Аниклаштирилган максадли технологиялар, дастурлаштирилган таълим - Педагогиka - Рефераты

Аниклаштирилган максадли технологиялар, дастурлаштирилган таълим

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.5 KB

Аниклаштирилган ма к садли техноло г иялар , дастурлаштирилган таълим Р е ж а : 1. Ў қ ув ма қ садларини белгилаш. 2. Ўқув мақ садларини назорат ишларига ўтказиш. 3. Тест шакллари ва турлари. 4. Б. Блум таксономияси. 5. Д астур лаштирилган таълим технологияси.

1. Ў қ ув ма қ садларини белгилаш Анъанавий ўқув жараёнида биз кўпроқ ўқитувчининг маҳоратига суяниб самарага эришишга ҳаракат қиламиз. Бунинг учун эса педагог маълум тажриба орттирган бўлиши талаб этилади. Педагогик технологиянинг асоси эса проектлаштиришдир. Ана шу аниқ проектлаштирилган дастур педагогга самарали натижага эришиш имконини туғдиради. Бундай проект асосида иш олиб бораётган педагог катта педагогик тажрибага эга бўлмаса-да, юқори самарага эриша олади. Биз биламизки, педагогик технология бу аввалом бор аниқликка эга бўлган ва қатъий, илмий лойиҳалаштирилган жараёндир. Ўқув жараёнини ташкил этишдаги биринчи қадам бу ўқув мақсадларини аниқлаш ҳисобланади. Бугунги кунда биз дарснинг мақсадини қандай белгилаймиз? – деган савол албатта ҳаммани қизиқтиради. Биз бугунги кунда дарснинг мақсадини умумий ҳолда белгилаймиз ва шунинг учун ҳам эришган натижамизни баҳолашда қийналамиз. Бундай умумий мақсадни белгилаш педагогик технологияни қониқтира олмайди. Педагогик технологиялар дарс мақсадини белгилашда ҳам аниқлик бўлишини талаб этади. Аниқ мақсадларни белгилаш назорат ва баҳолаш ишини енгиллаштиради ва бу жараёнга ойдинлик киритади. Шунинг учун ҳам педагогик технологияларни қўллашдаги биринчи қадам бу аниқлаштирилган мақсадларни ишлаб чиқишдир деган хулосани беради. Педагогик технологияларнинг ишланишида асосий эътибор охирги натижага қаратилган бўлади ва қўйидаги изчилликда ишлаб чиқилади: 1. Аниқлаштирилган ўқув мақсадларини ишлаб чиқиш ва уларни гуруҳларга ажратиш.

2. Ў қ ув ма қ садларини назорат иши ва тест вазифаларига ўтказиш. 3 . Ма қ садга эришиш йўлини ва усулларни танлаш . 4 . Натижани ба ҳ олаш ва ўзлаштириш даражасини аниқлаш. 5. Дастурли таълим. Демак, педагогик технологиялар анъанавий таълимдан тубдан фар қ қ илган ҳолда тузилади. У ўзаро ёпиқ циклни ва ўзаро изчил боғлиқликни тақозо этади. Аниқлаштирилган мақсадлар педагогга назорат ишини белгилашда, баҳолaшда ва усулларни аниқлашда катта имкониятлар яратади. Барча этаплар бир мақсадга бўйсунади ва юқори натижани кафолатлайди. Анъанавий таълим эса қуйидаги изчилликда ташкил этилади: 1. Умумий мақсадни аниқлаш. 2. Усулларни аниқлаш 3. Назорат ишини белгилаш.

