Ijtimoiy-madaniy faoliyatning nazariy asoslari - Педагогиka - Рефераты

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning nazariy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning nazariy asoslari Reja: 1. Nazariya haqida ma’lumot 2. Madaniy-ma’rifiy faoliyat, ijtimoiy-madaniy faoliyat 3. Madaniy-ma’rifiy ishlar, madaniy-ma’rifiy faoliyat turlari 4. Madaniy-ma’rifiy sohaning ish shakllari

Har qanday fan, o’quv predmeti, umuman, bilimning barcha soxalari ilmiy asos yoki nazariyasiz rivojlana olmaydi. NAZARIYA - xayot xodisalari, inson tajribasi, amaliy faoliyat xaqidagi bilimlarni yig‘adi, umumlashtiradi, mantiqiy bir sistemaga soladi. Nazariya - ma'lum bilimlar soxasidagi inson tafakkurining ob'yektiv qonunlarini aks etiradi, mantiqiy fikrlash yo’li bilan ishlab chiqargan bilim - qoidalar asosi va majmuasini vujudga keltiradi. Nazariyaning asosiy vazifalaridan biri kishilar bilimini boyitib va chuqurlashtirib borishidir. Hozirgi davrda «Madaniy - ma'rifiy faoliyat» asoslari fanini shakllantiradigan asoslar, ya'ni uning moxiyati, xayotda tutgan o’rni, vazifalari, o’ziga asos xususiyatlari va ularni tashkil qilish qonun - qoidalari xaqidagi bilimlar mavjud. O‘zbekiston mustakillikni qo’lga kiritgan dastlabki kunlardayoq ijtimoiy xayotni qayta qurish, bozor iqtisodiyotiga o’tish, ishlab chiqarishni rivojlantirish masalalari bilan bir qatorda axolining turmush madaniyatini tubdan yaxshilash, kishilarning bo’sh vaqtini mazmunli uyushtirish, ularning o’sib borayotgan ma'naviy extiyojlarini to’laroq qondirish, xalqning badiiy xavaskorlik ijodi va qobiliyatlarini rivojlantirish kabi dolzarb muammolarga jiddiy e'tibor berildi. «Madaniy - ma'rifiy faoliyat», avvalo, ijtimoiy-madaniy muassasa, madaniyat uylari, madaniyat va istiroxat bog‘lari, muzeylar, kutubxonalar faoliyatidir. Ijtimoiy-madaniy muassasalar bu g‘oyaviy va tarbiyaviy ishlar jarayonining tarkibiy qismi xisoblanib, ular xalqimizning ijtimoiy-madaniy xayotida muxim rol o’ynaydi. Ularni xar tomonlama rivojlantirish, xavaskorlik ijodiga jalb qilish va mazmunli xordiq chiqarishni uyushtirish orqali olib boradi. Ijtimoiy-madaniy faoliyat, asosan kishilarning ishdan bo’sh vaqtlarida olib boriladi, kishilarga asosiy ishdan tashqari xar xil mazmundagi va shakldagi «ikkinchi» faoliyat bilan shug‘ullanishlariga imkoniyat yaratadi. Bu faoliyat kishilarning xordiq chiqarishga, bilimini, dunyoqarashini o’stirishga, ijodkorligini oshirishga qaratilgan bo’lib, ular o’z navbatida asosiy ish faoliyat bilan yaxshiroq shug‘ullanishga samarali yordam beradi.

