Мактабнинг ўқув тарбия ишларига раҳбарлик - Педагогиka - Рефераты

Мактабнинг ўқув тарбия ишларига раҳбарлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120.5 KB

М актабнинг ўқув тарбия ишларига раҳбарлик Режа: 1. Мактабнинг таълим тарбия ишларига раҳбарлик. 2. Таълим- тарбия ишларини такомиллаштириш омиллари. 3. Ўқитувчилар меҳнатини илмий асосда ташкил этиш. 4. Таълим тарбия ишларига раҳбарлик қилиш йўллари.

Таянч иборалар : Таълим, тарбия, раҳбарлик, ижтимоий, ўқув-тарбия, илмий-назарий; метод, тарбиявий, амалий, умумий таълим, ўрта таълим. Мактабнинг таълим-тарбия жараёнларига раҳбарлик қилиш масаласи мактаб ички бошқарув тизимида муҳим ўринни эгаллайди. Унинг мақсади, таълим-тарбия ишларини ҳозирги давр талаблари асосида ташкил қилиш, бунда дидактиканинг билиш назарияси, таълим бериш талаблари ва усуллари ҳамда унинг шаклларига бу борадаги илғор педагогик тажрибаларга асосланиш, самарали йуллар билан уни янада такомиллаштиришдир. Мактабда таълим-тарбия жараёни тарбиянинг жамиятимиз талаб қиладиган мақсад ҳамда вазифаларини ифодаловчи илғор назария билан қуролланган муаллимларнинг муайян мақсадга каратилган онгли фаолияти натижасида вужудга келади. Мактабдаги таълим-тарбия ишига раҳбарлик қилиш услуби ва ўзига хослигини белгилаб берадиган асосий коида ижтимоий жараёнларнинг ривожланишини бошқариш тўғрисидаги таълимот ҳамда кейинги йилларда қабул қилинган ҳужжатлардаги йўл-йўриқлар асосида бошқаришдир. Ҳозирги умумий таълим мактаби олдида турган бу мураккаб вазифаларнинг муваффакиятли равишда тўлиқ маънода амалга оширилиши биринчи навбатда мактабда соф психологик иқлимни вужудга келтириш, муаллимлар жамоасининг бир ёқадан бош чиқариб, ўқув-тарбия ишини ҳозирги куннинг талаблари даражасида яхши йўлга қўйиш билан таъмин этилади. Шуни алоҳида таъқидлаш лозимки, республикамизда юз бераётган туб ижтимоий ўзгаришлар, фан-техника тараққиёти даражаси ҳамда ижтимоий ишлаб чиқаришнинг объектив эҳтиёжларига мувофиқ ҳолда мактабнинг таълим-тарбия ишини қайта қуришинниг асосий вазифаси маорифнинг юқори бўғинлари томонидан белгилаб берилди. Мазкур кечиктириб бўлмайдиган вазифалар билан бир қаторда таълим жараёнини такомиллаштириш иши ҳам бош вазифалардан бири қилиб қўйилди.

Бинобарин, таълим жараёнининг такомиллашуви таълим-тарбия назариясидаги барча масалаларни: мактабдаги таълимнинг мазмуни (ўқув режаси, ўқув дастури, дарсликлар), таълим принциплари, ўқитишнинг шакл, усул ва воситалари, таълимни ташкил қилиш шаклларини қайта кўуриб чиқишни талаб этади. Мактаб раҳбарлари таълим-тарбия ишларига раҳбарлик ва назоратни амалга ошириш бобида ўқув қўлланмалари, илмий, назарий, методик ва умумпедагогик адабиётлардан фойдаланган ҳолда бу ишни амалга оширсалар, сўзсиз бу борада яхши натижаларга эришадилар. Мактаб ишини қайта қуриш шарофати билан мактабларнинг ўқув режаларига янги фанлар киритилди. Чунончи, "Оилавий ҳаёт этикаси ва психологияси", "Информатика ва электрон хисоблаш техникаси асослари". "Одобнома" ва бошқалар. Компьютерлар фақат ишлаб чиқаришдагина эмас, балки кўпгина ўқув фанларини мустақил ўрганиш учун ҳам ўқувчиларга қатъий имкониятлар очиб беради. Физика курслари, ўзбек тили, рус тили, химия, жуғрофия ва бошқа фанларнинг айрим мавзуларини ўрганиш дастури яратилган бўлиб, улар ўқувчига ўқув материалларини ўзлаштириш, Машқларни бажариш, ўзини-ўзи назорат қилиш, кўп ҳолларда эса ўқувчиларнинг ўқув фаолиятини илдамлаштирувчи ўқув-билиш ўйинларини ҳам ўтказиш имкониятларини беради. Ўқитувчи меҳнатининг самарадорлигини ошириш мактабда унга қулай шароитлар яратиб берилишига, ўқув хоналари яхши жиҳозланган ва техника воситалари билан таъминланган бўлишига, ўқитувчига методик адабиётлар билан ёрдам кўрсатилишига, мактаб методика хонасида ўқув-тарбия ишига доир дидактик материллар ва кўрсатмали қуроллар тўпланган бўлишига, қулай ва соф психологик иқим, ўртоқларча ўаро ёрдам вазиятини вужудга келтирилишига ҳам боғлиқдир. Дарслар ва синфдан ташқари машғулотлар жадвалини тўғри тузиш ҳам мактабда меҳнатни илмий асосда ташкил илиш шартларидан биридир. Жадвал ўқитувчи ва ўқувчилар меҳнатига аниқ иш ритмини ўнатиш

