Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarning nazariy asoslari - Педагогиka - Рефераты

Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarning nazariy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38 KB

Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarning nazariy asoslari Reja: 1. Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarning mazmuni. 2. Ilmiy tushunchalar haqida tushuncha. 3. Ilmiy faoliyat va uning qonuniyatlari.

Asosiy tushunchalar: pedpgogik tadqiqotlar, ilmiy xodim, metodologik muammolar, ilmiy faoliyat, ilmiy tadqiqot, ilmiy tushunchalar. 1. Pedagogika fani hozirgi davrda har qachongidan ham muhim rivojlanish davriga kirdi. Chunki mustaqil O‘zbekiston Respublikasining kelajagi unda kamol topayotgan yosh avlod tarbiyasiga bog‘liq. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun Prezidentimiz I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining I - chaqiriq 2 - sessiyasida “O‘zbekiston siyosiy - ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari” haqida qilgan ma’ruzasida pedagogik tadqiqotlar oldiga muhim talablar qo‘ydi. “Zamonaviy yuksak texnologiyalarda ishlay oladigan, bozor Qonunlariga mos yangicha fikrlay biladigan mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kun vazifasi” ekanligi va buning uchun “Maktab - o‘rta -oliy ta’lim, ilmiy - tadqiqot institutlari shaklidagi ilmiy - ma’rifiy komplekslarni vujudga keltirish lozimligini ta’kidladi. O‘zbekiston Oliy Majlisining IX sessiyasida Prezidentimiz ta’limni isloh qilish sohasidagi katta vazifalarni belgilab berdi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini qabul qildi. Bu pedagogik ilmiy tadqiqot ishlariga yanada ma’suliyat bilan yondoshishni taqozo etadi. Chunki Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi pedagogik tadqiqotlar oldiga katta va mas’uliyatli vazifalarni qo‘ydi.Dasturda “Fan bilan ta’lim jarayoni aloqalarini rivojlantirish” sohasidagi vazifalar alohida belgilab berildi. Pedagogik ilmiy - tadqiqot ishlari bilan faqat ilmiy xodimlargina emas, balki maktab o‘qituvchilari ham shug‘ullanishlari, ularning ijodiy ishlari ta’lim- tarbiya jarayonini takomillashtirishga xizmat qiladi. Hozirgi davrda tarbiya muammosi bilan juda ko‘p jamoatchilik shug‘ullanmokda. Bu sohada pedagoglardan tashqari filosoflar, sotsiologlar, psixologlar ham keng tadqiqot ishlarini olib bormokdalar. Tarbiya ya’ni pedagogik muammolarga bunday qiziqishni shuni bilish bilan izog‘lash mumkinki, O‘zbekiston Respublikasining istiqloli davrida tarbiyaning

