Алалия ва афазия нутқ камчиликларини коррекциялаш - Педагогиka - Рефераты

Алалия ва афазия нутқ камчиликларини коррекциялаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

www.arxiv.uz РЕЖА: 1. Алалия хақида тушунча. 2. Мотор алалия хақида тушунча. 3. Сенсор алалия хақида тушунча. 4. Афазия хақида тушунча. 5. Мотор ва сенсор афазия. 6. Афазия ва алалияни коррекциялаш.

www.arxiv.uz Таянч сўзлар: (Алалия Мотор. Сенсор. Афазия. Эмболофразия. Эхололия.) Алалия энг оғир нутқ нуқсонларидан бири хисобланади, бундай нуқсон пайтида бола тил орқали мулоқот воситасидан бутунлай ажралади: унинг нутқи мустакил ва логопед ёрдамисиз шаклланмайди. Алалия нутқнинг йўқлиги ёки боланинг она қорнида ёки дастлабки ривожланиш босқичида нутқ шаклланишига қадар бош мия қобиғи нутқ доирасининг органик жарохатланиши ўзлуксиз ривожланмай қолишидир. Алалия болаларда перифирик эшитиш ва артикуляцион аппаратнинг с ақланган холда ку затилади. Бундай омиллар улардаги нутқ ривожланиши учун ақлий и мк ониятларнинг мавжудлиги д ан далолатдир. Н ут қ бузилишининг шаклланиш сабаблари марказий нерв системасининг органик жарохатланиши билан боғлангандир. Уларга қуйидагилар киради: бош миянинг жарохатланиши; туғруқнинг оғир кечиши; тез туғиш оқибатида мияга қон қуйилиши; боланинг она қорнида ривожланиш босқичида, туғруқ вақтида, шунингдек боланинг бир ёшгача бўлган дастлабки ривожланиш босқичида моддалар алмашинувининг бузилиши. Бундан ташқари оғир рахит хасталиги, нафас йўллариниг касалланиши, хаётининг дастлабки ойларида уйқуси ва овқатланишининг бузилишини бошидан кечирган болаларда ҳам алалия пайдо бўлиши мумкин. ош мия катта ярим шаридаги нутқ доирларининг бузилишига қараб алалиянинг икки шакли: мотор алалия ва сенсор алалия вужудга келади. Мотор алалия марказий ҳарактердаги органик бузилишлар натижаси хисобланади. Бундай носоғлом неврологик кўриниш нутқнинг ривожланиши борасида жиддий орқада қолиш билан қўшилган холда нутқ фаолиятининг сусайишига, нутқ нуқсонларининг келиб чиқишига, рухий ва интеллектуал ривожланишда аста-секин орқада қолишга олиб келади. Неврологик нуқсоннинг намоён бўлишига кўпинча ота-оналарнинг тарбия масаласига нотўғри ёндашувлари ҳам сабаб бўлади. Бундай нотўғри ёндашув уларнинг заиф болага хаддан ортиқ эхтиёткор, рахм-шафқатли муносабатда бўлишларида намоён бўлади. Мотор алалияли болалар рухий

www.arxiv.uz жисмоний холатининг заифлашуви кўп толиқиш ва ишга қайишмаслик оқибатидда янада чуқурлашади. Ташқи нутқнинг бузилиши шунингдек боғланишли нутқни мустақил талаффуз қилишнинг бирданига пасайиши мотор алалияли болаларнинг ҳарактерли белгисидир. Бу пайтда болаларнинг фаол луғат бойлигини ўзлаштириш, нутқни грамматик жихатдан тўғри тузиш, товуш талаффузи ва сўзнинг бўғинли кўринишидан фойдаланиш борасидаги қийналишлари кузатилади. Шундай қилиб алалиялик болалардаги нутқ холати жуда ҳам ранг-баранглиги билан тавсифланади ва у неврологик бузилишларнинг оғирлигига, нутқ мухити ва тарбиявий шароитга логопедик таъсир этишнинг вақти ва муддатига бошқа кўп холларда эса боланинг компенсаторлик имкониятларига боғлиқдир. Мотор алалияли болалар нутқининг мазмунли томони бузилиши ўзоқ муддатли ва ўзлуксиз тузатиш ишлари олиб боришни талаб этади. Бу нуқсон махсус ўқитишсиз тугатилмайди. Тарбиячи мотор алалияси билан хасталанган болаларни логопед хузурига консултацияга юбориш керак. Сенсор алалиядаги нуқсонларнинг бузилишида эшитиш тўлиқ сақланган холда нутқни қабул қилиш ва тушунишнинг бузилиши асосий хисобланади. Сенсор алалия бош мия чап ярим шари юқори доирасининг жарохатланиши билан боғлангандир. Сенсор алалия болаларда эхололия бегона сўзларни автоматик тарзда такрорлаш холлари учрайди. Бола кўпинча саволга жавоб қ айтариш ўрнига саволнинг ўзини такрорлайди. Қ атор холларда болалар ўзларига к ўрсатилган нарса ёки расмнинг номини айтишга уринадилар ва айни пайтда уша нарса ёки расмни бошқа кишига бериш хақидаги илтимосни нот ў ғри бажарадилар. Тарбиячи сенсор алалиялик болаларнинг ақлий ривожланиш борасида аниқ бир тўхтамга келишга шошилмаслиги лозим. Нутққа оид вазифани тушунмаслик ва унинг бажарилмаслиги интллектуал камчилик сифатида хато қабул қлиниши мумкин. Шунинг учун бундай холларда болага намуна

www.arxiv.uz бўйича амалий машқлар бажаришни таклиф қилиш мақсадга мувофиқ бўлади. Бундай пайтда боланинг дидактик материалга қандай мувофиқлашувини, тарбиячи ёрдамини қандай қабул қилишини, бошқа болаларга нисбатан тақлидини аниқлаш мухимдир. Сенсор алалия амалиётда жуда кам учрашига карамасдан, бундай болаларга алохида эътибор бериш лозим. Чунки фақат тегишли шароитларда ва ўзоқ вақтли тузатиш ишлари жараёнида мазкур нуқсонни қисман тузатиш ва болани нутқ ўстиришга ихтисослашган мактабда ўқитиш учун тайёрлаш мумкин. Афазия ма р казий органик турга оид о ғ ир нутқ бузилишлари қаторига киради. Бу кўпро қ ёши ў тибро қ қ олган кишилардаги мия да қон айланишининг бузилиши оқибатида пайдо бўлади. Афазия нутқнинг тўлиқ ёки қ исман й ў қолиши, у одатда бош миянинг локал жарохатланиши натижасида юзага келади. Афазия сабаблари нутқнинг шаклланган босқичида бош мия нутқ системасининг турли хил органик бузилишларидан иборатдир. Афазия қ уйидаги хасталикларнинг натижаси хисобланади: 1. Б ош миянинг о ғ ир жарохатланиши. 2. Миянинг ялли ғ ланиши жараёни ва унда ў смаларнинг пайдо бўлиши. 3. Қ он-томир касалликлари ва мияда қ он айланишининг бузилиши. Афазиянинг шакли, нуқсоннинг оғирлиги ва унинг ў тиб бориш ҳарактери қ уйидаги омилларга боғлиқдир: А) шикастланиш ў чо ғ ининг кенглиги ва унинг тар қ алишини чеклаш. Б) мияда қон айланиши бузилишининг ҳарактери. В) миядаги ў риндошлик вазифасини бажарувчи касалланмаган б ў лимларнинг холати.Одатда болалар афазияси икки турга булинади; мотор афазия ва сенсор афазия. Мотор афазия кенг тарқалган хасталик хисобланади. Афазиянинг бундай тури нутқнинг ҳаракатлантирувчи марказининг бузилишида