4. Баҳолаш. Анъанавий таълим тизимида ва ўқув жараёнида умумлаштирилган ўқув мақсадлари белгиланади. Масалан: экологик маданиятни шакллантириш, сув ҳавзаларини муҳофаза қилиш ҳақида тушунча ҳосил қилиш. Кўриниб турибдики бундай қўйилган мақсад мавҳум характерга эга, чунки тушунча турли даражада ҳосил қилиниши мумкин. Бундай мақсадни текшириш ва баҳолаш ҳам муаммоли. Бундай мақсадни белгилаш ишда ноаниқликни вужудга келтиради. Натижада ўзлаштириш самарадорлиги ҳам пасаяди. Бундай тизим педагогик технологияни қониқтира олмайди (М. В. Кларин тизими). АҚШ ва Англияда ўқитувчи ва талабалар учун алоҳида аниқлаштирилган мақсад режалари тузиш қабул қилинган. Ўқитувчилар учун тушунтириш, кўргазмали қуроллардан фойдаланиш, ўргатиш кабилар назарда тутилса, талабалар учун эса, талаба дарс охирига бориб нимани билиши, ишлай олиши, қўллай олиш керак деган йўналишда тузилган. Дарсдан олдин билмаган ва дарс давомида ўрганиб, уни қўллай оладиган вазифалар белгиланган. Талабалар ушбу мавзуни ўрганишда улардан нималарни билиш ва бажара олиш талаб этилаётганини аниқ биладилар ва дарс давомида ана шу моментларга ўз диққатларини кўпроқ қаратадилар. Ҳар бир қўйилган мақсадни эришганлик даражасини меъёрларни ишлаб чиқиш шарт. Ҳар бир қўйилган мақсад алоҳида ўз мазмунига хос равишда текширилади ва натижалар таҳлил қилиниб хулосалар чиқарилади. Бунинг учун ҳозирда идентификация (учебнўх целей) яъни аниқлаштирилган мақсадларни ишлаб чиқиш зарур. Умумий мақсадларни эса текшириш қийин ва бунда ҳар бир ўқитувчи ўз тушунчасидан келиб чиққан ҳолда текшириш ишларини ташкил этади. Умумий мақсад ўқитувчи нимага

эришмоқчи эканлигини аниқ кўрсата олмайди, талабада эса умумий тушунчалар ҳосил қилишгагина хизмат қилади. Аниқлаштирилган мақсадли проектда ўқитувчи аниқ тушунлардан фойдаланиши лозим. Бунинг учун аниқ ва мавҳум тушунчаларни ажрата олиши керак. Мавҳум тушунчалар: Аниқ тушунчалар : 1. Ўрганмоқ. 1. Белгилаб чиқмоқ. 2. Танишиб чиқмоқ. 2. Гуруҳларни ташкил қилмоқ. 3. Кўриб чиқмоқ. 3. Ажратиб олмоқ. 4. Тушунмоқ. 4. Тузиш. 5. Ёддан айтиб бермоқ. 6. Масала ечмоқ. Текшириш учун савол: Дарсдан мақсад: 1. Талабаларда қонуният ҳақида тушунча ҳосил қилмоқ. 2. Талаба қ онуниятни ёддан айтиб бериши ва амалда масала ишлаши лозим. Ушбу ма қ садларнинг қ айси бири ани қ ва уни те к шириш осон? Аниқ мақсадни белгилаш талабадан ва ўқитувчидан нима талаб этилаётганлигини аниқ англаб етишга ёрдам беради ва натижани баҳолашда қулайлик вужудга келтиради.

Баъзан талабалар оғзаки эмас, балки ёзма ишлар бажарадилар, бундай ҳолда ҳам аниқ мақсадларни белгилаш мумкин. Агар ёзма текст билан ишлаш лозим бўлса қуйидаги аниқ мақсадларни белгилаш тизим тавсия этилади. 2. Ў қ ув ма қсадларини назорат ишларига ўтказиш Ани қ лаштирилган ў қ ув ма қ садлари албатта биринчи галда қ андай назорат иши ор қ али текширилиши ани қ ланиши керак. Мақсаддан келиб чиққан ҳолда тест ва назорат ишлари танланади. Танланган назорат ҳар бир мақсад учун алоҳида қўлланилади. Масалан биринчи қўйилган мақсад учун алоҳида, кейинги мақсадга эришиш учун алоҳида назорат иши топилиши керак. Барча назорат ишлари умумлаштирилиб охирги баҳолаш маълум қилинади. Масалан: 1-мақсад таърифни ёддан билиш деб белгиланган бўлса, уни ёддан айтиб бериш талаб этилади. 2-мақсад формулани амалда қўллашга ўргатиш бўлса, уни амалда масала ишлаб қўллаш талаб этилади. 3-мақсад формулани ноанъанавий ҳолатда қўллаш бўлса, унга мос мисол танланади ва уни ишлаш талаб этилади. Демак, нечта мақсад аниқлаштирилган бўлса, шунча назорат иши ҳам ишлаб чиқилиши керак бўлади. Шундай қилиб, мақсад ва назорат иши ўртасида

уйғунлик ҳосил қилинади. Назорат ишларини танлашда албатта мақсаднинг характери хисобга олинади. Аниқ белгиланган мақсадлар эса текширишни осонлаштиради. Назорат ишларида турли хил тест турларидан фойдаланиш мумкин. 3. Мақсадга эришиш йўлини ва усулларни танлаш . Тест шакллари ва турлари Ҳозирги кунда республикамизда тест вазифаларини ўртача ўтказиш нормативлари ишлаб чиқилган. Албатта бу тестлар ҳар бир ўқув даргоҳи мақсадидан келиб чиққан ҳолда ўтказилиши ҳам назарда тутилган. 1. Жорий назорат : 10-15 саволдан иборат бўлиб, унга 10- 15 минут ажратилади. 2. Оралиқ назорат: 25-30 савол, 30-40 минутни ўз ичига олади. 3. Якуний назорат : 50 савол, 1-1,5 соатни ўз ичига олади. Бундан ташқари фаннинг йўналишидан келиб чиққан ҳолда ва талабалар даражасидан келиб чиққан ҳолда тест турлари, шакллари танланиши лозим. Тест турларини қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин. 1 . Эслаш, ёдда сақлаш, таниш каби психик жараёнларнинг боришини таъминловчи тестлар. Бу тестлар мустаҳкамлаш ва текшириш вазифасини бажаради. 2. Ўзлаштиришнинг репродуктив даражасини ўлчовчи тестлар. Бу тестда талаба ўз билимларини типовой яъни ўрганган ҳолатида

қўллай олиши талаб этилади. Б у тестларни ишлашда талаба тўрт хил психологик операцияни бажариши лозим: а) формулани эслаш; б) тенгликларни эслаш ; в ) шунга ўхшаш мисол ларни эслаш; г) мисолни эслаш. Бундай тест талабаларда билим, малака ва кўникмаларини баҳолашга ёрдам беради. Аммо бу тестда кўпроқ қўллай олиш назарда тутилади. Бундай тестлар ижодий фикрлаш даражасига таъсир этмайди ва уларни репродуктив тестлар деб аташ ўринли бўлади. 3 . Продуктив тест тури . Бундай тестни ечишда талабадан ижодий ёндашув талаб этилади. Бундай тестни ечиш учун талаба 5-6 та операцияни бажариши лозим. Бу тест мантиқий фикр юритишни ва изчилликни талаб этади . Бунинг учун ўқув жараёнида ечилган машқлардан бир оз бошқачароқ (нетиповой) вазифалар танлаб олиниши керак бўлади. 4. Изланувчан – ижодий тест тури . Маълумки ижод - бу қандайдир янги ечимни топишдир. Бунинг учун бу тестда стандарт бўлмаган вазифалар берилади. Бу мураккаб тест бўлиб, ижодни ривожлантиришда ва иқтидорли талабаларни танлаб олишда ишлатилади. Тестларнинг шаклига кўра ҳам бир қанча гуруҳларга ажратиш мумкин. 1. Ёпиқ тестлар . Бу тест шарт ёки сўроқ ва бир қанча жавоблардан тузилган бўлиб, биттаси тўғри жавоб ҳисобланади. Унинг ёпиқ тест дейилишига сабаб, талаба ўзининг тўғри жавобини бера

олмайди. У фақат мавжуд жавоблардан биттасини танлаши мумкин. Бундай тестларни тузишда юзакиликдан эхтиёт бўлиш керак ва жавоблар тузаётганда мантиқийлик ва таҳлилга асосланиши лозим. 2. Очи қ тестлар . Бу тестда шарт ва сўро қ берилади. Жавоб эса мустақил талаба томондан топилади. Бунда энг муҳим ўзак сўз тушириб қолдирилиши мумкин, ана шу ўзакда эса сўз топилиши лозим. 3. Муносибликни танлашга қаратилган тестлар . Бу тестлар ажратиш ва жой – жойига қўйиш каби операцияларни бажаришда ишлатилади. 4 . Изчилликни ўрнатишга бағишланган тест . Бунда тартибсиз берилган элементлар изчил кетма – кетликда жойлаштирилиб чиқиши керак. 4. Натижани баҳолаш ва ўзлаштириш даражасини аниқлаш Б.Блум таксономияси мавҳум тушунчаларни баҳолашда нималарга эътибор қаратиш лозим деган саволни ёритишга ёрдам беради. Агар ўқитувчи мавҳум тушунчаларни қўллаган бўлса Б.Блум таксономиясидан фойдаланиши мумкин. Таксономия тушунчаси ўзаро изчил алгоритмик боғланган тизимни билдиради. Ушбу таксономиядан ҳам баҳолаш жараёнида фойдаланиш мумкин. Б. БЛУМ таксономияси.

