Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари - Педагогиka - Рефераты

Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари Режа: 1. Таълим тизимида ўқитиш методлари 2. Фан асосларини онгли эгаллашни ва талабаларнинг интеллектуал маънавий ривожланишлари

Таълим тизимида ўқитиш методлари Инсоният пайдо бўлгандан бошлаб одамлар у ёки бу шаклда хамда мазмунда фарзандлар тарбияси билан шугулланганлар ибтидоий жамоа даврида бу жараён бахзан онгли гохида эса онгсиз равишда кечган бўлиши мумкин. Қандай бўлишлигидан қатхий назар тарбия усуллари мустақил давом этаверган. Улар даврлар ўтиши хаёт ва турмушнинг мураккаблашиши натижасида тобора чукуррок ва кенг маъно касб эта борган. Инсон асосан икки йўл билан тарбияланиши мумкин бировларнинг бевосита таъсири, яъни ўргатиши шунингдек донолар фикрлари ўгитлари ва асарларини ўқиш орқали; инсон ўзининг фикрлашиши ва қилаётган ишларидан тегишли хулосалар чиқариб олиши энг кудратлиси тафаккури воситасида тарбияланиши мумкин: бировларнинг бевосита тахсири яхни ўрганиши шунингдек доналар фикрлари, ўгитлари ва асарларини ўқиш орқали, инсон ўзининг фикрлашиши одамлар хатти харакатидан қилган ва қилаётган ишларидан тегишли хулосалар чиқариб олиши, энг қудратлиси – тафаккури воситасида тарбияланиши мумкин. Алломаларимиз - Агар кишига хаётнинг ўзи беролмаса таълим, унга ўргата олмас хеч бир муаллим дея насиҳат қиладилар, бу инсон ўзгарувчи тафаккури ёрдамида таълим-тарбия олиши одоб-ахлок нормаларини эгаллаши ўзи яшаётган жамият, инсонгарчилик хулк-атворига хос маънавий-ахлоқий кўникма ва малакаларни ўзида мужасамлаштирилиши лозимлигини тақозо этади. Кўпчилик олиму фузалоларимиз тарбия деганда факат болага тарбия беришни тушунадилар. Бизнингча бу анча тор тушунча. Чунки тарбияга факат болалар эмас балки катталар хам мухтождирлар. Хозирги кунда эса айрим йигитқизлар шунингдек ёши улардан хам улуғроқ одоб-ахлоқ ақидаларига зид иш тутадилар. Бунга далиллар кўплаб топилади. Тўққиз йилдан ошдики Ўзбекистон мамлакати парламент йўли билан мустақиликка эришди Мустақиллик мафкураси ва ғояси яратилмокда. Таълим сохасида оламшумул ўзгаришлар рўй бермоқда. Келажаги буюк давлатни кўраётган кишиларнинг тафаккури ахлоқи янги иктисодий муносабатларни тиклашга моддий нехматлар ишлаб чиқаришга астойдил киришиб доимо ёниб яшаш хисси билан суғорилган

бўлиши лозим. Мана шундай ижодий хислатларга бой инсонни тарбиялаш олий ўқув юртларининг асосий вазифаси хисобланади. Мустақиллик шарофати ва Призидентимиз И.А.Каримов бевосита ғамхўрлиги туфайли тарбияшуностлик фанининг миллийлиги хар сохада устивор бўлмокда. Шу ақидаларни ўзида мужасамлаштирган педагогика фанинг тармоклари яхни таълим-тарбия билан шуғулланувчи фанлар тизими кенгайиб бормокда. Педагогик кузатишлар шундан далолат бермокдаки бўлажак ўқитувчилар тарбиячилар ижтимоий гуманитар ихтисослик билимларини қанчалик узлаштириб олсаларда олган билимларини ўқувчилар онгига етказиш янги педагогик технологияларни жорий қилиш таълимни оптимал усуллардан фойдаланишда бахзан педагогик махорат етишмайди. Айни шу хаётий зарурат тақозаси билан педагогик кадрлар тайёрлайдиган олий ўқув юртларида бўлажак ўқитувчи, тарбиячиларга педагогик махорат педагогика фанлари тизимида алохида предмет сифатида ўқитиб келинаётир. Ўзбекистон Республикамиздаги мустақил ҳуқуқий, демократик давлат, эркин фуқаролик жамияти қуриш йўлидаги улкан ишлар инсон моҳиятини янгидан кашф қилишга, уни ўзлигини англашда имкониятларни рўёбга чиқаришга ва маънавий- интеллектуал, ақлий-амалий ривожланиши учун янги шартшароитлар яратиб беради. Бу ўз навбатида инсоният яратган маънавий-илмий бойликларга, инсоннинг ўзига янгича муносабат, ёндашувни юзага келтирди. Президентимиз И.А. Каримов айтганларидек: - Фуқаролар энди ижтимоий-иқтисодий жараёнларни иштирокчиси, бажарувчиси эмас, балки бунёдкори ва ташкилотчисидир‖. Бундай янгича ёндашишлар педагогика фанининг обекти ва предметини кенгайтирди. Энди педагогика фани фақат таълим-тарбия жараёнини назарий, методик-амалий таъминловчи фан эмас, комил инсон шаклланишини, ривожланишини таъминловчи кенг соҳаларни ўз ичига олади. Шунинг учун кадрлар тайёрлаш миллий дастуридаги миллий таъминот мақсадида шахсга кадрлар тайёрлаш тизимининг бош субъекти ва объекти сифатида қаралади.