имкониятини беради. Жадвални қйидаги талабларга мувофиқ тузиш, яъни дарсларни қийинлигига ва мумкин бўлган даражада уй вазифаларининг ҳажмига қараб жадвалга ҳафтанинг кунларида ва бутун ўқув йили давомида тўғри навбатланиб келадиган қилиб қўйиш: тиббиёт, математика ва гуманитар фанларга доир дарсларни қулай ва мақсадга мувофиқ оралатиб жойлаштириш: ҳафталик соат миқдори кам бўлган фанларга оид дарслар ўртасида керакли интервал қолдириш: ўқувчиларнинг бир иш куни ва иш ҳафтаси давомидаги иш қобилиятини ҳисобга олиш лозим. Дарс жадвалини тузишгача мактаб директорининг таълим-тарбия иши билан шуғулланувчи ўринбосари бу ишга тайёргарлик кўриши, қайси синфларни ва ўқув фанларини, дарсларни (чет тили, физкультура, меҳнат таълими каби) гуруҳларга бўлиш зарурлигини, юқори синфларда қайси ўқув фанлардан қўшалоқ дарс қўйиш лозимлигини, қайси фанлардан айрим ҳолда ва биргаликда қандай экскурсиялар ўтказишни режалаштиришни: асосий иш жойидан бошқа мактабда ўриндошлик йўли билан ишловчи ўқитувчиларнинг ўша мактабдаги ишига доир қандай тилаклари борлигини олдиндан билиш керак. Мактаб раҳбарлари ва муаллимлар ўқувчиларга таълим-тарбия бериш самарадорлигини ошириш масаласини ҳал қилишга ота-оналарни жалб этишнинг педагогик аҳамиятини яхши тушунишлари лозим. Чунки ўқувчиларнинг билим ва тарбияланганлик даражаси мактабнинг ўқув-моддий ва техника базасини мустаҳкамлаш, ўқув хоналарини жиҳозлаш, болалар учун иссиҳ овҳат ташкил қилиш, уларнинг бўш вақтларини ташкил этиш, синфдан ташқари ишнинг турли хил шаклларини амалга ошириш, мактабда медицина хизматини ташкил қилиш каби қатор ишларни амалга оширишда ота-оналарнинг фаол иштироки яхши натижалар беради. Мактаб директорининг раҳбарлик санъати ўз ихтиёридаги ҳамма воситаларни ишга сола билиш, республика ҳукуматининг кейинги йиллардаги қарорларида мактаб олдига қўйилган вазифаларни амалга