5 . Дастурли таълим Дастурлаштирилган таълим ўз мазмуни ва тузилишига ҳамда ма қ садига кўра жуда ани қ лаштирилган ма қ садли таълим тизимига ўхшашдир. Бу тизимда ҳам барча иш фаолияти охирги натижага қаратилган бўлиб, кичик-кичик қадамлар билан ўзлаштириш асос бўлиб хизмат қилади. Дастурлаштирилган таълим кўпроқ талабаларнинг имкониятларини ҳисобга олиш ва индивидуал ёндашиш йўналишига асос ҳозирлайди.

Дастурли таълимнинг асосий мазмуни шундан иборатки педагог бутун ўқув материалини бир неча қисмларга бўлиб чиқади. Бу билимлар соддадан мураккабга қараб жойлаштирилади. Ҳар бир қисм ҳақида тўла ахборот берилгач, ана шу қисмни ўзлаштирилганлик даражаси текшириб борилади. Барча талабалар ўзлаштириб олганликларига ишонч ҳосил қилишлари билан, иккинчи қисмга ўтилади ва бу билимлар ҳам мукаммал ўзлаштирилганлиги аниқлангач, ўқув материалини кейинги қисми ўрганилади. Дастурлаштирилган таълимнинг асосий вазифаси кичик-кичик қадамлар билан ўқув материалини талабаларга етказишдир ва бунда ўзлаштиришни доимий мониторинг остида кузатишдан иборат. Ҳар бир қадамни қай даражада ўзлаштиришини кузатиш ўзининг афзалликларига эга. Бунда талабалар ўқув материалини қайси қисмини чуқур ва қайси қисмини заиф ўзлаштирганлиги ҳақидаги маълумот ҳам дарҳол юзага чиқади. Ноаниқликлар ва тушунмовчиликлар ўз вақтида тўғрилаб борилади. Агар анъанавий дарсда фақат ўқув материалини ўрганиб бўлгандан кейингина мустаҳкамлашга ва текширишга эътибор берилса, дастурли таълимда ўқув материалини ўзлаштириш жараёнини ҳамма босқичлари назорат қилиб борилади. Дастурли таълим тушунчаси методикада 60- йиллардан бошлаб ривожлана бошлади. Аммо ҳанузгача кенг тарқалмаган. Чунки бу метод педагогдан кўп меҳнат ва ижод талаб этади. Ушбу методни ижобий томонлари шундан иборатки, ўқув материалини мантиқий бўлакларга ажратилиши билимларни системали ўзлаштиришга ёрдам беради. Ҳар бир босқичда ўзлаштиришни мониторинг қилиб борилиши эса ҳар бир талабани ўзлаштириш даражасини текшириб бориш ва вақтида тузатишлар

киритишга имкон беради. Биринчи қисмни эгалламай туриб, иккинчи қисмга ўтилмайди. Натижада янги мавзуни барча талабалар яхши ўзлаштирадилар. Талабага бўлган индивидуал ёндашув яхшиланади, чунки бунда ҳар бир талабанинг нафақат билими балки ўзига хос хусусиятлари ҳам намоён бўлиб боради. Талаба шахсини яхшироқ ўрганишга имкон туғилади. Ўқитувчи ва талаба ўртасида узвий алоқа ҳосил бўлади. Аммо бу методни ўзига хос камчиликлари ҳам бор. Бу усулни чегараланган миқдордаги талаба гуруҳи билан ишлаганда қўллаш мумкин. Ўқитувчидан назорат ва текшириш ишларини тузиш талаб этилади. Агар ўрганиладиган мавзу яхлит мараккаб боғламли мантиққа эга бўлса, уни босқичларга бўлиб ўрганиш ноўрин. Бу метод кетма- кет занжирли боғламга эга бўлган мавзуларда қўлланилиши яхши самара беради. Бу метод талабада кўпроқ эсда сақлаш, ахборотни ёдлаб олиш каби малакаларини ривожлантиради. Шунинг учун уни муаммоли таълим билан мувофиқлаштирган ҳолда қўллаш керак. Муаммоли таълимни кўпроқ семинар дарсларда ўтказиш дастурли таълимдан эса маърузаларда фойдаланиш қулай.

Похожие

Педагогик технологиялар

Малака ошириш тизимида ОУЮ укитувчиларининг касб билимлари ва куникмаларини янги педагогик технологиялар

Дидактик ўйинли технологиялар

Илғор педагогик технологиялар йўналишлари

Илғор педагогик технологиялар ва уларнинг турлари таълим тизимига педагогик технологияни татбиқ этишнинг зарурати