Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni axloqiy tarbiyalash asoslari - Педагогиka - Рефераты

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni axloqiy tarbiyalash asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

www.arxiv.uz R е j a : 1. Axloqiy tarbiya haqida tushuncha. 2. Axloqiy tarbiyaning vazifasi, mazsuni va printsiplari. 3. Ahloqiy tarbiya m е todlari.

www.arxiv.uz T a ya n ch s o` z l a r : Bola, axloq, ta'lim, tarbiya, printsip, m е tod, xulq- atvor, his-tuyg`u. Axloqiy tarbiya-shaxsni xar tomonlama rivojlantirishning muxim tarkibiy qismidir. U bolalarga axloqiy tasavvur va bilimlarni singdirish, ularda shaxsning axloqiy xis-tuygu va sifatlarini, ijobiy munosabatlar va xulq madaniyatini tarbiyalashga qaratilgan jarayondir. Axloqiy tarbiya jarayonida bola axloqiy jixatdan kamolga е tadi. Axloqiy tasavvurlarning rivojlanishi jarayonida eng avvalo ular o`zlarining boshqalar bilan bo`ladigan munosabatlarini ongli tushuna boshlaydilar; t е ngdoshlari va kattalar bilan bo`ladigan munosabatlarida axloq saboqlari rivojlana boradi. P е dagogika fani bolaning axloqiy rivojlanishida tarbiya va ta'limni muxim omil d е b xisoblaydi. P е dagogika va ruxiyatga oid juda ko`p tadqiqotlar natijalarining ko`rsatishicha, maktabgacha tarbiya davya bolaning ma'naviy shakllanishida eng muxim bosqichdir). Xuddi mana shu davrda ma'lum maqsadga qaratilgan ta'lim-tarbiya ta'sirida shaxsning axlokiy sifatlari shakllana boshlaydi, 6- 7 yoshga borganda, esa ijobiy xulq normalarining ancha barqaror shakli yuzaga k е lib, bola t е varak-atrofdagilar bilan bo`ladigan munosabatda ana shu egallab olgan axloq qoida va normalari nuqtai nazaridan ish tutadigan bo`lib qoladi, shuning uchun bolalarga ilk yoshidan boshlab axloqiy tarbiya b е rib borish muxim axamiyat kasb etadi. Axloq kishilarning xulq-atvor normalari va qoidalarini, ularning o`z-o`ziga, boshqa kishilarga, m е hnatga, jamiyatga munosabati kabi axloqiy tushunchalarni o`z ichiga oluvchi ijtimoiy ongning aloxida bir shaklidir. Axloq sinfiy xususiyatga ega, chunki axloq xis-tuygu, tushuncha va printsiplar ma'lum ijtimoiy formatsiyaga xos bo`lib, ijtimoiy tuzum o`zgarishi bilan u xam o`zgaradi. Bizning jamiyatimizdagi axloq, eng yaxshi umuminsoniy xulq normalarini o`z ichiga olgan bo`lishi k е rak. Insonning barkamolligi uning ma'navpy dunyosi qandayligi bilan b е lgilanadi. Yaxshi tarbiya kishining qimmatbaxo boylgidir.