Madaniy - ma'rifiy faoliyat - axolini ma'naviy kamol toptirish, madaniy saviyasini oshirish, bilimini o’stirish, dunyoqarashini kengaytirish, ijodiy qobiliyatini rivojlantirish, bo’sh vaqtini samarali o’tkazishga ko’mak beruvchi ijodiy-tashkiliy ishlar majmuasidir. Ijtimoiy-madaniy faoliyatning o’z ob'yekti, predmeti va ish faoliyati mavjud. Madaniy - ma'rifiy faoliyat quyidagi ishlardan iborat: 1. Tashviqot va targ‘ibot ishlarini olib borish. 2. Xalq xavaskorlik ijodini o’stirish. 3. Kishilarning dam olishini tashkil qilish. Bu ish faoliyatlari madaniy-marifiy ishlarning shakllarini vujudga keltiradi. Madaniy-ma'rifiy faoliyat turlariga spektakl, ommaviy tomosha, xalq sayllari, bayramlar, karnaval, raqs kechalari, viktorina, ko’rgazma, konkurs, sayoxat va ekskursiya kabilar kiradi. Ko’rinib turibdiki, ijtimoiy-madaniy faoliyatining ish shakllari xilma xil va ko’pdir. Ular xaqida to’liq tushunchaga ega bo’lish uchun maxsus tasnif mavjud. Ular ichida ikki xil tasnif diqqatga sazovordir. Birinchi tur tasniflashga madaniy - ma'rifiy ish shakllariga qatnashadigan kishilarning soni asos qilib olinadi. Ular quydagilarga bo’linadi: yakka, guruxli va ommaviy shakllar. 1. Yakka shakllar-mutaxassis va tinglovchi o’rtasidagi konsultatsiya, yakka suxbat, ommaviy mashg‘ulotlardan tashkil topadi. 2. Guruxli shakllar - taxminan 15-30 kishi qatnashadigan tadbirlar, ya'ni munozara, seminar, suxbat, ekskursiya, xavaskorlik jamoalari mashg‘ulotlarini o’z ichiga oladi. 3. Ommaviy shakllar - soni cheklanmagan, katta auditoriyaga mo’ljallangan ma'ruza savol-javob kechalari, mavzuli kechalar, ommaviy tomoshalar, bayramlar va boshqalarda vujudga keladi. Ommaviy shakllar Ijtimoiy-madaniy faoliyatning asosiy qismini tashkil qiladi. 2-tur tasniflash madaniy faoliyatda qanday ta'sirchan vositalardan va usullardan foydalanish asosida vujudga keladi. Bu borada xam ish shakllari 3ga bo’linadi: monologik, diologik va ko’p tarmoqli shakllar.

1. Monologik shakllar - bu notiqning ogzaki, «jonli» so’zi xamda boshqa ta'sirchan vositalar orqali auditoriyaga axborotlar beradigan tadbirlar. Masalan, ma'ruza, doklad, axborot va boshqalar. 2. Diologik shakllar bular asosan, muloqot, suxbat, fikr almashishlardan iborat bo’lib, unga suxbat, munozara, uchrashuv, savol-javob kechalari kiradi. 3. Ko’p tarmoqli shakllar deganda monologik va diologik shakllar bilan bir qatorda boshqa ta'sirchan vositalardan foydalanish mumkin bo’lgan tadbirlar tushuniladi. Masalan, ogzaki jurnal, mavzuli kechalar. Madaniy - ma'rifiy faoliyatning uch asosiy bo’gini mavjud bo’lib, bular: madaniyat, ma'naviyat va ma'rifatdan iborat. Madaniyat arabcha «madina» (shaxar kentlar) so’zidan kelib chiqqan. Arablar kishilar xayotini ikki turga bo’lib, birini badaviy yoki saxroyi turmush, ikkinchisini madaniy turmush deb ataganlar. Badaviylik bu ko’chmanchi xolda cho’l saxrolarda yashovchi xalqlarga, madaniylik esa shaxarlarda o’troq yashab, shaxarga xos turmush tarzida yashovchi xalqlarga nisbatan ishlatilgan. Madaniyat atamasi keng ma'noda ko’llanib jamiyatning ishlab chiqarish, ijtimoiy va ma'naviy xayotda ko’lga kiritilgan yutuqlar majmuini biror ijtimoiy gurux yoki xalqning ma'lum davrda qo’lga kiritilgan shunday yutuqlari darajasini, o’qimishlilik, ta'lim-tarbiya ko’rganlik, ziyolilik va ma'rifatlilikni xamda turmushning ma'rifatli kishi extiyojlariga mos keladigan sharoitlari majmuini bildiradi. Madaniyat ikki turga bo’linadi: modiy va ma'naviy madaniyat. Moddiy madaniyat moddiy faoliyatning barcha soxalari xamda uning samaralari-mexnat qurollari, turar-joy, kundalik turmush buyumlari, kiyim-kechak, transport, aloqa vositalari va boshqalarni o’z ichiga oladi. Ma'naviy madaniyatga aqlan va ma'nan yaratuvchanlik soxalari-bilim, aloqa, ta'lim-tarbiya, xuquq, falsafa, nafosat, fan, san'at, adabiyot, folklor, din va shu kabilar kiradi.