оширмоқ учун мактаб жамоасининг барчаси ўзаро келишиб, бир-бирига ёрдам бериб ишлашни таъминлай олишдан иборатдир. Педагоглар жамоасининг таълим-тарбия иши соҳасидаги фаолиятига раҳбарлик қуйидаги йўналишларда амалга оширилади. 1. Ишни мақсадга мувофиқ режалаштириш. 2. Ўқитувчи ходимларни илмий-назарий савиясини ва методик маҳоратини ошириш учун улар билан ишлашни тўғри йўлга қўйиш, таълим ва трбия ишлари учун энг қулай шароитларни вужудга келтириш. 3. Мактабда илмий асосда ташкил этилган малакали ички назоратни амалга ошириш. 4. Ўқув-тарбия ишининг ҳолатини мактаб педагоглар кенгаши ва директор қошидаги йиғилишларда, касаба уюшмасининг мажлисларида узлуксиз равишда муҳокама қилиб бориш кабилар. Мактабда таълим-тарбия ишининг тўғри ташкил этилганлиги ва унинг юқори даражада сифатлилиги педагогик меҳнат маданиятининг асосий кўрсаткичларидир. Дарс илмий-методик жиҳатдан юксак даражада бўлиши, ўқитувчи мавзуни илмий томондан тўғри тушунтириб бериши, бу мавзуни ҳозирги замон фан ва техника ютуқлари билан, республикамиздаги амалиёт билан узвий боғлаб бориши керак. Дарс олдига қўйилган энг муҳим талаблардан бири ўқувчиларнинг мавзуни онгли ва фаол ўзлаштиришларидир. Шунинг учун дарсни болаларни қизиқтирадиган ва янги билимлар олишга интилтирадиган қилиб ташкил этиш керак. Ҳар бир дарс педагогик маҳорат кўриги бўлиши шарт. Дарсга қуйидаги умумий талаблар қўйилади: 1. Ҳар бир дарс албатта, маълум бир мақсадни амалга оширишга қаратилган ва пухта режалаштирилган бўлмоғи лозим. Бунинг учун а) дарс ўқувчи-ёшларни ахлоқий тарбиялашнинг умумий мақсад ва вазифаларидан келиб чикадиган аниқ бир мақсадни амалга оширишга

каратилган бўлиши: б) дарснинг мақсади, албатда, ўқувчиларга тугалланган билим беришни назарда тутиши: в) бир соатлик дарсда ўтишга мўлжалланган мавзу ёки ўқув дастури материалининг бир қисми сифатида ифодаланиши ва бу материаллар ўзаро ички мантииқий боғланишга эга бўлиши: г) қандай дарс типи, ўқитиш усули ва методик усуллардан фойдаланиш назарда тутилиши: д) синф ўқувчиларининг фаоллигини ошириш мақсадида умумсинф ва айрим ўқувчилар билан қандай иш олиб бориш кераклиги белгиланган бўлиши керак. 2. Ҳар бир дарс таълим-тарбия бирлиги қилинадиига эга бўлмоги лозим. 3. Ҳар бир дарс, албатта, ҳаёт билан боғланган бўлмоги лозим. Бунда, айниқса: а) математика, физика, химия, биология, геометрия ва бошқа фанларнинг илмий асослари, қишлоқ хўжалигининг ривожланишида фаннинг тутган ўрни: в) фан тараққиётининг жаҳоншумул шухрати; атом энергиясининг халқ ҳўжалигида ишлатилиши, космик фазонинг забт этилиши кабилар назарда тутилиши лозим. 4. Ҳар бир дарс хилма-хил метод, методик усул ва воситаларидан кенг ва унумли фойдаланилган ҳолда олиб борилиши лозим. 5. Дарсга ажратилган ҳар бир дақиқани тежаб, ундан самарали фойдаланиш лозим. 6. Ҳар бир дарс ўқитувчи ва ўқувчиларнинг фаолият бирлигини гаъминлаш лозим. Ҳар қандай дарсда ўқитувчи ва ўқувчиларнинг фаолияти бирлашгандагина қўйилган мақсадга эришиш мумкин. Бунинг учун: а) ўқитувчи дарсга пухта тайёрланган бўлиши билан бирга уни амалга оширишда қандай дарс типи ва ўқитиш усулларидан фойдаланишни аниқ белгилаган бўлиши: б) шу дарс давомида ишлатиладиган кўргазмали ўқув қуролларини тўғри танлаши ва ундан ўринли фойдаланиши: в) синф жамоаси ва ҳар бир ўқувчи билан ўзига хос муомалада бўлиши: г) синф ўқувчиларининг фаолллигини оширишга қаратилган тадбирларни тўғри

