Нутқ маданияти ва услубият - Педагогиka - Рефераты

Нутқ маданияти ва услубият

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Нутқ маданияти ва услубият Режа: 1. Тил услубияти ва нутқ услубияти тушунчалари. 2. Услуб тушунчасининг лингвистик мазмуни. 3. Тилнинг вазифавий услублари: 1. Сўзлашув услуби; 2. Расмий иш қоғозлар услуби; 3. Илмий услуб; 4. Публицистик услуб; 5. Бадиий услуб.

Нутқ маданияти тушунчасининг моҳиятини, илмий йўналиш сифатида бу соҳанинг мақсад ва вазифаларини аниқлаш кўп жиҳатдан нутқ билан нутқий услублар, нутқ маданияти соҳаси билан услубият фани орасидаги муносабатни тўғри белгилашга боғлиқдир. Ҳозирга кадар бу икки ҳодиса ва тушунча орасидаги умумий ҳамда фарқли томонлар етарли равишда ўрганилган эмас. Илмий адабиётларда нутқ маданияти ҳақида гап борганда кўп ҳолда бу соҳа билан услубият биргаликда талқин қилинади. Бу икки соҳа орасидаги муносабатни белгилашда фанда тўрт хил нуқтаи - назар олдинга сурилади: 1. Нутқ маданияти - бу услубиятнинг ўзидир; 2. Нутқ маданияти - бу амалий услубиятдир; 3. Нутқ маданияти билан услубият ўзаро зич боғлиқ бўлган соҳалардир; 4. Нутқ маданияти ва услубият ўзаро зич алоқадор, аммо ҳар қайси ўзича мустақил илмий соҳалардир. Келтирилган қарашларни тасдиқлайдиган баъъзи фикрларни қисқача таҳлил қилиб кўрайлик. В.В.Виноградовнинг нутқ маданияти муаммосига бағишланган мақолаларида «тил маданияти» ва «нутқ маданияти» атамалари баравар қўлланилади. Уиинг фикрича, тил маданияти ёки нутқ маданияти деб юритилувчи фан назарий амалий соҳадир. Бу соҳа адабий тил услубиятидан тил услубияти билан нутқ услубияти оралиғида турувчи бир фан эканлиги билан фарқланади: «Тил маданияти ва нутқ маданияти ҳақидаги фан тил услубияти ва нутқ услубияти билан чегарадош бўлиб назарий ва амалий соҳадир. У тилнинг кейинги давр ривожига жонли ва жадал таъсир этиш мақсадида адабий тилнинг асосий эстетик меъёрларини шакл ва анъаналарини бадиий адабиёт услублари усуви билан боғлиқ ҳолда умумлаштиради ва хулосалайди» ва янада такомиллаштириш иши қизиқтирмайди. Услубият учун жорий ҳарфлар, имловий меъёрлар ва талаффуз шаклларининг услубий вазифалари аҳамиятлидир. Нутқ маданияти ўз мақсад ва вазифалари доирасига кўра анча

