуқланиш ва уни коррекциялаш методлари

Алалия ва афазия нутқ камчиликларини коррекциялаш

Дислалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Дизартрия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Овоз билан ва овозсиз ( ичда ) укиш