Касбий таълимни бошқариш - Педагогиka - Рефераты

Касбий таълимни бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

308 KB

Касбий таълимни бошқариш Режа: 1. Таълим муассасасида давлат-жамоат бошқарувининг психологик-педагогик асослари. 2. Академик лицейлар, касб-ҳунар коллежлари ҳақидаги Низом. Таълим муассасаси Устави. 3. Таълим муассасаси директори ва унинг ў ринбосарлари х у қ у қ лари ва мажбуриятлари. 4. Педагогик жамоа ва унинг иш услубиётлари

Таълим муассасасини бошқаришнинг педагогик- психологик асослари. Бошқариш фақат ишлаб чиқаришгагина хос бўлган жараён эмас. Балки ижтимоий сохалар, шунингдек, таълим тизимида хам бошқаришни тўғри ташкил этилиши жуда мухим. Хозирги пайтда ягона педагогик жараённи бошқаришга илмий ёндашиш харакати кучайди. Бу эса интеллектуал салохияти юқори кадрларни шакллантириш учун ўта мухим хисобланади. Аввало, бошқаришнинг ижтимоий мохиятини англаб олайлик. Бошқариш маълум бир объектга ташкилий, режали, тизимли таъсир кўрсатиш демакдир. Таълим муассасасининг педагогик фаолиятини бошқариш таълим муассасасининг фаолият хусусиятига кўра педагогик жараёнини режалаштириш, ташкил этиш, рағбатлантириш, натижаларни назорат ва тахлил қилиш мақсадида амалга оширилувчи бошқарув фаолиятидир. Бугунги кунда педагогика фанига таълим муассасаларини бошқариш бўйича янгидан-янги тушунчалар кириб келяпти, уларнинг мохияти аввалгилардан хам теранроқдир. Масалан, «таъсир этиш» тушунчасининг ўрнига «ўзаро харакат», «хамкорлик», «рефлексив бошқариш» каби тушунчалар қўлланилмоқда. Таълим муассасаларини бошқариш назарияси таълим муассасаларининг менежменти назарияси билан бойитилди. Менежмент назарияси ходимларга нисбатан ишонч, уларнинг унумли мехнат қилишлари учун шароит яратиш хамда ўзаро хурмат билан тавсифланади. Хўш, менежмент ва менежер атамаларининг асл мохияти нимани англатади? Биз ушбу тушунчаларнинг мохияти, таълим муассасида давлат-жамоа бошқарувининг педагогик-психологик асосларини тушунишимизда ушбу йўналишда тадқиқот олиб борган педагог Р.Ахлиддиновнинг қарашлари алохида диққатга сазовор. «Менежмент» ва «менежер» атамалари хозирги талқинда корхона ва муассаса эгалари ўз мулклари ва ходимларни ўзлари бошқарганларидан кўра

танланган йўналиш бўйича махсус тайёргарликдан ўтган мутахассисларни жалб этиш афзал эканлигини тушуниб етганларидан сўнг пайдо бўлди. Бугунги кунда менежер ривожланган демократик мамлакатларда нуфузли касблардан бири хисобланади. Менежмент деганда, одатда рахбарлик лавозимига расман тайинланган шахсларнинг ишигина тушунилади. Бошқаришга, шунингдек, мураббийлик иши хам тааллуқли хисобланади. Менежмент (ёки бошқариш) мавжуд минимал имкониятлардан максимал натижаларга эришиш мақсадида муайян ходим ёки гурухга таъсир этиш, улар билан хамкорлик қилиш жараёнидир. Таълим муассасаси менежменти хақида сўз юритилганда, Ўзбекистон Республикасининг «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»нинг 4.6-бандида сўз юритилаётган жараённинг мохияти хақида батафсил тўхталиб ўтилганлигини алохида таъкидлаш зарур. Ушбу хужжатда қайд этилича, таълим муассасаси менежментида қуйидаги холатлар назарда тутилади: - узлуксиз таълим тизими ва кадрлар тайёрлашнинг давлат ва нодавлат таълим муассасаларини таркибий жихатдан ўзгартириш ва уларни изчил ривожлантириш давлат йўли билан бошқариб борилиши; - таълимнинг норматив-хуқуий базаси ривожлантирилади; - молия-хўжалик фаолиятини олиб бориш хамда таълим жараёнини ташкил этишда ўқув юртларининг хуқуқлари кенгаяди ва мустақиллиги таъминланади; - таълим муассасалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланган тартибда аттестациядан ўтказилади хамда аккредитацияланади. Аккредитация якунларига кўра таълим сохасида фаолият кўрсатиш хуқуқи берилади; - муассис ташкилотларнинг, махаллий хокимият органларининг, савдо- саноат доираларининг, жамоат ташкилотларининг, фондларнинг ва хомий вакилларни ўз ичига олувчи васийлик ва кузатиш кенгашлари тизими орқали таълим муассасаларининг самарали, жамоат бошқаруви тизими жорий этилади.

Бундан ташқари, олимлар таълим менежметининг бир қатор ўзига хос хусусиятларга эга эканлигини хам таъкидлаб ўтишади. Улар орасида қуйидаги хусусиятлар асосий хисобланади: - таълим менежменти «мақсадга мувофиқлик» сўзи билан аниқланадиган маънавий ўлчовга эга; - таълим менежменти – бу фан ва санъат (чунки бунда инсонлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар катта роль ўйнайди); - менежмент мазмунида ўз аксини топадиган шахс, давлат ва жамият манфаатларининг ўзаро диалектик бирлиги; - таълимни бошқаришда жамоатчиликнинг фаол қатнашуви. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, эндиликда таълим тизимини давлат томонидан бошқаришдан давлат-жамоатчилик бошқарувига ўтилади. Давлат- жамоатчилик бошқарувининг мақсади–таълим муассасаларининг долзарб масалаларини давлат ва жамоатчилик хамкорлигида хал қилиш, ўқитувчилар, ўқувчилар хамда ота-оналарга таълим дастурларини, турларини, таълим муассасаларини танлашда хуқуқ ва эркинлик беришни кенгайтиришдан иборат. Таълим тизимини давлат томонидан бошқариш Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунининг (1997 йил) 3- моддасида белгиланган таълим сохасида давлат сиёсатининг асосий тамойилларига мувофиқ амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунида Ўзбекистонда таълим сохасини бошқариш республика тасарруфидаги юқори хукумат ва унинг бошқариш органлари хамда махаллий хукумат ва унинг бошқариш органлари томонидан амалга оширилиши кўрсатилган. Халқ таълими Вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим Вазирлиги Ўзбекистон Республикасида таълимни бошқаришнинг давлат юқори органлари хисобланади. Вазирликлар ўзини ваколатлик доирасида:

- таълим сохасида ягона давлат сиёсатини рўёбга чиқаради; таълим муассасалари фаолиятини мувофиқлаштиради ва услуб масалаларида уларга рахбарлик қилади; - ўқитишнинг илғор шакллари ва янги педагогик технологияларни, таълимнинг техник ва ахборот воситаларини ўқув жараёнига жорий этади, ўқув ва ўқув-усулбий адабиётларни яратади ва нашр этишни ташкил қилади; - таълим олувчиларнинг якуний давлат аттестацияси ва давлат таълим муассасаларида экстернат тўғрисидаги низомларини тасдиқлайди; - давлат олий таълим муассасасининг ректорини тайинлаш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасига таклифлар киритади; - педагог ходимларни тайёрлаш, уларнинг маласини ошириш ва қайта тайёрлашни ташкил этади. Халқ таълими Вазирлигининг махаллий органлари қуйидагилар саналади: Халқ таълими бўлимлари, шунингдек, махаллий хокимлик органлари тасарруфига киради ва унга бўйсунади. қорақалпоқ республикаси Халқ таълими вазирлиги фаолияти икки юқори орган назорати остида ташкил этилади: Мактабни бошқариш ишига мактаб инспекцияси, яъни, вазирликлар ва халқ таълими бўлимларининг мактаб инспекторлари хизмати ёрдам беради. Улар мактаб фаолиятини ўрганади, таълим-тарбия жараёнининг натижаларини тахлил қилади, илғор тажрибаларини аниқлайди ва уларни оммалаштириш чора-тадбирларини белгилайди, камчиликларни анихлаб, уларни бартараф этиш йўлларини излайди, мактаб директори ва ўқитувчиларга методик ва моддий ёрдам кўрсатади. Хал қ таълими Вазирлигининг ма ҳ аллий органлари Хал қ таълими вилоят бош қ армаси Ша ҳ ар хал қ таълими б ў лими Туман хал қ таълими б ў лими чизма. Халқ таълими Вазирлиги тасарруфидаги мащаллий органлар

