Фуқаролик жамияти ва давлат муносабатлари - Педагогиka - Рефераты

Фуқаролик жамияти ва давлат муносабатлари

Загружено в:

23.09.2022

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Фуқаролик жамияти ва давлат муносабатлари Режа: 1. Жамият ва унинг ривожлантириш босқичлари 2. Давлатнинг пайдо бўлиш сабаблари 3. Давлатнинг пайдо бўлиши ҳақида турли наариялар

1. Жамият ва унинг ривожланиш босқичлари. Жамият бу инсонларнинг манфаатлари ва эҳтиёжларини қондириш мақсадида, уларнинг ўзаро бирлашуви ва кишилар ўртасидаги иқтисодий, ахлоқий, диний, маънавий ва бошқа ижтимоиймуносабатларнинг йиғиндисидир. Кишилик жамиятининг тараққиётига таъсир қилувчи кучлар қуйидагилардан иборат: 1. Иқтисодий куч - бунга жамиятдаги ишлаб чиқариш қўроллари, ишлаб чиқариш кучлари ва ишлаб чиқариш муносабатлари киради. 2. Сиёсий куч - бунга жамиятдаги сиёсий, ҳуқуқий ва маънавий асослар киради. 3. Мафкуравий куч — жамиятдаги барча ғоялар, қарашлар йиғиндисидир. Жамиятнинг субъекти бўлиб фуқаролар, миллат, элатлар г синфлар, гуруҳлар, табақалар қатнашади. Жамиятда биологик қонунлар эмас, ижтимоий қонунлар ҳаракат қилади. Жамиятнинг асосини кишиларнинг маълум жамиятдаги бирлаштирувчи унинг иқтисодий тузилиши (моддий) асоси ташкил қилади. Бундан қуйидаги 3 —та назарий масала келиб чиқади: Биринчидан, кишилик жамияти турли ижтимоий —иқтисодийбосқичларга (қулдорлик, феодал, капиталистик, социалистикка) бўлинади. Иккинчидан, ижтимоий турмуш иқтисодий, сиёсий ва маънавий каби муҳим соқаларга бўлинади, Учинчидан, ижтимоий муносабатнинг субъектлари шахс, оила, миллат, элатлар, синф, турли табақалар унда иштирок этади. Жамиятда ижтимоий ва сиёсий ҳокимият мавжуд. Ижтимоий ҳокимият бу ибтидоий жамоа тузуми — давлатсиз жамиятга тааллуқлидир. Ибтидоий жамоа тузумининг тузилиш таркибини уруғ, фратрия, қабила ташкил қилган. Уруғ бу кишиларнинг қон ва тил жиҳатдан, яқин бўлган иттифоқидир. Бир нечта уруғ бирлашиб фратрияни (лотинча уюшма), бир неча фратрия бирлашиб қабилани ташкил қилган. Буларнинг уруғ, фратия ва қабилани умимий йиғилишида сайлаб қуйилган, ҳаёт тажрибасига эга бўлган ва жамоа аъзоларининг ҳурматига лоийиқ бўлган