Маълумки, касбий таълим фани тарбия ва таълимнинг инсон ривожи, шахс камоли ва мутахассис шаклланишида таълим тизими ўз ичига олмайдиган этник, антропологик, генетик, тарихийлик, мустақиллик, табиий-экологик, руҳий- ҳиссий билиш, ривожланиш, комиллик омилларига ҳам суянади. Бундан ташқари касбий таълим фани олдига янгича фикрлаш, янгича тафаккур, миллий мафкуранинг кенг қамровли сифатларини шакллантириш вазифалари қўйилди. Ўқитиш методлари таълим жараёнида ўқитувчи ва ўқувчилар фаолиятининг йўналишини, ўқитиш жараёнининг қандай ташкил этилиши ва олиб борилишини ҳамда ўқитувчининг иш ҳаракатларини белгилайди. Бу методлар ўқитувчи томонидан ўқувчилар билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштириш учун қўлланадиган усуллар йиғиндисини ўз ичига олади. Таълим тизимида ўқитиш методлари билан бирга «усул» ва «восита» атамалари ҳам ишлатилади. Усул – маълум ўқув материалини ўтишда қўлланаётган асосий ўқитиш методи билан бирга иккинчи бир ўқитиш методининг айрим элементларидан фойдаланиб иш кўришдир. Восита – ўқитиш методларини амалга ошириш учун зарур булган ёрдамчи ўқув материаллари – асбоб, қурол, аппарат ва шу кабилардан фойдаланишдир. Таълим методлари ўқитиш жараёнида ва педагогик тафаккурнинг кўп асрлик ривожланиши тарихида муҳим ўзгаришларга дуч келди. Бизнингча, олий ўқув юртлари учун касбий таълим курсини ўқитишни қуйидаги талаблар асосида амалга ошириш мақсадга мувофиқдир: 1. Фан асосларини онгли эгаллашни ва талабаларнинг интеллектуал- маънавий ривожланишлари билан қўшиб олиб боришнинг педагогик асосларини очиб бериш. 2. Талабаларни инсоният эришган бой қадриятларга, миллий ғоя ва миллий мафкурага суянган ҳолда касбий таълим фанининг ўзига хос илмий-амалий асослари билан қуроллантириш. 3. Бола, ўқувчи, талаба тушунчаларини абстракт ҳолда эмас, балки асосий маънавий сифатларини таърифлаган ҳолда, бу сифатларни ёшга, философик,

физиологик, психологик ва генетик асосларга боғлиқ ҳолда шакллантиришнинг педагогик асосларини ишлаб чиқиш. Бу ишни ҳар бир фан ва фанлар гуруҳларининг тарбияловчи, ривожлантирувчи томонларини очиш орқали амалга ошириш. 4. Кадрлар тайёрлаш миллий моделини ҳаётга жорий қилиш учун талабаларни фан ва ўқув фанлари қурилишининг умумпедагогик амалий асослари билан қуроллантириш. Талабаларда таълим, фан, ишлаб чиқаришни самарали интеграциялаш механизмлари, мазмуни ва усулларини шакллантириш мақсадида ўқитишни илмий тадқиқот билан қўшиб олиб бориш, фанлар бўйича ҳар бир тушунчани ўзлаштиришда амалий, амалий-назарий машғулотлар узвийлигининг педагогик негизларини шакллантириш лозим. 5. Олий ўқув юртларида ҳар бир ўқув фанининг алоҳида соҳа сифатида ривожлантиришни педагогик тахминлаш учун талабаларни ижодий фикрлаш методлари, мутахассислик педагогикаси асослари билан қуроллантириш. Олий ўқув юртини тугатувчи мутахассис келажакда фақат мактаб, олий мактаб ўқитувчиси ёки илмий ходимгина бўлиб қолмасдан, маънавий интеллектуал етук шахс бўлиб етишишини таъминлаш учун касбий таълим фани талаба кўз ўнгида мустақил фан сифатида шаклланадиган қилиб тузилган. Мустақиллик туфайли юртимизда кадрлар сиёсати ярамас иллатлардан ҳоли бўлишлиги, жамият равнақи йўлида фидойиллик кўрсатишга қобил, қалби виждони тоза бўлган, ташаббускор кадрларни тайёрлашга қаратилган сиёсатни амалга ошириш учун йўл очилди. Мустақилликнинг маъсулияти жуда оғир. Бу махсулиятни чидамли, ўтмиши бақувват ҳалқигина, миллатгина эплайди. Бугунги мустақил мамлакатимизнинг кадрлар сиёсати аждодларимиз ўгити, маънавий- қадриятлар асосида яратилмоқда. Ўзбекистонда кадрлар сиёсатини кенг қўлламда амалга оширишда ташланган катта қадам 1997 йил 29 августда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиснинг «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисида» ги қарори ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 6 октябрда «Таълим тарбия

ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислох қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш» тўғрисидаги қабул қилган фармони бўлди. Президент И.А. Каримов «Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори» мавзусида Республика Олий Мажлиси ИХ сессиясида сўзлаган махрузаси кадрлар тайёрлаш миллий дастури, Таълим тўғрисидаги қонунга асос бўлиб хизмат қилди. Ушбу дастурни қабул қилишдан асосий мақсад, энг аввало, таълим соҳасини ислоҳ қилиш асосий фуқаролар онгида сақланиб қолган эски собиқ империк мафкуравий қарашлар саркитларидан батамом ҳоли бўлиш, таълим тизимининг энг ривожланган демократик давлатлар қаторига кўтариш асосида кадрларни маънавий- баркамол инсон, теран фикрловчи, кенг тафаккур қилувчи шахслар қилиб тарбиялашдан иборат. Ана шу мақсаддан келиб чиқиб, жуда улкан вазифалар хал этилиши кўзда тутилган бўлиб, мақсад ва вазифаларимизни босқичма- босқич рўёбга чиқариш белгиланди. Биринчи босқич 1997- 2000, Иккинчи босқич 2001-2005, Учинчи босқич 2005 ундан кейинги йиллар. Ҳар бир босқичнинг олдига қўйган асосий вазифаси аниқ белгилаб берилди. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида миллий модель беш таркибий қисмдан: давлат, жамият, узлуксиз таълим, фан, ишлаб чиқаришдан иборат деб белгиланди. Она шу таркибий қисмларнинг аниқ, йўналишлари, мақсадлари, вазифалар белгилаб берилган бўлиб, жамият тараққиётининг бугунги, эртанги куни тўлиқ ҳисобга олинган. Миллий дастурда узлуксиз таълим тизимини ривожлантиришга алоҳида ахамият берилади. Бу таълим турлари ўз ичичга олади: мактабгача таълим; умумий ўрта таълим; ўрта махсус, касб- ҳунар таълими; олий таълим; олий ўқув юртларидан кейинги таълим; кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш; мактабдан ташқари таълим. Узлуксиз таълим ижодкорлар, ижтимоий фаол, маънавий- бой шахснинг шаклланиши ва юқори малакали рақобатбардош кадрларни тайёрлаш учун шартшароит яратади.

Мавзуга хулоса тарзида шуни айтишимиз мумкин: Таълим тизимини ислоҳ этиш вазифалари муваффақиятли ҳал этилса, ижтимоий сиёсий иқлим кескин ўзгаради, одамлар онгида демократик қадриятлар қарор топади, инсон жамиятдаги ўрнини онгли равишда узи белгилайди. Президентимиз таъкидлаганларидек,- «жамиятни янгилаш, эркин демократик давлатни шакллантириш,тараққиёт ва равнақ йўлидаги барча сайхаракатларимизни биз айнан мана шу тамойил асосида ташкил этишимиз керак». Ақлий ҳужум Ақлий ҳужум гуруҳлараро ишларда қўлланиладиган, кўплаб ғояларни ишлаб чиқиш мумкин бўлган методдир. Бу ҳақиқатдан ҳам талабаларнинг ўқув жараёнида фаол иштирок этишлари, турли ғояларни баён қилиш чоғида бошқаларни ҳам қизғин ишга йўллашлари, илҳом билан ишлашларига имкон берувчи ва унга рағбатлантирувчи методдир. Ақлий ҳужум шунинг учун ҳам фаоллаштиришнинг муҳим усулики, унда танҳо ишлаш мумкин эмас, биргина ғоя гуруҳнинг барча иштирокчиларини бир хилда ўзига тортиб олади. Ўқитувчи мавзуни ёки саволни ажратиб олиши зарур, кейин эса ўқув фаоллиги 5-10 дақиқа оралиғидаги вақт чегарасида енгиллаштирилади. Ақлий ҳужум турли тарзда қўлланиши мумкин; масалан, қандайдир мавзуни муҳокама қилиш учун, янги савол қўйиш ёки исталган қандайдир муаммони ҳал этиш учун. Асосий қоидалар қуйидагилар: 1. Айтилаётган барча ғоялар бир бирига нисбатан муҳимликда тенгдир. 2. Киритилаётган ғояларга нисбатан танқид мавжуд эмас. 3. Ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик. 4. Сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.

Методни ишлатишга киришмоқ… 1-метод гуруҳнинг барча иштирокчиларига бир мавзу ва бир савол қўйилади. 1. Ўқитувчи ўқув жараёнида ташаббусни ўз қўлига шундай тарзда олади: У аудиториядаги барча талабаларга савол беради ва қандайдир махсус мавзуга даҳлдор бўлган фикрларни айтишни сўрайди. 2. Барча, ҳатто, аҳмоқона ғояларни ҳам айтишга руҳсат берилади. Айтилаётган фикрлар ичида биргина асосий мавзу сақланиб қолиши шарт. 3. Бирортасининг ҳам фикри шарҳланмайди, танқид қилинмайди, баҳоланмайди. 4. Асосий фикрларни ўқитувчи флипчат доскага ёзиб олади ёки экранда кўрсатади. 5. Ақлий ҳужум тугагач, барча ғоялар тўпланиши, гуруҳларга ажратилиши ёки категорияларга бўлиниши мумкин. 2-метод: барча мавзу ва саволлар умумий йўналиши сақланган ҳолда катта гуруҳ таркибидаги гуруҳчаларга тақдим этилади. 1. Ўқитувчи умумий мавзу бўйича бир неча, балки 4 - 6 та савол тайёрлаши мумкин. 2. Катта гуруҳ кичик гуруҳларга ажратилади ва ҳар бир гуруҳчага ақлий ҳужум уюштирилади ёки алоҳида савол берилади. 3. Ҳар бир гуруҳча ақлий ҳужум маҳсулотини ёзиб олиш учун биттадан киши ажратади, кейинчалик жараён тугаши билан уни гуруҳнинг барча аъоларига тақдим этади. 4. Ғоялар ҳар бир гуруҳча томонидан катта саҳифага маркердан фойдаланиб ёзиб олиниши мумкин. Шунда саҳифа - плакатнинг юқорисига тайёрланган саволлар ёзиб қўйилади. Саҳифа - плакат жараённинг охирида ҳар бир хоҳловчи нима ёзилган ва жамланганлигини кўриши учун осиб қўйилади. 5. Ақлий ҳужумнинг бу методи вақтнинг қисқача даврида бир саволнинг бир неча жиҳати ишлаб чиқилиши зарур бўлган жойда, айниқса, фойдалидир.

6. Ўқитувчи ёрдамчи сифатида ҳаракат қилади ва бир гуруҳдан иккинчи гуруҳга ақлий ҳужум амалга оширилаётган пайтида ўтиб туради. Муҳим ғоялар ақлий ҳужум пайтида ишлаб чиқилган бўлиши ва муаммоларда муҳокама этилган бўлиши керак. Кўпгина муҳим ғояларни белгилаш ва улар ичидан энг яхшиларини танлаб олиш чоғида аудиторияга ёрдам бериш эҳтиёжи тез- тез юзага келиб туради. Яъни номигагина кичик корхона яратиш каби. Якуний хулосага келиш, айниқса, қийин. Бу табиий, чунки ҳар бир иштирок этувчига ―ўзимнинг ғоям энг яхши‖ деган хусусият хосдир. Умумий позиция, ҳар қалай, тезда топилади ва бунда қуйидаги метод ёрдамга келиши мумкин.

Адабиётлар 1. Морева И.А. Педагогика среднего профессионального образования. Практикум –М. «Академия»-2008. 2. Подласый М.Л. Педагогика Новый курс учебник для студентов пед.вузов. В 2 ки К Т: Общие основы процесса обучения. – М.: ВЛАДОС, 1999. 124 с. 3. Кузнецов В.В. Введение в профессионально-педагогическую специальность: учеб. Пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений / В.В. Кузнецов: ред. Л.Я.Петрунина.-М.: Изд.центр ―Академия‖, 2007 – 176 с 4. Рогинский В.М. Азбука педагогического труда: -М.: Высш. Шк. 1990 3.И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск, 2002. 5. В.И.Загвязинский. Теория обучения. Современная интерпретация. Москва. ACADEMIA, 2001.

Похожие

Ўзбекистон республикасида таълимнинг ривожлантиришнинг янги босқичида касб таълими асослари

Олий таълимни ривожлантиришнинг янги боскичида педагогик технология муаммолари

Касбий таълимни бошқариш

Таълимни ривожлантиришнинг янги боскичида педагогик технологияларнинг мохияти ва муаммолари

Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълим тизими хамда унинг истиқбол ва истиқлоли