Бошқариш ҳақидаги умумий тушунча - Педагогиka - Рефераты

Бошқариш ҳақидаги умумий тушунча

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Б ошқариш ҳақидаги умумий тушунча Режа: 1. Мактабни бошқариш; 2. Бошқариш ҳақида тушунча; 3. Бошқариш турлари; 4. Бошқариш вазифалари

Таянч иборалар : Бошқариш , мактаб , бошқариш турлари , бошқариш вазифалари , ижтимоий тарбия , ижтимоий бошқариш Бошқариш ҳар қандай жамиятга, ҳаётнинг барча соҳаларига хос бўлган нарсадир. Ҳозирги шароитдаги бошқариш ижтимоий ва хусусий мулкка асосланган. Бошқариш олдига қўйилган асосий мақсад-меҳнаткашларнинг моддий ва маънавий эхтиёжларини тобора тўла қондириш учун ишлаб чиқаришни, барча ижтимоий муносабатларни ривожлантириш ва такомиллаштиришдан иборат. Жамиятни меҳнаткашларнинг ўзлари- ишчилар, деҳқонлар ва зиёлилар бошқарадилар. Бошқариш уларнинг манфаатларини кўзлаган ҳолда амалга оширилади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ҳозирги кундаги бошқариш биринчи галда кишиларнинг иқтисодий ва моддий ҳолатини, ижтимоий фаолиятини, уларни қадриятларимиз руҳида тарбиялашни назарда тутади. Жамиятимизнинг ривожланиши юксак ақлий патинциалга эга бўлган жамиятимиз аъзоларининг онги, билимига қараб шунчалик муваффақиятли амалга оширилади. Ижтимоий тарбияни, илм ва маърифат беришни, аҳолига маъданий, маиший хизмат кўрсатишни илмий асосда бошқариш зарурияти ана шундан келиб чиқади. Жамиятнинг маънавий ҳаётини бошқариш олдига қўйилган мақсад эса- илм-маърифатли, маъданиятли ҳар томонлама камол топган, юксак даражадаги пок ва ахлоқли кишиларни тарбиялаб етиштиришдан иборат. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, бошқарув тараққиётининг ҳар қандай босқичида жамиятга хос бўлган ички хусусият бўлиб, бу хусусият умумий хусусиятга эга бўлгани ҳолда кишиларнинг ижтимоий жамоатчилик меҳнатидан, турмуш ва меҳнат жараёнида ўзаро алоқада бўлиш ўз моддий ва маънавий фаолиятининг маҳсулотининг алмаштириш заруриятидан келиб чикади.

Меҳнат ижтимоий меҳнат бўлган, ҳозир ҳам шундай ва бундан кейин ҳам ҳамиша ижтимоий меҳнат бўлиб қолаверади. Кишилар табиатнинг қудратли кучларига муваффақиятли равишда қарама-қарши туриш, табиатдан тирикчилик воситаларини ундириб олиш учун дунёга келган пайтларидан бошлабоқ биргаликда меҳнат қилишлари, жамоа бўлиб бирлашишлари лозим бўлди. Бироқ уюшқоқлик, тартиб, меҳнат тақсимоти бўлмаса, кишининг жамоадаги ўрни ва вазифалари тайин бўлмаса, меҳнат жамоаси бўлиши мумкин эмас. Табиийки, бошқарувсиз муайян тартибни ўрнатмасдан ва қувватламасдан туриб, меҳнат фаолиятини, айниқса, кенг миқёсларда амалга ошириб бўлмайди. Ҳар қандай нисбатан катта миқёсдаги бевосита ижтимоий ёки биргаликда қилинадиган меҳнат-идора қилувчига маълум даражада мухтождир. Бу идора қилувчи ишларни бир-бирига мувофиқлаштиради ва ишлаб чиқариш организмининг мустақил органлари ҳаракатидан фарқ қилиб, бутун организм ҳаракатидан келиб чиқадиган умумий вазифаларни бажаради. Якка скрипкачи чалганида ўзини-ўзи идора қилади. Лекин оркестр эса дирижёрга мухтождир. Демак, тўғри бошқарувнинг муҳим шарти бошқарувчи раҳбарнинг бўлишидир. Киши ижтимоий ҳолатдир, лекин у ҳамма вақт муайян ижтимоий тизимга (формацияга синфга, ижтимоий гуруҳга, жамоага) мансуб бўлади, бу тизим унинг олдига маълум талаблар қўяди, унинг туриш-турмуши ишлари, ҳатти-ҳаракатларини муайян тартибга соладики, бу тартиб жамиятнинг табиатга, унда ҳукмронлик қилувчи иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий муносабатларга мувофиқ бўлади. Кишиларнинг фақат меҳнат фаолияти эмас, балки уларнинг ижтимоий- хулқ атвори ҳам муқаррар суратда бошқарилиши, тартибга солиб турилиши керак. Кишиларнинг маънавий фаолиятига келганда, бу фаолият ҳам ташкилотдан ташқарида, жамият назоратидан ташқарида бўлмайди. Хуллас,