оқсоқоллар кенгаши бошқарган. Ибтидоий жамоа тузумида кишиларнинг тенглик, озодлик ва қардошлик демократик қоидалари мавжуд бўлиб, улар тенглик, озодлик ва биродарлик асосида яшаган. Бу жамиятдаги кишиларнинг яшаш шароити ва жамоа меҳнатининг масалалари уруғ аъзоларининг умумий йиғилишида ва диний қоидалар асосида тартибга солинар эди. Бу турмуш қоидалари барча жамият аъзоларининг манфаатига мос бўлиб, улар томонидан онгли равишда бажарилган. Жамиятда ижтимоий ишлаб чиқаришнинг тараққиёти, хусусий мулкчиликнинг пайдо бўлиш ва бу билан борлиқ бўлган жамиятнинг қарама — қарши синфларга бўлиниши, жамиятни давлат орқали бошқариш — сиёсий ҳокимият шаклига олиб келади. Кишилик жамияти тараққиётининг кейинги босқичи бу давлатли жамиятдир. Қулдорлик давлати эксплуатацияга асосланган биринчи давлатдир. Бу давлат ҳукмрон синф қулдорлар синфини манфаатларини ҳимоя қиладиган сиёсий ҳокимиятдир. Қулдорлар ишлаб чиқариш воситалари, ишлаб чиқариш мақсулотлари ва ишлаб чиқарувчи куч ҳисобланган мазлум синф қулларга хусусий мулк тариқасида эгалик қилган. Жамиятнинг мълум тарихий шароитида қулдорлик ишлаб чиқариш усули тараққиёт талабларига жавоб беролмай қолди, у феодал ишлаб чиқариш учули билан алмашди. Фаеодал жамиятнинг асосий синфлари ҳукмрон синф феодаллар, қарам синф крепостной деҳқонлардир. Феодал ишлабчиқариш қурол ва воситаларига тўла, ишлаб чиқариш куч ҳисобланган крепостной деҳқонга эса қисман эгалик қилган. Деҳқон феодал ерини текинга ишлаб беришга (барҳина), ўз ерида етиштирилган ҳосилдан обрак (солиқ) тўлашга мужбур бўлган. Демак кишилик жамияти 5 — та ижтимоий — иқтисодий босқичларга бўлинади (ибтидоий жамоа тузуми, қулдорлик, феодал, капиталистик ва социалистик). Шулардан давлатсиз жамият (ибтидоий жамоа тузуми) ва давлатли жамият (кулдорлик, феодал, капиталистик ва социалистикдир). Кўрамизки,

давлат жамиятнинг энг муҳим таркибий қисмидир. У жамиятда асосан сиёсий вазифаларни бажаради. Жамият давлатга нисбатан кенгдир. Чунки у жамиятнинг ривожланиши сабабли ижтимоий ҳодиса сифатида пайдо бўлди. Фуқаролик жамияти фуқаролардан, яъни ўзаро боғлиқликда бўлган ахлоқий, ҳуқуқий ва сиёсий маданиятга эга бўлган кишилар жамиятидир. Фуқаролик жамияти давлатнинг зўрлик кучи билан бошқарилмасдан бу жамиятнинг аъзоси бўлган фуқароларнинг ўзлари томонидан онгли равишда бошқариладиган жамиятдир. Фуқаролик жамиятига давлатнинг зўрлик кучи унчалик талаб этилмайди. Давлат бундай жамиятнинг назоратида бўлади, чунки давлат жамиятдаги фуқаролар, корхона ва муассасалардан олинадиган солиқлар ҳисобига ҳараках қилади. Фуқаролик жамияти ўзининг сиёсий, маданий, иқтисодий ва ижтимоий ҳаётини бошқариб туради. Барча жамиятлар ҳам фуқаролик жамияти бўлмайди. Бу жамият юксак даражада ижтимоий ривожланган бўлади. Бу ҳақда Президент И.А.Каримов шундай деб кўрсатади: «Маърифатли дунёда фуқаролар давлати деб гапирилмайди. Фуқаролар жамияти дейилади. Давлат бошқа нарса, фуқаролар жамияти бошқа нарса. Бундай жамиятда давлат ташкилотлардан кўра жамоат ташкилотларининг қадри баландроқ туради. Куч ишлатувчи тузилмалар, вазирликлар, ҳокимият давлат ташкилотлари тизимига киради. Шунинг учун ҳам бизнинг асосий мақсадимиз - бир киши ёки жамоат ташкилотларининг фикри давлат фикридан устунроқ бўладиган фуқаролар жамияти қуришдан иборат». Демак, кўрамизки, давлат, ҳуқуқ , ва жамият ўзаро боғлиқдир. Буларнинг ичида жамият кенг тушунчадир. Жамиятнинг ривожланиши сабабли давлат пайдо булди. Давлат сиёсий ҳукмронлигини амалга ошириш учунҳуқуқ пайдо бўлди. Ҳуқуқ барча давлат ва жамият аъзолари учун мажбурийдир. Давлат ва жамият ўзаро алоқададир. Мамлакатда ижтимоий —сиёсий муносабатлар қанчалик яхши бўлса, жамият ва давлатнинг вазифалари аниқ ажралиб туради. Фуқаролик жамияти ва ҳуқуқий давлат ўзаро борлиқдир.