www.arxiv.uz юзага келади. Хасталикнинг бундай турида бемор ё гапириш қобилиятини йўқотади ёки унинг нутқий имкониятлари жуда кам миқдорда сақланиб қолади. Мотор афазия билан хасталанган киши нутқни эшитади, тушунади, лекин талаффуз қилолмайди. Шунингдек мотор афазия билан хасталанган кишида ўз- ўзидан қўлланиладиган сўз ва жуда оддий иборалар сақланиб қолади, у айрим бўғинларда, сўзлар ва ўзуқ-юлуқ гапларни тўлиқ тушунмаган холда такрорлайди. Мотор афазия билан хасталанган кишининг спонтан нутқи ундаги нутқ аъзолари заифлашувининг натижаси бўлиши мумкин, холбуки брока марказининг бузилишида сўзнинг товуш ва бўғин бузилишлари талаффуз қилиш имконияти чекланади. Сенсор афазия болалар афазиясининг иккинчи шакли хисобланади. Сенсор афазия даврида биринчи навбатда нутқни идрок этиш б у зилади. Шунинг учун нутқни тушунишда бола анча қ ийналади. Афазия билан хасталанган бола нутқни эшитади. Лекин нима хақида гапирилаётганини англамайди. Нутқ ни идрок этишни бузилишининг турлича даражалари мавжуд бўлиб, бунга фа қ ат ўз нутқини эмас, балки бошқа кишилар нутқни ҳам тушунмаслик киради. Фонемати к эшитишнинг бузилиши оқибатида сенсор афазия билан касалланган болалар ўз нутқи устидан назорат ў рнатиш им к ониятини йу қ отадилар. Уларга т ў ғри нутқ фаолиятининг са қ ланиб қ олишига хеч нарса т ў с қин лик қ илмаса ҳам бу нутқ қ уйидаги сабабларга кўра мукаммал б ў ла олмайди: Н утқни эшитиш орқали назорат қилишнинг йўқлиги ; Н утқни тушунишнинг бузилиши. Сенсор афазия пайтида нутқнинг просодик томони б у зилмайди, бундай пайтда болалар нутқи етарли даражада охангдор бўлади. Тузатиш орқали таъсир этиш афазиянинг турли шаклларида икки й ў налишдан иборат бўлади. 1. Тиббий йуналиш хасталанган аъзоларни т ў ғридан-т ў ғри дори-дармон воситаларини қ ў ллаган холда тузатиш. Даволаш муддати врач к ўрсатмаси ва к у затуви остида олиб борилади.

www.arxiv.uz 2. Логопедик йуналиш махсус ташкил этилган машғулотларда бевосита қ оби л иятни тиклаш учун ўқитиш. Кузатишларнинг кўрсатишича, катталар билан олиб борилган машғулотларга нисбатан болалар билан ўтказиладиган машғулотлар самарали бўлади. Одатда катталар нутқини мукаммал тиклаб бўлмайди, болалар нутқини эса нисбатан қисқа муддатларда меъёрда тиклаш мумкин. Логопедик машғулотларни ўтказиш шаклига кўра асосан хусусий ҳарактерда бўлиши керак, чунки болалар нутқий ва шахсий хусусиятлари бўйича бир-бирларидан фарқ қиладилар. Бундан ташқари нутқнинг тикланиш жараёни ҳар бир болада турлича кечади. Логопедик ишнинг барча даврларида ота-оналар, тарбиячилар, болага яқин кишиларнинг ёрдами керак бўлади: улар тиклаш ишларини давом эттиришлари, унинг устидан назорат ўрнатишлари, болада ўз кучига ишонч пайдо қилишлари лозим. Машғулотларда орттирилган нутқ кўникмалари мустахкам бўлмайди ва тез унутилади, шунинг учун бутун ўқиш давомида ўзлаштирилган билимларни, кўникмаларни кўпроқ такрорлаш ва мустахкамлаш керак бўлади.

www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР : 1. Цветкова Л,Н. Проблемы афазии и восстановительного обучение М осква .1975 йил. 2. Миронова. С.А. Обучение и воспитание дошкольников с нарушением речи. Москва. 1987 . 3. Лурия А.Р. Травматическая афазия. Москва 1974 йил. 4. Левина.Р.Е. Опыт изучения неговоря ш их детей алаликов. Москва 1951йил. 5. П.М. Пўлатова “Олигофренопедагогика” Тошкент 2005 йил. 6. В.С. Рахманова “Махсус педагогика” Тошкент 2004 йил. 7 .Вы г отский. Л. С. «Проблема у отсталости» Москва 1956 йил. 8 .Под ред. Дульнева. Г.М.»Коррекционная роль обучения в школе»М . 1971 й. 9. М. Аюпова “Логопедия” Тошкент, 2007 йил.

Похожие

Дислалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Дизартрия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Махсус муассасаларга болаларни саралаш ишларининг мазмуни

Ўзбекистон Республикаси халқ таълими тизимида махсус муассасалар тизими

Дудуқланиш ва уни коррекциялаш методлари