Faqat bir xalqqa tegishli, faqat bir xalq madaniyatining asosini shu millat yaratgan bo’lsada, unda jaxon xalqlari yaratgan umuminsoniy madaniyatning ulushi va ta'siri bo’ladi, albatta. Madaniyat - umuminsoniy xodisa, lekin Sho’ro mafkurachilari aytib kelganidek sinfiy xodisa emas. Madaniyat barchaga baobardir. Har bir jamiyat va davr o’z madaniyat ko’rinishiga ega bo’ladi. Jamiyat o’zgarishi bilan uning madaniyati o’zgaradi-yu, lekin madaniy taraqqiyot uzilib qolmaydi, ilgarigi madaniyat yo’q bo’lib ketmaydi, madaniy meros va an'analari saqlanadi. O‘tmish davrlardan insoniyatga qolgan moddiy va ma'naviy madaniyat boyliklari majmuiga madaniy meros deyiladi. Har bir yangi avlod moddiy va ma'naviy madaniyat negizini yangitdan yaratmaydi, balki ajdodlar tamonidan yaratilgan madaniy boyliklarni qabul qilib oladi. Sho’rolar davrida madaniy merosga noto’gri munosabatda bo’lindi: ya'ni ular «boyu zamindorlarga, xokim sinf tabaqalariga xizmat qilgan o’tmish madaniyatining bizga keragi yo’q, yangi-proletar madaniyatni yaratamiz» degan shior ostida sobiq Sovet Ittifoqi xalqlarining, jumladan, o’zbek xalqining moddiy va ma'naviy madaniyatiga qiron keltirildi, saroy, masjid va madrasalar buzib tashlandi, nodir asarlar yoqildi. Shu bilan birga har bir jamiyat o’tmish madaniy merosini qanday bo’lsa, shundayligicha, ko’r-ko’rona qabul qilib olmaydi, albatta. Madaniy merosning o’z dunyoqarashi, tuzumi, manfaatlarga mos keladigan, bugun va kelajak uchun xizmat qiladigan qismini qabul qiladi. Chunki o’tmishdan qolgan barcha narsalar bir xil qadriyatga ega bo’lmaydi. Masalan, sho’rolar zamonida yaratilib, uning siyosatini targib etgan endilikda o’z umrini yashab bulgan kitoblarning bugun uchun xam, kelajak uchun xam qadriyati yo’q. To’gri, ular meros, lekin madaniy meros emas, ularni tarixiy fakt sifatida saqlab qo’yish mumkin, xolos. Demak, madaniy merosning qadri abadul - abad tushumaydigan qismiga milliy qadriyatlar deyiladi.

