Касб психологиясининг мутахассислик фанларини мустаҳкамлашга интерактив ёндашуви - Педагогиka - Рефераты

Касб психологиясининг мутахассислик фанларини мустаҳкамлашга интерактив ёндашуви

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Касб психологиясининг мутахассислик фанларини мустаҳкамлашга интерактив ёндашуви Режа: 1. Баркамол авлодни тарбиялашда касб психологиясини тутган ўрни 2. Индивидуаллик ўзига хос талаблари 3. Шахс ва касб билан боғлиқ алломаларни фикрлари 4. ХХ асрнинг бошларида Америка ва Европа мамлакатларида касбни йўналишларини шаклланиши

Баркамол авлодни тарбиялашда касб психологиясини тутган ўрни Баркамол авлодни тарбиялашда касб психологиясини тутган ўрни Касб психологияси орқали шаклланаётган мутахассисларда касбга оид бўлган назарий билимлар, амалий кўникма ва малакалар шакллантирилиб борилиши назарда тутилган. Бу жараёнда таълим принсипларига ҳам алоҳида тўхталади. Таълим (ўқитиш) жараёни мураккаб ҳамда кўп қирралидир. Унда ўқитувчи ва ўқувчилар фаол иштирок этадилар. Бу жараённинг муваффақиятли ва самарали натижаси таълим жараёнининг қонун-қоидалари, таълимга қўйилган дидактик талабларга қай даражада амал қилинишига боғлиқ. Ўқитиш билиш фаолиятининг ажралмас қисми сифатида дунёни билишнинг умумий қонунлари асосида содир бўлади. Шу сабабли, шахсниўқитиш, тарбиялаш, баркамол авлод қилиб етиштириш жараёнини бир бутунликда амалга ошириш зарур. Ўқитувчи қачонки таълим тамойилларидан хабардор бўлгандагина уни самарали бошқариш, ўқитишнинг самарали усулларини тўғри танлаш имкониятига эга бўлади. Шунинг учун ҳам ўқитиш тамойиллари таълим жараёнининг энг муҳим масалаларини назарий ва амалий жиҳатдан тўғри ҳал қилишнинг асосий негизи ҳисобланади. Мутахассисларга педагогик билимлар, услубий кўрсатмалар бериш билан биргаликда жамиятда мавжуд бўлган турли касблар ҳақида ҳам кенг қамровли билимлар бериш Касб психологияси орқали шаклланаётган мутахассисларда касбга оид бўлган назарий билимлар, амалий кўникма ва малакалар шакллантирилиб борилиши назарда тутилган. Касб танлаш жараёни ижтимои аҳамият касб этсада, лекин унинг ортида жисмоний индивидуал (яккаҳол) шахс туради. Ҳолбуки шундай екан, ҳар бир касб танловчи шахсиятига индивидуал муносабатни амалга ошириш зарур. Бунинг учун касб танловчининг ёш ва жинс хусусиятларига биноан касб маорифини амалга ошириш мақсадга мувофиқ. Бунда биринчи навбатда шахснинг касби еҳтиёжи, мотиви, лаёқати, қизиқиши ва қобилиятини ҳисобга олиш даркор. Акс холда умумий хусусиятли йўлланма, кўрсатма ижобий натижага олиб келмайди, чунки индивидуаллик ўзига хос талабларни тақозо этади.

