Ўқитиш методлари ва уни турлари - Педагогиka - Рефераты

Ўқитиш методлари ва уни турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Ўқитиш методлари ва уни турлари Режа: 1. Таълим методларининг классификацияси. 2. Ўқитишнинг замонавий методлари 3. Дарс жараёнларида ўқитишни фаол методларидан фойдаланиш. 4. Ўқитишни ташкил этиш шакллари

Ўқитиш (таълим) методи кўпинча ўқитувчининг ўқувчилар билимларни чуқур, онгли ва мустақил эгаллаб олишларига қаратилган ва ўқувчилар билиш фаолиятини бошқаришни таъминлайдиган фаолият усуллари сифатида таърифланади. МЕТОД-юнонча атама бўлиб, у мақсадга эришиш йўлини билдиради – муайян маънода тартибга солинган фаолият. Ўқитиш методлари ўқув жараёнининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Таълим методи, бу ўқитувчи ва ўқувчининг тартибга солинган ўзаро алоқадаги фаолияти, ўқитиш жараёнида таълим ва ривожланиш масалаларини ҳал қилишга қаратилган фаолиятдир Таълим методлари ҳозирги вақтда қуйидагича классификацияланади: а) билим олишнинг асосий манбаи бўйича (оғзаки, кўргазмали ва амалий); б) ўқитувчи фаолияти шакллари бўйича (ўқитиш методлари) ва ўқувчилар фаолиятининг шакллари бўйича (таълим (олиш) методлари); в) фикрлаш, эслаб қолиш ва билим олиш фаоллигининг характери бўйича (репродуктив, изоҳли-кўргазмали, муаммоли-изланишли, тадқиқотли); г) хулоса чиқариш турлари бўйича (индуктив, дедуктив). Ўқитишнинг оғзаки, кўргазмали ва амалий методлар . Агар ўқувчилар асосий ўқув ахборотини ўқитувчининг оғзаки мулоҳазалари ва исботлари жараёнида ёки дарслик матнлари асосида олсалар, бундай методлар оғзаки: тушунтириш, ҳикоя, суҳбат, баён, изоҳ, ва ҳоказо методлар жумласига киради. Оғзаки методлардан фойдаланиш жараёнида кўргазмали қуроллардан фойдаланиш мумкин. Аммо, улар ёрдамчи ўрин ўйнайдилар Кўргазмали методлар деганда таълим жараёнида қўлланиладиган кўзгазмали қуроллар ва техника воситаларига кўп даражада боғлиқ бўлган ўқув материалини ўзлаштириш шакллари тушунилади. Машқлар, мустақил топшириқлар, амалий ва лаборатория ишлари асосида ўқув материалини эгаллаш шакллари таълимнинг амалий методлари жумласига киради.

Ўқувчиларнинг ўқув материалини эгаллашлари асосан хотиранинг эслаш функциясига асосланган методлар репродуктив методлар дейилади. Изоҳли-кўргазмали методлар янги мазмунни ўрганишнинг турли шаклларида фойдаланилади. Изоҳли-кўргазмали методлар икки қисмга бўлинади: биринчи қисмда назарий маълумотлар берилса, иккинчи қисмда оғзаки тарзда ҳам, кўргазмали қуроллар ёрдамида ҳам маълумотлар берилади. Муаммоли-изланишли методлар . Ўқувчилар онгида проблемали вазият ёки илмий изланишларни ташкил этувчи методлар муаммоли-изланишли методлар дейилади. Ўқувчилар ўқитувчи раҳбарлигида айрим тадқиқот вазифалари ва ишларни бажаришлари, мустақил кузатишлар, уларни ёзиш ва натижаларни таҳлил қилишлари каби методлар тадқиқот методлари дейилади. Шунингдек, фаол ўқитиш методлари – ҳозирги вақтда таълим муассасаларида ўқитишнинг икки хил тури яъни, анъанавий ва ноанъанавий ўқитишнинг замонавий методлари қўлланилмоқда. Ўқитишнинг замонавий методларини қўллаш ўқитиш жараёнида юқори самарадорликка эришишга олиб келади. Анъанавий ўқитиш жараёнида асосан ўқитувчи авторитарлик билан дарсни олиб борса (субъект-объект), ноанъанавий ўқитиш жараёнида эса ўқувчи шахсига эркинлик бериш, муносабатларни демократлаштириш (субъект–субъект) асосида дарс жараёнлари ташкил этилади. Анъанавий (суст) ва ноанъанавий (фаол) ўқитиш жараёнида ўқувчилар билимларини ўзлаштириш самарадорлигини орқали кўришимиз мумкин. Дарс жараёнларида юқори самарадорликка эришиш учун қуйидаги фаол ўқитиш метод (усул) ларидан фойдаланиш мумкин : 1. Ақлий хужум. Бу усулда ўқитувчи томонидан муаммоли топшириқ (савол) берилади ва барча ўқувчиларнинг фикр – мулоҳазалари тўпланади. Дарсда қатнашаётган ўқувчилар бирлашган ҳолда қийин муаммони ечишга ҳаракат қиладилар: уни ечиш учун шахсий ғояларини илгари сурадилар.

