logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Педагогиka
  4. Дипломатик этикет. Дипломатик этикетда кийиниш маданияти ва қоидалари

Дипломатик этикет. Дипломатик этикетда кийиниш маданияти ва қоидалари

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

146.5 KB
Скачать
Дипломатик этикет. Дипломатик этикетда кийиниш маданияти ва қоидалари Режа: 1. Дипломатик этикет 2. Кийим ва меҳмоннинг ташқи кўриниши 3. Стол атрофида ўзини тутиш этикети 4. Расмий қабуллар 5. Ҳайъатлар (делегациялар) ташрифи 6. Дипломатик ёзишмаларни олиб бориш 7. Ташрифномалар (визит карточкалари) 8. Дипломатик протокол 9. Дипломатик этикетда кийиниш маданияти ҳамда қоидалари 10. Дипломатик мартаба «Этикет» (одоб-ахдоқ қоидалари) французча сўз бўлиб, у ёки бу жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор шакли, эҳтиром кўрсатиш, ва ўзини тута билиш қоидалари мажмуаси деган маънони билдиради. Этикет умумқабул қилинган шахслараро муомала шаклларини — стол атрофида ўзини тута билиш, суҳбат олиб бориш, совғалар тақдим этиш санъати ва бошқа кўпгина хулқ-атвор нормаларини ўз ичига қамраб олади. Этикетнинг бир неча тури мавжуд, улар: сарой этикети, дипломатик этикет, ҳарбий ва умумфуқаро этикети. Дипломатик этикет - бу дипломатлар ва бошқа расмий шахсларнинг бир-бири билан дипломатик тадбирларда бўладиган мулоқотлари чоғида амал қиладиган яхши хулқ қоидалари. Дипломатик этикет шаклланиш жараёнида умумий этикет қоидаларига таянади, шу билан бирга, дипломатик нормалар ва қоидалар бизнес этикети амалиётида ва умумий этикет қоидаларида ўз аксини топади. Ушбу қоидаларнинг бузилишига йўл қўйиш мумкин эмас, оддий такаллуфнинг муносабатларда қўлланмаслиги дипломатик этикетда ҳурматсизликка тенглаштирилади ва халқаро ва миллатлараро зиддиятларни келтириб чиқаришга қодир. Этикет қоидаларининг, ҳамда айниқса, дипломатлар томонидан риоя қилинишига катта эътибор қаратилади, чунки бу қоидаларнинг бузилиши ёки бажарилмаслиги мамлакат ёки унинг расмий вакиллари нуфузига путур етказиши ва бунинг натижасида мамлакатлар ўртасидаги алоқаларнинг бузилишига олиб келиши мумкин. Дипломатик этикет турли-туман. У ўз ичига учрашувлар, ўзаро салом алмашиш, табрик йўллаш, қабул маросимларини ўтказиш, ташрифларни амалга ошириш, суҳбат ва музокаралар олиб бориш этикети ва дипломатик маросимни қамраб олади. Дипломатия — бу ўзаро келишувлар, битим ва конвенциялар тузиш санъатидир. Ушбу натижаларга учрашувларнинг муваффақиятли якунида эришилади. Дипломатик учрашувлар ўзининг белгиланган регламенти, этикети ва кўпинча, ўз протоколи билан ажралиб туради. Бунинг асосий сабаби шундаки, дипломатик учрашувлар қатнашчилари дипломатия каби нозик фаолиятнинг асосини ташкил этувчи субординация қоидалари ва профессионал чекланишларга қатъи риоя қиладилар. Учрашувлар ўзаро салом алмашиш билан бошланади. Саломлашиш турлари ҳар хил бўлади. Хорижий мамлакатларда узоқ сафарда бўлган киши бу мамлакатнинг миллий удум ва қонун-қоидаларини ўз мамлакати урф- одатлари билан таққослайди. Мисол учун шуни таъкидлаш лозимки, мусулмонлар учун Шариат қонунларига биноан аёл ва эркак кишининг қўллари, агар улар қариндош бўлмаса, ҳатто бир-бирига тегиб кетиши ҳам қатъиян ман этилади. Бирор-бир киши шарафига қабул маросимини ташкил этаётган пайтда ёки уни меҳмонга таклиф этаётган ҳолларда, меҳмон қайси динга эътиқод қилишини билиш зарур. Ислом дини қоидаларига кўра спиртли ичимликлар истеъмол қилиш қатъиян ман этилади. Ҳиндулик дини қоидаларига асосан эса таомларда зинҳор мол гўшти ишлатилмайди. Дипломатик салом алмашиш қоидалари умум қабул қилинган салом алмашиш қоидаларидан деярли фарқ қилмайди. Аввал таништирилиши керак бўлган кишининг исми-шарифи айтилади, сўнгра кимга таништирилаётган бўлса, унинг исми шарифи айтилади. Кичик ёшли киши катта ёшли кишига, эркак киши аёл кишига, лавозим жиҳатидан паст киши лавозими жиҳатидан баланд кишига таништирилади. Таништирилаётган киши, агар эркак киши бўлса, бошини бироз эгиб таъзим қилади, аёл киши эса бошини бироз эгиб қўйиш билан кифояланади. Агар аёл киши уни қизиқтираётган киши билан танишиш ниятида бўлса, у иккаласига таниш бўлган кишини таништириш ҳақида илтимос қилиши мумкин. Иккаласига таниш бўлган киши, уларнинг қизиқиш доирасидан келиб чиққан ҳолда, суҳбат қуришга ёрдам беради. Ўтирган ҳолда бошни эгиб таъзим қилиш ноқулай бўлгани учун эркак киши танишаётган пайтда ўрнидан туриши лозим. Аёл киши эса аксинча, ўз ўрнидан турмаслиги лозим. Аёл кишига ёши ундан катта аёл таништирилаётган бўлса ёки у таништирилаётган киши ҳақида ўзининг алоҳида фикрини изҳор қилмоқчи бўлган ҳоллар бундан истисно. Ушбу ҳолларда у ўрнидан туриб саломлашиш учун қўл узатиши мумкин. Эркак киши билан танишаётган ҳолларда аёл киши агар ўзи учун бу нарсани ўринли деб топса, саломлашиш учун қўл узатади, акс ҳолларда бошини бироз эгиб саломлашиш билан кифояланади. Қолган пайтда ёши каттароқ бўлган киши саломлашиш