Индивидуалликни ўзига хос талаблари 1. Мутахассисларга қўйиладиган касбий ва шахсий талабларнинг ўсиб бораётганлиги. 2. Касб танлашга сабаб бўлувчи омилларнинг даврий характерга эгалиги ва касблар тўғрисидаги ижтимоий идеалларнинг ягона меъёрининг мавжуд эмаслиги. 3. Ўспирин касбий тасаввурларининг ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларга ва бозор муносабатларига ҳамоҳанг ўзгараётганлиги ҳамда касб-ҳунар ва тегишли мутахассислик йўналишлари ўртасидаги тафовутнинг кескин ортаётганлиги. 4. Ёшларнинг мутахассислик йўналишларини танлашларида аниқ тасаввурга, мақсадга, фаолият йўналишига ва истиқбол режаларини белгилаш қобилиятига эга эмаслиги ва бошқалар. Касбий шаклланишини таъминлашга тўсиқ бўлувчи бир қатор омиллар 1. Мутахассисларга қўйиладиган касбий ва шахсий талабларнинг ўсиб бораётганлиги. 2. Касб танлашга сабаб бўлувчи омилларнинг даврий характерга эгалиги ва касблар тўғрисидаги ижтимоий идеалларнинг ягона меъёрининг мавжуд эмаслиги. 3. Ўспирин касбий тасаввурларининг ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларга ва бозор муносабатларига ҳамоҳанг ўзгараётганлиги ҳамда касб-ҳунар ва тегишли мутахассислик йўналишлари ўртасидаги тафовутнинг кескин ортаётганлиги. 4. Ёшларнинг мутахассислик йўналишларини танлашларида аниқ тасаввурга, мақсадга, фаолият йўналишига ва истиқбол режаларини белгилаш қобилиятига эга эмаслиги ва бошқалар. 5. Шахс ва касб билан боғлиқ алломаларни фикрлари боланингфеъл – атвори ва тасаввурларини шакллантиришда умуминсоний ғоялар қўлланишини яратган ҳамда мураббий, ота-оналарга уни қаттиқ тан жазосидан кўра, шахсий ибрат орқали вояга етказиш маъқуллигини кўрсатган. (Абу Али Ибн Сино)

Ўғил ва қизларнинг ақлий, ҳиссий ва жисмоний имкониятларини ғоят зийраклик билан кузатган ҳолда, уларнинг феъл атворларини тезроқ билиб олиш, салбий ва ижобий сифатларини осонроқ аниқлаш, ёқимсиз хатти – ҳаракатларини бартараф этиш мумкин. (Муҳаммад Ризо Огаҳий). Ўспирин ҳунар эгаллаши билан унда нафақат ахлоқий ҳислар, балки характернинг иродавий хислатлари ҳам таркиб топа бошлайди. (Абу Али Ибн Сино) Баркамол шахснинг кўп қиррали билимларга эга бўлиши, яхши бир касбкорнинг сирларини эгаллаши кўп жиҳатдан ижтимоий муҳит билан оилавий шароитнинг уйғунлигига боғлиқдир. (АбдуллаАвлоний) ―Ментал харита‖ бу-Касбий фаолият майдонининг мутахассис жойлашиши мумкин бўлган ички олами ҳисобланади. Касбий фаолият майдони таркибидан касбий соҳадаги анчагина барқарор таълим, касбнинг тавсияномаси, унинг қўлланиш соҳаси, аниқ ишчи ўрнига нисбатан яшовчанлиги ўрин олган. К.Фарреннинг шахс яшовчанлик сифатларига қуйидаги кўрсаткичларни киритади: Шахс хусусиятларига муносиб касбтанлаш. - Бажараётган ишга қўйилган талабларга юқори даражада тайёрлик. - Ҳаёти давомида таълим олиш ва ўрганишга тайёрлик. - Маданийлиги, ўзга кишилар қадр-қимматини, фарқларини қабул қила билиш. - Компьютер ва ахборот технологияларидан фойдаланишни билиш. - Бир неча соҳаларда касбий маҳоратни намойиш қила олиши. - Янги лойиҳалар тақдим қилиш ташаббусига эга ябўлиш. - Ишда ҳам касблар билан ҳамкорликда ишлаш кўникмасига эгалиги. К.Фаррен касбнинг яшовчанлик кўрсаткичларига қуйидагиларни киритади: -Касбнинг ташкилот мақсадлари билан чамбарчас боғлиқлиги. - Бошқа муассаса ва ишлаб чиқариш соҳалари билан уйғунлашиш имконияти.