2. Гуруҳ (жуфт) бўлиб ишлаш. Дарс қатнашчилари кичик гуруҳларга (4- 5 ўқувчи) бўлинган ҳолда ёки жуфт бўлиб ўқитувчи томонидан берилган топшириқни бажаришади. 3. Баҳслар. Ўқув гуруҳини икки командага бўлган ҳолда, бирор мавзу бўйича ўзаро бахс, фикр алмашинув тарзида ўтказилади. 4. Меҳмон машқлари (уларни кутиб олиш). Дарс жараёнларида борор мавзуни таълим муассасаларига тегишли бўлмаган мутахассис иштирокида ўтказиш. Мутахассисни чақириш, уни кутиб олиш, дарс жараёнини ташкил этиш, кузатиб қўйиш каби барча ташкилий ишлар ўқувчилар томонидан бажарилади. 5. Анкета ўтказиш . Касбий фанларни ўқитиш давомида ҳар бир бўлим, боб якунлангандан сўнг, ўқитувчи анкета сўровлари ўтказади. 6. Оғзаки ва ёзма машқлар. Оғзаки машқлар таълим олувчиларнинг нутқ маданияти ва мантиқий тафаккурини тараққий эттириш, уларнинг билиш имкониятлари билан боғлиқ. Ёзма машқларнинг асосий вазифаси – керакли кўникма ва малакаларини шакллантириш, чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашдан иборат. Бу машқлар орқали таълим олувчиларнинг ҳуснихатлари, хатосиз ёзиш каби кўникмалари шакллантирилади. 7. Тез ўқиш. Оғзаки машқлар таълим олувчиларнинг нутқини, ҳар хил сўзларни, атамаларни, терминларни тўғри талаффуз қилиш кўникмаларини шакллантирувчи усулдир. 8. Ўз-ўзини аттестация қилиш. Ҳар бир таълим берувчи ва таълим олувчи ўз фаолиятини назорат қилишга қаратилган усул. 9. Натижаларни таҳлил қилиш. Таълим берувчи таълим олувчиларга қўйган баҳолар натижасини, дарс машғулотида қўйилган мақсадга қай даражада эришилганлиги таҳлил этилади. 10. Аудиокассеталар эшитиб, уни ҳикоя қилиш. Касбий фанларда ўқув материалини аудиокассеталарга ёзиб, уни таълим олувчиларга эшиттириш ва уларнинг хикояларини тинглаш.