Чунки жамият ўзининг кўпгина иқтисодий ва ижтимоий вазифаларини давлатнинг аралашувисиз ҳал қилади. Фуқаролик жамияти ўзини - ўзи бошқаради ва ҳуқуқий давлатга муқим таъсир ўтказади. Шу маънода Президент И.А.Каримов «Демократик жамият - бу, энг аввало, фуқаролик жамиятидир. Чинакам демократиянинг олий мазмуни - шахслараро, миллатлараро, давлат ва ижтимоий — сиёсий муносабатларни уйғунлашувидан иборат. Бунда инсон ва жамият, жамият ва давлат ҳокимияти тинч —тотув яшайди», деб кўрсатган эди. Кўрамизки жамият, давлат ва ҳуқуқ узвий борлиқдир. Жамият давлат ва ҳуқуқдан кенгдир. Давлат ва ҳуқуқ жамият ривожининг муайян босқичида пайдо бўлди. Жамият ривожининг дастлабки босқичларидаги давлатлар зўрликка асосланган. Демократия шароитида давлат цивилизация талабларига мос ҳолда ривожланиб, бунда инсон, давлат ва жамият уйғунлашиб давлат халқ ҳокимиятчилигини амалга оширади. 2. Давлатнинг пайдо бўлиш сабаблари. Ибтидоий жамоа тузумида ишлаб чиқариш қуроллари ривожланиб меқнат тақсимотини пайдо бўлиши — яъни овчилик, чорвачилик, ҳунармандчилик ва савдогарчиликни ажралишга олиб келади. Бу аввал ҳукм суриб келган кўп оилаликка бардам бериб, жамиятда аёллар ҳукмронлиги инқирозга учраб, якка оилаликка — эркаклар қукмронлигига олиб келди. Бу оилалар қўлида ишлаб чиқариш қуроллари ва мақсулотлар тўпланади. Натижада ибтидоий жамоа тузумидаги умумий мулк ўрнида хусусий мулк пайдо бўлиб, бу билан жамият қарам - қарши синфларга бўлиниб давлат пайдо бўлди. Давлат жамиятдан пайдо бўлиб, ижтимоий ҳодисадир. У объектив қонуният сабабли пайдо бўлди. Давлат жамиятдаги барча синф, миллат, элат, табақа ва халқнинг иқтисодий, сиёсий ва ғоявий жиҳатдан ҳукмронлик қилувчи сиёсий ташкилотдир. Фанда дастлабки давлатлар Европа қитъасида пайдо бўлган деган фикрлар мавжуд. Аслида эса дастлабки давлатлар бизнинг эрамизга қадар бўлган 4 — 3 минг йилларда Европада эмас, шарқда Мессопотамия, қадимги Мисрда, Ҳиндистон, Хитой ва Марказий Осиёда пайдо бўлган.