Moddiy narsalar odamga jismoniy oziq va quvvat bersa, ma'naviyat unga rkuxiy oziq va qudrat bagishlaydi. Faqat moddiy jixatdan ta'minlanish bilan kifoyalanish ongsiz va ruxsiz maxluqlarga xos. Ma'naviyatga intilish esa rux va ong egasi bo’lmsh insonga xos fazilatdir. Ma'naviyat - odamning ruxiy va aqliy olamiligini majmuidir. Ma'naviyat - jamiyatning, millatning yoki ayrim bir kishining ichki xayoti, ruxiy kechinmalari, aqliy qobiliyatiga, idrokini mujjassamlashtiruvchi tushuncha. Ma'naviyat inson va jamiyat madaniyatining negizi inson va jamiyat xayoti ma'lum yo’nalishining bosh omilidir. Ma'naviyat boyib borsa, jamiyat ravnaq topadi, va rivojlanadi, ma'aviyat qishloqlansa, jamiyat tanazzulga yuz tutadi. Shuning uchun mustaqqillik yillarida ma'naviyatga kuchli e'tiborga borilayotganligining sababi xam shunda. Boy ma'naviyatsiz buyuk davlat ko’rib bo’lmaydi. Ma'naviyat keng tushuncha bo’lib, ma'rifat, madaniyat tushunchalarini xam o’ziga kamrab oladi. Har bir jamiyatning ma'naviyat darajasi uning iste'dod egalarini, umuman, o’quvli shaxslarini qadrlash, ularga gamxo’rlik ko’rsatilishi, kamol toptirishiga uchun yetarli shart - sharoitini ta'minlab berishi bilan xam belgilanadi. Rivojlangan, ma'naviyatli jamiyatlarda iste'dod egalari millatning yuzi, g‘ururi va kelajagi deb qaraladi. Bizning o’zbek jamiyatimiz xam shu yo’ldan bormoqda. Turon va Turkistonda azaldan iste'dod egalarini e'tirof etish va munosib qadrlashga xamisha e'tibor berib kelingan. Bir tarixiy misol A.Navoiy buyuk asari «Xamsa» ni yozib tugatgach, Sulton Xusayn Boyqaro ulug‘ bobomizni saroyga taklif qiladi, peshvoz chiqib, karnay-surnaylar sadosi ostida zo’r tantanalar bilan kutib oladi, arkoni davlat, amirlar, vazirlar, ulamo va fuzalo xozirligida shoirga shoxona sarupolarni o’z qo’li bilan kiygizadi,kumush bilan ziynatlangan egar- jabduqli oq argumoqqa mingazadi A.Navoiy mingan ot jilovini Xusayn Boyqaroning o’zi tutganicha Xuroson mamlakatining poytaxti bo’lmish Xirotning bosh ko’chalarini aylantirib chiqadi. Xaloyiq ularni bab-barobar olqishlaydi. Biri

buyuk asar yaratgani uchun, ikkinchisi shu asar yaratuvchining qadriga yetgani uchun shunday olqishlarga sazovor bo’ladilar. Bu buyuk asarning shoxona taqdirlanishi edi. Biroq mustamlakachilik, chorizm zulmi va sovet imperiyasi yillarida yurtimizda iste'dod egalari to’la bo’y ko’rsatishlariga e'tibor berilmadi. Chunki bundan kommunistik tuzum manfaatdor emasdi, u yirik iste'dod egalari paydo bo’lishi xalqning milliy ruxi va gururini uyg‘otib yuborishidan cho’chir edi. O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgach xar soxada bo’lgani kabi iste'dod egalariga bo’lgan munosabat xam o’zgardi. Ilm-fan, adabiyot, san'at va me'morchilik soxalarida iste'dodli yoshlarni izlab topish, ularning ijodiy saloxiyatini yurtimiz mustaqilligi va xalqimiz ma'naviyatini boyitishga yo’naltirish, ularga g‘amxo’rlik qilish kun tartibiga qo’yildi. Respublika Prezidentining bu boradagi qator farmonlari, xukumat qarorlari fikrlarimizni tasdiqlaydi.Buni jamiyatimizning ma'naviy darajasini ko’rsatuvchi belgilardan biri deyish mumkin. Ma'rifatning lug‘aviy ma'nosi - bilish, tanish, bilimdir. Bu so’zning ko’plik shakli maorifdir. Ma'rifat-tabiat, jamiyat va inson moxiyati xaqidagi turli-tuman bilimlar, ma'lumotlar majmuasini bildiradi. Ma'rifatli degani-bilimli, muayyan soxada ma'lumoti bor, deganidir. Ma'rifatni xayotga singdirish maorif tizimi orqali amalga oshiriladi. Maorif asosan, umumiy va o’rta maxsus bilim beruvchi maktab va o’quv yurtlari tarmoqlarini qamrab oldi. Ma'rifat tushunchasi esa kengroq bo’lib, bilim va madaniyatni yoyish va yuksaltirishning xamma turlari va soxalarini o’ziga qamraydi. Insoniyatning bir jamiyatdan ikkinchi jamiyatga o’tishi, bir tarixiy davrdan ikkinchi bir tarixiy davrga o’tishi ma'rifatparvarlikdan boshlanadi. Zamonaning eng yetuk, ongli, deb yashovchi, uzoqni ko’zlovchi ma'naviyatli siymolari ma'rifatparvarlik bilan shugulanadilar.