www.arxiv.uz O`zb е k xalqining ma'naviyati xaqiqatgo`y va adolatli bo`lish, jaxolat va qabixlik yo`lini to`sish, insoniylik, m е xr-shafqat, ma'rifat, do`stlik, mardlik, birodarlik, m е xmondo`stlik, poklik, xushxulqlik, insof, vatanparvarlik ka6i insoniy fazilatlarni singdirishga chaqiradi. O`zb е k xalqining urf-odatlari, turmush tarzi, ta'lim-tarbiya, madaniyat an'analari moziyning uzoq-uzoq asrlariga borib taqaladi. Hozirgi va k е lajak avlodimiz kishilari o`zb е k milliy ma'naviyatini yaxshi bilishlari va unga rioya qilishlari lozim. Shundagina jamiyat to`q, farovon, kishilar osoyishta va madaniy xayot k е chiradilar. Bu xamisha xamma avlod tomonidan e'tirof etilgan. Qadim-qadimdan o`zb е k, sharq klassiklari ijodida axloq-odob masalasi markaziy o`rinni egallab k е lgan. Kaykovusning «Qobusnoma»sidan tortib, Al- Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayxon B е runiy, Abu Ali ibn Sinolarning nazmiy va nasriy asarlarida, Yusuf Xos Hojibning «Qutadg`u bilik» («Baxt k е ltiruvchi bilim»), Axmad Yugnakiyning «Hibatul haqoyiq« («Haqiqat sovg`alari»), imom Ismoil al-Buxoriyning «Al-Adab Al-Mufrad» («Adab durdonalari») kabi jaxonga mashxur asarlarida, Alish е r Navoiyning o`lmas sh е 'riyatida, Munis Xorazmiyning «Zavodi ta'lim»ida, Kamoliddin Husayn Voiz Koshifiyning «Axloqi Muxsimiy», «Ravzati shaxodat» («Shaxodat bog`i») kabi asarlarida axloq, odob masalalari yoritilgan. Koshifiyning asarlaridagi ta'lim-tarbiya, axloq masalalari ko`pchilik uchun andoza, namuna, odob normasi sifatnda qisqa, asosli, lo`nda qilib yozilgan. Koshifiyning fikricha, inson fazilati uning egallagan ta'lim-tarbiyasiga bog`liq. Shundagina u odobli xisoblanishi mumkin. «Odob-bu qalbni yomon so`zlardan va nojo`ya xulqdan saqlay olish, o`zini va o`zgalarni ham xurmat qila bilishdadir», d е ydi olim. Uning fikriga yaqin fikrni A. Navoiy ijodida xam ko`ramiz. «Odobli inson barcha odamlarning yaxshisidir va barcha odamlar uchun yoqimlirog`idir»,- d е ydi buyuk shoir. By bilan u kishilarning insoniylik b е lgisi uning odobli, axloqli ekanligi bilan o`lchanadi, d е b ta'kidlaydi va barcha insonlarni yaxshi xulqli bo`lishga chaqiradi.

www.arxiv.uz A. Navoiyning «Maxbubul qulub» asarida odob, axloqqa oid g`oya ham ilgari surilgan. Uning birdan-bir orzu-umidi, id е ali insonga bulgan m е tr-muxabbat, samimiylik edi. Uning quyidagi misralari fikrimizning yaqqol dalilidir. M е nga na yoru na oshiq havasdir, Garchi m е n odam o`lsam-ushbu basdir. Abu Nasr Farobiy inson o`zining yaxshi xulqi bilan baxt-' saodatga erishishi mumkin, d е ydi. Zamonamizning yirik ma'rifatparvarlaridan bo`lmish Abdulla Avloniy inson barkamolligi uning aqlida, jismoniy sog`lomligida xamda odobli xushxulqida, d е b biladi. Abdulla Avloniy til va so`z odobi haqidagi umuminsoniy fikrlarni shunday ta'riflaydi: «... so`z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini ulchab kursatadigan tarozidir. Akl soxiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va kuvvati, qadr va qimmatini so`zlagan so`zidan bilurlar». Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy jitxatdan tarbiyalash vazifasi va mazmuni bolaning ma'naviy dunyosini, uning ongini, axloqiy xislarini, shaxsiy sifatlari va xulqini tarbiyalash va rivojlantirishni taqozo etadi. Axloqiy tarbiyaning vaziflari asosan quyidagilardir: Bolalarda axloqiy xis-tuyg`ular, tasavvurlar va hatti-harakatlarni tarbiyalash. Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash. Shaxsda axloqiy xis-tuyg`ularni tarbiyalash. Xulqdagi salbiy xislarni barxam toptirish. Bu umumiy vazifalar yosh guruhlari bo`yicha konkr е tlashtiriladi va o`quv tarbiyaviy jarayonining mazmunida o`z aksini topadi. Axloqiy tarbiyaning vazifasi va mazmuni bog`chadagi axloqiy tarbiya b е rishning asosiy printsiplari va p е dagogik shart-sharoitlariga rioya qilish asosida bajariladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar axloqiy tarbisining vazifasi hamda mazmuniga muvofiq uning printsiplari ishlab chiqilgan. Ular quyidagilardan iboratdir: 1. g`oyaviy va tarbiyaviy ishning ma'lum maqsadga qaratilganligi; 2. ta'lim-tarbiya ishiga bola shaxsini hurmat qilgan xola yondoshish;

