Адабий асарни бошқа санъат намуналари билан қиёслаш - Педагогиka - Рефераты

Адабий асарни бошқа санъат намуналари билан қиёслаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Адабий асарни бошқа санъат намуналари билан қиёслаш Режа: 1. Адабий асарни сценарий асосида ўрганиш. 2. Тахлилда санъатнинг бошқа турлари билан таққослаш.

"Таълим туђрисидаги" давлат конуни ва "Кадрлар тайёрлаш миллий Дастури" ўқитувчилар олдига таълим шаклида хам, мазмунида дам туб ислохотлар қилиш вазифасини қўйди. Жумладан, сунги йилларда дарсда ноанъанавий усулларга мурожаат қилиш кенг канот ез ди. Бундай усуллардан бири адабиёт дарсларида ўқувчиларни сцена рий тузишга ўргатишдир. Сценарий ўқитувчи томоницан хам, ўқувчилар томонидан хам тузилиши мумкин. Сценарий тузишда ўқитувчи урганилаётган асар мазмунигагина эмас, биринчи навбатда, мохиятига ўқувчилар диққатини жалб қилади, уларнинг адабий-назарий тушунчаларни ўзлаштириш даражасини назарда тутади. Негаки, адабиёт хақида муайян даражада билим олмасдан, асар гояси билан хаёт хақиқати ўртасидаги алокани фарқламасдан, тасвирланган воқеликка ёзувчи муносабатини англамасдан, ўқиганларни умумлаштириш кўникма ва малакасини эгалламасдан туриб, бадиий асар мохиятини тўла маънода тушуниб бўлмайди. "Биз, - деб ёзади филолог ва рухшунос олим А. Леонтьев, - бирор кишини сурат олдига ўтказиб қўйилса ёки кинозалга киритилса, у кўрганларини бирданига ва бир хилда тушуниб, ўзлаштириб олади, деб уйлаймиз. Бу - бутунлай хатодир. Третьяков галереясидаги суратлардан репродукция (нусха) кўчириб, мактаб деворига осиб қўйиш билан ўқувчиларни эстетик тарбиялаш бир хил тушунчалар эмас. Бу кино санъатига дам тегишлидир. (Бадиий адабиётга хам - С.М.). Хар қандай муомала-муносабатда бўлгани каби санъатга ёндошишда махсус учиш тақозо қилинади" 1 . Бундан шундай хулоса қилиш мумкинки, санъат асари юзаки муносабатни кўтармайди. Унинг тахлили назарий билимларга таянган холда олиб борилсагина мазмун-мохиятини тушуниш, хис этиш ва англаш осон кечади, натижада эстетик тарбиявий химмати янада ортади. Адабиёт назариясига оид билимлар ўқувчиларга шунчаки назарий маълумот 1 Леонтьев А. "Поэтический язык как способ обшения с искусством", "Вопросы литературы", 1973, № 6. -С. 101.

тарзида эмас, балки бадиий асар мохиятини тўђри ту шуниш, эстетик гўзаллигини хис этишга ўргатиш мақсадида берилади. Адабий-назарий тушунчаларни пухта ўзлаштирган ўқувчигина бадият сирлгини теран англайди. Бадиий сюжет, композиция, мавзу, конфликт, гоя, адабий қахрамон, тасвирий ифода воситалари туррисидаги тушунчалар сўз санъатининг узига хос хусусиятлари юзасидан тасаввур беришга каратилса, адабий анъаналар, оқимлар, ижодий методлар, адабий тур ва жанрлар хақидаги билимлар адабиётнинг тарихий тараққиёти, қардош халқлар адабиётлари билан алоқаси, ижтимоий эстетик мохияти бўйича умумлаштирувчи хулосага тайёрлайди. Хар бир асар кенг китобхонлар оммасини назарда тутиб ёзилса-да, уни тушуниш, муаллиф фикрларини қабул қилиш-қилмаслик, эстетик таъсирланиш хусусийлик касб этади. Масалан, Алишер Навоийнинг бирор хикояти ёки рубоийсини 5-синф ўқувчиси хам, катта ёшли киши хам ўқиши, ўрганиши мумкин. Лекин ўқувчи ундан ўзига яраша, катта ёшли киши ўзига яраша хулоса чиқаради. Ёки бир хил асарлар баъзи ўқувчиларда илик таассурот қолдирса, баъзиларга умуман ёқмаслиги мумкин. Аммо гап у ёки бу асарнинг ёқиш-ёқмаслиги ёхуд кимнинг қандай хулоса чиқаришида эмас, уни нечогли теран тушуниши устида кетяпти. Кузатишлар бадиий асар матни тагзаминидаги яширин маънони англашда адабий-назарий тушунчалар мухим дастуруламал бўлишидан далолат беради. Чўлпоннинг "Кеча ва кундуз" романи мутолааси бунинг ёрқин далилидир. Халкимизнинг ўтмишдаги маишати, турмуш тарзи тарих китобларидан яхши маълум. Лекин сюжет марказида шу хилдаги маълумотлар турган мазкур асар китобхонга бошқача таъсир қилади. Роман мутолааси жараёнида тарих китобларини укигандаги совуққонлик ўрнини чексиз хаяжон эгаллайди: Зеби билан Санталатнинг масъуд дамлари завқлантиради, Мирёқубнинг рухий изтиробларга тўла кечинмалари чуқур ўйга толдиради.

