Дудуқланиш ва уни коррекциялаш методлари - Педагогиka - Рефераты

Дудуқланиш ва уни коррекциялаш методлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

www.arxiv.uz РЕЖА: 1. Дудуқланишнинг келиб чиқиш сабаблари. 2. Дудуқланишнинг аломатлари. 3. Дудуқланишни коррекциялаш.

www.arxiv.uz Таянч сўзлар: (Физиологик ва рухий бузилишлар. Невропатик касалланишлар. Конситуцион мойиллик Асфенция. Рухий сиқилиш. Эмоционал ҳаракатлар.) Дудуқланиш бу нутқ аппарати мускулларининг тортишиши натижасида нутқнинг суръат охангининг бузилишидир. Дудуқланиш сабаблари хозирги вақтда 2 гурухга бўлинади: мойиллик сабаби ва келтириб чиқарувчи сабаблардир. Мойиллик сабабига қуйидагилар киради: -ота-оналарнинг невропатик касалланиши. -дудуқланувчининг ўзидаги невропатик хусусиятлар. -наслий бузилиш. -бош миянинг турли даврлардаги ривожланишида, кўплаб салбий омиллар таъсирида шикастланиши. Келтириб чиқарувчи сабаблар гурухида анатомик-физиологик рухий ва социал сабабларни ажратиб кўрсатишимиз мумкин. Анатомик-физиологик сабаблар: энцефамитик окибатлари бўлган жисмоний касалликлар, жарохатлар, миянинг органик бузилиши, заҳарланиши ва марказий нутқ аппаратини заифлаштирувчи бошқа касалликлар натижасида нерв системасининг тамоман издан чиқиши ёки ўта чарчаши, қизамиқ, терлама, гижжалар, бурун, ҳалқум, хиққилдоқ касалликлари, дислалия, дизартриянинг ва нутқ тўлиқ ривожланмаганлиги холларидаги товуш талаффузи аппаратининг мукаммал ривожланмаганлиги. Рухий ва социал сабаблар: қисқа муддатли бир лахзалик рухий шикаст, ўзоқ вақт таъсир кўрсатадиган рухий шикаст, сурункали зиддиятли кечинмалар, рухий зўриқиш ёки хал этилмаган, умумий ғов бўлувчи зиддиятли вазиятлар кўринишидаги ўзоқ муддатли салбий хиссиётлар, рухан жуда оғир эзилиш, ўткир самарасиз таъсирни келтириб чиқарадиган кучли, бехосдан пайдо бўладиган изтироблар, вахималик ва ўта шодланиш холати, нутқнинг болаликда нотўғри шаклланиши, кичик ёшдаги болани

www.arxiv.uz хаддан ортиқ нутқ материаллари билан таништириш, зўриқтириш, полиглоссия, эрта ёшда бирданига қандайдир турли хил тилларни билиш одатда қандайдир бир тилдаги дудуқланишни келтириб чиқаради. Дудуқланувчиларга тақлид қилиш, бундай рухий индукция иккита шаклга ажралади: суст-бола дудуқланадиган кишининг нутқини тинглаб беихтиёр дудуқлана бошлайди, у фаол дудуқ кишига тақлид қилади, чапақайликдан ўнақайликка ўргатиш. Доимо эслатиш, тартибга чақириш боланинг олий нерв фаолиятини издан чиқариш ва дудуқланишни келтириб чиқариш билан бирга невратик ва психопатик холатларга олиб келиши мумкин; ўқитувчиининг болага нотўғри муносабатда бўлиши, хаддан ортиқ қаттиққўллик, шафқатсизлик дудуқланишнинг юзага келиши учун туртки бўлиб хизмат қилиши мумкин. Хозирги даврда дудуқланишнинг аломатларини бир-бирига ўзаро яқин бўлган иккита гурухи ажратилади; биологик (физиологик) ва социал (психологик). Физиологик аломатларига кўра нутқнинг хосил бўлишида иштирок этувчи аъзоларининг тортишиши, марказий нерв системаси ва жисмоний саломатлигининг, умумий ва нутқ ҳаракатларининг бузилиши киради. Психик аломатларга нутқда тутулиш ва хис-хаяжонли нутқнинг бошқа бузилишлари нутқда қайд қилиш феномени, логофобиялар, найранг ишлатиш ва бошқа рухий жихатлар киради. Нутқ акти жараёнидаги мускул тортишиш 3 хил бўлади; клоник, тоник ва аралаш. Дудуқланиш тутиб қолишининг беқарор тезлигини ўрганиш тўғри нутқнинг сақланиб қолган нутқ фаолиятидаги ва нутқ вазиятидаги турли даражали мураккабликларига боғлиқ равишдаги кўрсаткичларини белгилаш тўғрисидаги тушунчаларни асослаш учун имконият яратади. Сақланган нутқ даражасини аниқлаш логопедик ишнинг ҳар бир босқичидаги асосий тузатиш вазифалари учун мухим аҳамият касб этади.