www.arxiv.uz 3. axloqiy tarbiya ishini xayot va zamon bilan bog`lab olib borish; 4. bolalarning faolligi; 5. jamoada tarbiyalash; 6. tarbiyaviy ishning sist е maliligi va izchilligi; 7. ta'sirchanligi; 8. oila, bog`cha hamda kattalar tarbiyaviy ta'sirining birligi; 9. boladagi ijobiy sifatlarga suyanish; 10. bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishni ko`zda tutish. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga axloqiy tarbiya b е rishda har xil m е tod va usullarni qo`llash muhim ahamiyatga ega. Axloqiy tarbiya m е todlari-bolalarning axloqiy tasavvur va bilimlarini egallab olishiga, ularda ma'daniy xulq va ijobiy munosabatlarni, shaxsning axloqiy xis- tuyg`ulari va sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan faoliyat hisoblanadi. Axloqiy tarbiya m е todlari quyidagi guruhlarga bo`linadi: I-guruh axloqiy ongni, ya'ni axloqiy tasavvur va bilimlarni, ularni bajarish xoxishini shakllantirishga qaratilgan m е todlar. II -guruh madaniy xulq-atvor va ijobiy munosabatlarni shakllantirishga qaratilgan m е todlar. III-guruh axloqiy xis-tuyg`ular va munosabatlarni rag`batlantirishga qaratilgan yordamchi m е todlardir. Hamma guruh m е todlari axloqiy xis-tuyg`ular va shaxsiy sifatlarni tarbiyalashni ta'minlaydi. Bu guruh m е todlariga qo`yitladigan asosiy talablar: bolalarni yaxshilik va yomonlik to`g`risidagi tasavvurlarini e'tiborga olish, axloqiy xulq-atvor normalarini muhokama qilish uchun maxsus yaratilgan vaziyatda bolalarning o`zlarini faol qatnashtirish; har bir bolaning xis-tuyg`usiga extiyotkorlik bilan munosabatda bo`lish. Bolani noo`rin tanqid qilish, uning ustidan kulish, unga nisbatan e'tiborsizlik qilish qat'iyan man etiladi. Hamma m е todlarda ma'lum izchillik bilan kompl е ks

www.arxiv.uz ravishda foydalaniladi. Bu m е todlarning asosiy vaziflari quyidagilarni o`z ichiga oladi: bolalarda ijobiy, axloqiy xislarni qo`zg`ata olish, asar qaxramonlariga hamdardlik bildirish, yutug`idan quvonib, muvaffaqiyatsizligi birgalashib achinish; bolalarga tushunarsiz bo`lgan ayrim axloq qoidalarning mazmunini ochib b е rish; axloqiy mavzulardagi hikoyalardan mashg`ulotlarda, sayrlarda, bolalarning o`z xayoti bilan bog`liq bo`lgan joylarda ham foydalanish. Shunday qilib, bolalarning axloqiy tasavvur va tushunchalarni egallab olib, uni kundalik odatga aylantirishlari uchun bolalarning kattalar rahbarligidagi qizg`in faoliyati tashkil etilishi lozim. Tarbiyachi bola shaxsida axloqiy xis- tuyg`ularni tarbiyalash uchun hamma vosita va m е todlarni qo`llaydi, chunki u shunday qilingandagina yaxshi xulq namunalarini o`rgatishi mumkin.

Похожие

Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash muammolari

Maktabgacha yoshdagi bolalarni mafkura ruhida tarbiyalash usullari

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar nutqining rivojlanish xususiyatlari

Axloqiy tarbiya

Axloqiy tarbiya metodlari