Ўқувчи бадиий асарнинг суз санъати сифатидаги ўзига хос қонуниятлари юзасидан етарли даражада назарий илимга эга бўлмаса, ро мандан олган таассуротлари шунинг билан чекланиб қолиши тайин. У асарда тасвирланган воқеа-ходисаларни, манзара-холатларни тўла билиши мумкин. Аммо ўша воқеа ходисалар, манзара-холатларнинг ўзаро сабабий бођланишларини, қандай ђоя илгари сурилаётгани ва муаллиф нуқтаи назарини дастур талаблари даражасида тушуниб етмайди. Мусика асарларига оид нотали матндан фарқли ўларок, поэтик матнда унинг Конунга мувофиқ ва тушунарли бўлишига қаратилган кўплаб белги ва ишоралар, кўрсатмалар бўлмайди. Лекин бу белги-ишоралар, кўрсатмаларнинг аниқлиги нота ёки иероглиф белгиларидан кам эмас. Ўқимишли киши уларни матннинг ўзидан топган каби жойига қўйиб ўқ ий билади. Тажрибалар шуни курсатдики, адабиёт назариясидан билим бериш адабий таълимнинг огрикли нукталаридан бирини ташкил этади. Амалда кулланиб келинган дарсликларда асарларнинг яратилиш тарихи, хаёт материалининг бадиий хақиқатга айланиши-йўл-йўлакай, юзаки ўргатилади. Айрим холларда бутунлай унутилади. Бадиий асарларда замон ва макон бирлиги хусусида маълумот берилмайди. Шеър тузилиши, тарихий поэтика хали хануз эътибордан четда қолиб келмқода. Матн устида мустақил ишлашга деярли ўргатилмайди. Натижада ўқувчилар ёзган мустақил ишларнинг 80 фоизи дарсликлардан Айнан кўчирилган булади. Бошқача айтганда, бадиий адабиёт намуналарини санъат асари нуқтаи назаридан бахолашга караганда педагогик тамойиллар асосида бахолаш устиворлик қилади. Бу эса, суз санъатининг ўзига хос хусусиятларини тан олмасликка, ундан чекинишга олиб келади. Натижада адабиётнинг эстетик тарбиявий мохияти йўққа чиқади. Кўпчилик мактабларда шеър ёдлаш ва ифодали ўқиш билан боглик кироатхонликка эътибор нихоятда суст. Хатто ўқитувчиларнинг узлари ифодали ўқишнинг уддасидан чиқолмайдилар Дастур ва дарсликлар адабиётнинг тасвирий санъат, тилшунослик, мусиқа,

эстетика, тарих, рухшунослик, кино санъати билан богликлиги етарли даражада ўз ифодасини топмаган. Тарихий мавзудаги асарлар тахлили тарих, экранлаштирилган асарлар тахлили кино санъати билан богланмаса, кузланган натижага эришиб булмагани каби, адабий қахрамонларнинг феъл-атвори, ўзаро зиддиятли муносабатлари хақида суз юритганда этика ва рухшунослик эришган ютуқларга таянилмаса, мурод хосил бўлмайди. Бизнингча, масалани шундай қўйиш керакки, ўқувчилар назарий билимсиз бадиий асарни тушуниш, тахлил қилиш мумкин эмаслигини англаб етсинлар. Бу яна шунинг учун хам зарурки, халқ таълими ўз олдидаги келажагимиз бўлган ёш авлодни баркамол кишилар килиб тарбиялаш вазифасини билим бериш воситасида амалга оширади. Биолог олимларнинг фикрича, билимли киши миясида ахборотлар куламининг кенглиги билангина эмас, балки мухим масаларни мустақил хал қилишга қодирлиги билан хам ажралиб туради. Ёшларни "мухим масалаларни мустақил хал қилишга қодир" кишилар қилиб тарбиялаш ватанимиз равнақини таъминлаш учун хар қачонгидан хам зарурдир. Бунга эришишда адабйётдан мустақил ишлар воситасида ўқувчиларнинг ўқув-билув кўникма ва малакаларини шакллантириш мухим омиллардан бўла олади. Бундай кўникма ва малакалар ўқувчида факат дарс жараёнида бевосита ўқитувчи рахбарлиги остида шаклланади деб тушуниш гўллик бўлар эди. Зеро, ўқувчи ўқитувчи иштирокида ўзлаштирган билимлар устида мустақил ишларни бажариш орқали қайта ишламас экан, улар тезда хотирадан ўчади. Адабиётдан мустақил ишлар асосида унга бериладиган вазифа ва топшириқлар туради. Демак, у маълум маънода ўзлаштирилган билим ва тушунчаларни такрорлаш орқали мустахкамлашга қаратилади. 1. Таълимнинг ноанъанавий усуллари деганда нимани тушунасиз? 2. Сценарий дарс тушунчасини қандай изохлайсиз? 3. Бадиий асарни кўпроқ санъатнинг қайси турлари билан таққослаб

ўрганиш мумкин? Ноанъанавий усуллар – одатдаги дарс усулларидан ўзига хослиги билан ажралиб турувчи таълим тури. Сценарий дарс – дарсларнинг олдиндан тузилган сценарий асосида уюштирилиши.

Адабиётлар С . Матчон . Мактабда адабиётдан муста қ ил ишлар . "Ў қитувчи ", Тошкент , 1997.

Похожие

Адабий асарни жанрий хусусиятларига кура урганиш

Адабиёт дарсларида кургазмалилик

Ўзбек тили дарсларида ёзувчиларнинг ҳаёти ва ижодини ўрганиш. Ўзбек тили дарсларида бадиий асар матни устида ишлаш. Ўзбек тили дарсларида бадиий асар таҳлили

Янги педагогик технология намуналари фанлар йуналиши буйича

Педагогика фанининг таркибий тузилиши методологик асоси ва бошқа фанлар билан муносабати