кенг соҳадир. Услубият эса унга нисбатан олинганда анчагина тор, жузъий соҳадир. Ҳар бир вазифавий услубнинг ўзига хос хусусиятларини билиш уни онгли ўзлаштириш, эгаллаш нутқ маданиятини кўтариш учун аҳамиятли экани шубҳасиздир. Масалан, баъзи муаллифларнинг ўз ишларини илмий тил ва услуб талаблари даражасида ёза олмаслиги, уларнинг илмий - публицистик, илмий - оммабоп услубни том маънодаги академик илмий услубдан фарқлай олмасликлари, шунингдек, баъзи бадиий асарларни эса газета тилига, илмий — прублицистик услубга яқин бир тилда ёзилганини ёки ўзбек тилида ёзилаётган расмий - идоравий хужжатлар тилининг расмий услуб меъёрларига жавоб бера олмаслиги, улар тилининг пишшиқ - пухта эмаслиги ва бошқалар аслида илмий услуб, илмий — публицистик услуб, илмий -оммабоп услуб, бадиий услуб, расмий услуб меъёрлари ва улардан фойдаланинг мезонини билмаслик натижасидир. Мана шу маънода нутқ маданиятини кўтариш аслида ҳар бир аниқ нутқий услубнинг ўзига хос тил маданиятини кўтариш ҳамдир. Вазифавий услублар уларнинг ҳар бирига хосланган тил воситалари ва бу воситаларни танлаш ва қўллаш мезонини билмасдан туриб услубларнинг тил маданиятини кўтариш мумкин эмас. Демак, адабий тилни меъёрлаш бўйича нутқ маданияти соҳасида олиб бориладиган ишлар ва бу ишнинг натижалари ҳар бир нутқий услуб доирасида ўзига хос гавдаланади. Адабий тилни меъёрлаш бўйича амалга ошириладиган ишлар бу тилда мавжуд бўлган вазифавий услубнинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Шу сабабли ҳам адабий тилнинг ягона, умуммажбурий меъёрларида синонимияга, луғавий, морфологик ва синтактик вариантларига, фикрни параллел равишда икки хил ифодалаш усулларига, сўз ясалиши, сўз ишлатилишида муайян яқинликка йўл қўйилади. Бунда ушбу нутқий воситаларнинг турли услубларда аниқ бир услубий эҳтиёжга кўра танланиши ва қўлланиши кўзда тутилади. Мана шу маънода нутқий услублар адабий тил (маданий тил) турғун меъёрларнинг маълум даражада нариантдор, кўп қиррали ва кўп вазифали бўлишини ҳам

талаб қилади. Лекин нутқ маданияти (маданий нутқ) учун биринчи иавбатда адабий тил доирасида шаклланувчи услублар - илмий услуб, илмий — оммабоп услуб, расмий услуб, илмий-публицистик услуб, адабий — сўзлашув услуби, шунингдек бадиий услуб ва улар таянувчи меъёрлар муҳимдир. Нутқ маданияти билан услубиятнинг ўзаро муносабати ҳақида гап борганда тил ҳодисаси бўлган нутқ маданиятини, нутқий услубларни илмий соҳа бўлган нутқ маданияти ва услубиятдан фарқлаш лозим бўлади. Буларнинг биринчиси табиий ҳолда реал мавжуд бўлган тил ҳодисаларини англатса, иккинчиси ўша ҳодисаларни ўрганувчи фан тармоқларини англатади. Шундай қилиб, нутқ маданияти билан нутқий услублар тенг ҳодиса бўлмаганидек, тилшуносликнинг нутқ маданияти услубият деб юритилаётган соҳалари ҳам батамом тенг ҳодисалар эмас. Аммо улар бири иккинчисини тўлдирувчи, ўзаро алоқадор бўлган лисоний муаммолардир. Кишиларнинг тил бирликларидан, яъни фонетик, грамматик, луғавий ва фразеологик воситалардан фойдаланишда доимо ўзига хослик мавжуд бўлиб, бу нарса сўзловчининг ўзига хос услубини кслтириб чикаради. Стиль, яъни услуб термини жуда қадим замонлардан буён ишлатилиб келинаётган бўлиб, у турли даврларда турли соҳаларда турлича тушунилди ва изоҳланди. Аслида стиль грекча стилос сўзидан олинган бўлиб, ёзиш учун ишлатиладиган учи ўткирлаштирилган таёкчани билдирган. Қадимги меъёрлаш римликлар, грецияликлар услубга кишиларни ишонтириш санъати сифатида қараганлар. Ҳиндлар уни нутқни безаш воситаси деб билган бўлсалар, араблар бу сўз билан ўзларининг диний эътикод ва қоидаларига тўғри келадиган кийимларини ҳам атаган эдилар. «Стиль» сўзининг филологик термин сифатида ишлатилиши кейинги асрлардангина бошланди. Кўплаб адабиётшунос ва тилшунос олимлар мазкур тушунчага таъриф беришга ҳаракат қилганлар. Бу таърифларда бир - бирига карама - карши фикрлар, масалага турлича ёндошишлар ҳам йўқ эмас.