- Бошқа касбларда ўз компетентлилиги ва қобилиятларидан фойдаланиш имконияти. - Шахсий ва молиявий таъминланганлик. - Касб бўйича шахслар уюшмасининг мавжудлиги. - Маҳоратга етакловчи билимга эгалик. - Ёшидан қатий назар касбий муваффақиятларда мустақил бўлиш. ХХ асрнинг бошларида Америка ва Европа мамлакатларида касбни йўналишларини шаклланиши -ХХ асрнинг бошларида Америка ва Европа мамлакатларида бешта асосий йўналиш шаклланди • 1) дифференциал диагностик, • 2) психоаналитик, • 3) қарор қабул қилиш назарияси, • 4) тараққиёт назарияси • 5) типологик йўналишлар. Дифференциал – диагностик йўналиш шахснинг касбий фаолият амаладорлигини таъминлаш омилларига, касбга таъсир кўрсатувчи индивидуал психологик хусусиятларга ва касбга қўйилган талабларга асосий эътибор қаратилади. Психоаналитик йўналиши Бу йўналиш вакиллари касбий ривожланишнинг психодинамик жиҳатларини таҳлил қилиш билан шуғулландилар. Улар касб танлаш ва касбий ривожланиш асосида табии еҳтиёжлардан тортиб комплекс психодинамик механизмлар ва шахс тузилишин стансияларигача бўлган турли хил эҳтиёжлар ётади деб ҳисобладилар. Қарор қабул қилиш назарияси Касб танлаш жараёнини ўрганиш учун йўналганлик установкаларини тадқиқ этишга эътибор қаратдилар. Уларнинг қарашларига кўра, ҳар қандай касбни танлаш касбий алтернатива ва қарор қабул қилишга йўналтирилган тизимдан иборатдир дейилди. Тараққиёт назарияси йўналиши Ривожланиш назариясига асосланиб иш тутишган. Бу йўналишнинг изланишлари академик психологик характерга эга бўлиб, изланишлар ўспиринларни касби билан боғлиқ хусусиятларини асослашга қаратилган эди.

Типологик йўналиш вакиллари касбий фаолиятни типологиялаштиришга эътибор қаратадилар. Улар шахснинг комплекс мўлжал олишга йўналтирилган бир қатор типларини ажратишга эришди: 1. ) Реалистик ориентация; 2.) Интеллектуал ориентация; 3) Ижтимои ориентация; 4) Конвенсионал ориентация; 5) Тадбиркорлик ориентацияси. Касб маорифи бу – ўқувчиларни касбнинг моҳияти билан, Ҳар бир касбнинг шахс олдига қўядиган талаблари билан таништиришдан иборат таъсирчан ахборотлар мажмуасидир. Маълумотларнинг аниқлиги, тўлиқлиги, Хусусий ва ижтимоий яҳамияти ифодаланганлиги билан бошқа таркиблардан ажралиб туради. Касб маорифи инсоннинг ёши, жинси, савиясига кўра хилма – хил тарзда амалга оширилади, Шакллари эса вербал ва новербал, кузатув ва танишув, кўргазмали ва график, урашув каби кўринишларга эга. Касбий маслаҳат – касбга йўллашнинг моҳиятини инсон онгига чуқурроқ сингдириш учун, шахснинг иштиёқи ва қобилиятларига мос касб – ҳунар (ихтисос) танлаши учун муҳим обектив ва субектив шарт – шароит яратиш жараёнидир. Касб бегалловчи (танловчи) эҳтиёжи, ўқитувчи (мураббий)нинг касбий масъулиятидан келиб чиққан ҳолда илмий – амалий хусусиятли йўлланмалар бериш жараёнидир. Маслаҳат ўзининг мақсадга йўналганлиги, изчиллиги, обективлиги, ахборотлар билан тўйинганлиги билан бошқа асосий қисмлардан кескин ажралиб туради. Касбий саралаш –муайян касбни муваффақиятли равишда егаллаб, ўз олдига қўйган фуқаролик (хусусий)

Бурчини юқори савияда адо ета биладиган шахсларни ажрата олишдан иборат жараёндир. Касбий билимлар, шаклланган маълум кўникмалар, малакаларга асосланган ҳолда текшириш меъзонларига суяниб, омилкорлик билан оқилона саралаш ўтказилади. Касбий мослашиш- ёш касб егаларининг ва мутахассисларнинг касбий фаолиятга, унинг шарт шароитларига, талабларига муваффақиятли равишда мослашиш (бир неча босқичлардан иборат) жараёни тушунилади. Касб моҳиятига киришиш, билимлар, кўникмалар, малакалар билан танишиш, уларни егаллаш учун оқилона усуллар танлаш, улардан амлиётда унумли фойдаланиш, шарт-шароитларга одатланиш, маҳорат қирраларини ўзлаштириш каби муҳим қисмлар мослашиш таркибларини ташкил қилади. Касб танлаш мотивасияси касб танлашга таъсир етувчи асосий омиллар: 1) Таълим – тарбия тизимида касбга йўллаш фаолиятининг мазмуни ва методикалари мажмуаси мукаммал равишда мужассамлашганлиги. 2) Ўқувчиларни касб танлашга ўргатишда ўқитувчилар жамоаси фаолияти ҳамкорлиги ва самарадорлиги. 3) Синф раҳбарининг ота – оналар билан ҳамкорлиги онгли касб танлаш негизи эканлиги 4) Касб танлашда ёшлар ташкилотининг иштироки. 5) Синфдан ва мактабдан ташқари олиб бориладиган ишлар мазмунида касб танлашнинг алоҳида ажратилиб кўрсатилиши. 6) Мактабларда, ишлаб чиқариш комбинатларида оммавий ва кенг кўламда йўлга қўйилиши. 7) Махсус муассасалар фаолияти. 8) Касбга оид кўргазмалар, саёҳатлар уюштирилиши. 9) Ижодкор, нуфузли, маҳоратли кишилар билан учрашувлар ўтказилиши. 10) Касб танлашда маҳаллий матбуот, радио ва телевидениенинг иштироки.

Ўқиш мотивлари муаммосини тадқиқот қилган жаҳон психологлари уларнии кки категорияга ёки гуруҳга ажратиб текширишни лозим топадилар. Биринчи категорияга тааллуқли мотивлар ўқув фаолиятининг мазмуни, моҳияти ҳамда унинг жараёнлари, шароитлари билан бевосита уйғунлашгандир. Иккинчи категорияга кирувчи мотивлар тизими ўқувчиларнинг атроф – муҳит билан кенг кўламдаги ўзаро муносабатларига уларнинг бегона, ўзга кишилар билан муомалага киришиш эҳтиёжига, ижтимоий турмуш вақелилигига нисбатан шахсий қарашига боғлиқдир.

Адабиётлар : 1. Келвин СеиферТ ва Росемарй Суттон. Эдуcатионал Психологии 2009 Келвин Сеиферт.10-16 пагес. 5.Бордавская Н.В., Реан А.А. Педагогика.-М.: Питер, 2004. 2. Профессионалная педагогика.Учебник для студентов.–М.: Педагогика, 2002. 3. Нишонова С. Комил инсонни тарбияси:ўрта махсус, касб-ҳунар та‗лими муассасалари учун қўлланма. -Т.: Истиқлол. 2003 4. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Ахборот тизимлари ва технологиялари. Т.: ―Шарқ нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси, 2000. 5. Эгамбердиев Э., Хўжамқулов Ҳ. Кичикбизнес ва тадбиркорлик. – Т.: Манавият, 2003.

Похожие

Мутахассислик фанларини ўқитиш тамойиллари

Мутахассислик фанларини укитишнинг дидактик тамойиллари

Касб психологиясининг илмий тадқиқот методлари

Бакалаврларга куйиладиган талаблар, мутахассислик фанларини укитишни режалаштириш

Мутахассислик фанларини ўқитиш методлари ва ташкилий шакллари