белгилаши, айниқса ўқувчиларнинг мустақил фикр юритишлари, улар диққатини жалб қилиш ва маълум топшириқларни-китоб билан ишлаш, тажриба ўтказиш ва самарали фойдаланиш назарда тутилмоғи лозим. 7. Дарсда ўқувчиларнинг қунт билан ишлашларини таъминлайдиган мустаҳкам интизом ўрнатилган бўлиши керак. 8. Ҳар бир дарс ўқувчиларнинг мустақиллигини оширишга қаратилиши, бунда: а) ўқувчиларни мустақил ишлашга ўргатиш, таълим жараёнининг ҳамма звеноларида олиб борилиши албатта зарур бўлганидек, дарсда айниқса ўқувчиларнинг ўқитилаётган мавзу юзасидан мустақил фикр юритишлари факт ва ҳодисаларни таққослаб кўриб, хулосалар чиқарииш: б) ўтиладиган материалларни илгари ўтилган материалларга боғлай олишлари ва шу материаллларнинг бошқа ўқув фанлари билан боғланишини аниқлай билишларини: в) дарсда ўқувчиларнинг мустақил ҳолда огзаки, ёзма ва тўғри ишлар олиб боришларини: г) ўзлаштирилган илмий билимларни турмушда қўллай олишларини таъминлашга қаратилган бўлиши лозим. 9. Дарс машғулотини бутун синф билан олиб боришда ҳар бир ўқувчининг шахсий руҳий хусусиятлари ҳисобга олинади. Мактаб раҳбарлари таълим-тарбия ишларини бошқаришда дидактиканинг ана шу қонуниятларига амал қилсалар яхши натижаларга эришишлари мумкин. Ҳозирги даврнинг муҳим талабларидан бири маориф тузилишини такомиллаштириш, умумий таълим, меҳнат ва касбий тайёргарлик сифатини янада ошириш, таълимнинг фаол шакллари ва усулларини, техника воситаларини яна ҳам кенгроқ қўллаш, таълим-тарбия бирлиги, оила, мактаб ва жамоатчиликнинг мустаҳкам алоқасини собит қадамлик билан амалга ошириш лозимлигидир. Мактабни бошқариш жараёни билим ўчоқларини режалаштириш ва комплектлаш, меҳнат тарбияси ва таълими учун шароитлар яратиш кабиларни ўз ичига олади. Унда ўқув-тарбия ишлари тизимини режалаштириш, ташкил этиш, назорат қилиш ҳам алоҳида ўрин тутади.

Ёш авлодни ҳар томонлама камол топтиришнинг кенг кўламдаги ижтимоий дастури бўлиб ҳисобланган асосий қилинади ғоялари амалга оширилаётган ҳозирги вақтда мактаб ишларини барча бўғинларда режалаштириш ғоят муҳим аҳамиятга эга. Мактабдаги таълим-тарбия ишларини ягона режа асосида олиб бориш бошқариш самарали услубининг ажралмас қисмидир. Бизнингча, ҳар бир бошқариш воситаси фаолияти муайян тизимининг бўлиши шартдир. Бунинг маъноси шундан иборатки, бу иш тасодифий, бир-бирига алоқаси бўлмаган тадбирлар йиғиндисидан иборат бўлмай, балки аниқ шароитни, вазиятнинг хусусиятини ҳамда бутун мактаб жамоаси олдида, шунингдек, унинг айрим бугинлари олдида турган вазифаларнинг хусусиятларини қатъий ҳисобга олиш негизида ишлаб чиқилган, қатъий суръатда тартибга солинган, бир-бири билан боғланган ва чуқур ўйлаб сурилган режа-тадбирлар йиғиндисидан иборат бўлмоги лозим. Раҳбарликни сиёсат билан боғлаб олиб боришни таъминловчи асосий шарт аниқ режа билан ишлашдир. Бу асосий масалани эътибордан четда қолдириб, кундалик ишларга ўралашиб қолиш хавфидан сақловчи воситадир. Режа билан ишлаш олдиндан кўра билиш билан чамбарчас боғлиқдир. Тўғри раҳбарлик қилиш учун олдиндан кўра билиш, руй бериши мумкин бўлган ўзгариш ва қийинчиликларни олдиндан пайкай билиш ва назарга ола билиш зapyp. Бизнингча, мактабда тузилган иш режаси мазкур мактаб педагоглар жамоаси ҳар бир аъзосининг фаолиятини тартибга солувчи қонун, кўрсаткичлар тизимида ифодаланган давлат топшириғидир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ҳар қандай вазифани муваффақиятли бажариш, ташқилик тадбирларни, шу жумладан, халқ маорифи ва мактаб ишига оид бўлган тадбирларни амалга ошириш тўғри режалаштириш махоратига бевосита боғлиқ бўлган. Халқ таълими бўлимининг ишини, жумладан мактаб ишини режалаштириш аввало унинг вазифаларини, фаолият мазмуни ва усулларини аниқлашдан иборатдир. Тўғри тузилган иш режаси хатога йўл қўйишдан асраш билан бирга, илгари йўл қўйилган ҳато ва камчиликларни тугатишни ҳам таъминлайди.