В.В.Виноградов томонидан берилган таъриф: «Услуб - бу жамоатчилик томонидан англаб етилган вазифавий жиҳатдан келишилган, қўлланиш воситаларининг ички уюшган услуб йиғиндиси, нутқий муомала воситаларининг у ёки бу умумхалқ, умуммиллий тил доирасида, ифоданинг ижтимоий нутқ амалиётида худди шундай бошқа бир вазифани бажарадиган, маълум мақсадга хизмат қиладиган воситаларга нисбатан танланиши ва уйғунланишидир». Ўзбек тилшунослигида услубиятнинг назарий масалаларига бағишлангап асарлар бармоқ билан санарлидир. Бу асарларнинг баъзиларида услуб деганда маълум бир ёзувчининг воқеа-ҳодисани бадиий тасвирлаш тарзи, тил фактларига мурожаат қилишдаги ўзига хос хусусияти назарда тутилса, иккинчи бир хилларида сўзлар, грамматик шакллар ва синтактик қурилмаларнинг кўчма маъноларда ишлатилиши услубий ҳодиса сифатида талқин қилинади. Тилшуносликда айтилган фикрларга асосланиб услуб (стиль) тушунчасига шундай таъриф бериш мумкин. Услуб тилнинг жамият ижтимоий фаолиятининг маълум томони билан боғланган ўзига хос луғати, фразеологик бирикмалари, грамматик қурилмалари билан нутқнинг худди шундай бошқа турларидан ўз ички хусусиятлари билан тафовут қилиб турувчи кенжа системасидир. Лисоний услублар тўғрисида баҳс юритилганда асосан вазифавий услублар назарда тутилади. Вазифавий услублар, уларнинг таснифи масаласида «тил кишиларнинг энг муҳим алоқа воситасидир» деган фикрдан келиб чиқиш керак. Тил пайдо бўлганданоқ кишилар учун худди шу вазифани бажара бошлади. Жамият тараққиёти билан тилнинг ижтимоий вазифаси ҳам тараққий этиб, ривожланиб борди. Шунинг учун ҳам вазифавий услубларни ҳосил қилувчи асосий омиллар кишиларнинг ижтимоий фаолияти ва бунинг доиралари ҳисобланади.

Тил услубларининг ҳаракатда олиниши, аниқ амалга ошиши нутқ услуби деб юритилади. Сўзловчи ёки ёзувчи нутқининг характери нутқнинг қандай муҳитда, қандай мақсадда бажарилаётганига боғлиқцир. Демак, маълум соҳа, шароит, мақсад ва вазифалар билан боғлиқ равишда сўзловчи тилнинг аниқ воситаларини ишлатади. Бу воситаларнинг алоқанинг айрим олинган бир соҳасида доимий равишда ишлатилиши, бошқача қилиб айтганда, тилнинг бу воситалари услубий тармоқланиши натижасида вазифавий услублар шаклланади. Илмий адабиётларда, дарсликларда вазифавий услубларга нисбатан «тил стиллари», «нутқ стиллари», «функционал нутқ стили», «тилнинг стили», «нутқнинг стили» каби атамалар ишлатилади. Тил ва нутқ услублари, уларнинг таркиби, бу услубларнинг фарқлари, мезонлари, оғзаки сўзлашув нутқи, бадиий адабиёт тилининг услубий макоми масалаларида ҳам олимлар бир фикрга келишган эмас. Кўпгана асарларда «тилнинг вазифадош услублари», «нутқнинг вазифадош услублари» тушунчалари бир хил ҳодиса сифатида тушунилади ва тушунтирилади. Аслида эса улар бир-биридан фарқ қилади. Бизнингча эса тил услублари атамасидан фойдалана бериш лозим. Нутқ услублари деганда, тил услубларининг алоқа жараёнида қўлланилиши тушунилади. Бошқача айтганда, нутқ услублари тил услубларининг ҳаракатдаги шаклидир. Ҳозирги вақтда тилшуносликда тил услублари таснифида вазифавий услублар тан олинади. Ҳар бири алоҳида олинган услуб ўзининг услубий буёғи билан бошқа услублар учун хос бўлган тил бирликларидан фарқ қиладиган, у ёки бу даражада улар билан услубий рақобат ҳосил қиладиган маълум бир системага эга бўлади. Академик В.В. Виноградов айтганидек, тилнинг уч хил энг муҳим ижтимоий вазифаси мавжуд: алоқа, хабар, таъсир этиш. Ана шу уч вазифани бажаришда тарихий жиҳатдан тилнинг ҳар бири ўзига хос луғавий фразеологик ва грамматик воситаларига эга бўлган кенжа