Академик лицей ва касб-хунар коллежларига ташкилий, ўқув-услубий ва илмий рахбарлик қилиш, давлат таълим стандартини ишлаб чиқиш ва жорий этиш, ўқув-таълим ва касб-хунар дастурларини бирлаштириш, педагог кадрлар билан таъминлш, уларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш Олий ва ўрта махсус таълим Вазирлиги (Ўрта махсус касб-хунар таълими Маркази), унинг худудий бошқармалари томонидан тармоқ вазирликлари, идоралар ва корхоналар билан биргаликда амалга оширилади. Таълим тизимини жамоатчилик асосида бошқариш ўқитувчилар, ўқувчилар, ота-оналар ва жамоатчилик вакилларидан иборат педагогик Кенгашнинг умумий ўрта таълим муассасаси фаолиятини самарали ташкил этишга йўналтирилган фаолиятидир. Бир йилда бир марта ўтказиладиган мактаб конференцияси хам жамоатчилик бошқарувига киради. Конференцияда мактаб Кенгаши, унинг раиси сайланади, мактабнинг Устави қабул қилинади. Давлат таълим муассасалари билан бир вақтда нодавлат таълим муассасаларининг фаолият кўрсатиши хам таълимни бошқаришнинг жамоатчилик характерини ифодалайди. Умумий ўрта таълим мактаби, академик лицей ва касб-хунар коллежлари хақидаги Низом, таълим муассасасаларининг Устави – таълим муассасаларини бошқариш ва унга рахбарлик қилишнинг асосий хужжати. Ўзбекистон Республикасининг «Умумий ўрта таълим тўғрисида»ги Низоми Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги 203-сонли қарорига мувофиқ қабул қилинган. Ушбу Низомда қуйидаги масалалар ёритилган: 1. Умумий қоидалар. 2. Умумий ўрта таълимнинг мақсади ва вазифалари. 3. Умумий ўрта таълимни ташкил этиш. 4. Ўқув-тарбия жараёнини ташкил этиш ва унинг мазмуни. 5. Педагог кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш.

6. Умумий ўрта таълимни бошқариш. 7. Маблағ билан таъминлаш ва моддий-техника таъминоти. 8. Халқаро хамкорлик. Низомга асосан, умумий ўрта таълимнинг мақсади ўқувчиларни давлат таълим стандартларига мувофиқ ўқитиш ва тарбиялаш хамда шахснинг таълим олиш хуқуқини рўёбга чиқариш хисобланади. Умумий ўрта таълим мазмунини ёритиш Низомнинг асосий ғояларидан бири бўлиб, мажбурий ва қўшимча компонентлар умумий ўрта таълим мазмунининг асосини ташкил этади. Мажбурий компонент давлат таълим стандарти билан белгиланади ва ўқувчиларни тайёрлашнинг ўрта махсус ва касб-хунар таълими муассасаларида билимлар асосларини янада пухта ўрганиш ва касб эгаллаш учун етарли бўлган зарур даражасини белгилайди. қўшимча компонент ўқувчининг эхтиёжлари ва қобилияти, мактабнинг моддий-техника ва кадрлар билан таъминланганлик даражасидан келиб чиқиб белгиланади. қўшимча ўқув юкланмаларининг хажми Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими Вазирлигининг Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан келишилган нормативларига мувофиқ белгиланади. Ўқувчилар билим сифати ва таълим натижаларининг давлат таълим стандартига мувофиқлигини назорат қилишни таъминлаш учун жорий, оралиқ ва якуний назорат билан бирга босқичли назорат ўтказиш хам назарда тутилади. Босқичли назорат ўқув йили тамом бўлгандан кейин имтихонлар, тест синовлари, синовлар шаклида амалга оширилади. Унинг асосида рейтинг аниқланди ва ўқувчини навбатдаги синфга ўтказиш тўғрисидаги қарор қабул қилинади. Мактабга бевосита рахбарлик бошқаришнинг юқори органлар томонидан тайинланадиган директор, давлатга қарашли бўлмаган таълим муассасаларида эса муасссис томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим халқаро хамкорлик асосида хам ташкил этилади. «Умумий ўрта таълим тўғрисида»ги Низомнинг

саккизинчи бўлимида қайд этилганидек, умумий ўрта таълимни бошқариш органлари ва уларнинг махаллий органлари саналган таълим муассасалари халқаро хамкорликни педагогик ахборот ва тажриба алмашиш, педагог ходимларнинг тажриба ўрганиш ва малака ошириш мақсадида прогрессив халқаро жамғармалар ва ташкилотларнинг грантларини олиш сохасидаги давлатлараро, хукуматлараро ва идоралараро битимлар хамда шартномалар асосида амалга оширадилар. Мазкур Низом умумий ўрта таълим (мактаб)ни хар томонлама бошқариш мохиятини ўзида ифода этади. «Академик лицей ва касб-хунар коллежлари тўғрисида»ги Низом Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги 204-сонли қарорига мувофиқ қабул қилинган. Ушбу Низом мазмунида қуйидаги маслалар ёритилган6 1. Умумий қоидалар. 2. Ўрта махсус, касб-хунар таълимининг мақсади, вазифалари ва уни ташкил этиш. 3. Академик лицей ва касб-хунар коллежларига ўқувчиларни қабул қилиш, таълим-тарбия жараёнини ташкил этиш ва унинг мазмуни. 4. Педагог кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш. 5. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини бошқариш. 6. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини маблағ билан таъминлаш ва моддий-техника таъминоти. 7. Халқаро хамкорлик. Умумий қоидаларда ўрта махсус, касб-хунар таълими умумий ўрта таълим негизида ўқитиш муддати 3 йил бўлган узлуксиз таълим тизимининг мажбурий мустақил тури хисобланиши хамда Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»га мувофиқ амалга оширилиши, академик лицейлар ва касб-хунар

коллежларининг юридик шахс хисобланиши, қонунчиликда белгиланган тартибда ташкил этилиши баён этилган. Ўрта махсус, касб-хунар таълимининг вазифалари сифатида қуйидагилар белгиланади: - давлат таълим стандартлари доирасида умумтаълим ва касб-хунар дастурини бажариш; - ўқувчиларнинг узлуксиз таълимнинг кейинги босқичида ўқишни давом эттириш, танлаган мутахассисликлар бўйича мехнат фаолияти билан шуғулланиш учун зарур ва етарли бўлган билимлар хам касб тайёргарлиги даражасини чуқурлаштириш; - республика иқтисодиётининг малакали кичик мутахассис кадрларга бўлган эхтиёжини қондириш. Низомда академик лицейларнинг олий таълим муассасалари хузурида, касб-хунар коллежларининг эса худудларнинг демографик ва географик шароитлари, тегишли соха мутахассисликларига бўлган махаллий эхтиёжларини хисобга олган холда ташкил этишлари кўрсатиб ўтилган. Ўрта махсус, касб-хунар таълими муассасаларининг асосий вазифалари сирасига ўқувчиларни қабул қилиш, умумий ва касб-хунар дастурларини амалга ошириш, назорат турларини ташкил этиш, курсдан-курсга, ўрта махсус касб-хунар таълимининг бир туридан бошқасига ўтказиш хамда диплом бериш кабилар киради. Академик лицейлар ва касб-хунар коллежларида педагогик фаолият билан шуғулланиш хуқуқига эга бўлган субъектлар, таълим муассасасига профессор-ўқитувчилар ва мухандис педагогларни ишга қабул қилиш тартиби тўғрисидаги маълумотлар бериб ўтилади. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини бошқариш тартиби академик лицей ва касб-хунар коллежларига ташкилий, ўқув-услубий ва илмий рахбарлик қилиш, давлат таълим стандартини ишлаб чиқиш хамда жорий этиш, ўқув таълим ва касб-хунар дастурларини бир хиллаштириш, педагог кадрлар билан таъминлаш, уларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш тармоқ вазирликлари,