Давлат ибтидоий жамоа тузумидаги ижтимоий ҳокимиятдан қуйидаги белгилари билан фарқ қилади: 1 . Давлат фуқароларнинг ҳудудий белгисига бўлинади. Ибтидоий жамоа тузумида кишиларнинг уруғ ёки қабилага мансублиги қон — қариндошлигига қараб аниқланар эди. Давлат пайдо бўлгандан кейин фуқаролар ҳудудий белгига қараб, яъни қайси давлат қудудида яшашига қараб ҳуқуқ ва бурчларини амалга оширади. 2. Сиёсий ҳокимиятнинг таъсис этилиши, бунга давлатнинг зўрлик кучи билан унинг вазифаларини амалга оширадиган зўрлаш аппарати барча давлат органлари, армия, турма ва бошқа муассасалар киради. Булар ибтидоий жамоа тузумида йўқ эди. 3. Давлат сиёсий ҳокимиятни сақлаш учун фуқаролардан солиқ олади. Ибтидоий жамоа тузумида уруғ аъзоларининг обру — эътиборига, жамият аъзоларининг иззат — ҳурматига асосланган бўлса, энди давлатнинг зўрлик кучига таянади. 4. Давлат суверенитетини (мустақиллиги) мавжудлиги. Бир давлат мустақил ҳолда ўзининг ички ва ташқи вазифаларини амалга оширади. 5. Ибтидоий жамоа тузумидаги ижтимоий нормалар ўрнида ҳуқуқнинг пайдо бўлиши. 6. Умуминсоний вазифаларни бажариш давлат ҳудудини қўриқлаш, барча фуқаролар учун умумий фаровонлик ишларини амалга ошириш. 3. Давлатнинг пайдо бўлиши ҳақида турли назариядир. Кишилик жамиятида узоқ, ўтмишдан то ҳозиргача турли мутафаккирлар давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиши ҳақида турли назариялар яратган. Булардан бири патриархал назариядир. Бу жуда эски назария бўлиб, вакиллари Рим олими Аристотель, Инглиз юрист олими Генри Мен, Рус социологи Н.Михайловскийлардир. Бу назарияга асосан, давлат жамиятда оиланинг тараққий этиши натижасида пайдо бўлган. Оиладан уруғ — қабила-давлат пайдо бўлган. Давлат бошлиғини оила бошлиғи отага тенглаштиради. Оилада

бошлиқ ота бўлса, давлатда бошлиқ монархдир. Унинг ҳокимияти чекланмаган қокимиятдир. Шартнома назарияси. Унинг вакиллари Голландияда Гуго Гроций, Англияда — Локк, Гобс, Францияда — Ж.Ж.Руссо ва Россияда А.Н.Радишевдир. Бу назарияга кўра давлат халқ томонидан давлат бошлиғи монарх (подшо) билан тузган шартномага асосан пайдо бўлган. Ҳокимият халққа тегишли бўлиб, халқ унинг монархга берган. Монарх давлатни бошқаролмаса, халк қузғолон кўтариб, уни тахтдан ағдариши мумкин. Зўрлик назарияси. Бунинг намоёндалари Австралиялик юрист олим Л.Гумплович, немис олими Е.Дюринг, Россиялик К.Каутскийдир. Булар давлатнинг пайдо бўлишини зўрликка боғлайди. Бир халқ бошқа халқни босиб олиши натижасида давлат пайдо бўлган дейди. Ирригация назарияси. Давлатнинг пайдо булишини Шарқда катта ирригация иншоотларини қуриш ва улардан фойдаланишга боғлайди. Бу назария немис олими Биттфогелнинг «Шарқ истибдоди» китобида асослаб берилган. Синфий назария. Вакиллари (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин) уларнинг фикрича давлат ибтидоий жамоа тузумининг емирилиши, иқтисодий сабаблар — ижтимоий меқнат тақсимоти, хусусий мулкнинг пайдо бўлиши, жамият қарама — қарши синфларга бўлиниши натижасида пайдо бўлган. Давлат қукмрон синф мазлум синфни иктисодий ва сиёсий жиқатдан бостирувчи машина деб ҳукмрон синф манфаатларини қимоя қилади. Демак, кўрамизки, давлатнинг пайдо бўлиши қақида турли назариялар мавжуд бўлиб, улар бу масалани турлича тушунтиради.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Миллий давлатчилик, истиқлол мафкураси ҳақиқий маданият тўғрисида. Тошкент, 1999. 3. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 4. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000

Похожие

Фуқаролик жамияти ва шахс фуқаролик маданияти

Узбекистонда демократик, эркин фуқаролик жамияти қуриш назарияси ва амалиёти хамда педагогиканинг вазифалари

Фуқаролик маданиятини шакллантиришнинг қонуниятлари ва тамойиллари

Демократик, фукаролик жамияти асосларини шакллантириш назарияси ва амалиёти

Фуқаролик маданиятини шакллантириш тизими