системалар шаклланади. В.В.Виноградовнинг бу умумий таснифи асосида тил услублари шундай турларга ажратилади: 1. Сўзлашув нутқи услуби; 2. Илмий услуб; 3. Расмий иш қоғозлари услуби; 4. Публицистик услуб (оммабоп услуб); 5. Адабий - бадиий нутқ услуби. Сўзлашув услуби. Сўзлашув услуби кишиларнинг кундалик норасмий, эркин муомалалари доирасида тил бирликларининг ўзига хос амал қилувидир. Нутқда тил унсурларининг иштирок этишига кўра китобий услуб сифатида қаралувчи илмий, расмий иш қоғозлари ва публицистик услубларга сўзлашув услуби қарши туради дейиш мумкин. Сўзловчи ва тингловчи ўртасида нутқий алоқанинг бевосита амалга ошуви, нутқий жараённинг олдиндан тайёрлаб қўйилмаганлиги, нутқий муносабатда бўлаётган кишилар ўртасида расмий муолмаланинг бўлмаслиги сўзлашув услубини бошқа вазифавий услублардан кескин чегаралайди. Сўзлашув услубининг яна бир фарқи шундаки, унда лисоний на нолисоний омилларнинг муносабати бошқа услубларга қараганда мустаҳкамдир. Сўзлашув услубининг ўзига хосликлари: 1. Нутқ кўпинча эллиптик характерга эга бўлади. Сўзлашув жараёнидаги вазиятга кўра баёнотнинг маълум қисми нутқда колдирилиб кетилаверилиши мумкин. Бундай ҳолатда ҳам тингловчиларга фикр тушунарли бўлади. Масалан, Қорами? Кўкми? 2. Сўзлашув нутқида тил бирликлари ўзининг экспрессивлик имкониятларини кенг намойиш қилади. Масалан, улгурмаймиз дейишдан кўра улгуриб бўпмиз, улгурмоқ қаёқда, улгуриб ҳам бўлдик каби жавоб қайтариш бир мунча табиийроқдир.