учун қўлини биринчи узатади. Хонага кириб келаётган киши биринчи бўлиб йиғилганлар билан саломлашади. Биринчи бўлиб кетаётган киши йиғилганлар билан хайрлашади. Бирор-бир кишини бошқаларга таништираётган пайтда нафақат унинг тўла исми шарифини айтиш билан чекланиш керак, балки бу шахсга хос фазилатлар ҳақида қисқача гапириб ўтилса, суҳбат давом этиши учун замин ҳам яратилади ва янги танишганларнинг фикр алмашиши бироз осонлашади. Агар дипломатик қабул маросимида ёши ва лавозими тенг бўлган икки кишини таништириш керак бўлса, яқинроқ турган ёки нисбатан таниш бўлган кишини биринчи таништириш лозим. Агар таништирилаётганлардан бири машҳур киши бўлса, унга иккинчисини таништириш билан чегараланиб қолиш мумкин. Амалий ёки протокол учрашувлари (эҳтиром юзасидан танишув ёки хайрлашув учрашувлари) давомида суҳбат олиб борилади. Суҳбат кўп вазиятлардан келиб чиқиб, регламентга бўйсунмайди. Аммо учрашувга ташриф буюрувчилар ҳам, уларни қабул қилувчилар ҳам ўзлари учун тааллуқли бўлган баъзи бир қоидаларни эътиборга олишлари даркор. Чунончи, эҳтиром ёки протокол ташрифи унча узоқ эмас, яъни 20, кўпи билан 30 дақиқадан ошмаслиги зарур. Дипломатик протокол талабларининг ривожланиши урф-одатлар, давлатчилик ва умумқабул қилинган хулқ-атвор қоидаларини ўзида акс эттиради. Кийим ва меҳмоннинг ташқи кўриниши Расмий қабул маросими таклиф этилган меҳмоннинг ташқи кўриниши муҳим роль ўйнайдиган тантанали маросимлар турига киради. Қадим замонлардан бугунги кунгача қабул маросимларида кийиладиган кийимларни танлашнинг қоидаларига қатьий амал қилиш урф-одати сақланиб келмоқда. Ушбу қоидаларга риоя қилиш зарурлиги ҳамон замон талабидир. Эркак кишиларнинг кийими консерватив эканлиги, қатъи чекланганлиги бугунги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган. Расмий тадбирлар учун эркак кишиларга смокинг, фрак ёки классик костюм кийиш тавсия этилади. Смокинг ва фрак — бугунги кунда кечки костюмларнинг тури бўлиб, дунё протокол тажрибасида янада кенг ишлатиб келинмоқда. Фрак мажбурий бўлган ҳолларда, расмий таклифномаларда «л\гШ1е Ме» («оқ галстук») деб белгиланади. Охирги пайтларда бу либос кам кийилади (фракни эркаклар асосан Нобель мукофоти билан такдирлаш тантанали маросимларида, Қирол ва Подшоҳларнинг сарой қабулларида, Ла Скала премьера спектаклларида, баъзи мамлакатларда ишонч ёрлиқларини топшириш маросимларида кийилади). Классик фрак учун оқ камзул ва оқ «галстук-бабочка» керак бўлади. (қора «галстук-бабочка» ва фрак фақат официантлар ёки оркестр мусиқачилари томонидан кийилади). Фрак кийганда қўл соати тақилмайди. Эркаклар пайпоқларининг ранги костюм рангидан тўқроқ бўлиши керак ва бу, ўз навбатида, костюм ва оёқ кийим рангининг уйғунлашишини таъминлайди. Таклифномада «Ь1аск 11е» («қора галстук») деб белгиланса, смокинг кийиш мажбурий ҳисобланади. Смокинг пиджаги бир ёки икки бортли бўлиб, ёқаси «стойка» ёки «шаль» ёқа, астари шойи матодан тикилган бўлади. Шимларининг икки чеккасига шойи кант тикилади. Классик смокинг қора рангда бўлади. Смокинг ичидан оқ крахмалланган «стойка» ёқали, олд қисми «плиссе» дан иборат, енгига «запонка» тақиладиган икки манжетли кўйлак кийилади. «Галсгук- бабочка» қора ёки тўқ кўк рангда бўлади. Шим белбоғи ҳам тўқ рангда бўлиши керак. Кўкрак чўнтагига оқ шойи матодан тикилган дастрўмолча солиб қўйилади. Эркаклар пайпоқлари шойи матодан ва қора рангда бўлиши керак. Қора лакли ботинкалар фақат смокинг билан бирга кийилади. Давлат раҳбари ва унинг рафиқаси номидан ўтказиладиган расмий қабул маросимларида протокол тажрибасига кўра классик костюм кийилади. Костюмга бўлган талаблар оддий: сифатли матодан тикилган, одми рангда бўлиши керак Расмий костюм сидирға матодан бўлиши лозим. Кечки тадбирлар учун тўқ кўк ёки тўқ кул рангдаги костюм ниҳоятда мос келади. (у билинар-билинмас йўл-йўл бўлиши ҳам мумкин) Қора рангдаги костюм кийиш мақсадга мувофиқ эмас. Соат 20.00. дан илгари бошланадиган тадбирларга оч рангдаги костюмларни кийиш мумкин. Кўйлак ва галстук кечки кийимнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Барча расмий тадбирларга эркакларга оқ кўйлак ва ёрқин бўлмаган рангдаги галстук тавсия этилади. Германияда эркаклар одатда «двойка» костюмлар кияди, уларнинг ранги тўқ кўк ёки тўқ кул ранг бўлиши мумкин. Улар кечқурунлари нисбатан расмий - «тўқ рангдаги костюм» киядилар. Аёллар кийимига эркакларникига нисбатан ҳамиша тикилиш тури ва рангига бўлган талабларга кўра кўпроқ эркинлик берилган, ҳамда чеклашлар киритиш нисбатан қийин бўлган. Лекин шуни эсда тутиш лозимки, аёллар расмий кийимининг асосини классик шакл ва ранглар ташкил этиши керак. Аёллар кийими давр ва мода талаблари билан ҳамнафас бўлиши даркор. Кундузги қабул маросимларига (агар таклифномада кийим борасида махсус йўриқнома мавжуд бўлмаса) аёллар оддий узунликдаги кўйлак ёки кўйлак-костюм кийишлари мумкин. Кечки қабулларга (агар таклифномада кийим борасида махсус йўриқнома мавжуд бўлмаса) кечки-байрамона, оддий узунликдаги кўйлаклар ёки кўйлак-костюмлар кийиши мумкин. Тушлик ёки кечки қабулларга берилган таклифномада «В1аск 11е» ёки «кечки либос» деб кўрсатилган бўлса, ушбу тавсияга риоя қилиш мақсадга мувофиқ. Аёлларнинг кечки либослари икки хил: ўртача узунликда (ердан 15-20 см баландликда) ва узун (ергача) бўлади. Охирги пайтларда узун кўйлаклар кам кийилмоқда. Кундузги қабуллар ва «коктейль» ёки «фуршет» қабулларига қулай пошнали оддий туфли кийилади. Кечки байрамона кўйлакларга замш, парча, олтин ёки кумуш рангли чармдан қилинган баланд пошнали туфлилар кийилади. Кечки кўйлакка мос қилиб шойи қўлқоп кийиш мумкин. Агар кўйлак енглари узун бўлса, қўлқоп кийилмайди. Зебу зийнатларга келганда, кўп мамлакатларда кундузги қабулларга бижутерия, кечқурунгиларига эса асл қимматбаҳо зебу зийнатларни тақиш одат тусига кирган. Стол атрофида ўзини тутиш этикети Стол атрофида ўзини тутиш этикети шартли чекланишлари билан эмас, балки эстетик талаблар, қулайлик аломатлари ва авлоддан авлодга ўтиб келаётган урф- одатлардан келиб чиқади. Расмий тушлик ёки нонушта пайтида стол атрофида ўтира туриб ташрифномалар билан ўзаро алмашиш мумкин эмас. Англияда стол атрофида ўзини тута билиш ниҳоятда муҳим ҳисобланади. Пичоқ ва вилкалар тарелкадан олинмайди, чунки Англияда пичоқлар учун махсус тарелка ишлатилмайди. Гўшт таомлари билан биргаликда хилма-хил сабзавотлар бир пайтда тортилгани сабабли қуйидагича овқатланиш лозим: вилкага гўштнинг кичик бўлагини санчиб туриб, унинг устига сабзавотларни санчмоқ зарур. Бу ҳолда гўштнинг кичик бўлаги сабзавотлар учун тиргак вазифасини бажаради. Инглизларнинг чойни севиши ҳаммага маълум. Чой сут ва шакар билан биргаликда тортилади. Хитой чойи ҳам жуда севиб ичилади. Хитойликларнинг овқатланиш этикети ҳам мураккаб ҳисобланади. Тантанали банкетлар ўтказилган пайтда хитойликлар махсус қонун- қоидаларга амал қилган ҳолда меҳмонларни 10-12 кишидан иборат бир стол атрофига ўтқазадилар. Таомлар катта тарелкаларда тортилади. Столни безаш ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлиб, асосан, бир хил ранглар мажмуаси танланади (кўпинча кўк-оқ), турли ранглар ишлатилмайди. Таомлар чиройли кесилган маҳсулотлардан иборат бўлади. Тушлик олдидан кўк чой ичилади, кейин махсус идишларда яхна таомлар тортилади. Ҳўл мевалар столга овқатланишнинг бошида тортилади, уларни қайси таом тортилишидан қатъи назар истеъмол қилиш мумкин. Балиқ бутунлигича, бошини энг ҳурматли меҳмонга қаратган ҳолда столга тортилади. Хитойликлар овқатланиш жараёнининг ўзидан лаззатланадилар. Пиёлада тортиладиган гуручнинг тепа қисми соус билан аралаштирилиб ейилади. Овқатланиш якунида шўрва ва ундан сўнг яна чой тортилади. Шу тартибдаги овқатланиш ҳазм қилиш учун фойдали ҳисобланади. Расмий қабуллар Давлат раҳбарлари ўртасидаги расмий муносабатларнинг кенг тарқалган ва умумий қабул қилинган шаклларидан бири расмий қабулларни ўтказишдир. Қабулларни ташкил этиш одати бизга ўтмишдан келган бўлиб, тинчликпарварлик, яхшилик белгиси ҳисобланган. Меҳмондўстлик эса, шу кунга қадар давлатнинг шаъни, халқнинг тўкин - сочинлик кўрсаткичи бўлиб келмоқда. Расмий қабул маросимларида меҳмоннинг анъанавий таомларининг тортилиши меҳмон давлатга бўлган алоҳида ҳурмат-эътибордан далолат беради. Ҳозирги кунда халқаро амалиётда ҳамма иштирокчилар учун бажарилиши шарт бўлган ва ўз этикетига хос бўлган бир нечта расмий қабулларнинг тури мавжуд. Дипломатик қабуллар чоғида суҳбат олиб борилади, аниқ белгиланмаган музокаралар, танишув ва бошқа тадбирлар амалга оширилади. Иштирокчилар бир-бирларининг ўзаро алоқаси, йиғилиш характери, ёшига қараб, бир-бирларини тўлиқ исм-шарифларини айтиб ўтишлари ёки фақатгина фамилияларини айтиш билан чегараланадилар. Дипломатик учрашув ёки дипломатик қабулнинг характери ўзаро мулоқотнинг меъёри ва шаклини, саломлашиш даражасини белгилайди. Бир учрашув бутунлай норасмий, бошқаси - ярим расмий, учинчиси эса - протокол томонидан олдиндан белгиланган тарзда ўтказилади. Этикет аниқ ва бир хил тавсияларни кўзламайди. Дипломатик этикетга кўра, асосий муомала шарти қабул тури билан боғлиқдир. Хулқ-атворнинг асосий шарти дипломатик этикетга биноан қабул маросими билан боғлиқдир. Қабул маросимлари дипломатик корпус вакиллари ўртасида ҳамда расмий ҳукумат вакилларининг хорижий вакиллар билан алоқаларини ўрнатиш ва уларни ривожлантиришга қаратилган. Қабул маросимлари бирор-бир воқеани нишонлаш учун, масалан, мамлакатга давлат ёки ҳукумат раҳбари ташрифи ёки байрам ва юбилей саналари муносабати билан таниқли шахсларга ҳурмат белгиси сифатида, бирор-бир ҳужжатларни имзолаш шарафига ўтказилади. Қабулларнинг қуйидаги турлари мавжуд: «Шампан виноси бокали» ёки «Вино бокали» қабуллари кенг тарқалган. Қабулнинг бу тури, одатда, пешинда бошланиб, бир-бир ярим соат давом этади. Бундай қабул тури оддийлиги билан ажралиб, шартлилиги чекланган. Бундай қабулларда мураккаб музокаралар олиб бориш мумкин эмас. Ушбу турдаги қабуллар, одатда, инсонларни бир- бирига таништириш ёки кейинги учрашувларни белгилаш учун хизмат қилади. «Нонушта » қабули (инглизча - «Ланч») куннинг биринчи ярмида - соат 15.00 да ўтказилади. Қабул таомномасига оддий газаклар, 1-2 турдаги иссиқ таом ва десерт киради. Қабул сўнгида кофе ёки чой таклиф этилади. Қабул пайтида аввал яхна ичимликлар ва пиво берилади. Бу каби қабуллар жиддий суҳбатга ёки бирор- бир муаммони муҳокама қилишга имкон яратади. Қабул пайтидаги танаффус (янги таом тортилишидан ёки десерт ва чойдан аввал) таклиф этилган томонларга қисқа вақтга суҳбатдошларни тарк этиб, керакли масалаларни муҳокама қилишга имкон беради. Халқаро протокол амалиётида кундузги қабуллар кечки қабулларга нисбатан катта тантанага эга бўлмаган қабуллар ҳисобланади. «Тушлик» қабули даражаси жиҳатидан муҳимроқ ҳисобланади. Унинг бошланиш вақти - соат 19.30, 20.00 ёки 20.30 лар. Таомлар, газак ва шароблар «Нонушта» қабули кабидир. «Тушлик» 2-3 соат ёки ундан зиёд давом этади. «нонушта» каби «тушлик» ҳам турли усулда ўтказилади. Усуллардан бири меҳмонларни алоҳида ўтказишни назарда тутади. Ушбу ҳолатда меҳмонлар қабул ўтказиладиган жойда хоналарнинг бирида белгиланган вақтда тўпланадилар. Уларга яхна ичимликлар, пиво, виски ва шарбатлар тортилади. Енгил газаклар тавсия қилиниши мумкин. Шундан сўнг меҳмонлар умумий столга таклиф этилиб, уларга ўрнатилган тартибда таом ва винолар тортилади. Десерт вақтида мезбон ва асосий меҳмон ўртасида қадаҳи сўзлар (тостлари) билан фикр алмашилади. Сўнгра меҳмонлар алоҳида ажратилган жойга ўтадилар ва уларга чой ёки кофе ҳамда коньяк ва ликер таклиф қилинади. «Нонушта» каби «тушлик» қабули ҳам муҳим суҳбат ва танишувлар учун имконият яратади. «Нонушта» ва «Тушликнинг бошқа бир тури бу «Тушлик» - буфет" бўлиб, одатда у соат 18.00-20.00 ларда бошланади. Қабул пайтида таомлар алоҳида столда жойлашган бўлади, меҳмонлар ўрта ҳажмдаги столлар атрофида жой эгаллаб, ўз-ўзларига хизмат қиладилар. Меҳмонларга винолар таклиф этилиши мумкин. Баъзан винолар алоҳида кичик столчага жойлаштирилади ва меҳмонлар ўзлари туриб тарелкаларига алоҳида столдаги таомлардан солгани каби виноларни ҳам олишлари мумкин. Чой ва кофелар ҳам шу тарзда таклиф қилинади. «Коктейл» ёки «а-ля фуршет» туридаги қабуллар тайёргарлик ва ташкил этилиши нуқтаи назаридан оддий ва кенг тарқалгандир. Улар тик турган ҳолда ўтказилади. Асосан официантлар меҳмонларга еигил совуқ газаклар ҳамда яхна ва алкоголь ичимликларини олиб келадилар. Баъзан улар столларга жойлаштирилиши ҳам мумкин. Ушбу қабуллар кечки вақтда тахминан соат 18.00- 19.00 ларда ўтказилади. Ушбу қабул бошқаларига нисбатан ҳар бир иштирокчини бошқалар билан мулоқот қилишига қулай имконият яратади, чунки стол атрофида ўтириб, меҳмонлар фақат яқин ўтирганлар билан муомала қилишлари мумкин. Юқорида таъкидланган қабулларга меҳмонлар одатда рафиқалари билан бирга таклиф қилинадилар. Қабулларнинг яна бир тури "Чой" бўлиб, у, одатда, аёллар учун соат 16.00- 18.00 лар мобайнида ўтказилади. Баъзи бир ҳолларда ушбу қабул дипломатик ваколатхонанинг раҳбари ёки дипломатнинг рафиқаси кетиши муносабати билан ҳам ўтказилиши мумкин. Қабулга чой ёки кофе, кондитер маҳсулотлари, конфетлар, мевалар, баъзида енгил газаклар ва вино ҳам тортилиши мумкин. Камдан-кам аёллар учун ўтказиладиган «журфикс» деб номланган қабул мамлакатнинг расмий юқори мансабдор шахси ёки хорижий ваколатхона раҳбарларининг рафиқалари томонидан йил давомида аниқ белгиланган кун ва соатда ўтказилади. Баъзи давлатларда дипломатик корпус вакилларининг аёллари таклифи билан ойнинг белгиланган куни дипломатларнинг аёллари учрашувлар ташкил этиб, уларда ҳайрия фаолияти ёки умумий қизиқиш уйғотувчи бошқа муаммоларнинг муҳокамаси амалга ошиши мумкин. Баъзида бундай учрашувларда аёллар тикув ишлари билан шуғулланадилар, ошпазлик соҳасида тажриба алмашадилар ва турли давлатларнинг миллий санъати билан танишадилар. Қабулларнинг ҳозирги пайтда кенг тарқалган турларидан яна бири бу кино кўриш бўлиб, ундан олдин ёки кейин коктейль ташкил этилади. «Шампан бокали» билан мусиқий кечалар ўтказилиши, юқорида кўрсатиб ўтилган қабуллар билан боғлиқ адабий ёки рақс кечалари ташкил этилиши мумкин. Бугунги кунда, асосан, спорт байрами ва мусобақалари тез-тез ўтказиб келинмоқда. Протокол хизматчилари, қабул ташкил этиш бўйича жавобгар шахслар учун таклиф этилганларни стол атрофида жойлаштириш режасини тузиш ниҳоятда мураккаб ва муҳим иш ҳисобланади. Меҳмонларни стол атрофида жойлаштириш пайтида дипломатик этикет шартларини, меҳмонларнинг қизиқишларини, уларнинг хорижий тилларни билишини назарда тутмоқ лозимдир. Ўтказиш тартибида қуйидаги қоидаларга амал қилинади, яъни: мезбон ва унинг рафиқасига яқин ўтириладиган жойлар жуда фахрий жойлар, деб ҳисобланади. Ўнг қўл томонидаги жой (ўнг тарафда) чап қўл томонидаги жойга (чап тарафда) нисбатан фахрий ҳисобланади. Биринчи бўлиб мезбоннинг ўнг тарафида аёл киши, унинг рафиқаси томонида эга эркак киши ўтказилади. Сўнгра жойлар ўзгартирилади: аёл кишининг ёнига эркак киши ўтказилади ва шу ҳолатда қайтарилади. Аёллар ёнма-ён, эркак киши эса рафиқаси билан бирга ўтказилмайди. Аёллар столнинг охирги жойига ўтказилмайди. Турмушга чиққан аёл эркак киши билан бир хил имтиёзга эга. Ҳайъатлар (делегациялар) ташрифи Меҳмонни қабул қилиш барча халқларда оддий ҳолларда ҳам ўз ўрнига қўйилади. Халқаро муносабатлар даражасида эса меҳмонга бўлган эътибор жиддий тусга киради. Бу ҳолат ташриф даражаси, мақсади ва характерига боғлиқ бўлади. Бу билан расмий ҳайъатларга кўрсатилаётган ҳурмат-эътибор белгиланади. Ҳайъат раҳбарига кўрсатилаётган ҳурмат-эътиборнинг асосий шарти у эгаллаб турган лавозим билан белгиланади. Масалан, давлат ёки ҳукумат раҳбарига алоҳида эътибор, Ташқи ишлар вазири ёки Харбий вазирга алоҳида, тегишли ташкилотнинг департамент раҳбари ёки бошқа лавозимдаги шахсга алоҳида эътибор шартлари белгиланган. Кутиб олинувчи меҳмоннинг эгаллаб турган лавозимидан келиб чиқиб, кутиб олувчи мутасаддилар, учрашув сценарийси ва ташриф ташкилоти билан боғлиқ бошқа масалалар белгиланади. Юқорида қайд этилган масалаларнинг барчаси олдиндан, ташриф амалга оширилишидан илгари ишлаб чиқилади ва юқори даражадаги ташрифларни тайёрлаш вақтида меҳмон томон билан келишиб олинади. Ташрифни уюштириш бўйича амалга оширилган барча тадбирлар уни сермаҳсул ва муваффақиятли ўтишига замин яратади. Ташрифлар ўз классификацияси бўйича бир неча турга бўлинади. Улар: олий даражада ташкил этиладиган давлат ва расмий ташрифлари, «Саммитлар», амалий ва норасмий ташрифлар. «Саммит» ва олий даражадаги учрашувларда асосий эътибор сиёсий музокараларга ҳамда тантанали маросимлар тадбирлари, гулчамбар қўйиш маросимлари, эҳтиром ташрифлари, қабуллар, жамоат билан учрашувларга қаратилади. Бундай ташриф одатда қўшма ҳужжатларни имзолаш билан якунланади. Бутун ташриф аввалдан ишлаб чиқилган ва келишилган дастур бўйича амалга оширилиб, фақат бирор-бир фавкулодда ҳодисалар туфайли дастурга маълум ўзгаришлар киритилиши мумкин. Амалий ташрифлар бирор-бир тадбирга тайёргарлик мақсадида консультация ва фикр алмашиш йўли билан маълум масалани ҳал қилиш учун ўтказилади. Церемониага бундай ҳолатларда амал қилинмайди. Бу турдаги ташрифлар қисқа фурсатли бўлади. Норасмий ташрифлар таътил, даволаниш мақсадида ва хусусий таклифлар билан амалга оширилади. Дипломатик ёзишмаларни олиб бориш Дипломатик ҳужжатларга давлат арбобларининг нутқлари, ноталар, мактублар ва меморандумлар киради. Уларда давлатнинг халқаро миқёсдаги муаммоларга муносабати ва ҳукуматнинг уларга нисбатан тутган мавқеи баён қилинади. Юқорида кўрсатилган ҳужжатларда бирор-бир давлатни тан олиш ва дипломатик алоқаларни ўрнатиш, актуал халқаро муаммоларни ҳал этиш бўйича таклифлар, давлат суверенитетини ёки халқаро ҳуқуқ принципларини бузиш ҳаракатларига қаршиликлар каби маълумотлар баён қилинган бўлиши мумкин. Халқаро дипломатик амалиётда қуйидаги ҳужжат турлари юритилади: шахсий ноталар, эслатма ёзувлари, меморандумлар, шахсий ярим расмий хатлар. Шахсий нота биринчи шахс номидан тузилиб, икки томонни қизиқтирувчи бирор-бир ҳодиса ҳақидаги маълумотга эга бўлади. Юқори даражадаги муҳим халқаро масалалар ҳақидаги шахсий нота ёзишмаси шахсий мактуб даражасига кўтарилиши мумкин. Вербал нота жуда кенг тарқалган дипломатик ҳужжат ҳисобланади. У учинчи шахс номидан ёзилиб, тегишли Ташқи ишлар вазирлиги ёки элчихоналар томонидан кенг қамровли масалаларни, хусусан, сиёсий, иқтисодий, протокол ва огоҳлантирувчи характерга эга бўлган масалаларни кўриб чиқиш ва ҳал этиш учун ёзилади. Эслатма ёзувлар одатда оғзаки қилинган баёнотнинг муҳимлигини таъкидлаб ўтиш учун шахсан топширилади. Улар шахси аниқланмаган ҳолда тузилади: «маълум қилинмоқда». Меморандум бирор-бир масалани жуда аниқ кўрсатади ва ўзида факт, таҳлил ва аргументларни мужассам этади. Шахсий хат деярли норасмий ҳужжат бўлиб, расмий шахсларга йўлланади ва ёзишмаларнинг маълум қоидасига қатъи амал қилишни кўзламайди ҳамда хат йўлланган шахснинг масъулияти доирасида ҳал этилиши мумкин бўлган масалаларни ечиш учун ишлатилади. Бунга мисол тариқасида ташкил этилган қабул ёки концертда иштирок этишдан миннатдорчилик билдирилган хатларни келтириш мумкин. Ташрифномалар (визит карточкалари) Келиб берилган ташрифномаларнинг ўнг бурчаги унинг эгаси томонидан букиб қўйилади. Бу шахсий ташриф маъносини англатади. Юборилган ташрифномаларнинг бурчаги эса букилмайди. Олинган ва қабул қилинган ташрифномаларга 24 соат ичида жавоб бериш қабул қилинган. Ташрифномаларнинг кесмаси тилла рангда бўлиши тавсия қилинмайди. Уларнинг ёзуви қора рангда бўлиши керак. Ташрифномалар шахсий гувоҳнома ўрнини эгаллайди. Улар одатда инглиз тили ёки яшаб, хизмат қилинаётган давлатнинг расмий тилида чоп этилади. Ташрифномалар исм, фамилия, лавозим, иш манзили ва телефон рақами каби маълумотларни ўзида мужассам этади. Ташрифномаларни бошқа кишига бера туриб овоз чиқариб исми- шарифини айтиб, ўзини таништириш лозим. Эр-хотиннинг ташрифномасида уларнинг фақат исм ва фамилиялари ёзилиши лозим, бундай ҳолларда уларнинг иш лавозимлари кўрсатилмайди. Одатда, бу турдаги ташрифномалар, асосан, аёлларга берилади. Дунёнинг кўп мамлакатларида ―отасининг исми деган ибора кенг тарқалмагани сабабли рус тилида тайёрланган ташрифномаларда ҳам отасининг исми кўрсатилмайди. Ташрифномаларнинг пастдаги чап бурчагида қалам билан қуйидаги маъноларни англатувчи ёзувлар белгиланиши мумкин: р.£. Табрикнома р.r. ташаккурнома р.с. таъзиянома p . p . масофадан туриб таништир р. f .с. танишувдан мамнун бўлиш р.р.с. шахсий ташриф ўрнига (кетиш сафари арафасида) р. f . N .а. Янги йил муносабати билан табрикнома Дипломатик протокол Дипломатик протокол - давлатлараро ҳамкорликда муносабатларнинг асосий қоидалари, жумладан, суверенитетни ҳурмат қилиш, тенглик, эркинлик, ҳудудий барқарорлик, бир-бирининг ички ишларига аралашмаслик каби талабларга риоя қилмасдан туриб, тўлақонли келишувни амалга оширилмаган бўлар эдилар. Бундай талабларни бажариш учун бу борадаги тажрибадан ташқари маълум бир дастуриламал ҳам лозим. Бундай дастуриламал дипломат (музокара) баённомаси дейилади. Ушбу баённома давлатнинг вужудга келишидан тортиб, ҳозирги давргача бўлган ўзаро ҳамкорлик муносабатларининг қайта ишланган, йиллар давомида таҳрир ва тажрибадан ўтган, замонавий талабларни ҳам ўз ичига қамраб олган қоидалар мажмуидир. « Дипломатик луғат» дипломат баённомаси тўғрисида аниқроқ тушунча бера олади: Дипломатик баённома - халқаро муносабатларда расмий шахслар, вакиллар томонидан, ҳукуматлар томонидан амалга оширилиши лозим бўлган умумқабул қилинган анъана, тартиб, расм-русмлар қоидасининг мажмуи. Музокара баённомасининг моҳияти ўзаро муносабатларида давлатлар келишувларини ахлоқий маданият доирасида кечиши, яъни давлатларнинг келишувларини чиройли тарзда - ахлоқий меъёрлардан чиқмаган ҳолда олиб боришдан иборатдир. Аслида, баённома ҳужжатларни тўғри шаклга солиш, архивлаштириш учун қўлланган. Даврлар ўтиб, у музокара учун қўлланилган бу баённома тури кенг доирада мазмунан шаклланиб, тантана ва музокара этикети сифатида ҳам қўллана бошлади. Ҳозирги даврга келиб музокаралар баённомаси замонавий талабларга асосан, сиёсий ҳамда ҳуқуқий ўзгаришлар киритган ҳолда илмий ва техникавий тараққиёт таъсирида бошқача тусга эга бўлиб бормоқда. Аммо бу ўзгаришлар, бирон бир давлат миқёсидаги тамойиллар эмас, балки тажрибавий асосга эга - бўлиб, жаҳон миқёсида умумқабул қилинган қоидалардир. Расман эса музокара баённомаси 1814 йилларда Вена конгресси томонидан тасдиқланган. Музокара баённомаси ўзида этикет ва тантанавийликни мужассам этган. Музокара баённомасининг асосий қисми бўлмиш музокара этикети - давлат вакилларининг ўзаро муносабатларида намоён бўлувчи гўзал хулқ ва ўзини чиройли тутишдир. Музокара этикетининг қоидалари музокарачи вакилнинг ташқи кўринишидан тортиб, то имо-ишора, хатти-ҳаракат одобларигача қамраб олган. Музокара этикетида муомала, мурожаат музокаранинг турли хил кўринишларида - ёзма, учрашув, қабул ва ташрифга қараб тавсифланган. Зеро давлат арбоби бошқа давлат вакилидан бўлган ҳар қандай музокара турларига муносиб жавоб бериши, уларни кўриб чиқиши шарт. Хат ёки таклифга жавоб бермасликнинг ўзи ўта одобсизлик саналади. Бунда самимийлик ва ҳозиржавоблик катта аҳамият касб этади. Мулоқотдаги арзимас эътиборсизлик ҳам шерикни гарчи бунда давлатнинг айби бўлмаса ҳам, (вакилнинг хатоси бўлса ҳам) қарорини ўзгартириши мумкин, у ёки бу давлатга нисбатан муносабатни салбий тарафга ўзгариши, музокаранинг чигаллашига олиб келиши табиий. Умуман олганда, музокара этикетининг бир қанча қатъи қоидалари мавжуд. Улар қуйидалар: - саломлашиш ва кўришишда исми билан мурожаат қилиш. Бу нафақат уни ҳурмат қилишингизни, балки ўзингизга нисбатан ҳам шундай ҳурмат билан қарашингизни англатади; - нигоҳ муҳим аҳамиятга эгадир. Самимиятни кўрсатиш учун суҳбатдошингиз кўзларига қаранг; - саломлашувда ўрнингиздан туришингиз шарт. Ўтириб кўришилмайди. Ёш ва жинснинг аҳамияти йўқ; - табассум ва ширинсуханлик ҳар қандай вазиятга объектив ёндашишга олиб келади. - исмингизни айтиб кўришинг. Биринчи марта кўриб турган бўлсангиз исм- шарифингизни айтиб, ўзингизни бир йўла таништиринг. Агар аввал ҳам учрашганизга гумонингиз бўлса, исмингизни айтганингиз маъқул - бу шеригингизни ноқулай вазиятга тушиб қолишининг олдини олади; - Кўришганда қўл бериб кўришинг. Бунда қўлни ҳаддан зиёд қисиб юбориш ярамайди. Шашт билан узатилган қўл муносабатни янада мустаҳкамлайди. Музокара кийими. Усти бошингиз макон, замон ва воқеликнинг табиатига тўғри келиши лозим. Расмий музокараларга одми рангдаги кийимлар тўғри келади. Бўйинбоғ туси унинг эгаси борасида маълум тасаввурни пайдо қилиш имконига эга: - қизил, сариқ - эркинлик, қатъиятлик; - қора тусда қизил безаклар - ўзига ишончнинг кучлилиги, муайянлик; - кўк ва тўқ жигарранг - бағрикенглик; - тўқ кулранг - ҳиссиётларга эрк бермаслик; - ҳаворанг - хотиржамлик; - яшил, сариқ - сергаклик. Бўйинбоғ ранги кўйлакка нисбатан оч рангда бўлмаслиги лозим. Бўйинбоғ савлатингизга мос келиши керак. Унинг узунлиги шимнинг камаригача бўлиши мақсадга мувофиқ. Расмий шароитда уст бошингизнинг охирги тугмасидан ташқари барча тугмалари тақилган бўлиши лозим. Эркаклар пайпоғи костюмга мос келиши, костюм рангидан тўқроқ, оёқ кийим рангидан очроқ тусда бўлиши мақсадга мувофиқ. Қўлқоплар, шарф ҳамда дастрўмол ранглари ва гуллари бошқа кийим унсурларига мос равишда тутилиши лозим. Устки кийимнинг тепа чўнтагига ручка, қалам, кўзойнак ва бошқа нарсалари солиб қўйиш мумкин эмас. Музокаравий қабуллар. Музокара хизматида музокаравий қабуллар муҳим аҳамият касб этади, чунончи, унда тақдимот масалалари билан бирга, ахборот ва махсус масалалар ҳам кўриб чиқилади. Қабуллар марказий ташқи органлар ёки дипломатик вакиллар томонидан муҳим воқеалар ҳамда кундалик фаолият қаторида ҳам олиб борилади. Музокара баённомасида кундузга ва кечки, столга ўтказиш ва тик туриш, рафиқа билан келиш ёки уларсиз каби қабулларга бўлинади. Бугунги кунда қабулларнинг қуйидаги турлари кенг доирада тарқалган. Нонушта, тушлик, тушлик-буфет (швед дастурхони) фуршет ва коктейл қабуллар. Нонушта, одатда, чекланган доирада кам сонли кишилар учун мўлжалланган бўлиб, қоидага биноан унга фақат эркаклар таклиф қилинади. Нонуштани соат 12-15ларда ташкиллаштирилади. Нонушта таркиби меҳмонларнинг миллий таомномасини ҳисобга олган ҳолда тузилади. Одатда, у бир-икки совуқ газак, битта балиқли ва гўштли иссиқ овқат ҳамда ширинликдан таркиб топади. Нонуштага биринчи овқатни тортиш қабул қилинмаган. Баъзида нонушта давомида вино, якунроғида эса шампан виноси, кофе, чой тортилади. Келган меҳмонларни дастурхон ёзилган жойдан бошқа алоҳида хонада кутиб олинади. У ерда шарбат, минерал сув, қуруқ мева, зайтун меваси ва бошқа енгил газаклар таклиф қилинади. Айни пайтда, меҳмонлар бир-бирлари билан танишадилар, қизиқарли суҳбатлар учун мавзулар пайдо бўлади. Шундан сўнг, меҳмонлар дастурхонга таклиф қилинади. Нонушта одатда бир ярим соат давом этади, ундан бир соат дастурхонда овқатланишга кетса, қолган ярим соат овқатдан кейин тарқатиладиган кофе ёки чой билан ўтказишга кетади. Нонуштани якунлаш (тушлик ва кечки овқатда ҳам) қабул эгасининг измида бўлади. Аммо баъзи мамлакатларда бу имконият меҳмонлардан каттага (даражага боғлиқ) берилади. Тушлик қабулнинг энг тантанавор ва обрўли тури ҳисобланади. У, авваламбор, қабул ўтказилаётган тадбирнинг қай даражада муҳим эканлигини кўрсатиш имконини беради. Тушлик соат 19 ва 21 лар орасида ўтказилади. Одатда, тушликка эркаклар билан уларнинг аёллари ҳам таклиф этилади. Тушликнинг таркиби нонуштага нисбатан бақувватроқ. Унда, албатта, биринчи овқат бўлади. Ичимликлар нонуштаникидан фарқ қилмайди. Тушлик одатга биноан икки-уч соат ва ундан кўпроқ давом этиши мумкин. Тахминан дастурхон атрофида ўтказилган бир ярим соатдан сўнг бошқа хонага ўтилиб, чой ёки кофе устида суҳбат қуриш мумкин. Баъзида эса шу чой-кофе тушлик дастурхонида ҳам узатилиши мумкин. Кечки овқат соат 21 ва ундан кечроқ вақтда бошланиши мумкин. Тушликдан у қабул ўтказиладиган вақти билан ажралиб туради. Биринчи овқат берилмаслиги мумкин. Обед-буфет, фуршет ва коктейл - энг кенг тарқалган ҳамда турли сабаблар билан ўтказиладиган қабул турларидир. Ўтказиладиган жойига қараб, одатда, унга кўпроқ одамлар таклиф қилинади. Бу қабуллар соат 17 ва 21 лар орасида ташкил этилиб, фуршет ва коктейлда ўтирилмайди, тушлик-буфетда эса унча катта бўлмаган беш олти кишилик столларнинг бирига ўтказилади. Меҳмонлар газак ва ичимликларни махсус дастурхондан олиб таъбга қараб истаган столларидан бирига ўтиришлари мумкин. Ташриф вақтлари қабулнинг бошланиши ва якунланиши кўрсатилган таклифномалар асосида аниқланиб, нонушта ва тушликдагидек аниқ вақтга келиш шарт эмас, унга бироз кечикиш одобсизлик саналмайди. Аммо қабул бошланишининг дастлабки икки соатида уни ташлаб чиқиб кетиш ножоиз. Зотан, маълум бир шарт-шароитдан келиб чиқиб, зарурият туғилган бўлса, мезбондан узр сўраб, унинг рухсати билан қабул ҳақида бир нечта яхши фикрларни билдириб кетиш мумкин. Шампан бокали. Қоидага биноан соат 12 да бошланиб, бир соатлар атрофида давом этади. Бундай қабулни ўтказиш учун миллий байрамнинг йиллиги, элчини кузатиш, мамлакатда делегацияни кутиб олиш, кўргазманинг (фестивал) очилиши сабаб бўлиши мумкин. Қабул пайтида шампан виносидан ташқари меҳмонларга бошқа ичимликларни ҳам таклиф этиш мумкин (вино, шарбатлар, минерал сув). Ичимликлар ва газакларни официантлар тарқатадилар. Дипломатик этикетда кийиниш маданияти ҳамда