www.arxiv.uz Дудуқланишнинг пайдо бўлишига шунингдек умумий ва нутқ моторикасининг турлича бузилишлари хосдир. Улар зўраки ва ихтиёрий тутиб қолиш тарзида бўлиши мумкин. Дудуқланувчилар ўзларининг қийин нутқини никоблаш ёки енгиллаштириш мақсадида бундай ҳаракатлардан фойдаланадилар. Дудуқланишнинг социал асоси шундай психик асоски, унинг асосида « нутқнинг заифлашувини идрок этиш» пайдо бўлади. Ў зининг нот ў кислигини хис этиш невротик касалликнинг ривожланишида асосий омиллардан бири хисобланади. Хасталанган киши ўзининг касаллик аломатларига қанчалик кўп эътибор берса, у шунчалик зурайиб бораверади. Натижада шундай оғир ахвол пайдо бўладики, бемор ундан сира қутула олмайди, касаллик аломати унинг эътиборини чулғаб олади, бунинг оқибатида аломатлар янада ривожланади ва беморнинг эътиборини ўзига қаратади. Дудуқланиш муаммолари билан шуғулланувчи тадқиқотчилар нуқсонга эътиборни жалб этиш тушунчаси борасида турлича қарашларни келтирадилар: диққат эътиборнинг алохида хусусияти, нуқсонни идрок этиш, у хақида тасаввурга эга бўлиш, унга нисбатан турлича хиссиётли муносабатда бўлиш кабилар. Нуқсонда қайд қилинадиган турли даражаларнинг хақиқий мураккаблигини ифодаловчи меъёрларни топиш мухимдир. Бундай меъёр сифатида дудуқланувчининг ўз нуқсонига нисбатан хис-хаяжонли муносабати борасидаги 3 та вариантдан ва уларга қарши иродавий куч- ғайрат сарфлашнинг 3 та вариантидан фойдаланиш мумкин. Шулар муносабати билан дудуқланадиган кишиларни уч гурухга ажратиш учун «касалликка диққатни жалб қилиш» атамасининг киритилиши ўринлидир. 1. Касалликка диққатни жалб қилишнинг нолинчи даражаси: болалар гуё ўз нуқсонини сезмагандек, у хақида ўйламайдилар ва ташвишланмайдилар. Тортиниш, ўзининг нотўғри нутқи хусусида ўйлаш, нуқсонни бартараф этиш учун хеч қандай уринишлар бўлмайди.

www.arxiv.uz 2. Касалликка диққатни жалб қилишнинг муътадил даражаси; юқори синф ўқувчилари ва ўсмирлар ўз нуқсонидан ташвишланадилар, ундан уяладилар, дудуқланишни яширадилар, турлича хийла ишлатишгача борадилар, атрофдагилар билан камроқ муносабатда бўлишга уринадилар. Улар ўзлариниг дудуқланишларини биладилар, унинг кетидан қатор ноқулайликларни бошдан кечирадилар, ўз камчилигини ниқоблашга уринадилар. 3. Касалликка диққатни жалб қилишнинг яққол ифодаланган даражаси: Дудуқланувчиларда нуқсон борасидаги ташвишланиш ўзининг нотўкислигини доимий чуқур хис этишга айланади, бунда ҳар бир ҳаракат нутқий нотўкислик тушунчаси орқали тахлил этилади. Улар ўз диққатларини нутқий камчиликларига йуналтирадилар, дудуқланишдан чуқур ташвиш чекадилар, улар учун касалликка эътибор бериш, касалликдан шубхаланиш, гапиришдан олдин вахимага тушиш, одамлардан, вазиятлардан ва бошқалардан гумонсираш хосдир. Дудуқланиш учта даражаға ажралади: енгил дудуқланиш- киши асабийлашган холатида ёки тез гапираётганида дудуқланади: уртача дудуқланиш- киши тинч, одатдаги вазиятда осон гапиради, кам дудуқланади, хис-хаяжонли дамларда кучли дудуқланиш юз беради: оғир дудуқланиш- киши бутун нутқи давомида, доимий чалгитувчи ҳаракатлар қилиши билан дудуқланади. дудуқланиш давом этишига кўра куйидаги турларга ажратилади: доимий- дудуқланиш пайдо бўлгач турли нуктк шаклларива вазиятларида бевосита намоён бўлади: тўлқинсимон дудуқланиш- дудуқланиш гох камаяди, гох кучаяди лекин бутунлай йўқолмайди: қайталанувчи- дудуқланиш йўқолиб, яна пайдо бўлади, яъни қайталаниш юзага келади, ўзоқ муддатли эркин тутулишсиз нутқдан сўнг қайта пайдо бўлади.

www.arxiv.uz Дудуқланишни бартараф этишнинг амалдаги воситалари ва методларини ўрганишда уларнинг дудуқланувчига таклиф этилган таъсир воситалари хусусиятларини ҳам кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир. Биринчи холатда бу даврлаш тадбирлари, иккинчисида педагогик тадбирлар ва учинчисида дудуқланувчига даволаш ва педагогик жараёнларнинг турли холатда қўшиб олиб борган холда таъсир этиш. Дудуқланишни бартараф этишнинг терапевтик воситалари турлича даражалари ва шаклларида кадимдан бошлаб барча даврларда қўлланиб келинган. Дудуқланишни даволашнинг жаррохлик методи эрамизнинг I асридан XIX аср ўрталарига қадар то унинг бесамаралилиги ва хавфлилиги хақидаги фикрлар тасдиқлангунча қўлланган. Психотерапевтик таъсирлар. Дудуқланишга невротик заифлашуви сифатидаги қарашларни пайдо бўлиши билан айрим муаллифлар уни психотерапевтик таъсир орқали бартараф қилишга биринчи даражали аҳамият бера бошладилар. Дидактик усуллар. Дудуқланувчиларда тўғри нутқни дидактик усулда тарбиялаш тарафдорлари ҳам нутқнинг айрим элементларини, ҳам умуман нутқни камраб олувчи турли хил ва секин-аста мураккаблашадиган нутқий маш ғулотлар системасини тавсия этишди. дудуқланишни бартараф этишга замонавий атрофлича ёндашув деганда дудуқланувчи рухий жисмоний холатининг турлича томонларига турли мутахассисларнинг ҳар- хил восита ва усуллари билан педагогик даволаш орқали даволаш, таъсир этиш тушунилади. Барча педагогик даволаш мажмуини дудуқланувчиларга таъсир этиш хусусиятига караб шартли равишда иккита гурухга ажратиш мумкин: даволаш- соғломлаштириш ва педагогик тузатиш. Тиббиётчи олиб борадиган даволаш- соғломлаштириш ишлари қуйидаги асосий вазифаларни ўз ичига олади: дудуқланувчининг асаб

www.arxiv.uz системаси ва жисмоний холатини мустахкамлаш ҳамда соғломлаштириш, уларнинг рухий-жисмоний холатидаги оғиш ва патологик куринишларни бартараф этиш ва даволаш. Логопед олиб борадиган педагогик тузатиш ишлар куйидаги асосий вазифаларни ўзида мужассамлаштиради, дудуқланувчи нутқидаги нуқсонлар ва рухий нотукис жихатларини бартараф этиш. Логопед ўз услуби ва воситаларини дудуқланувчига таъсир этишда қўллай биладиган зарур мутахассисларнинг ҳамкорликдаги тиббий-педагогик ишини ташкил этади.

www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛИЛГАН АДАБИЁТЛАР: 1.Селиверстов.В.И. Заикание удетей. Москва 1979 йил. 2.Чевелева Н.А. Исправление заикание у школьников в процессе обучения. 1978 йил. 3.Выготская И.Г. Устранение заикание у дошкольников в игре. М.1984 4.Власова Н.А. Логопедическая работа с заикаю ш имся дошкольниками. Москва. 1959 йил 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Дислалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Дизартрия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Ўқитиш методлари ва уни турлари

Нутқнинг фонетик – фонематик томонидан ривожланмаганлиги ва уни коррекциялаш

Мунозара методлари ва уни ташкил этиш технологияси