roli yanada oshib bormokda. Pedagogika fani kelajak avlodni tarbiyalashning asoslarini belgilab berishi lozim. Pedagogika fanining rivojlanishi faqat ilmiy xodimlarning tadqiqotlari bilangina kifoyalanib qolmaydi.Bu ishga keng o‘qituvchilar ommasi - intellegentlar ham bosh qo‘shsa, fanning rivojlanishi ancha yuqori bo‘ladi. Pedagogika tajribalarni umumlashtirish, uning yutuqlarini amaliyotga qo‘llash, pedagogika fanining va maktabdagi o‘quv tarbiyaviy jarayonlar samaradorligiga ta’sir qiladi. Hozirgi kunda pedagogika fani faqat yosh avlodni shakllantirish uchungina muhim bo‘lib qolmay, balki uning roli jamiyatning hamma sohalarida muhim bo‘lmokda. Hozirgi davrda ishlab chiqarishda yoki halq xo‘jaligining biror - bir sohasida kompleks tarbiyaviy tadbirlarni qo‘llamasdan turib biror bir natijaga erishish mumkin emas. Jamiyatda juda ko‘p umumiy, iqtisodiy va tashkiliy muammolar bir vaqtda u yoki bu jihatdan tarbiyaviy muammolar ham bo‘lib kolmokda. Insoniyat faoliyati orkali bo‘ladigan munosabatni 2 ga bo‘lish mumkin. Hozirgi davrda pedagogikaning metodologik muammolari ayniksa o‘tkir tus oladi. O‘zbekiston Respublikasining istiqloli munosabati bilan istiqlol mafkurasi shakllandi. Juda boy ilmiy, ma‘naviy, madaniy, diniy merosimizni qayta tiklaniish ularni zamon ruhi talabi bilan uyg‘unlashtirib faqat shaxsiy, milliy manfaat kasb yetilib qolmasdan umumjahon ma‘naviy, ijgimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga ulkan hissa bo‘lib qo‘shilishini ta’minlash bugungi pedagogikaning vazifasidir. Chunki jahonda hali xorijiy davlatchilik bozor iqtisodiyotiga o‘tish tajribalarida ma’naviyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bilan uyg‘un holda rivojlantirilmayapti. Prezidentimiz ma’naviyatni aql, axloq, ongli amaliy faoliyatda shakllaiib rivojlanishi haqida gapirib:" Ma’naviyat - taqdirning ehsoni emas. Ma’na viyat inson qalbida kamol topishi uchun u qalban va vijdonan aql va qo‘l bilan mehnat qilishi kerak”, degan edilar. Ma’naviyat insonda shakllanishi lozim bo‘lgan aqliy, axloqiy, intellektual, amaliy, jismoniy sifatlar majmuasi bo‘lishi bilan bir qatorda

olamning ruhiy energetik, botiniy quvvati bilan ham uyg‘undir. Buni Prezidentimiz o‘zlarining "O‘zbekiston - XXI asrga intilmoqda" nomli ma‘ruzalarida quyidagicha juda yaqqol asoslab berdilar: “Ma‘naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo insonni ruhiy poklanish va yuksalishga da’vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-irodasi, e’tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg‘otadigan qudratli botiniy kuchni tasavvur qilaman”. Xuddi ana shu yangi, keng qamrovli, chuqur ilmiy g‘oya, yangicha fikr, ta’lim-tarbiyani yangicha metodologik asosini boshlab beruvchi yo‘nalinshdir. Halk ta’limi tizimi yaslidan boshlab, oliy o‘quv - tarbiya muasasalari boshqarmalarini rivojlantirish sohasida kompleks tadbirlar ishlab chiqishni, o‘quv tarbiya - ishlari darajasi hozirgi davr talabi asosida yaxshilashni, ta’lim metodlarini takomillashtirishni, pedagogik kadrlar malakasini oshirishni va ularni tayyorlashni davr talabi asosida yaxshilashni talab etadi. Bu masalalarni muvaffaqiyatli hal etishi, ko‘p tomonlama o‘qituvchilarning pedagogika fani arboblari va halk ta’limi organlarining umummetodologik tayyorgarligiga bog‘liq. Xozirgi taraqqiyot tarbiyaning muhim masalalarini birinchi planga qo‘ymokda, mafkuraviy ishlarni kuchaytirish, ta’limning mazmunini milliylashtirish, uni takomillashtirish, ta’limning tashkiliy shakl va metodlarini takomillashtirish, nazariy va amaliy masalalarini hal qilishga yangicha yondashish,metologik muammolar ustida ko‘proq fikr yuritishni talab qilmoqda. Umumiy ma’lumot muammosi hozirgi davrdagi eng muhim muammolaridan biridir, bu uning hozirgi davr talabiga javob berishi milliyligi, umuminsoniy sifatlarni shakllantirishga xizmat qilish, o‘quv materiallarini tashkil qilish va tanlash prinsplariga mos bo‘lishi kabilardir. Bular ilmiy bilimlarning ko‘payib borayotgan hajmi bilan maktabda ularga o‘rganish sharoitlari o‘rtasidagi ziddiyatni yo‘qotishga yordam beradi. Ta’lim - tarbiya metodlari, tajribalarni tushinish va unga ijodiy yondoshish, ta’limning tashkiliy shakllari, vositasita va usullarining nazariy asoslanish, uni boshqarish va mantiqiy to‘zilmasi ko‘pincha o‘qituvchining metodologik tayyorgarligiga bog‘liq.

2. Ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchilarning asosi vazifasi - ilmiy tatqiqotga tegishli barcha tushunchalar tizimini to‘la tushunib aytish, taqiqot ishlarini to‘g‘ri tashkil etish, ma’lum bir mavzuning mazmuni va mohiyatini boshqalarga aniq va ravshan yetkazib berish kabi tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Ilmiy tushunchalar tarixiy shakllanish davrida ma’lum bir narsa yoki hodisaning aniq bir hususiyati yoki biror jarayonni kechish qonuniyatini bildiradi. Shuning uchun ham har bir tadqiqotchi o‘z ishini boshlashdan oldin o‘z sohasi va ilmiy tadqiqotga oid tushunchalarni o‘rganib, ularni chuqur tahlil qilishi, qaysi biri qay mazmunda ishlatilishi maqsadga muvofiq ekanligini aniqlab borishi maqsadga muvofiq. Tushuncha deb, muayyan bir narsa yoki hodisaning eng umumiy va muhum hususiyatlarni, belgi va qirralarini ifodalovchi so‘z yoki so‘z birikmasiga aytiladi. Tushunchalar narsa va hodisalarni obyektiv hususiyatlari hamda ulardagi qonuniyatlarini to‘la aks ettirishi lozim. Ilmiy faoliyat, hali ma’lum bo‘lmagan qonuniyatlarni,ya’ni yangi bilimlarni aniqlab berish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun, asosiy tushunchalar talqinini “bilim” degan tushunchaga ta’rif berishdan boshladik. Bilim bir butunlikni tashkil qiluvchi qismlar orasidagi ularning ichki zaruriyatidan kelib chiqqan bog‘liqlikdir. Bu bog‘liqlik narsa va xodisaning tabiatan, ya’ni tadrijidan kelib chiqib, bizning ixtiyorimizdan tashqari o‘zi mavjud. Shuning uchun xam uni qonuniyat, deb yuritiladi. Bilim - narsa yoki xodisaning xususiyati, ichki qonuniyatidan kelib chiqib, qoidalar umumiy ta’rif, tushuncha va atamalar shaklida namoyon bo‘ladi. Narsa va xodisalarning qandaydir xususiyati yoki ularni tashkil qiluvchi qismlar orasidagi zaruriy bog‘liqlikni kishi tafakkuri orqali his qilishlik egallashlik – bilish deyiladi. Bilish jarayoni aqliy safarbarlik orqali tafakkur faoliyati natijasida sodir bo‘ladi.