Har bir davrning o’z ma'rifatparvarlari bo’ladi. A. Donish, Muqimiy, Furqat, Komil Xorazmiy, A.O‘tar, Zavqiy kabilar o’z asarlarida xalqni qoloqlikdan qutqarish yo’lini ma'rifatda ko’rdilar. Munavvar qori, M.Behbudiy, A.Avloniy, S.Ayniy, Abdurauf Fitrat va boshqalar xalqni milliy uyg‘onishga da'vat etdilar. Madaniy - ma'rifiy muassasalar quyidagi turlarga bo’linadi: Kutubxona, muzey, madaniyat uyi, istiroxat bogi, madaniy dam olish maskanlari. Kutubxonalar o’zlarining vazifalari, faoliyatlari, kitob fondlarining tarkibiga qarab, ommaviy, texnikaviy va turli maxsus kutubxonalar, o’quv yurtlari, kutubxonalari, ilmiy kutubxonalarga bo’linadi. Ommaviy kutubxonalar axolining turli soxaga doir kitoblarga bo’lgan talablarini qondirishga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat Vazirligi tizimida kuyidagi kutubxonalar bo’ladi: 1. Respublika kutubxonasi. 2. Viloyat kutubxonasi. Ular respublikadagi, viloyatdagi, shaxar, tuman , qishloq kutubxonalariga uslubiy yordam beradilar. 3. Shaxar, tuman kutubxonalari kuyidagi turlarga bo’linadi. 4. Qishloq kutubxonalari. 5. Bolalar kutubxonalari. 6. Madaniyat uyi byudjetida turuvchi klub-kutubxonalari. O‘quv yurtlari kutubxonalari. Ular o’zlarining fondlariga qarab umumta'lim maktablari, kasb-xunar kollejlari, oliy o’quv yurtlari, malaka oshirish kurslari va institutlarning kutubxonasiga bo’linadi. Ilmiy-texnika va turli maxsus kutubxonalar. Bu kutubxonalarning kitob fondlari ishlab chiqarish malakalarini oshirishda, xalq xo’jaligi yo’nalishidagi madaniyatning konkret vazifalarini xal qilishda turli soxadagi xodimlarga yordam beruvchi adabiyotlardan tashkil topadi. Bularga korxona, ilmiy muassasalar, nashriyotlar, konstruktorlik tashkilotlari, teatr, muzika, sport tashkilotlarining kutubxonalari kiradi.

Ilmiy kutubxonalar. Ular o’z ishlarini fan, madaniyat, ishlab chiqarish talabalarga muvofiq tashkil qiladi, mutaxassislarga ilmiy malakalarini oshirishda ko’maklashadi. Muzeylar - Ular vazifasi tarixiy xujjatlarni, moddiy va ma'naviy madaniyat yodgoriliklarini, san'at asarlarini, tabiat boyliklarining namunalarini to’plash, saqlash, ularni ilmiy ishlab chiqarish va ko’rgazmaga ko’yishdan iboratdir. Shular bilan birgalikda muzeylar ilmiy - tekshirish ishlarini xam olib boradilar. Muzeylar quyidagi tarmoqlarga bo’linadi: 1. Tarix muzeylari. 1. Xotira yodgorlik muzeylari. 2. O‘lkashunoslik muzeylari. 3. San'atshunoslik muzeylari. 4. Tabiiy-ilmiy muzeylar. 1. Tarix muzeylarida Vatanimiz tarixini aks ettiruvchivchi xujjatlar, yodgorliklar, moddiy va ma'naviy madaniyat esdaliklari to’plangan bo’ladi. 2. Xotira-yodgorlik muzeylari Respublikamizning mashxur arboblari; shuxrat qozongan yozuvchi va rassomlar, kompozitor, olimlari, san'atkorlar xotirasiga bag‘ishlangan bo’ladi. Bularga G‘.G‘ulom, A.Qahhor, Oybek uy-muzeylari, O‘rol Tansiqboyev, M.Ashrafiy uy - muzeylari, Tamaraxonim, M.Turg‘unboyeva va boshqalarni ko’rsatish mumkin 3. O‘lkashunoslik muzeylari. Viloyat, tumanning tabiiy sharoiti tarixi, xo’jaligi madaniyati va turmushini xarakterluvchi xujjatlar va yodgorliklarni to’playdi. 4. Tabiiy-ilmiy muzeylarga tabiatshunoslik, biologiya, geografiya muzeylari kiradi. 5. San'atshunoslik muzeylari. Ularga tasviriy san'at, amaliy san'at, arxitektura, musiqa, teatr san'ati yutuqlarini ko’rsatuvchi muzeylar kiradi. Madaniyat uylari, saroylari ikki turga bo’linadi: I. Madaniyat Vazirligi tarmog‘idagi madaniyat uylari. Bularga quyidagilar kiradi:

1. Shaxar madaniyat uylari - bular davlat tarmog‘idagi madaniyat uylari bo’lib, shaxar axolisiga xizmat ko’rsatadi. 2. Tuman madaniyat uylari. 3. Qishloq madaniyat uylari - o’zlari yashaydigan qishloq axolisiga madaniy xizmat ko’rsatadi. II. Kasaba qo’mitasi tarmog‘idagi madaniyat muassasalari. Ularga korxona qoshidagi, shuningdek, sanatoriylar, dam olish uylarining klublari xam kiradi. Ular o’z tashkilotlarining ixtiyorida bo’ladi. Madaniyat va istiroxat bog‘lari - ularda ommaviy sayillar, karnavallar, sport va boshqa bayramlar, turli ommaviy tomoshalar o’tkaziladi, spektakllar, kinofilmlar qo’yiladi, siyosiy va ilmiy ma'ruza va dokladlar tiinglanadi. Madaniy dam olish uchun keng imkoniyatlar yaratilgan bo’ladi. Bundan tashqari madaniyat va istiroxat bog‘larining bezagi, ulardagi tabiiy manzarali joylar kishilarning estetik didlarini o’stirishga yordam beradi Teatrlar - saxna asarlarining janrlariga muvofiq, quyidagilarga bo’linadi: A) opera va balet teatrlari; B) drama; V) muzikali komediya teatrlari; G) yosh tomashabinlar teatrlari; D) qo’g‘irchoq teatri Ye) miniatyura teatrlari J) estrada teatrlari Konsert tashkilotlariga quyidagilar kiradi: A) davlat filarmoniyalari; B) davlat estrada jamoalari V) mustaqil musiqa jamoalari. Kinoteatrlar - kinofilm namoyish qilish uchun maxsus jixozlangan maskan.

Shuningdek, ma'naviy - ma'rifiy ishlar bilan ommaviy axborot vositalari (radio, tv, matbuot); Ta'lim tarbiya muasasalari; Ijodiy uyushmalar (yozuvchilar, rassom, kompozitorlar, teatr arboblari) xam shug‘ulanadilar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. «Klubshunoslik». Ikonnikova va Chepelov taxriri ostida T.O’qituvchi 1983 y. 2. «Madaniy-oqartuv ishi pedagogikasi». A.Muxammedov T.O’qituvchi 1984 y. 3. Muhammedov A. Esonov B. Karimov B. Mutaxasislikka kirish. Toshkent, Oqituvchi, 1988. 4. Ikonikova C. N. Chepelev V. I. Klubshunoslik. Toshkent, Oqituvchi, 1984. 5. U.X.Qoraboev. Badiiy ommaviy tadbirlar. T. O`qituvchi. 1986. 6. U.X.Qoraboev. O`zbekiston bayramlari. T. 1982. 7. P.Qodirxo`jaev. Maktabda badiiy bezash ishlari. T. «O`qituvchi». 1991. 8. Shermatov M. Sizning bo’sh vaqtingiz. T.: “Fan” 1987 yil. 9. Qorabaev U.X. O’zbekiston bayramlari. T.: “O’qituvchi” 1991 yil.

Похожие

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning mazmuni tamoyillari va usullari

Ijtimoiy-madaniy faoliyat tarixi

Ijtimoiy-madaniy sohalarni boshqarish

Valeologiyaning nazariy-metodologik asoslari

Muammoli ta’limning nazariy asoslari