3. Оҳангнинг аҳамияти ниҳоятда катта бўлади. Нутқий оҳанг оғзаки нутқнинг амалга ошувида тил бирликларидан кейинги муҳим ҳал қилувчи восита бўлиб, нутқнинг тезлиги пауза, тон, мелодия, товуш тембри, мантиқий урғу ва сўз урғуси каби интонациянинг кўринишлари маънони фарқлашда, унинг қирраларини ажратиб кўрсатишда, хаяжонни кучайтиришда катта хизмат қилади. Сўзлашув услуби фонетик, лексик, грамматик ўзига хосликларга ҳам эга. Нутқда товушларнинг уйғунлашуви (ассимиляция - кетти, йигичча), бир товуш ўрнида иккинчисининг талаффуз қилиниши (диссимиляция - зарил), товушларнинг ўрни алмашиши (метатеза -турпоқ), товушларнинг орттирилиши (протеза - урамол, эпентеза -фикир, эпитеза - киоска) ёки туширилиб қолдирилиши (прокопа-ирик, синкопа - директир, апакопа - газет, редукция - бўрни) каби фонетик ҳодисалар сўзлашув услубида намоён бўлади. Барча вазифавий услублар учун умумий бўлган адабий холис луғавий қатлам сўзлашув нутқи учун ҳам хосдир. Сўзлашув услуби луғавий қатламида кундалик турмуш муомапасида фаол қўлланадиган сўзлар ва экспрессив буёққа эга бўлган сўзлар кўзга ташланиб туради. Бу услуб ўзига хос фразеологизмлар, идеоматизмларга ҳам бой. Сўзлашув услубида икки ёки уч сўздан ташкил топган номлар биргина сўз билан, ҳатто биргина бўғин билан алмаштирилади: Алибек - Бек, Гулноза - Гулноз. Сўзларни метонимик қўллаш кенг таркалган: Зал кулди, бугун бизда кенгаш кабилар. Сўзлашув услуби учун боғловчисиз қўшма гаплар хос. Содда гаплар кўпинча феъл билан ифодаланган кесимининг йўқлиги билан характерланади. Масалан: Биз сизникига; Мен, одатда ишга автобусда, ишдан пиёда каби. Илмий услуб. Илмий услуб фан, техника ва ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган вазифавий услубдир. Илмий услубнинг ҳозирги замон

тараққиёти билан боғлиқ равишда қуйидаги умумий хусусиятларини кўрсатиш мумкин: 1. Ахборотнинг объективлиги, аниқлиги; 2. Нутқнинг маълумотларга бойлиги; 3. Фикрнинг қисқа, лўнда ифодаланиши. Фаннинг у ёки бу соҳасига тегишли тушунчаларнинг ифодаловчи атамаларга бойлиги илмий услубнинг энг асосий хусусиятларидан биридир. Илмий услуб лексикаси кўпроқ китобий, нейтрал сўзларни тўғри маъносида қўллаш характерлидир. Бу услуб учун бегона унсурларни, тилнинг образли воситаларини қўллаш характерли эмас. Илмий услуб ўзининг қуйидаги морфологик хусусиятлари билан ҳам ажралиб туради: 1. Турли хил тушунчаларни ифодаловчи отларнинг кўп ишлатилиши; 2. Адабий тилда одатда бирлик шаклда қўлланувчи санаш мумкин бўлмаган нарсаларни «нав», «тур» маъносида кўплик аффикси билан ишлатиш (сувлар, мойлар); 3. Отларни асосан бирликда ишлатиш. Илмий услубнинг синтактик хослиги шундаки, қўшма ва мураккаб гапларга тез-тез мурожаат қилинади. Илмий матн қурилишининг мантиқий изчил бўлиши учун бошланмалар, гап қисмларини боғлаш учун шундай қилиб, шу сабабли, кўринадики, шунга кўра, айтилганларга кўра каби сўз ва сўз бирикмаларининг қўлланишини шартлаб қўяди. Кўп қўлланадиган биринчидан, бир томондан, иккинчи томондан, хуллас, демак типидаги кириш бўлаклари ҳам юқоридаги мақсадларга буйсундирилган бўлади. Кўпроқ феълнинг мажҳул нисбатидан фойдаланилади. Публицистик услуб. Публицистик асарларнинг (масалан, хабар, репортаж, корреспонденция, мақола, очерк, фельтон, памфлет, бош мақола ва бошқаларнинг) услубий чегараланиши уларнинг алоҳида лисоний белгиларига эга эканлигида кўринади.