қоидалари Кийиниш маданияти ва қоидалари дипломатик этикетнинг ажралмас қисмидир. Дипломатик этикетда аёллар ва эркакларнинг турли хил маросимлар учун кийиниш меъёрлари ва қоидалари белгиланган. ЭРКАКЛАР УЧУН Костюм. Нонушта, коктейл ҳамда 20.00 гача бошланадиган бошқа қабуллар учун ёрқин рангли бўлмаган исталган рангдаги костюмни кийиш мумкин, агарда ушбу қабуллар миллий байрам муносабати билан ёки давлат раҳбари, Ташқи ишлар вазири шарафига ёки унинг номидан ўтказилаётган бўлмаса. Миллий байрам муносабати билан ёки давлат раҳбари, Ташқи ишлар вазири шарафига ёки унинг номидан ўтказилаётган қабуллар ҳамда 20.00 да ва ундан кеч бошланадиган қабуллар учун тўқ рангли костюм кийиш тавсия этилади. Смокинг кийиш керак бўлган ҳолларда таклифномада бу хақда огоҳлантирилади. Фрак кийиш лозим бўлган ҳолларда ҳам таклифномада огоҳлантирилади. Кўйлак ва галстук. Барча турдаги қабулларда крахмалланган ва юмшоқ ёқали оқ рангли кўйлак ва ёрқин ранги бўлмаган галстук тақиш тавсия этилади. Рангбаранг ва нейлон кўйлак, қора галстук тақиш тавсия этилмайди. Қора галстук мотам белгиси саналади. Пайпоқ. ёрқин рангли ва кўзга ташланадиган бўлмаслиги керак. Аксарият ҳолларда кул ранг ва қора ранглигидан фойдаланилади, миллий байрам муносабати билан ёки давлат раҳбари, Ташқи ишлар вазири шарафига ёки унинг номидан ўтказилаётган бўлмаса. Пойафзал. Қора рангли пойафзал кийиш тавсия этилади. Сандал кийиш мумкин эмас. Ялтироқ(лакланган) қора туфли фақат смокинг билан кийилади. Қора рангли бўлмаган пальто ёки костюм билан қора рангли бош кийим кийилмайди. Расмий шахслар кийинишида модага қараб эмас, ўзининг даражасига амал қиладилар. АЁЛЛАР УЧУН Қабулда одми, ўртамиёна ранглардаги кийим кийиш тавсия этилади. Нонушта, чой, коктейл учун оддий узун кўйлак, катта бўлмаган шляпа кийилади, қабул даврида шляпа ечилмайди. Мезбон шляпа киймайди. Соат 20.00 да ва ундан кеч бошланадиган қабуллар учун бирмунча башанг кийимлар кийилади. Улар одатий узунликда ҳамда узун бўлиши мумкин. Шляпа кийилмайди. Пойафзал. Пошнаси турли баландликдаги тери ва замшдан пойафзаллар кийилади. Спорт пойафзали ҳамда таги каучук, резинали оёқ кийимни қабулга кийиш мумкин эмас. Қўлқоп ва сумка . Соат 20.00 гача бошланадиган қабуллар учун шойи матоли ва лайка қўлқоплар кийиш мумкин. Сумка тери ва замшдан бўлиши мумкин. Кечки башанг кўйлакларга шойи ва турли қўлқоплар кийиш мумкин. Кўйлакнинг енги қанчалик калта бўлса, қўлқоп шунчалик узун бўлади. Кичик ўлчамдаги, шойи, бисерли сумка тавсия этилади. Аёллар кўйлаги учун мато . Матонинг ранги ва зичлиги фасл ва иқлимий шароитларга мувофиқ келиши лозим. Соат 20.00 гача бошланадиган қабулларга шерсть, шойи ишлатилиши мумкин. Кечки кўйлаклар учун шойи, парча, тафта ишлатиш мумкин. Дипломатик қабулларда заргарлик буюмларини кўп миқдорда тақиш тавсия этилмайди. Аёллар кийим фасони, матоси ва рангини танлашда эркакларга нисбатан эркинликка эга. Бу уларга ўз қомати ва индивидуал хоҳишига кўра кийим, мато, фасон, ранг танлаш имконини беради. Дипломатик мартаба Ўзбекистон Республикаси Дипломатик ваколатхоналари ва Ташқи ишлар вазирлиги ходимларининг дипломатик мартабалари тўғрисидаги Низомга мувофиқ, Дипломатик ваколатхоналарнинг бошлиқларига, элчихоналар, миссиялар ва консулликларнинг дипломатик ходимларига, Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги марказий аппарати ходимларига қуйидаги дипломатик мартабалар берилади: - Фавқулодда ва мухтор элчи - Биринчи даражали фавқулодда ва Мухтор вакил - Иккинчи даражали фавқулодда ва Мухтор вакил - Биринчи даражали маслаҳатчи - Иккинчи даражали маслаҳатчи - Биринчи даражали биринчи котиб - Иккинчи даражали биринчи котиб - Биринчи даражали иккинчи котиб - Иккинчи даражали иккинчи котиб - Учинчи котиб - Атташе. Дипломатик мартабалар элчихоналар, миссиялар, халқаро ташкилотлар ва консулликлар ҳузуридаги доимий ваколатхоналар, Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги марказий аппарати ходимларига ижобий аттестацияга, олий маълумотга эга бўлинган тақдирда, уларнинг малакасига, эгаллаб турган лавозимига ҳамда иш стажига мувофиқ, шунингдек, малака унвонлари ва бошқа фарқловчи белгиларини ҳисобга олган ҳолда тадрижий тартибда берилади. Дипломатик мартабаларга эга бўлган элчихоналар, миссиялар, халқаро ташкилотлар ҳузуридаги доимий ваколатхоналар ва консулликларнинг дипломатик ходимларига, Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги марказий аппарати ходимларига тасдиқланган намунадаги гувоҳнома берилади, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланадиган миқдорда лавозим маошларига қўшимча тўловлар белгиланади. Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Укитувчи нутки маданияти, нутк маданияти ва услубият
Ўқитувчи нутқи маданияти, нутқ маданияти ва услубияти
Нутқ маданияти тарихидан. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати
Нутқ техникаси ва маданияти
Нутқ маданияти ва услубият