тўғри тузилган режа раҳбарлар учунгина эмас, айни вақтда мактаб муаллимлар жамоасининг ҳар бир аъзоси учун ҳам йўл кўрсатувчидир. Шунинг учун ҳам мактаб ишини режалаштириш мактаб ички бошқарув тизимида муҳим ўринни эгаллайди. 3. Ўқитувчилар меҳнатини илмий асосда ташкил этиш. Таълим, тарбия бўйича ўқитувчиларга раҳбарлик томондан меҳнатни илмий асосда ташкил этиш учун бир қатор вазифаларни юклайди. 1. Ўқитувчи билан индувидиал суҳбатлашиш уларни қобилиятини тиклаш ва ривожлантирувчи билимлар билан мустаҳкамлаш тарбиявий соатлар ўтказиш ўқитувчи зиммасига юклатилади. Ўқитувчилар меҳнатини илмий асосда ташкил этишда таълим тарбия бўйича юритиладиган режа тадбирлар ахбороти мусобақалар ўтказишни юклатади. Ўқитувчилар меҳнатини илмий асосда ташкил этишда ўқитувчини билими, маҳоратига эътибор берилади. Ҳар бир синф раҳбари ишини кузатиб илмий асосда тўғрилигини асослаб беради. Шуни натижасида ўқитувчиларнинг меҳнати илмий асосда аниқланади. Ўқитувчилик касби фаҳрли касб бўлиб қолмай у маъсулиятли ҳамдир. Ўқитувчиларни меҳнатини илмий бўлим мудири кўпроқ кузатади. Ўқитувчилар билан ишлаш жараёнидаги ёзма ахборотни ўқув ишлари раҳбари назорат қилиб боради. Синф раҳбарини таълим тарбия тўғрисида ўзини фикрлари билан ўртоқлашади. Индувидиал таълим оладиган ўқувчи билан ишлаш қоидасини тушунтириб боради. Маънавият ва маърифат тўғрисда дарс соатларини мунтазам кузатади сўнг ўқитувчилар меҳнатини илмий асосда ташкил этишида кўмаклашади. Ўқув таълим тарбия раҳбари ўқитувчини синфдан ташқари ишини кузатишдан ташқари дарсларини кузатиш ва ўқувчиларни билимини кузатиш лозим. Натижалар асосида ўқитувчилар кенгашида маърузалар қилиш ўқитувчилар меҳнатини рағбатлантириш яхши таълим тарбия ишларини олиб борган ўқитувчиларга профсоюз томонидан мактаб директори томонидан ўқитувчи меҳнатини оммалаштиришга ёрдамлашиш ва назоратни