11. Видиоматериаллардан фойдаланиш. Дарс жараёнида мультимедиа тизимидан, видиоёзувлардан, кодоскоп, пректор, ўқув телевидениеси, ахборотни дисплейда акс эттирувчи компьютерлардан фойдаланиш. 12. Тадқиқот . Таълим олувчиларнинг айрим тадқиқот ишларни яъни диплом ва курс лойиҳалари, битирув ишларини илмий асосланган ҳолда мустақил бажаришлари, уларни ёзиш ва қўйилган мақсад ва натижаларни таҳлил қилишлари тадқиқот усулидир. 13. Пантомимо . Таълим олувчилар томонидан ўқув ахборотларини сўзсиз, фақат харакатлар орқали бир-бирларига етказиши. 14. Импровизация. Дарс машғулотларида ўқувчиларнинг ностандарт вазиятларни таълим олувчиларнинг мустақил ҳал эта олишлари. 15. Кузатиш ва маълумотларни етказиш. Таълим олувчиларнинг бир – бирларини кузатишлари ва қўйилган муаммо бўйича маълумотларни етказиши. 16. Музёрар. Таълим берувчи ва таълим олувчилар ўртасидаги «тўсиқни» йўқотишга қаратилган усул. 17. Ўйинлар . Ишбилармонлик ёки ролли (вазиятли) ўйинлар – муаммоли вазифанинг бир туридир. Фақат бу ўринда, матнли материал ўрнига ўқувчилар томонидан роллар ўйналадиган ҳаётий вазият саҳналаштирилади. 18. Лойиҳалаш ишлари. Бу усул билим ва малакаларни, таҳлил қилиш ва баҳолашни назарда тутувчи таълимнинг мажмуавий усулини амалга оширади. Лойиҳа усулида ўқувчилар режалаштиришда, ташкил қилишда, текширишда, таҳлил қилишда ва бажарилган ишнинг натижаларини баҳолашда кўпроқ иштирок этадилар. 19. Китоб билан ишлаш. Ушбу усул таълим олувчиларнинг ўқув материалини мустақил ўзлаштиришини, ўз – ўзини текширув малакаларини, берилган матннинг мазмунини тўлиқ ва онгли равишда баён эта билишига қаратилган усулдир.

20. Индивидуал (амалий) усул. Таълим олувчилар фаолиятида олинган билимларини амалий вазифани ечишга қаратадилар. Назарий олинган билимларни амалиётга тадбиқ қилишдир. 21. Кўргазмали материаллар (сетка, диаграмма, карта, фотография, санъат асарлари, плакатлар) билан ишлаш. Таълим олувчиларни мустақил равишда кўргазмали материаллар билан ишлаши ва уларни тайёрлашлари. 22. Суҳбатлашишлар . Бу ўқитиш ва ўқишнинг диалогик, савол – жавоб усулидир. Суҳбат индивидуал ва гуруҳ шаклида ўтказилиши мумкин. 23. Вазиятларни ўрганиш . Таълим муассасаларида вужудга келадиган стандарт вазиятларни ўрганиш ва уни ҳал этиш йўлларини ишлаб чиқиш. 24. Пинборд. Бу усулнинг моҳияти шундан иборатки, унда мунозара ёки ўқув суҳбати амалий усул билан боғланиб кетади. Таълим олувчилар ахборотлари, маълумотлари доскада тартиб билан жойлаштирилади. 25. Бошқаларни ўқитиш. Бу усулда таълим олувчилар қўйилган муаммо бўйича бир – бирларига ахборотлар ва маълумотларни ўргатадилар. 26. Давра суҳбати. Таълим олувчилар давра столида ўтириб, бир– бирларининг саволларига конверт орқали жавоб ёзишади. 27. Баҳолаш. Қўйилган мақсадга эришилганликни аниқлаш мақсадида таълим олувчиларни таълим берувчи орқали ёки бир–бирларини баҳолашлари. Юқорида санаб ўтилган таълим методлари таълим муассасалари дарс жараёнларида ўқитиш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ўқитишни ташкил этиш шакллари ўқитувчи ва ўқувчининг белгиланган тартибда ва маълум меъёрда ўтказиладиган фаолиятларининг ташқи ифодасидир. Педагогикада ўқитишнинг уч хил кўриниши мавжуд: 1) ташкилий (якка таркибда, жуфтликда, кичик гуруҳда, гуруҳлараро, синфда, таълим муассасасида); 2) дарс ўтказиш жойига кўра (ўқув хоналарида, ўқув хоналаридан ташқарида); 3) ажратилган вақтига кўра (бир соатлик дарслар, қўшма дарслар (80 дақиқалик), қўнғироқсиз дарслар (4-6 соатлик, яъни