бошқарув ҳар қандай жамиятга, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларига хос бўлган нарсадир. Маълумки жамият асосий уч соҳани-иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва маънавий соҳаларни ўз ичига олади. Шунга мувофиқ тарзда бошқаришнинг учта асосий тури мавжуддир. Улардан энг асосий иқтисодий бошқарув бўлиб, у жамият ҳаёти ва тараққиётининг асосини ташкил этади. Ҳозирги шароитда ҳукуматнинг иқтисодини бошқаришга, айниқса, кўп эътибор бериш тасодифий эмас. Республикамизда ўтказилаётган иқтисодий ислоҳ, халқ хўжалигини бошқаришни қайта қуриш ва такомиллаштиришни ўз олдига асосий вазифа қилиб қўйган. Ҳозирги вақтда Республикамизнинг моддий техника базасини мустаҳкамлаш ва ишлаб чиқариш муносабатларини шакллантириш иқтисодиётни бошқариш олдига қўйилган мақсаддир. Ижтимоий-сиёсий бошқариш кишиларнинг турли жамоалари (синфлар, ижтимоий гуруҳлар, миллатлар, элатлар ва ҳакозолар) ўртасидаги муносабатларни ҳам, ана шу жамоалар ичида кишилар ўртасидаги муносабатларни ҳам бошқарилишидир. Бошқариш бу турнинг асосий моҳияти жамиятни бошқариш тизимининг сиёсий негизи бўлган ишчилар билан деҳқонлар иттифоқларни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришдан иборат. Меҳнат жамоаларнинг ижтимоий ривожлантиришни бошқариш катта аҳамият касб этади, чунки барча ишимизнинг муваффақиятини, режаларимизни тақдири кўп жиҳатдан жамоа муносабатларини такомиллашув даражасига, меҳнат жамоаларидаги микроиқлимнинг қанчалик соғлом бўлишига боғлиқдир. Ижтимоий-сиёсий ҳаётни бошқариш олдига қўйилган мақсад ижтимоий тафовутларни бартараф этиш, жамиятнинг ижтимоий бир хиллигига эришиш, давлат бошқарувини такомиллаштириб ижтимоий ўз- ўзини идора қилишга айлантиришдир. Жамият ва унинг ҳар бир айрим аъзосининг маънавий ривожланишини бошқариш-бошқаришнинг яна бир асосий туридир.

У умумий таълим мактаблари, мактабгача тарбия, мактабдан ташқари болалар муассасалари, халқ таълими бўлимлари, ҳунар-техника билим юртлари, ўрта махсус ва олий ўқув юртлари, педагогларр малакасини ошириш институтларини бошқариш, фан, адабиёт, санъат, маданият каби соҳаларни бошқаришни ўз ичига олади. Шунга кўра хулқ таълими тизимини бошқариш, жумладан, умумий таълим мактабини бошқариш ижтимоий бошқарувнинг ажралмас қисмидир. Жамиятдаги бошқарув тизимини маълум бошқариш вазифалари асосида ташкил қилиш муҳим аҳамият касб этади. Шунга кўра уни алоҳида кўрсатиб ўтишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. Ишлаб чиқаришни бошқариш вазифалари деганда бошқарув меҳнатининг махсус турларини, бошқарилувчи манбаларга таъсир кўрсатишнинг у ёки бу қилинадиларини тушунмоқ керак. Бошқарув вазифаларига: режалаштириш, ташкил қилиш, созлаш, мувофиқлаштириш, назорат ва ҳисоб-китоб қилиш киради. Режалаштириш бошқарувчи манбани ривожлантириш мақсадини ва бу мақсадга эришиш воситаларини белгилашдир, ишлаш режасини тузишдир. Режалаштириш бошқарилувчи манбаларни ривожлантириш ва моделлаштиришни ўрганишни ҳам ўз ичига олади. Ташкил қилиш-ишлаб чиқариш манбасининг тузилишини ва бошқарув усулини танлаб олиш ҳамда шакллантиришдир, тизимнинг тузилиш ўртасидаги муносабатларни ва уларнинг ўзаро ҳаракатини белгилашдир. Созлаш-тизимнинг турли элементлари ўртасидаги маълум нисбатни тутиб туришга, бошқарилувчи манба ишлаётганида режа топшириқларидан четга чиқиб кетишга йўл қўймасликка қаратилгандир. Назорат қилиш-ишлаб чиқаришнинг амалдаги жараёнини ва тараққиётини режага қанчалик мувофиқлигини кузатиб ва текшириб туришдан иборат. Ниҳоят, ҳисоб-китоб қилиш эса режани ёки амалга оширишдаги муайён босқичларнинг қандай бажарилаётганлигига якун ясашдир. Ҳисобга