идоралар ва корхоналар билан биргаликда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги (Ўрта махсус, касб-хунар таълими Маркази), уларнинг худудий бошқармалари, шунингдек, таълим муассасаси директори томонидан амалга оширилади. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини маблағ билан таъминлаш амалдаги қонунчиликка мувофиқ таъминланади. Таълим муассасасининг молиявий маблағлари унинг тасарруфида бўлади. Ўрта махсус, касб-хунар таълими муассасалари белгиланган тартибда хорижий шериклар билан битимлар тузиш хуқуқига эга бўлиб, хорижий мамлакатлар учун мутахассислар тайёрлаши мумкин. Таълим муассасаларининг фаолияти, шунингдек, меъёрий хужжатлардан бири саналган Устав ёрдамида хам амалга оширилади. Таълим муассасининг Устави таълим муассасаси фаолиятига рахбарлик ва бошқариш тизимини аниқловчи хужжатдир. Таълим муассасасининг Уставида таълим жараёнининг қуйидаги икки мухим таркибий жихати ажратиб кўрсатилади: 1) давлат таълим стандартида белгиланган билимлар захирасини эгаллаш йўлида амалий харакатларни ташкил этиш тартиби; 2) билим, кўникма ва малакаларни хосил қилишни ташкил этиш (саводхонлик, мустақил фикрлаш хамда масалаларни еча олишга ўргатиш). Шунингдек, таълим муассасасининг Уставида муассасани бошқаришга қўйилувчи талаблар, ўқитувчи, ўқувчилар хамда таълим муассасаси рахбарларининг хуқуқ ва бурчлари хам аниқ баён этиб берилган. Мазкур ўқув юртида ўқувчилар таълим стандартлари асосида таълим олиш учун интилишлари, таълим муассасасининг педагогик ходимлари эса юқори даражада таълим беришлари, таълим олувчиларнинг ўқув дастурларини давлат таълим стандартлари даражасида ўзлаштиришларини таъминлашлари зарур. Таълим муассасаси рахбари (директори) эса ўқув-тарбия жараёнининг муваффақиятли кечишини таъмин этади, ўқув дастурлари талабларининг бажарилишини назорат қилади, таълим-тарбия ишларининг сифати ва

самарадорлиги, болалик ва мехнатни мухофаза қилиш талабларига тўлақонли риоя этилиши, маънавият ишларининг самарали ташкил қилиниши учун зарур шарт-шароитларни яратади. Ўзбекистон Республикасида амалда бўлган «Умумий ўрта таълим муассасаси (мактаби)нинг муваффақ намунавий Устави» Халқ таълими Вазирлигининг 221-сонли (1998 йил 17 декабр), «Ўрта махсус, касб-хунар таълими муассасасининг Устави» эса Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 5-сонли (1998 йил 5 январ) қарорлари билан тасдиқланган. Мазкур Уставлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Таълим муассасаси Уставини ишлаб чиқиш тартиби тўғрисида»ги қарорига мувофиқ ишлаб чиқилган. Таълимни бошқаришнинг ваколати масъул давлат органи томонидан тасдиқланади ва махаллий давлат хокимияти органларининг идораларида рўйхатдан ўтказилади. Таълим муассасасининг Уставида таълим муассасасининг жойлашган ўрни, унинг тури, таълим тили, гурух рақбарлари, ўқитувчиларнинг хуқуқ ва бурчлари, таълим олувчилар ва уларнинг ота-оналарининг хуқуқ ва бурчлари, шунингдек, таълим муассасасининг иқтисодий тузилиши ва хужалик фаолияти, бошқариш тартиби аниқ белгиланиши кўрсатиб берилган. Таълим муассасасининг Устави қуйидаги бўлимлардан ташкил топади: 1. қисқача таълим муассасаси хақидаги маълумотлар. 2. Таълим муассасасининг мақсад ва вазифалари. 3. Таълим муассасасини бошқариш; а) таълим муассасасини бошқаришнинг ошкоралик, демократик ва ўз- ўзини бошқариш асосида амалга оширилиши; б) педагогик-жамоа Кенгаши; в) директор, унинг хуқуқ ва бурчлари; г) директорнинг ўқув-тарбия ишлари бўйича ўринбосарининг хуқуқ ва бурчлари; д) маънавият ва маърифат ишлари бўйича директор ўринбосарининг хуқуқ ва бурчлари.

4. Ўқув-тарбия ва илмий-услубий ишларни ташкил этиш: а) таълим мазмунининг Давлат таълим стандартлари бўйича ишлаб чиқилган ўқув режа ва дастурлари асосида белгиланиши; б) ўқув жараёнини ташкил этиш; в) иқтидорли ёшлар билан ишлаш; г) ишлаб чиқариш амалиётини ўтказиш тартиби; д) қўшимча пулли машғулотларни жорий этиш; ж) кунлик иш тартиби (семинар, машғулотларнинг давом этиши, танаффуслар, уй вазифаларини бериш тартиби ва хоказолар). 5. Ўқитувчи. Хуқуқ ва бурчлари. 6. Ўқувчи. Хуқуқ ва бурчлари. 7. Ўқув-ишлаб чиқариш таълими усталари, маъмурий ва ёрдамчи ходимларнинг хуқуқ ва бурчлари. 8. Ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг хуқуқлари, мажбурият ва масъулиятлари. 9. Таълим муассасасининг моддий ва молиявий хўжалик таъминоти. Таълим муассасасини бошқаришнинг тамойиллари ва вазифалари. Хар қандай фаолият сингари бошқариш фаолияти хам ўз вазифаларини бир қатор тамойилларга асосланиб амалга оширади. Педагогик адабиётларда таълим тизимини бошқаришда асос бўлиб хизмат қилувчи тамойилларни улар томонидан бажариладиган вазифалар (режалаштириш, ташкил этиш ва назорат қилиш)га таянилган холда белгиланишига алохида урғу берилган. Мазкур ўринда таълим муассасасини бошқаришнинг хар бир тамойилига алохида-алохида таъриф беришга харакат қиламиз. Таълим муассасаси бошқарув назарияси ва тарихида бошқаришнинг асосий тамойиллари қуйидагилардир:

Педагогик тизимни бошқаришни демократиялаш ва нсонпарварлаштириш. Педагогик кадрларни танлов ва шартнома асосида ишга қабул қилиш, қабул қилинаётган қарорларни очиқ мухокама қилиш, ахборотларнинг барча учун очиқ ва тушунарли жорий этиш, таълим муассасаси жамоатчилиги олдида маъмуриятнинг мунтазам хисобот бериши, ўқитувчи ва ўқувчиларга таълим муассасаси хаётига оид ўз фикрларини билдиришга имкон бериш, таълим муассасасида демократик ғояларнинг устувор ўрин тутишини англатади. Таълим тизимини бошқаришда шахсга алохида хурмат билан муносабатда бўлиш, унга ишониш, педагогик фаолиятда субъектнинг субъектга муносабати даражасига эришиш, ўқувчи ва ўқитувчининг хуқуқ ва манфаатларини химоя қилиш, ўз истеъдодлари ва касбий махоратларини эркин намоён этиш учун шароит яратиш инсонпарварлик тамойилига асосланган бошқарув мохиятини англатади. Бошқаришнинг тизимлилиги ва ягоналиги. Таълим муассасасини бошқаришга нисбатан тизимли ёндашув асосида рахбар таълим муассасасини бир бутун яхлит тизим сифатида ва унинг белгилари хақида аниқ тасаввурга эга бўлади. Тизимнинг биринчи белгиси ягоналиги хамда уни бўлаклар, таркибий қисмларга ажратиш мумкинлигидадир. Иккинчи белгиси тизимнинг ички тузилишининг мавжудлигини англатади. Учинчи белгиси тизимнинг интегрциялана олишидир. Тизимнинг хар бир таркибий қисми ўзига хос сифатга эга бўлгани билан, ўзаро харакат орқали тизимнинг янги интеграциялана олиш сифати хосил бўлади. Тўртинчи белгиси таълим педагогик тизимни бош қ аришни демократиялаш ва инсонпарварлаштириш; бош қ аришнинг тизимлилиги ва ягоналиги; бош қ аришнинг марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган щолатларининг рационал уй ғ унлиги; якка ҳ окимлик билан жамоатчилик бош қ арувининг бирлиги; таълим тизимини бош қ аришда ахборотларнинг объективлиги ва т ў ли қ лиги Чизма. Таълим муассасасини бош қ ариш тамойиллариТаълим муассасасини бош қ ариш тамойиллари