анжуманлар, коллоквиумлар, семинар, амалий машғулотлар, тадбирлар ва ҳ.к.). Ўқитувчи коллеж ўқувчиларини ўқитишда ҳар бир ўқувчи ўзига белгиланган топшириқни бажараётганда ёки ўқитувчи бутун гуруҳ билан шуғулланганда ҳам, у ҳар бир ўқувчи билан алоҳида-алоҳида ишлайди. Ўқитувчи дарс ўтказиш жойига кўра дарснинг мавзусига қараб ўзи танлайди, хусусан дарс хоналаридами ёки дарсдан ташқаридами (ишлаб чиқариш корхоналари, цехлар, медицина пунктлари ва ҳ.к.). Ҳар икала ҳолатнинг ҳам афзаллик томонлари мавжуд. Масалан, ўқитувчи дарс хоналарида ўқитишнинг тушунарлилиги, тежамлилиги, изчиллиги, пишиқлилигини таъминлаш ҳамда ўқувчилар жамоасини таркиб топтириш учун шароит яратишидадир. Бунда ўқитувчининг ўрни катта, у таълим-тарбия жараёнининг ташкилотчиси ва бошқарувчисидир. Қўнғироқсиз дарсларнинг асосий шакллари маърузалар, семинарлар ва шу кабилардир. Унга ўқув жараёнининг алоҳида гуруҳларга бўлиниши ва ҳар бир гуруҳда ўқув жараёнининг ихтисослашган шакллари (анжуманлар, коллоквиумлар, семинар, амалий машғулотлар, тадбирлар ва ҳ.к.) нинг бўлиши мумкин. Ўқитишнинг бундай кўринишида турли ўқув гуруҳлари – оқимлар, гуруҳлар, кичик гуруҳчалар ташкил қилинади. Бундан ташқари айрим ўқувчилар билан индивидуал яъни, якка тартибда режа асосида шуғулланишлари мумкин. Билим , кўникма ва малакаларни текшириш ҳамда баҳолаш Таълим муассасалари ўқувчиларининг билим, кўникма ва малакаларини текшириш деганда, уларнинг фанлардан олган назарий ва амалий ўзлаштириш сифатлари натижаларини аниқлашнинг хилма-хил усуллари тушунилади. Баҳолаш – бу хоҳ назарий, хоҳ амалий билим, кўникма ва малакалар бўлсинки, уларнинг сифат натижаларига қараб, баҳолаб фикр юритиш тушунилади. Баҳолашнинг қуйидаги турлари мавжуд 1. Текширув 2. Савол ва жавоблар

3. Ҳар хил саволларни танлаш 4. Ўзини – ўзи баҳолаш 5. Тенгдошининг баҳолаши 6. Устозларнинг фикрлари 7. Ҳар хил тавсиялар 8. Рейтинг 9. Презинтациялар (Тақдимотлар) 10. Интервью 11. Тестлар 12. Видеокамера ёки инсон кузатиши 13. Микротопшириқлар 14. Учинчи кишининг баҳолаши (масалан, иш берувчи) 15. Лойиҳалар орқали баҳолаш. Ўзлаштиришни текшириш ва баҳолаш ўқитишни бошқаришнинг муҳим таркибий қисмидир. У ўқитувчи ва таълим олувчиларга режалаштирилган ахборот ва маълумотларни бериб, «тескари алоқа» вазифасини бажаради, бу эса ҳар иккаласига ҳам ўқув фаолияти мақсадга мувофиқ тузатишлар имконини беради. Билимларни текшириш ва баҳолашнинг таълимий аҳамияти шундан аборатки, бунда ўқув материалининг ўзлаштирилганлиги ҳақида таълим берувчи ҳам, таълим олувчи ҳам муайян маълумотга эга бўлади. Баҳолаш натижасида, таълим берувчи учун таълим олувчиларнинг нимани билиши ва нимани тушунмаслиги, қайси материал яхши ўзлаштирилгану, қайси бири ҳали етарли даражада ўзлаштирилмаганлиги ёки умуман ўзлаштирилмаганлиги маълум бўлди. Бу таълим олувчининг билиш фаолиятини ташкил эти шва бошқариш учун асос бўлиб ҳисобланади. Таълим берувчи ўз ишининг афзалликларига ва камчиликларига танқидий баҳо беради. Ўз иш методларига тузатишлар киритади. Шунингдек, баҳолаш натижалари таълим берувчининг ўқув дастуридаги материалларни таълим

олувчиларнинг билиш имкониятлари нуқтаи назаридан қайта кўриб чиқиши ва баҳолаши учун жуда муҳимдир. Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларини назорат қилиш (текшириш) ва баҳолашнинг тарбиявий аҳамияти шундаки, бунда таълим олувчиларнинг ўқишга, ўз ютуқлари ва муваффақиятсизликларига нисбатан муносабати шаклланади, қийинчиликларни енгиш истаги пайдо бўлади. Билимларни назорат қилиш ва баҳолаш давлат аҳамиятига эгадр. Баҳолаш натижаларини умумлаштириб, таълим муассасаси жамоасининг таълим- тарбия соҳасидаги фаолиятига, коллеж ўқувчиларининг умумий ўзлаштириш даражасига баҳо берилади ва тегишли хулосалар чиқарилади. Давлат таълим стандартларида давлат томонидан қўйилган талаблар нечоғлик бажарилаётганлиги аниқланади. Баҳолаш натижасида нафақат таълим олувчининг, балки таълим берувчининг ҳам кучли, кучсиз томонлари, шунингдек, ўқув жараёнидаги камчиликлар ҳам аниқланади. Таълим воситалари, режалар, таълим жараёнини ташкил этиш сифатига ҳам баҳо берилади. Инновацион педагогика Инновация педагогик муаммолар ечимини излаш, таълим соҳасида инновацион жараёнларнинг бориши, хусусиятлари, мазмуни, таркиби ва классификациясини текшириш натижаларини таҳлил қилиш билан боғлиқ. «Инновация» тушунчаси биринчи марта XIX асрда маданиятшунослар изланишлари натижасида пайдо бўлди ва бир маданият элементларини бошқасига жорий қилиш маъносини билдирган. Унинг бу маъноси этнографияда ҳозиргача сақланиб қолган. XX аср бошларида бирор билим соҳасига янгиликларни киритиш ва қўллаш Фани юзага келди. У маҳсулот ишлаб чиқариш соҳасида техник янгиликларни киритиш қонуниятларини ўргана бошлади. 30-йилларда АҚШ да «инновацион фирма сиёсати», «инновацион жараён» атамалари пайдо бўлди. 60-70 йилларда арбда фирмалар ва бошқа корхоналар амалга ошираётган янгиликларни эмперик текширишлар кенг қулоч ёйди.

Олимлар янгиликлар киритиш ва текширишни уч босқичга ажратадилар: Биринчи босқич – янгиликлар муваффақиятига ёрдам берувчи ёки тўсқинлик қилувчи омилларни ўрганиш ва турли хил янгиликларнинг эмперик маълумотларни таҳлил қилиш билан боғлиқ. Иккинчи босқич – янгиликлар киритиш жараёнининг ўзини бир соҳа муҳитидан иккинчи соҳага олиб ўтиш механизмини ҳисобга олиш билан биргаликда ўрганиш деб қарайдилар. Учинчи босқич – тадқиқотчи диққати турли хил инновацион вазиятларни таҳлил қилиш, таваккалчиликни, баҳолаш методларини ишлаб чиқиш, янгиликларни киритиш соҳасида тавсияномалар юзага келтиришларига қаратилади. Педагогик инновацион жараёнларни арбда 50-йиллар охирларидан бошлаб, бизнинг мамлакатимизда эса кейинги 10 йилликдан бошлаб олимлар махсус ўргана бошладилар. Жаҳон педагогик жамоатчилигининг қизиқиши махсус инновацион хизмат, нашриёт фаолияти журнал ва информацион мақолалар кўринишида пайдо бўляпти. Хусусан, ЮНЕСКО қошида таълимни ривожлантириш ғосиё педагогик иновациялар маркази мавжуд бўлиб, дунёдаги турли мамлакатлардаги педагогик янгиликларни умумлаштириб, таълим масалалари бўйича халқаро бюро билан биргаликда педагогик жамоатчиликка махсус нашрларда улар ҳақида маълумотлар тарқатади. Бизнинг мамлакатимизда педагогик инновациянинг ривожланиши кенг жамоатчи педагоглар ҳаракати, таълим муассасасининг тез ривожланишига бўлган талаб ва уни педагоглар амалга ошира билмасликлари ўртасида юзага келган қарама-қаршиликлар билан боғлиқ. Шу сабабли янги билимларга бўлган талаб, янги «янгилик», янги «инновация», «инновацион жараён» каби тушунчаларни англаш талаби ортди. «Инновация» сўзи лотин сўзидан келиб чиққан бўлиб, у «янгилик киритиш» деган маънони билидиради.

Похожие

Дудуқланиш ва уни коррекциялаш методлари

Махсус фанларни ўқитиш жараёнида қўлланиладиган ўқитиш методлари

Тажриба, уни турлари ва уни утказиш асослари

Мутахассислик фанларини ўқитиш методлари ва ташкилий шакллари

Мунозара методлари ва уни ташкил этиш технологияси