Адабий тилимизнинг бойишида публицистик услубнинг роли катта. Публицистик услуб ижтимоий - сиёсий билимларни тарғиб қилиш ва кенг халқ оммасига етказувчи восита сифатида бу услуб тилининг ранг - баранглиги орқали кишилар онгига кўпроқ таъсир этади. Бу услубнинг яна бир хусусияти шундаки, унда қисқалик марказий ўринларидан бирини эгаллайди, яъни қисқа, лўнда, тушунарли, ёркин, ихчам тилда ёзиш асосий талаблардан ҳисобланади. Публицистик услубда газета тили алоҳида ўрин эгаллайди. Чунки газета ва публицистика бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Шу билан бирга газета услуби публицистик услубнинг бир тармоғи ҳисобланади. Публицистик услубнинг ўзига хос белгиларидан яна бири шундаки, унда баъзи грамматик воситалар, равишдош, сифатдош оборотлар феълнинг шарт майли шаклларининг алмашилиб ишлатилиши, риторик, мурожаат, ундов, бир составли гапларнинг қўлланинг даражаси бошқа вазифавий услубларга нисбатан устунроқ. Публицистик услубнинг характерли белгиларидан бири нутқнинг кўпинча I шахс номидан ифодаланишидир. Публицистик услуб морфологик ва синтактик хусусиятлари билан ҳам бошқа услублардан ажралиб туради. Морфологик услублардан бири сўз ясалишида кўзга ташланади. Бунда бошқа тилдан қабул қилинган сўзлар таркиби ўзбек тилидаги қўшимчалар билан алмаштирилади: спортчи, дилдош, пахташунос; - лик қўшимчаси билан сўз ясаш ҳам анчагина: илғорлик, омилкорлик, ҳамкорлик, фаоллик, бунёдкорлик, ишчанлик, унумдорлик. Публицистик услубнинг синтактик хусусиятлари: 1. Сўроқ гаплар кўп ишлатилади; 2. Уюшиқ бўлакли гаплар кенг қўлланилади; 3. Ундов гаплар кўп ишлатилади; 4. Кириш бўлакли, кириш қурилмали гаплар кенг қўлланилади; 5. Шахси умумлашган гаплар кўп ишлатилади.

Бадиий услуб. Тил материалини қамраб олиш имкониятининг кенглиги, умумхалқ тилида мавжуд бўлган барча луғавий бирликларнинг ҳамда бошқа вазифавий услуб унсурларининг иштирок этавериши ва уларнинг муҳим бир вазифага - эстетик вазифани бажаришга хизмат қилишини бадиий нутқ услубининг учига хос хусусияти деб қараш керак бўлади. Бадиий адабиёт тили адабий тил билан бирга умумхалқ тили бойликларини ҳам қамраб олади. Яъни, асарнинг жанр ва мавзу шлаби билан ёзувчининг индивидуал услубига боғлиқ ҳолда бадиий нутқдан умумхалқ тилидаги барча луғавий қатламлар иштирок этаверади. Масалан, адабий тилда диалектизмлар, жаргонлар, варваризмлардан, дағал сўзлардан, эскирган сўзлардан, оддий сўзлашув тили элементларидан фойдаланинг мақсадга мунофиқ бўлмагани ҳолда уларни бадиий нутқда ўрни билан қўллаш мумкин. Бадиий адабиёт тилининг ўзига хос хусусиятларидан бири шуки, сўз санъаткорлари фақатгина умумхалқ тилида мавжуд бўлган сўз ва иборалардангина фойдаланиб қолмасдан, уларни қайта ишлаб, янги-янги маъноларда қўллайдилар, маъноларни кенгайтирадилар, бойитадилар. Тилимизнинг ички имкониятларидан фойдаланган ҳолда янги сўз ва иборалар яратадилар. Адабий тилнинг нутқий имкониятлари тўлалигича бадиий нутқ услубида намоён бўлади дейиш мумкин. Вазифавий услубларнинг ҳеч бирида бадиий нутқ услубидагичалик, тил унинг тузилиш жиҳатлари, луғат таркиби, яъни сўзнинг маъно (бойлиги ва ранг-баранглигини, тўғри ва кўчма маъноларини намойиш қила олмайди, грамматик қурилиши, яъни гапларнинг барча типлари билан иштирок этолмайди. Бадиий нутқ доирасида тил воситалари маълум қонун-қоидаларга амал қилади, ана шу қонун-қоидалар уни бошқа услублардан чегаралашга фарқлашга имкон беради. Бадиий нутқ услубининг ўзига хос луғавий ва грамматик хусусиятлари мавжуд.

Бадиий услубда сўз маъноларининг кенгайиши, ўзгариши, кўп маъноли бўлиши ва ҳатто луғатларда қайд этилмаган маънолар касб этиши қонуният саналади. Луғавий бирликлардан ташқари фразеологик бирликларнинг фаол ва кенг равишда ишлатилиши ҳам бадиий нутқ услубининг асосий белгиларидандир. Бадиий услубнинг грамматик хусусиятларига назар ташласак, грамматик шаклнинг барча кўринишлари - шева ва тарихий вариантлари ҳам асарнинг мавзу талаби билан қўлланаверади. Масалан: Дунё бўлди чаманим маним, Ўзбекистон ватаним маним. Бадиий нутқ услубида сўз туркумларини қўллашда ҳам ўзига хосликлар мавжуд. Масалан, сифатларнинг ишлатилиши бадиий нутқда от ва олмош каби фаолдир. Олмошлардан кишилик ва кўрсатиш олмошларининг қўлланиши маҳсулдордир. Сонлар одатда аниқ маъноларни англатиши билан бирга маъноси кенгайган ҳолда ҳам қўлланади. Ундов ва тақлид сўзлар ҳам бадиий услубда учраши характерлидир. Бадиий услуб синтактик хусусиятлари билан ҳам бошқа услублардан фарқланади. Бадиий нутқ услубида дарак, сўроқ, буйруқ гаплар матн синтаксисининг ажралмас қисмини ташкил қилади. Ундов гаплар ҳам бадиий нутқ услуби учун характерлидир. Улар китобхонга эстетик таъсир ўтказишда ёзувчи қўлида кучли қурол ҳисобланади. Бадиий нутқ услубида қўшма гапнинг барча турлари аралаш ишлатилаверилади. Нутқ ҳам диологик, ҳам монологик бўлиши мумкин. Бадиий услубни тилимизнинг бойлиги саналмиш тасвирий воситаларсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Хулоса қилганимизда, тил воситаларининг вазифавий чегараланиши уларни нутқ жараёнида ҳам фарқлаш заруриятини келтириб чикаради. Демак, нутқда — ёзиш ва сўзлаш жараёнида масалага нутқ мавзуси ва хусусияти

нуқтаи назаридан ёндошилиб, назифавий услубларнинг амал қилиш қонуниятлари ва талабларини эътиборга олиш лозим бўлади.

Адабиётлар : 1. Ў збекистон Республикаси Конституцияси. Т.: 2003. 2.Ўзбекистон Республикасининг «Таълим туғрисидаги» Қонуни. - Т.: 1997. 3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Т.: 1997. 4. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. – Т.: «Шарқ», 1999. 5. Азизхўжаева Н.Н. П едагог мутахассислигига тайёрлаш технологияси. – Т.: ТДПУ, 2000. 6. Азизх ў жаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат. – Т.: ТДПУ, 2003. 7. Ишмуҳамедов Р.Ж. “ Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш й ў ллари ” . – Т.: ТДПУ, 2004. 8. Пронина Е.Н., Лукашевич В.В.. Психология и педагогика. Учебник для студентов В У Зов. Издательство «Элит». 9. Психология и педагогика. Под ред. А.А.Радугина. Москва , 2003.

Похожие

Укитувчи нутки маданияти, нутк маданияти ва услубият

Нутқ маданияти тарихидан. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати

Нутқ техникаси ва маданияти

Нутқ техникаси ва маданияти

Ўқитувчи нутқи маданияти, нутқ маданияти ва услубияти