муассасаларининг ташқи мухит билан чамбарчас боғлиқлигидир. Чунки таълим муассасалари ташқи мухитга мослашиб, ушбу таълим жараёнини қайта қуради хамда ўзининг мақсадларига эришиш учун ташқи мухитни ўзига бўйсундиради. Бошқарувдаги тизимлилик ва ягоналик рахбар билан педагогик жамоа ўртасидаги ўзаро харакат ва алоқани таъминлайди, бир ёқлама бошқарувнинг олдини олади. Бошқаришнинг марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган холатларининг рационал уйғунлиги. Бошқарувни марказлаштириш керагидан ортиқ бўлганда, албатта, маъмурий бошқарув кучаяди. Бу холат ўқитувчилар ва ўқувчиларнинг эхтиёжлари, талаб ва истакларини хисобга олмасликка, рахбар ва ўқитувчиларнинг кераксиз мехнат ва вақт сарфлашларига олиб келади. Шунингдек, марказлаштирилмасликка хам керагидан ортиқ эътибор берилса, педагогик тизим фаолиятининг сустлашиши кўзга ташланади. Таълим муассасаси ичидаги бошқарувда марказлаштириш ва марказлаштирмасликни уйғунлаштириш маъмурий ва жамоатчилик бошқаруви рахбарларининг фаолиятини жамоа манфаатига қаратади хамда касб малакаси даражасида қарорларни қабул қилишга шароит яратади. Якка хокимлик билан жамоатчилик бошқарувининг бирлиги тамойили педагогик жараённи бошқаришда якка хокимликка йўл қўймасликка қаратилган. Бошқариш фаолиятида ўқувчиларнинг тажрибаси ва билимига таяниб, турли қарашларни таққослаб, оқилона хулосалар чиқариш ўта мухимдир. Вазифаларни коллегиал хал қилиш хар бир жамоа аъзосининг жавобгарлигини йўққа чиқармайди. Ўз навбатида яккахокимликнинг ўзига хос жихатлари бор. Яккахокимлик педагогик жараёнда тартиб-интизом, ваколат доираси ва унга амал қилишни таъминлайди. қарорни қабул қилишда коллегиал ёндашув маъқул бўлса, қарорнинг ижросини таъминлашда яккахокимликка бўйсуниш маъқулдир.

Таълим тизимини бошқаришнинг давлат-жамоатчилик характери ушбу тамойилни амалга оширишга шароит яратади. Таълим тизимини бошқаришда ахборотларнинг объективлиги ва тўлиқлиги. Таълим тизимини бошқаришнинг самарадорлиги ахборотларнинг қанчалик аниқ ва тўлиқлигига хам боғлиқ. Агар ахборотлар аниқ, тўлиқ йиғилса ёки хаддан зиёд кўп бўлса, қарор қабул қилишда чалкашликка олиб келади. Таълим муассасасининг рахбари ўзининг фаолиятида менежер вазифасини хам бажаради. Шунинг учун у ўз фаолиятида кузатиш, анкета, тест, инстуктив ва методик материаллардан кенг фойдалана билиши лозим. Таълим муассасаси маъмурияти мактаб ичидаги ахборотли бошқарув технологиясини ишлаб чиқиш ва уни таълим жараёнига татбиқ этишга алохида эътибор қаратиши керак. Бошқарув жараёнида ахборотдан самарали фойдаланиш таълим муассасаси фаолиятининг муваффақиятли амалга оширилишига ёрдам беради. Таълим муассасасини бошқаришда фойдаланиладиган ахборотлар турличадир (38- чизма). Ахборотлар жамғармасини шакллантириш ва ундан жадал фойдаланиш бошқарув ишини илмий ташкил этишни юксалтиради. Мактаб ички бошқарувининг ўзига хослиги қуйидаги вазифаларда аниқ кўринади: 1. Таълим-тарбия жараёнини педагогик тахлил қилиш. 2. Мақсад қўйиш ва режалаштириш. 3. Ташкил қилиш. 4. Мактаб ички бошқарувини назорат қилиш. 5. Тартибга солиш. Таълим-тарбия жараёнининг ташкил этилиши ва ривожланишини тахлил қилмасдан, аввал эришилган натижаларни хозиргилари билан таққосламасдан туриб, уни бошқариб бўлмайди.

Таълим муассасасини бошқариш самарадорлиги рахбарнинг хам, ўқитувчиларнинг хам педагогик тахлил услубиятини теран билишларига боғлиқ. Агар ўз вақтида, профессионал даражада педагогик жараён тўғри тахлил қилинмаса, жамоа орасида ўзаро бир-бирини тушунмаслик, ишончсизлик келиб чиқади. Хозирги пайтда педагогик тахлилнинг қуйидаги уч тури мавжуд: 1) кундалик тахлил; 2) тизимли тахлил; 3) якуний тахлил. Кундалик тахлил ўқув жараёнининг бориши ва натижаси хақида хар куни маълумот йиғиб, ундаги камчиликларнинг сабабини аниқлашга қаратилади. Кундалик тахлил натижасида педагогик жараёнга ўзгартиришлар ва тузатишлар киритилади. Кундалик тахлилнинг предметига ўқувчиларнинг хар кунги ўзлаштириш ва интизомлари даражаси, таълим муассасаси рахбарининг дарсга хамда синфдан ташқари дарсларга қатнашиши, мактабнинг тозалик холати, шунингдек, дарс жадвалига риоя қилиш каби холатлар киради. Тизимли тахлил дарслар ва синфдан ташқари машғулотлар тизимини ўрганишга қаратилади. Тизимли тахлил мазмуни таълим методларини тўғри уйғунлаштириш, ўқувчилар томонидан билимларнинг пухта ўзлаштирилишига эришиш, ўқитувчиларнинг сифатли тарбиявий ишларни олиб боришлари, уларнинг педагогик маданиятини кўтариш хамда таълим муассасасида инновацион мухитни ташкил қилишда педагогик жамоанинг хиссасини таъминлаш кабилардан иборат. Якуний тахлил ўқув чораги, ярим йиллик ва ўқув йили якунида амалга оширилади хамда асосий натижаларга эришиш йўлларини ўрганишга қаратилади. Якуний тахлил учун маълумотлар кундалик ва тизимли тахлиллар, жорий ва оралиқ назорат якунлари, ўқувчиларнинг ва синф рахбарларининг хисоботларидан олинади.

Хар қандай педагогик жараённи бошқаришнинг асоси мақсад қўйиш ва режалаштиришдан иборат. Бошқарув фаолиятининг мақсади – ишнинг умумий йўналиши, мазмуни, шакли ва методларини аниқлаш. Демак, мақсад – режанинг асоси. Бошқарувда асосий мақсад аниқланганидан кейин, унга эришиш учун қўшимча мақсад қўйилади. Таълим муассасасини бошқаришни режалаштириш педагогик тахлил асосида белгиланган дастурий мақсадга мувофиқ қарор қабул қилишдир. Бундай қарорлар маълум бир муддат давридаги маълумотларни тахлил қилиш орқали ёки якуний ишларни бажариб бўлгандан сўнг қабул қилиниши мумкин. Таълим муассасасини бошқариш амалиётида режалаштиришнинг қуйидаги учта асосий шакли қўлланилади: 1) муддатли (перспектив); 2) йиллик; 3) якуний. Муддатли режалаштириш қоидага мувофиқ сўнгги йилларда таълим муассасасида амалга оширилган ишларни чуқур тахлил қилиш асосида бир неча йилга мўлжаллаб қабул қилинади. Таълим муассасасида қабул қилиниши мумкин бўлган муддатли режа қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин: 1. Режалаштирилган муддатда таълим муассасаси олдига қўйилган вазифалар. 2. Гурухларнинг имкониятларидан келиб чиқиб, ўқувчиларнинг йиллик ўзлаштириш даражаси муддатлари. 3. Таълим жараёнига педагогик инновация (янгилик)ларни олиб кириш муддатлари. 4. Таълим муассасасини педагогик кадрларига қўйилган талаблар. 5. Педагог кадрлар малакасини турли шакллар (курслар, семинарлар, тренинглар) орқали ошириш.