3. Insonning boshqa mavjudotlardan farqi shundaki, u faoliyat ko‘rsatish qobiliyati ega. Shuning ma’lum bir maqsad sari qilgan harakatini faoliyat deyiladi. Oldiga qo‘ygan maqsad turi va harakatiga qarab inson faoliyati bir necha turga bo‘linadi. Har qandey faoliyat sohasining provard maqsadi yo shaxsiy, yoki jamoa, yohud butun davlatning ma’lum bir ehtiyojini qondirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Har bir harakat uch xil faoliyat turlaridan tashkil topgan. Bular-amaliyot, ilm va fan. Amaliyot, bu aniq shaxs, jamoa, yoki butun jamiyatning muayan ehtiyojidan kelib chiqib, tabiiy unsur yoki hodisalarni shu maqsadga bo‘ysundirish yo‘lida qilinadigan tartibli harakatidir. Agar inson bu harakat tartibini va tabiiy unsur yo hodisaning hususiyat hamda qonuniyatlarini bilib olgan bo‘lsa, u o‘z amaliyotini shunga asoslanib ijro etadi. Agar bu bilimlardan habardor bo‘lmasa, uni bilishga intiladi.Odatda bu bilimni uni biluvchi shaxsdan yoki shu soha fanidan olishi mumkin bo‘ladi. Shu soha fanidan ham topa olmasa, shu soha ilmiga murojat qiladi. Ilmiy -tadqiqotlar olib borish yo‘li bilan obyektiv borliqdagi bir butunlikni, ya’ni narsa va xodisani tashkil qiluvchi qismlar orasidagi qonuniy bog‘liqlikni aniqlaydigan faoliyat turidir. Ilm aniqlagan bilimlar fanning mulki bo‘lib qoladi. Ta’lim va tarbiyaning birligi tamoyili. Kishilarda bilim berish va bu bilimlarni amaliyotda qo‘llay olishga o‘rgatish hamda ularni umumiy rivojlantirishni bir butunlikda amalga oshirishni taqozo etadi. Bir butun ta’lim-tarbiya jarayonida ikki o‘zaro bog‘liqlik – hayotni bilish va unga amaliy munosabatini targ‘ib toptirish jarayoni namoyon bo‘ladi. Ta’lim bilan tarbiya o‘rtasida ma’rifiy jarayonining butunligini ta’min etuvchi uzviy bog‘liqlik mavjud. Bu jarayonda ta’lim yetakchi rolni o‘ynaydi. Chunki bilimni bermay turib insonni bu bilimni hayotga tadbiq qilishni o‘rgatib bo‘lmaydi. Ammo bilim berishdan maqsad bu bilimni hayotga qo‘llashlikdir. Shuning uchun ta’lim berish ketidan albatta bu bilimni amalda ishlatishga o‘rgatish ya’ni tarbiya jarayoni bo‘lishi shart.

Ta’lim tarbiya jarayonini amalga oshirishda umumiy tamoyil sifatida amal qilinishi shart bo‘lgan didaktikaning asosiy qonuniyatlarni tasnifini berar ekanmiz, dars berishda ularning hammasiga birday amal qilinishi shart ekanligini ham ta’kidlab o‘tish darkor. Chunki bu tamoyillarning birontasiga amal qilinmasa, ta’lim-tarbiya jarayonining umumiy metodologiyasiga amal qilinmagan bo‘lib, ta’lim-tarbiya beruvchi ko‘zlagan maqsadiga yeta olmaydi. Didaktikaning bu tamoyillaridan tashqari, har bir fandan dars o‘tish jarayonidi muayyan darsdan ko‘zlangan maqsad ko‘rsatkichlar va qonuniyatlarini ham hisobga olish zarur. Bu yerda inson faoliyatlarini murakkabi hisoblangan maorif sohasidagi eng umumiy, umumiy va xususiy metodologiyalarga amal qilish yo‘llari ko‘rib chiqildi. Inson faoliyatining boshqa sohalarida, shu jumladan boshqa ilm sohalarining tadqiqot ishi jarayonida ham xuddi shunday uch xildagi metodologik aoslarning ikkala qismini belgilab olib, o‘z faolitida ularga amal qilinsa kishi ko‘zlagan maqsadiga tez va yanglishsiz yetib boradi.

ADABIYOTLAR : 1. Mavlonova R.A., To’rayev O.T., Xoli q berdiyev K.M. - «Pedagogika» T., «O’qituvchi » - 2008 yil . 2. Bo’ri Ziyomuhedov. “ Ilm hikmati. ” Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti. 1999 y 3. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi Qonuni (Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori). 1997 yil. T.,“Sharq” nashriyoti. 4.R.Mavlonova, N.Vohidova, N.Raxmonqulova. «Pedagogika nazariyasi va tarixi». Darslik. Fan va texnologiyalar, T., 2010 yil. w.w.w. /pedagog/ uz.. 3w.w.w. /ziyo.net/

Похожие

Oliy maktabdagi pedagogik texnologiyalarning ilmiy-nazariy asoslari

Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari

Pedagogik texnologiyaning nazariy va metodologik asoslari

Oila pedagogikasining nazariy, milliy va ilmiy asoslari

Boshqarishning ilmiy asoslari