кучайтириш лозим. Синфдан ташқари ишларда актив иштирок этган ўқитувчиларни тадбир ўтказишда кўмаклашиш лозим. Таълим тарбия ишларини бажаришда синфдан ташқари ишларни бир режага солиб иш ташкил қилишда ишни бир тизимга келтириш синф активлари билан мунтазам иш олиб бориш ўқитувчи зиммасига юклатади. Ўқувчиларни илимини текшириш тадбир ва кечаларни уюштиришда кўмаклашишдан борат. Ҳар битта синф раҳбарини ҳафтасига ишини ёзма тариқасида ишини кузатиш ва баҳо бериши лозим. Чорак якунида ўқитувчиларни ишлашига қараб меҳнатини илмий асосда асослаб бериш керак. Умумий таълим мактабининг ички бошқарув тизимида синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар ва унга раҳбарлик муҳим ўринни эгаллайди. Ҳар иккала қилинадиган ишлар мактаб раҳбарлари томонидан тасдиқланган, аниқ мақсадни кўзлаб тузилган режа асосида олиб борилади. Синфдан ва мактабдан ташқари ишлар ўзига хос хусусиятлари билан ўқув машғулотларидан фарқ қилади. Бу иш ихтиёрий асосда ташкил қилинади. Ўқувчилар ўз қизиқиш ва ҳоҳишлари ҳамда лаёқатларига қараб турли тўгаракларга ёзиладилар. Дарсдан ташқари вақтда ўтказиладиган оммавий ва алоҳида ишларга ҳам қатнашадилар. Шунинг учун бу ишлар ўқувчиларни қизиқтирадиган, мазмундор бўлиши керак. Синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг ўзига хос хусусиятларидан яна бири, бу ишларнинг мажбурий дарс турининг йўқлигидир. Ўзбекистон Халқ таълими вазирлиги турли хил тўгараклар учун намуна сифатидаги дастурларни ишлаб, уни нашр қилди. Мактаблар, мактабдан ташқари муассалар, тегишли тўгаракларнинг раҳбарлари маҳаллий шароит ва имкониятларни ҳисобга олиб, ана шу дастурлар асосида ўзлари учун аниқ мақсадга қаратилган иш режаси тузадилар ва шу асосда иш олиб борадилар. Лекин, шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг дастури ва мазмунини ҳар бир тадбир (ҳар

бир тўгарак, ҳар бир суҳбат, маъруза, экскурсия, мунозара, адабий кеча, илмий конференция, турли, ёзувчилар, композиторлар, шоирлар, санъат арбоблари, олимлар, ишлаб чиқариш илғорлари билан учрашувлар ва ҳ.к) учун алоҳида-алоҳида тузиш мақсадга мувофиқдир, лекин бунда ўқувчилар жамоасининг ҳавас ва талаблари ҳисобга олиниши керак бўлди. Синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларнинг мазмуни техника, экология, санъат, физкультура каби билимларнинг тегишли синфлар учун мактаб дастурида кўрсатилган доирадан ташқари чиқадиган соҳаларни ҳам ўз ичига олиши мумкин, аммо бу машғулотлар болаларнинг мактабда олган билимларига таяниши шарт ва бу билимларни чуқурлаштириш ҳамда кенгайтиришга, ўқувчиларнинг бу билимларини амалда ва ижтимоий фойдали фаолиятида қўлланишларига ёрдам бериши лозим. Синфдан ва мактабдан ташқари ишлар мактабнинг ўқув ишлари билан чамбарчас боғлангандир, аммо синфдан ва мактабдан ташқари ишлар болаларнинг ташаббуслари ва хаваскорликлари асосида йўлга қўйилади ҳамда олиб борилади. Мактаб ўқувчилари тўгараклар ва турли оммавий ишдарда фаол қатнашишлари, меҳнат қилиш ва ташкилий ишлар соҳасида малака ва кўникма орттиришлари, интизом сақлашга одатланишлари керак. Синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг мазмуни ўқувчиларнинг билим ва ҳаётнинг турли соҳаларига бўлган қизиқишлари, талаблари ва майлларини қондириши керак. Бунда шуни назарда тутиш керакки, кичик ёшдаги болалар кўпрок ўйинга қизиқадилар, ўрта ва катта ёшдаги болалар эса меҳнатга ва ижтимоий фойдали ишларга қизиқадилар. Ўқувчиларнинг, айниқса, ўрта ёшдаги болаларнинг қизиқиши ниҳоятда беқарор ва ноаниқ бўлади, улар гоҳ у ишга, гоҳ бу ишга, бир ишни охирига етказмай, иккинчи бир нарсага уриниб кетадилар. Шунинг учун синфдан ва мактабдан ташқари машғулотлар болаларда бирон мақсадни кўзловчи, барқарор амалий натижага олиб келадиган ҳавасларни тарбиялашга ёрдам бериши керак: ана шундай ҳавас болалар шуғулланадиган ишларга ижобий таъсир этади, уларда ирода ва ҳарактерни тарбиялайди, шунингдек, матонат

билан мунтазам ишлаб, бошлаган ишини охиригача етказиш қобилиятини ўстиради, буларнинг ҳаммаси шахснинг ҳар тарафлама камол топишида ҳам ўғил ва қиз болаларни амалий ишга тайёрлашда жуда муҳимдир. Синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг шакллари қуйидагича: а) оммавий ишлар (мусобақалар, кўргазма, кечалар, эрталиклар, экскурсиялар, спартакиада ва ҳоказо); б) тўгарак ишлари (ёш физиклар, математиклар, табиатшунослар тўгараклари, драма тўгараги ва ҳоказо); в) ўқувчиларнинг мустақил машғулотларини йўлга қўйиш (бунда ўқувчилар фан ва техниканинг бирон соҳасини ўрганиш учун мустақил ишлайдилар ёки мустақил равишда турли моделлар кўрадилар ва ҳоказо). Ҳозирги қайта қуриш даврининг талабларига кўра тарбия жараёнига раҳбарлик мақсадга йўналтирилган, илмий ва режали, амалий ва дифференциаллашган бўлиб, ҳар бир ўқувчи шахснинг таълимни бошланғич, узликсиз ўрта ва ўрта босқичларида муваффақиятли шаклланишини таъминлайдиган бўлиши лозим. Мактаб директорининг раҳбарлик иш тизимида синфдан ва мактабдан ташқари ишларни бошқариш билан бир қаторда ўқувчи-ёшлар фаоли, ўқувчилар комитети, ота-оналар комитети ишида қатнашиш катта ўринни эгаллайди. Чунки, бусиз тарбиявий ишларни яхши йўлга қўйиб бўлмайди. Мактаб директори ўзининг яқин кўмакчиларисиз ҳар куни кундаланг бўлиб тўрган масалаларни ҳал этиши мушкул, шунинг учун ҳам унинг ўринбосарлари уз директори билан қўлни-қўлга бериб ишлашлари керак. Мактаб директорининг ўринбосари, ёш авлодни шакллантиришда ўқитувчиларга тўғри усулларни ўрнатиши, кўмаклашиши, кўрсатиши керак. Ўқитувчининг иш жараёнини зийраклик билан кузатиб бориш, зарурият туғилса, ёрдам беришга тайёр туриш, намуна кўрсатиш, қандай ишлаш кераклигини ўргатиш уларнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Синфдан ва мактабдан ташқари ишлар ташкилотчисига келганда, шуни айтиш керакки, у мактаб ҳаётининг энг муҳим соҳаси - тарбиявий ишларга

хабарликни амалга оширишга даъват этилган. Бу директорнинг ўқув ишлари бўйича ўринбосари тарбиявий ишлардан четга туриши керак, деган гaп эмас, аксинча у ҳам, директор ҳам, жамоат ташкилотлари, шу жумладан, касаба уюшмаси ташкилоти ҳам фақат таълим иши учунгина эмас, балки мактабда ҳам, ундан ташқарида ҳам тарбиявий жараён учун жавобгардир. Тарбия жараёнининг моҳиятини чуқур билиб, уни ташкил этишда ташаббус кўрсатиш, ишбилармонлик ва эпчиллик, барча янги ва илғор [нарсаларни амалда хийла самарали қўллай билиш ҳам мактаб ўқувчиси шахсини ривожлантириш жараёнига раҳбарлик қилиш принципларидан биридир. Самарали раҳбарлик услубини мактаб ҳаёти ва фаолиятига татбиқ этишининг намунаси бўлган коллегиал ва якка раҳбарликнинг бирга қўшиб олиб борилиши болалар тақдири, уларнинг тарбиясига педагогларнинг жамоаси жавобгарлигини ва директорнинг шахсий жавобгарлигини таъминлайди. Раҳбарликнинг зарур принципи режалилик бўлиб, унинг олдида педагогик таъсирлар тизими ва тарбиявий ишда изчилликка эришилади. Режалилик директорга тарбиянинг барча масалаларини аниқ амалга ошириш истиқболлларини намоён қилади. Мазкур таълимотга асосан мактабдан ташқари ишларни режалаштириш унинг амалга оширилишига раҳбарлик ҳамда назоратни уюштириб бориш мактаб ички бошқарув тизимида муҳим аҳамият касб этади. Синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг умуммактаб режасини тарбиявий ишлар ташкилотчисининг бевосита раҳбарлигида, синф раҳбарлари, методик бирлашмаси, тажрибали ўқитувчилар, мактаб кутубхонаси, ўқувчи-ёшлар ташкилоти, ўқувчилар комитети, ота-оналар комитета ҳамда тўгарак раҳбарларининг фаол иштирокида тузиш ҳамда уни мактабнинг йиғилишида муҳокамадан ўтказиб тасдиқилаш мақсадга мувофиқдир.

Республикамиздаги қатор мактаблар илғор директорларининг иш тажрибаларида ўқитувчилар ва синф раҳбарларининг тарбиявий ишига педагогик раҳбарликнинг яхшиланишини таъминлайдиган комплекс тизим таркиб топмоқда. Директор ўқитувчилар, синф раҳбарлари, тарбиячилар ва ўқувчиларга нисбатан тутган принципиал йўли ва фаолиятида бирлик бўлишига эришади. Ммактабнинг оила, катталарнинг меҳнат жамоалари, жамоат ташкилотлари билан узвий ҳамкорлик қилишга интилади. Мактабнинг тарбиявий жараёнига раҳбарлик қилишда директор бошланғич ва ўрта синфлар тарбиявий ишида изчилликка риоя қилишга алоҳида эътибор беради, бу билан таълим жараёнида ҳам, шунингдек, дарсдан ташқари вақтда ҳам тарбиянинг узлуксизлик ва изчиллик принципини амалга оширади. Ўқитувчилар ва синф раҳбарларининг ишини мунтазам ва амалий назорат килиб туриш тарбия жараёнига мактаб ичида раҳбарлик қилишнинг муҳим таркибий қисмидир. Белгиланган вазифаларнинг бажарилишини назорат қилиш ва текширишдан мақсад ўқитувчилар ва синф раҳбарлари ишидаги салбий томонларни аниқлаб, улар ҳақида навбатдаги педагоглар йиғилишида гапириш эмас, балки таълим жараёнида ва дарсдан ташқари машғулотларда,тарбия ишини такомиллаштириш, бу ишдаги энг яхши тажрибаларни ёйишдир. Тарбиячилар ишини шахсан назорат қилишни жамоат ташкилотларининг назорати билан қўшиб олиб бориш ўринли бўлади. Ҳозирги шароитда синфдан, мактабдан ташқари тарбиявий ишларга раҳбарлик қилишга катта талаблар қўйилмокда. Мактаб раҳбарлари, ўқитувчи тарбиячилар, ўқувчилар ва ота-оналар жамоалари билан ишлашнинг шакл ва методларини такомиллаштирира бориб, ўқувчиларни тарбиялашда юксак самарадорлик натижаларига эришмоқдалар. Мактаб раҳбарларининг меҳнати ўқув-тарбия иши учун сарфланган соатлар сони билан эмас, балки амалга оширилган режа-тадбирларнинг миқдори, мазмуни, унинг мавзуси долзарблиги, сифати, тарбиявий жараённинг умумий

занжиридаги муҳим томонларни топа билиши билан ўлчанади. Бунга иродали ва ташаббускор, камтар ва зийрак, талабчан ва ишбилармон мактаб раҳбарларигина эриша оладилар.

АДАБИЁТЛАР: 1. И.А.Каримов "Баркамол авлод орзуси". 1999 йил. 2. И.А.Каримов "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" Т. Ўзбектистон 1995 йил; 3. "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури". 1997 йил. 4. "Таълим тўғрисида»ги қонун. 1997 йил. 5. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги йўриқномаси. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони 6. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги муваққат Низоми. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони; 7. М.Н.қосимов. "Мактабни бошқаришнинг назарий ва педагогик асослари". Т. "Ўқитувчи". 1995 йил. 8. Ахлоқ одобга оид ҳадис намуналари. Т. "Фан" 1996 йил. 9. Ш.Мирзаев. Дарс таҳлили. Т. 1993 йил. 10. Ф.Г. Фропов "Ёш директор мактаби" Т.-Ўзбекистон 1991й. 11. К.Юсупов "Миллий мактаб-ҳаётий эҳтиёжи" "Халқ таълими" 1992 й. 6,7-сони. 12. www . ziyonet . uz

Похожие

Мактабни педагог ходимлар билан таъминлаш ва уларнинг малакасини ошириш ишларига раҳбарлик

Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши

Мактаб ички бошкарувининг ташкилий-педогогик йуналишлари

Меҳнат ва ўқув жамоларини жисмоний тарбия ташкилотлари

Мактаб ички бошқаруви тизимида ахборотлар тўплаш ва уни педагогик таҳлил қилиш