6. Таълим муассасасини техника хамда ўқув-методик (қурилиш ишлари, ахборотлаштириш, кўргазмали қуроллар, кутубхона фондини бойитиш) кўламини ривожлантириш. 7. Ўқитувчи ва ўқувчиларни ижтимоий химоя қилиш. Йиллик режалаштириш бутун ўқув йили хамда ёзги таътилни қамраб олади. Йиллик режалаштириш ўқув йили давомида амалга оширилади ва таълим жараёнини ташкил этилиши (чорак, семестр)га қараб бир неча босқичларни ўз ичига олади. Якуний режалаштириш ўқув чораклари учун тузилади, у бир йиллик режанинг аниқлашган кўриниши хисобланади. Шу тарзда режалаштиришнинг бундай аниқлашган кўринишлари ўқитувчилар, ўқувчилар ва ота-оналар қўмитасининг фаолиятини бошқаришга ёрдам беради. Бу режалар ўқитувчилар ва синф рахбарларининг иш режалари билан алоқадорликда аниқлаштирилиб борилади. Умуман олганда, бошқариш фаолиятида режалаштириш вазифасининг тўла амалга оширилиши таълим муассасаси фаолияти самарадорлигини оширади. қабул қилинган режаларни тўлиқ амалга ошириш учун тизимли харакатнинг бошқарувчилари унинг таркибий қисмларини бир-бири билан алоқада бўлишини ташкил этишлари керак. «Ташкил этиш» тушунчаси бир қанча маъноларда қўлланилади. Биринчидан, бахо сифатида ақлий фаолиятни ривожлантиришга қаратилган хамда дарсдан ташқари тадбирларнинг уюштирилишини таъминлайдиган ўқув-тарбия жараёнининг мақсадида намоён бўлади. Иккинчидан, ташкил этиш деганда белгиланган режаларни амалга оширувчи, олдинга қўйилган мақсадга эришиш учун бутун педагогик жараённи бошқарувчи таълим муассасаси рахбарлари, ўқитувчилар, ўқувчиларнинг ўз-ўзини бошқариш органлари фаолияти тушунилади. Бошқаришни ташкил этувчи асосий бошқармалар сифатида таълим муассасасининг кенгаши, педагогик Кенгаш, директор бошқарадиган

мажлис, директор ўринбосарларининг мажлиси, тезкор йиғилишлар, методик семинарларни қайд этиш мумкин. Педагогик Кенгаш фаолияти демократик ва ошкоралик тамойилларига асосланиб олиб борилади. Педагогик Кенгашларда анкеталар, савол- жавоблар, назорат ишлар, танлов ишлари кўрилади. Бундан ташқари педагогик Кенгаш йиғилишларида таълим муассасаси хаёти ва фаолиятига доир долзарб масаллар хал қилинади. Шунинг учун педагогик Кенгашни турли мухокамали, муаммоли масалалардан озод қилиш учун таълим муассасалардан директор йиғинлари ташкил этилади. Директор йиғилишларида рахбарият ва ўқитувчилар иштирок этиб қолмай, бошқа ишчи ходимлар хам қатнашишлари мумкин. Таълим муассасаси ўринбосарларининг йиғилишларида кундалик саволлар ва маъмурий бошқаришга оид масалалар мухокама қилинади. Бундай мажлислар таълим муассасаси режаси бўйича ўқув йилининг чораги (семестри)да ёки хар ойда бўлиб ўтади. Тезкор ахборий мажлислар таълим муассасасида таълим жараёнини ташкил этишнинг зарур шаклидир. Тезкор ахборий мажлисларнинг мавзуси мавжуд шароитлардан келиб чиқади. Бу каби мажлислар педагогик ходимлар, ўувчиларнинг барчаси учун ташкил қилинади. Ички назорат хам таълим муассасасини бошқаришда алохида ўрин тутади. Назоратни ташкил этишда етишмовчиликларни бартараф этиш учун бир қанча талабларни билиш зарур. Бундай талабларга тизимлилик, объективлик, харакатлилик, тўлдирувчилик кабиларни кўрсатиш мумкин. Педагогик бошқарувга доир адабиётларда таълим муассасаси ички назоратининг қуйидаги йўналишларда ташкил этилиши баён этилган: 1. Педагогик ташкилотчиликка доир саволларнинг қўйилиши. 2. Таълим дастурлари, ДТСнинг бажарилиш сифати. 3. Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларининг сифати. 4. Ўқувчиларнинг тарбияланганлик даражаси.

5. Ўқитишнинг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи функцияларининг бажарилиш холати. 6. Дарсдан ташқари тарбия ишларнинг ташкил этилиш холати ва сифати. 7. Педагогик кадрлар билан ишлаш. 8. Таълим муассасаси фаолиятининг ўзига хос самарадорлиги. 9. қабул қилинган қарорлар ва меъёрий-хуқуқий хужжатларда кўрсатилган талабларнинг бажарилиши. Таълим муассасаси ички назоратининг турлари, шакллари ва методларини туркумлаштириш хозирги вақтда муаммоли масала бўлиб қолмоқда. Шунга қарамасдан, ички назоратнинг қуйидаги турлари ажратилиб кўрсатилади: Мавзули назорат қандайдир аниқ масалани ўрганишда таълим муассасаси жамоаси, ўқувчилар гурухи ёки алохида ўқитувчининг педагогик фаолияти тизими, таълим муассасасидаги таълим даражаси, шунингдек, ўқувчиларнинг экологик ва эстетик тарбияси тизимига эътибор қаратилади. Фронтал назорат бутун педагогик жамоа, методик кенгаш ёки алохида ўқитувчи фаолиятини ўрганишга қаратилади. Алохида назорат бирор бир ўқитувчининг фаолияти, синф (гурух) рахбарларининг тарбиявий ишларини мавзули, фронтал ткширишга асосланади. Синф-мулоқот назорат шаклида синф жамоасининг дарс ва дарсдан ташқари жараёнида шаклланишига таъсир этувчи ўзига хос омиллар эътиборга олинади. Таълим муассасаси ички назорати АсосийМавзул и Фронта л Қў шимча Алоҳид а Синф- мулоқот Предме тли Мавзул и Компле кс Чизма. Таълим муассасаси ички назорати назоратининг асосий турлари

Предметли назорат шакли битта ёки бир неча синф (гурух)ларда, бутун таълим муассасасида таълим олинганлик даражасини аниқлашда қўлланилади. Мавзули назорат шаклининг бош мақсади турли фан ўқитувчилари ва синфларнинг алохида ўқув-тарбия жараёнини бошқаришдаги ишларини ўрганишдан иборат. Мажмуавий (комплекс) назорат шакли бир неча ўқув фанлари бир ёки бир нача синф (гурух)ларда турли ўқувчиларнинг ишларини ўрганишни ташкил этиш мақсадида амалга оширилади. Тартибга солишнинг асосий мақсади таълим-тарбия жараёнини педагогик тахлил қилишда таълим муассасасининг олдига қўйилган мақсад ва режаларини амалга ошириш, бошқарув ишини ташкил этиш хамда назорат қилишда йўл қўйилган холатларни тузатишдан иборат. Тартибга солиш бошқарув фаолиятида катта ахамият касб этади. У ўтган ўқув йилида эришилган натижаларни, йўл қўйилган камчиликларни хисоб қилади. Ана шу асосдан келиб чиқиб, янги ўқув йилида таълим муассасаси олдига мақсад ва асосий вазифаларни қўяди. Педагогик Кенгаш – таълим муассасасининг жамоатчилик бошқарув органи. Таълим муассасаларида ўқув-тарбия жараёнини ривожлантириш, такомиллаштириш, муассаса фаолияти билан боғлиқ барча ташкилий масалаларни мувофиқлаштириш, ўқитувчи ва тарбиячиларнинг касбий махорати ва ижодкорликларини ўстириш мақсадида педагогик ходимларни бирлаштирувчи педагогик Кенгаш фаолият кўрсатади. Педагогик Кенгаш таълим муассасаси жамоасининг юқори бошқарув органи хисобланади. Педагогик Кенгашнинг асосий вазифаларига қуйидагилар киради: - таълим муассасаси (умумий ўрта таълим мактаби, академик лицей, касб-хунар коллежи)нинг тайёрланган мухим хужжатларини мухокамадан ўтказилади, тасдиқлайди ва бажарилишини назорат қилади; - таълим муассасасининг мақсад ва вазифаларидан келиб чиққан холда уни ривожлантиришнинг истиқболли йўналишларини белгилайди;

- таълим муассасасида ўқув, тарбия жараёнини ташкил этиш ва таълим самарадорлигини оширишда мақбул шарт-шароитлар яратишга қаратилган қарорларни қабул қилади; - таълим муассасаси бошқарув тизимини такомиллаштириш бўйича йўл-йўриқларни ишлаб чиқади; - педагогик жамоанинг маълум йўналишлардаги фаолиятини тахлил қилади ва якуний хулоса чиқаради; - таълим муассасаси педагогик жамоаси учун ўз ваколати доирасида меъёрий талабларни ишлаб чиқади, тасдиқлайди ва бажарилишини назорат қилади. Педагогик Кенгаш қуйидаги хуқуқларга эга: - таълим муассасасини ривожлантириш йўналишларини истиқбол режасини белгилаш; - таълим муассасаси жамоаси олдига қўйилган мақсад ва вазифаларининг бажарилишини амалга ошириш; - ўқув режада мактаб ихтиёрига берилган соатларни тақсимлаш, йиллик ва тақвимий иш режаси мазмуни хамда дарс жадвалини мухокама қилиш; - ўқув жараёнини ташкил қилишнинг турли шакл ва методларини мухокама қилиш, амалиётга татбиқ этиш; - таълим муассасаси таълим жараёнига оид барча масалаларни ўз ваколати доирасида мухокама этиш ва тегишли қарор қабул қилиш; - педагоглар малакасини ошириш тизими, уларнинг ижодий ташаббускорликларини ривожлантириш бўйича ўз таклифларини бериш; - ўқувчиларнинг билим даражасини аниқлашда оралиқ назорат бўйича қарор қабул қилишда қатнашиш, уни ўтказиш шакли ва вақтини белгилаш; - таълим олувчиларни синфдан-синфга, курсдан-курсга кўчириш ва битувчиларни якуний аттестацияга қўйиш бўйича қарор қабул қилиш;

- таълим дараёнини ташкил қилиш хамда таълим муассасасини ривожлантиришга доир масалалар бўйича мактаб рахбариятининг хисоботларини тинглаш; - таълим мақсадига мувофиқ холда ўқувчиларни рағбатлантириш ва жазолаш бўйича масалаларни хал этиш; - чорак, ярим йиллик «семестр», йил якунига доир хулосалар чиқариш; - педагогик Кенгаш аъзоларидан педагогик фаолиятни бир хил тамойилларга асосан амалга оширишни талаб қилиш; - таълим-тарбия жараёнида алохида хизмат кўрсатган таълим муассасаси ходимларини рағбатлантиришга тавсия қилиш; - якуний аттестациядан муваффақиятли ўтган ўқувчиларга ўрнатилган тартибда хужжатлар бериш тўғрисида қарор қабул қилиш. Педагогик Кенгаш йиғилишлари қарорлаштирилиб, қабул қилинган хужжатлар таълим муассасаси иш юритиш хужжатлари билан бирга сақланади. Педагогик Кенгаш фаолияти бир қатор хужжатларда ўз акини топади:

Таълим муассасаси хужжатлари беш йил давомида таълим муассасасида сақланади. Директор ва унинг ўринбосарлари вазифалари. Таълим муассасасининг ўқув-тарбия жараёни ва кундалик фаолиятига бевосита рахбарликни таълим муассасаси директори олиб боради. Таълим муассасаси директорининг вазифаси қуйидагилардан иборат: - давлат ва жамоат ташкилотлари олдида таълим муассасасининг манфаатларини ифодалаш; - ўқув-тарбия жараёни муваффақиятини таъмин этиш; - ўқув дастурларининг бажарилишини назорат қилиш, таълим-тарбия ишларининг сифати ва самарадорлиги, болалик ва мехнатни мухофаза қилиш талабларининг риоя қилиниши, шунингдек, таълим муассасасидан ташқарида маънавият ишларини ташкил қилиниши учун зарур шарт-шароитларни яратиш; - педагогик ва рахбар кадрларни танлаб жой-жойига қўйиш, уларнинг вазифаларини белгилаш, педагогик кадрлар, кабинет ва устохона мудирларини белгилаш, синф ва гурух рахбарларини танлаш, педагог ва хизмат кўрсатувчи ходимларни ишга қабул қилиш хамда бўшатиш; - таълим муассасаси педагогик ходимларини аттестациядан ўтказувчи комиссияга рахбарлик қилиш; - таълим муассасаси педагогик ходимларининг ижодий ишлари, таълим-тарбиянинг илғор шакл ва усулларини қўллашлари учун шарт- шароитларни яратиш; Педагогик Кенгаш Иш режас и Кенгаш баённомаси ёзиладиган мущрланган дафтар Кенгаш материалл ари Х исобо т Чизма. Педагогик Кенгаш х ужжатлари

- таълим муассасасига ажратилган молиявий маблағлар, сарф-харажат хисобини юритиш; - таълим муассасаси меъёрий хужжатларининг тўғри юритилишини таъминлаш; - таълим муассасаси педагогик Кенгаши, махаллий хокимлик органлари олдида ўз фаолияти тўғрисида хисоб бериб туриш. Таълим муассасаси директорининг ўқув-тарбия ишлари бўйича ўринбосарининг вазифалари: - ўқув хафтаси ва ўқув машғулотларининг давомийлигини таъминлаш; - дарс жадвалини тузиб чиқиш ва шу жадвалга биноан дарсларнинг ўз вақтида самарали ўтказилишини таъминлаш; - хар бир чорак охирида, семестр давомида директор ва таълим муассасаси педагогик Кенгаши аъзоларига ўқув жараёнининг бориши хусусидаги ахборот ва маълумотларни бериб бориш; - ёш мутахассисларга амалий ва услубий ёрдам кўрсатиш; - синф ва гурух журналларини тўғри юритиш ва сақланишига жавоб бериш; - ўқувчиларнинг билим даражасини режа асосида тахлил қилиб бориш; - ўқувчилар томонидан давлат дастурларининг бажарилишини таъминлаш ва назорат қилиш. Маънавият ва маърифат ишлари бўйича директор ўринбосарининг вазифалари: - таълим муассасасида ўқувчиларнинг ўз-ўзини бошқариш, жамоат ташкилотлари ва махалла, ота-оналар билан алоқани таъминлаш; - таълим муассасаси ва ундан юқори миқёсда ўтказиладиган дарсдан ташқари тадбирларни режалаштириш ва амалга ошириш; - таълим муассасаси ўқувчиларининг синф, гурух ёки таълим муассасасидан ташқари олиб бораётган машғулотларини кузатиб бориш, уларга амалий ва методик ёрдам уюштириш;

- таълим муассасасидаги «Ёш етакчи»нинг ишини назорат қилиш ва унга йўл-йўриқ кўрсатиш. Таълим муассасасида методик ишлар, педагог кадрлар малакасини ошириш ва уларни аттестациядан ўтказиш, ёш ўқитувчилар билан ишлаш. Таълим жараёнининг сифати хар жихатдан ўқитувчиларнинг ғоявий-назарий жихатдан тайёргарлиги, педагогик ва методик махорати даражасига боғлиқдир. Ана шу мақсадда таълим муассасасида методик Кенгаш ва фан методик бирлашмалари иш олиб боради. Методик Кенгаш таълим муассасасида таълим жараёнининг сифатини таъминлаш, ўқитувчиларнинг ғоявий-назарий жихатдан тайёргарлиги хамда педагогик ва методик махоратларини такомиллаштирилиб боришига назарий-методик жихатдан рахбарлик қилувчи органдир. Методик Кенгашнинг фаолияти Ўзбекистон Республикасининг «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» талабларини рўёбга чиқариш мақсадида таълим муассасасида таълим жараёнини методик таъминлаш ва мувофиқлаштириш хамда педагогик кадрларнинг методик жихатдан билимларини ошириб боришга қаратилади. Методик Кенгашнинг фаолият доираси кенг бўлиб, у томонидан қуйидаги вазифалар амалга оширилади: - таълим жараёнининг методик таъминот холатини ўрганади, таълим муассасаси методик ишларини ташкил этади ва мувофиқлаштириб боради; - таълим муассасасида олиб борилаётган методик ишларнинг истиқболини аниқлайди; - йўналиш ва фанлар бўйича методика бирлашмаларига умумий рахбарлик қилади ва улар фаолиятини мувофиқлаштиради; - таълимга доир меъёрий ва методик хужжатларни ўрганади, уларни ўқув жараёнига татбиқ этиш усуллари юзасидан тавсиялар беради; - таълим муассасаси ўқув-методик ишларига эксперт сифатида бахо беришни амалга оширади;

- ўқитувчиларнинг ғоявий-назарий билим даражасини оширади, уларни фан ютуқлари, педагогик инновациялар, илмий-оммабоп адабиётлар билан мунтазам таништириб боради; - ўқитувчиларга иш режаларининг тузилиши ва бўлимлари мазмуни бўйича тавсиялар беради; - таълим муассасаси таълим жараёнида қўллаш учун илғор педагогик технологияларни ишлаб чиқади ва уларнинг амалиётга жорий этилишини назорат қилиб боради; - ўқитувчиларнинг педагогик ва методик махоратини оширишга доир ишларни амалга оширади; - давлат таълим стандартлари талаблари, ўқув режаси ва дастурларининг бажарилиш холатини тахлил қилади ва тегишли тадбирларни белгилайди; - ташқи ва ички назорат натижаларига Давлат таълим стандарти талабларининг бажарилишида аниқланган камчиликларни бартараф этиш чора-тадбирларини белгилайди ва уларнинг бажарилишини назорат қилади; - таълим жараёнида миллий мафкура ва ёшларда сиёсий онгни шакллантиришга доир кўрсатмалар бериб бориш; - ўқувчилар билимини назорат қилиш ва уларнинг мустақил ишларини ташкил қилишга доир кўрсатмалар бериш; - йўналиш ва фанлар бўйича методика бирлашмалари хисоботини эшитиш, мухокама қилиш, уларнинг фаолиятини такомиллаштириш юзасидан тавсиялар бериш; - ўқитувчиларнинг самарали мехнатларини инобатга олган холда маънавий ва моддий рағбатлантиришга тавсия қилиш; - педагогик ходимларнинг аттестациядан ўтказиш бўйича материалларни тайёрлаш; - таълим муассасаси миқёсида фан ойликлари (хафталиклари), фанлар бўйича дарсдан ташқари (факультатив, тўгарак) ишлари, фан

олимпиадаларининг 1-босқичлари, кўрик-танловларнинг ўтказилиши ва уларнинг самарасини назорат қилиб бориш. Методика Кенгаши йиғилишлари қарорлаштирилиб, Кенгашнинг қуйидаги хужжатлари таълим муассасаси иш юритиш хужжатлари билан бирга сақланади ( -чизма). Таълим муассасасида фанлар ёки бир-бирига яқин бўлган фанлар туркумлари бўйича Методика бирлашмалари фаолият кўрсатади. Методика бирлашмаларининг мақсади ўқитувчиларнинг методик ва касбий махоратларини такомиллаштириш, ўқувчиларга таълим-тарбия беришга қўйилган хозирги замон талабларининг бажарилишини таъминлаш борасида ўзаро ёрдамни ташкил этиш, ижодий ташаббусларни уйғунлаштириш ва таълим-тарбия беришнинг замонавий усулларини ишлаб чиқишдан иборат. Методика бирлашмалари ўзида Методика Кенгашининг вазифаларини акс эттиради. Шу билан бирга Методика бирлашмалари қуйидаги вазифаларни хам амалга оширади: - фанлар бўйича тақвимий мавзуий режаларни тасдиқлашга тавсия этиш; - оралиқ ва якуний назоратлар учун ўқитувчилар томонидан тайёрланган синов материалларини тасдиқлаш; - илғор ўқитувчиларнинг иш тажрибаларини ўрганишни ташкил қилиш ва оммалаштириш; - тегишли йўналиш ёки фан бўйича таълим муассасасида методик таъминотга бўлган эхтиёжни аниқлаш; Йиллик х исоботМетодик Кенгаш Иш режаси Кенгаш йи ғ илиши баённомаси Кенгаш томонидан тахлил қилинган материал лар Методик Кенгаш х ужжатлари Эксперт қилинган материаллар ва ишлаб чиқилган методик ишлар қилинган материаллари

- дарсларни ўзаро кузатишларни ташкил қилиш, натижаларни тахлил этиш ва мутахассисларга амалий ёрдам бериш; - таълим методларини ўрганиш мақсадида очиқ дарсларни ташкил этиш, илғор педагогик тажрибаларга доир таклифларни ўрганиш, умумлаштириш ва оммалаштириш; - кўргазма ва кўрсатмали воситалардан фойдаланиш бўйича методик тавсияларни бериш; - фан хоналарининг меъёрий хужжатлар талаблари асосида жихозланишини ташкил этиш. Умумий ўрта таълим мактабларида Методика бирлашмалари бошланғич таълим йўналиши бўйича битта, V-XI синфларда эса ўқув режасидаги алохида фанлар бўйича ташкил этилади. Агар у ёки бу фан бўйича ўқитувчилар сони уч нафардан кам бўлса, у холда фан ўқитувчилари шу туркумдаги фан ўқитувчилари билан биргаликда битта Методика бирлашмасига бирлашадилар, Академик лицейларда хам Методика бирлашмалари худди шу тарзда ташкил қилинади. Касб-хунар коллежларида эса кафедраларда ўқитиладиган фанлар бўйича Методика бирлашмалари тузилади. Методика бирлашмасига таълим муассасаси Аедагогика Кенгаши қарорига асосан ижодкор ва тажрибали ўқитувчилардан таълим муассасаси директорининг буйруғи билан рахбар тайинланади. Методика бирлашмаларининг фаолияти қуйидаги хужжатлар асосида тартибга солинади. Х исоботларМетодика бирлашмаси Иш режаси Бирлашма аъзолари х а қ идаги маълумот лар Бирлашма фаолиятига ало қ адор б ў лган ўқ ув- методик х ужжатлар нусхаси Методика бирлашмасининг х ужжатлари Бирлашма йиғилиши баённомалари

Педагог кадрлар малакасини ошириш. Фан-техника тараққий этиб, ижтимоий муносабатлар мазмуни ахборотларга тобора бойиб бораётган, фан оламидаги янгиликлар, психология-педагогика фани ривож топаётган бир даврда ўқитувчиларнинг ўз устида мустақил равишда ишлашлари, малакаларини ошириб боришлари, мустақил изланиш кўникмасига эга бўлиш ва ижодкор бўлишларини талаб қилади. Ўзбекистон Республикасининг «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»да белгилаб қўйилганидек, хар жихатдан баркамол, мустақил фикрловчи ёшларни тарбиялаш учун бугунги кун ўқитувчиси сиёсий, илмий-методик ва умумпедагогик савия, ўз ишиг ижодий ёндашиш, ўз бурчига нисбатан фидоий бўлишга боғлиқдир. Бу долзарб масалани самарали хал қилиш кўп жихатдан таълим муассасаси рахбари, уларнинг таълим-тарбияни бошқариш лаёқатлари хамда педагог кадрлар малакасини оширишни ташкил этиш ва назорат қилишга боғлиқдир. Педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини оширишдан мақсад ўқитувчиларнинг ижодий имкониятларини ривожлантириш, уларнинг касбий билимларини такомиллаштириш, натижада эса ўқувчиларга таълим-тарбия бериш сифатини кескин оширишдан иборатдир. Таълим-тарбия ишларининг мураккаблашиб бориши ўқитувчи олдида турган вазифаларни кенгайтирмоқда. Шунга кўра, педагогларнинг малакасини ошириш тизимида уларни ижодий изланишга одатлантириш, ижодкорликдаги фаоллигини рағбатлантириш мақсадига мувофиқ иш олиб бориш мухим ахамиятга эгадир. Шу мақсадда педагогик кадрлар малакасини оширишнинг бир қанча шакллари ишлаб чиқилган. Бу шакллардан нафақат мактаб педагогларининг малакасини оширишдагина эмас ўрта махсус касб-хунар таълими муассасаларининг рахбарлари хам хабардор бўлишлари ва улардан муваффақиятли фойдалана олишлари лозим. Педагогларнинг малакасини ошириш шаклларига қуйидаги икки гурухга бўлинади:

Педагог кадрларни аттестациядан ўтказиш. Педагог кадрлар аттестацияси уларнинг касбий махоратларининг ўсишини рағбатлантириш, таълим- тарбияда илғор педагогик технологияларни яратиш ва уларни қўллаш, маънавий-маърифий йўналишлардаги натижаларни холис бахолаш, эгаллаб турган ёки даъвогарлик қилинаётган тоифа ва лавозимларга муносибликни аниқлаш, таълим муассасаларида таълим-тарбия жараёни сифатини ошириш мақсадида ўтказилади. Педагог кадрлар аттестацияси 5 йилда бир марта Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Давлат тест Маркази таркибидаги «Кадрлар тайёрлаш сифатини назорат қилиш, педагог кадрлар ва таълим муассасалари аттестацияси бошқармаси хамда Халқ таълими Вазирлиги билан биргаликда ишлаб чиқилган жадваллар асосида ташкил этилади. Халқ таълими тизими педагог кадрлар таркибига профессор-ўқитувчи, ўқитувчи, методист, тарбиячи, психолог, дефектолог, логопед, спорт инструктори, мусиқа ва тўгарак рахбарлари киради. Педагог кадрлар аттестациясини ташкил этиш жараёнида қуйидаги ишлар амалга оширилади:Оммавий ахборот воситалари материаллари Педагогларнинг малакасини ошириш 1-гурущ 2-гурущ Таълим муассасаси доирасида малака ошириш фанлар бўйича тузилган методбирлашмалар; Педагогик Кенгаш; доимий щаракатдаги семинар ўқишлар; мақсадли очиқ дарслар; конференция ва педагогик ўқишлар Таълим муассасаси доирасида малака ошириш Педагогларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институтлари Мактабгача таълим муассасалари ходимларининг малакасини ошириш Республика курси ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда марказ, вилоят ва туманда ўтказиладиган курслар; мураббийлик асосидаги курслар; экстернат кўринишдаги курслар; қисқа муддатли курслар; эркин тингловчилар курслари; сиртдан, қатнаб таълим олинадиган курслар; шахсий режа асосида ташкил этиладиган курслар; муаммоли (мақсадли) курслар; муаллифлик курслари; доимий ҳаракатдаги курслар Туман Методика кабинети томонидан педагоглар малакасини ошириш илмий-методик, педагогик ёки амалий конференция, семинар, семинар- кенгашлар; муайян муаммо ёки мавзу асосида ташкил этилган доимий щаракатдаги семинарлар; туман фан ўқитувчиларининг методика уюшмалари; таянч ва ил ғ ор тажриба муассасаси ишлари; таълим муассасалари ращбарларининг Методик уюшмалари; педагогик ўқишларПедагогларнинг малакасини ошириш шакллари

- педагог кадрлар ўз мутахассислиги хамда меъёрий-хуқуқий ва маънавий-маърифий йўналишлар бўйича тест синовидан, сухбатдан ўтказиладилар; - педагог ўқитаётган фан бўйича ўқувчиларнинг билим ва ўзлаштириш даражаси ўрганилади; ўқувчилар ўртасида социологик сўровлар ўтказилади. Педагогнинг умумий бали тест, сухбат натижалари, ўқувчиларнинг билим даражаси, илмий, ўқув-методик ишлари ва ихтиролари, ижодий ишлари, иш стажи, педагогнинг комиссия томонидан ўрганилган касбий махорати ва рахбарият томонидан берилган бахолар йиқиндисидан иборат бўлади. Махсус мактаблар, мактабгача ва мактабдан ташқари таълим муассасалари, маданият, спорт, санъат сохалари педагог кадрлари, мухандис- педагог кадрлар ва ишлаб чиқариш усталари ўз мутахассисликлари бўйича сухбатдан ўтказиладилар. Педагог кадрлар учун меъёрий-хуқуқий ва маънавий-маърифий йўналишлар бўйича тест саволлари тўплами Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, «Таълим тўғрисида»ги қонуни, «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури», Давлат таълим стандартлари, миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, янги педагогик технологияларга оид масалалардан иборат бўлади. Комиссия аттестация натижаларига кўра педагогнинг ушбу жараёндаги фаолияти «Аттестациядан ўтди», «Аттестациядан шартли ўтди» ва «Аттестациядан ўтмади» тарзида бахоланади. Мутахассис тоифага эга педагог «Аттестациядан ўтмади» деб эътироф этилганда, шунингдек, таянч маълумоти дарс бераётган фанига мос келмайдиган педагог кадрлар қайта тайёрлаш курсларидан ўтмаган бўлса, тегишли таълим муассасаси рахбари педагогга ўз мутахассислигига кўра аттестациядан ўтишни хамда қайта тайёрлаш ёки малака ошириш курсида малака оширишни таклиф қилади. Мазкур таклифларга рози бўлмаган

ўқитувчиларнинг мехнат шартномаси (амалдаги қонунчилик асосида) бекор қилинади. «Аттестациядан ўтмади» деб топилган педагоглар хамда қайта тайёрлаш ёки малака ошириш курсига юборилган педагоглар бир йилдан сўнг қайта аттестациядан ўтказиладилар. Ёш ўқитувчилар билан ишлаш. Ёш ўқитувчиларнинг хар томонлама етук мутахассис бўлиб етишишлари бугунги куннинг энг долзарб масалаларидан биридир. Хақиқатан хам ёш ўқитувчи таълим муассасаси (умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-хунар таълими)га ишга келди дейлик: уни ўқувчилар билан ишлашга тайёр деб айта оламизми? Тўғри, олий ўқув юртида у яхши назарий билимларга эга бўлади ва шу билан бир вақтда педагогик амалиётдан хам ўтиб келади. Бироқ, у олий ўқув юртини тамомлаши билан ўқитувчи деган номга эга бўлади. Табиийки, унда ўқувчилар билан ишлаш тажрибаси етарли эмаслиги боис мехнат фаолиятининг биринчи йилидаёқ бир қатор муаммоларга дуч келади. Зеро, ёш ўқитувчига характери турлича бўлган ўқувчилар гурухи билан ишлаш осон кечмайди. У ўз ўқувчиларининг қобилият даражаси, ўзлаштиришдан ортда қолаётган ўқувчилар шахсини ўрганишда уларнинг хар бири ўзига хос хотира, фикрлаш лаёқати ва диққатга эга бўлишларини хисобга олмаганлиги сабабли ўқувчиларда билимларни хосил қилишни тартибга олиш имкониятини қўлдан бой беради. Ёш ўқитувчининг энг ката хатоси, у ўзини билими саёз ўқувчилар билан ишлашдан олиб қочади. Унинг учун билими юқори бўлган ўқувчилар билан ишлаш осон туюлади. Натижада қолоқ ўқувчиларнинг тенгдошларидан ортда қолишлари кучаяди, уларнинг ривожланиши таълим жараёнида тартибсиз кечади. Ёш ўқитувчиларга ёрдамни ташкил этишда асосий бўғин – бу улар билан бевосита ишлашни йўлга қўйишдир. Уларга маърузалар ўқиш, назарий машғулотларни ташкил этиш шарт эмас, чунки улар олий таълим муассасасида етарли маълумотларни оладилар. Ёш ўқитувчи амалий

маслахатларга эхтиёж сезади. Бундай ёрдамни қуйидагича амалга ошириш мумкин: 1) барча ёш ўқитувчиларни жалб этиш орқали; 2) огохлантириш орқали хар бир ўқитувчининг дарсини кузатиш йўли билан; 3) ёш ўқитувчининг иши билан яқиндан танишиш орқали. Бундан ташқари олий ўқув юртларини тамомлаб, мактабда ишлаётган ёш мутахассислар ва улар олиб бораётган таълим-тарбияишларини ўрганиш, уларга тегишли методик ёрдам кўрсатиш, йўл-йўриқлар ва маслахатлар бериб бориш, турли мавзуларда ижодий кечалар, тажрибали хамда фахрий ўқитувчилар билан учрашувларни уюштириш мақсадида туман Методика кабинети қошида «Ёш мутахиссислар мактаби»ни ташкил қилиш махсадга мувофиқдир.

Похожие

Олий таълимни бошқариш

Таълимни бошқариш тизими

Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари

Таълим жараёнини бошқариш. Таълим ва ақлий тараққиёт. Таълимни индивидуаллаштириш

Таълимни ташхис этиш