олиш ахборотларни якунлашга, уни тизимга солишга имкон беради. Шунингдек, у мазкур тизимнинг кейинги даврига мўлжалланган иш дастурини ишлаб чиқиш учун ахборот базасидан тўлиқ фойдаланишга имкон беради. Шуни таъкидлаш лозимки, юқорида санаб ўтилган бошқарув вазифаларини халқ хўжалигимизнинг хоҳлаган соҳасига, жумладан, мактаб маориф соҳасида ҳам тўлиқ маънода тадбиқ қилиш мумкин. Лекин, мазкур вазифаларнинг аниқ мазмуни турли бошқарув тизимларда бошқарув манбаининг мазмунига боғлиқ бўлади. Демак, биз фикр юритаётган вазифалар ижтимоий бошқарувнинг мазмунини ташкил қилади. Мадомики, шундай экан мактаб-маориф соҳасидаги ҳар бир раҳбар ходим ўзининг бошқарув иш тизимининг мазкур бошқарув вазифалари асосида ташкил қилса, бу борада сўзсиз яхши натижаларга эришиши мумкин. Бунинг учун эса, мазкур бошқарув вазифалари ва уларнинг моҳиятига тўлиқ тушуниб олмоқ мумкин. Барча ишлаб чиқариш ходимларини жумладан, мактаб ходимларининг бошқарув аппаратига ва ишлаб чиқариш жараёнида, мактабда эса ўқув тарбия ҳамда мактабнинг бошқа ишлари жараёнида бевосита иштирок қилувчи ходимларга бўлиш мумкин. Ишлаб чиқаришда, жумладан, мактабда бошқарув меҳнати билан шуғулланувчи кишилар (мактаб директори, директорларнинг ўқув тарбия ва хўжалик ишлари бўйича ўринбосарлари, тарбиявий ишлар ташкилотчиси, методик бирлашма раҳбарлари, касаба уюшмаси ташкилотининг раиси) бошқарув аппаратини ташкил этади. Бошқаришнинг барча бўғин ва босқичларидаги ходимлар ҳам шу аппаратга мансубдирлар. Бошқарув аппаратининг бир қисмини кишиларни бошқарувчи шахслар (мактабдаги раҳбарлари) ташкил этса, иккинчи қисмини ижрочилар (ўқитувчи, тарбиячи, синф раҳбарлари, методик бирлашмаларининг аъзолари, техник ходимлар) ташкил этади. Бошқариш соҳасидаги ижрочи ходимларни иккита асосий гуруҳга: а) мутахасисларга (ўқитувчи ва тарбиячиларга); б) техник

ходимларга (лабарант, котиба, фаррош, электрчи-монтёр, мактаб қоровули кабиларга) бўлиш мумкин. Мактабга ўқитувчи, тарбиячи ва техник ходимларни тўғри танлаш ва уларни жой-жойига тўғри қўйиш мактаб ички бошқарувидаги муҳим масалалардан биридир. Мактаб ходимларини танлашда уларнинг сиёсий билими, ҳалоллиги, ишбилармонлиги, маъмурий қобилиятига қараб ёндошиш муҳим аҳамият касб этади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, хўжаликни бошқариш ва унга раҳбарлик қилиш ишлаб чиқариш усулининг хусусиятини акс эттирувчи муайян ақидалар (принциплар) асосида олиб борилади. Шунинг учун ҳам бу ақидаларни бошқариш ақидалари деб аталади.

АДАБИЁТЛАР: 1. И.А.Каримов "Баркамол авлод орзуси". 1999 йил. 2. И.А.Каримов "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" Т. Ўзбектистон 1995 йил; 3. "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури". 1997 йил. 4. "Таълим тўғрисида»ги қонун. 1997 йил. 5. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги йўриқномаси. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони 6. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги муваққат Низоми. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони; 7. М.Н.қосимов. "Мактабни бошқаришнинг назарий ва педагогик асослари". Т. "Ўқитувчи". 1995 йил. 8. Ахлоқ одобга оид ҳадис намуналари. Т. "Фан" 1996 йил. 9. Ш.Мирзаев. Дарс таҳлили. Т. 1993 йил. 10. Ф.Г. Фропов "Ёш директор мактаби" Т.-Ўзбекистон 1991й. 11. К.Юсупов "Миллий мактаб-ҳаётий эҳтиёжи" "Халқ таълими" 1992 й. 6,7-сони. 12. www . ziyonet . uz

Похожие

Тушунча

Бошқариш усуллари

Шарқ мутафаккирларининг таълим методлари ҳақидаги фикрлари

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини