Suvda eruvchi vitaminlar - Пищевая технология - Рефераты

Suvda eruvchi vitaminlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.71484375 KB

Suvda eruvchi vitaminlar Reja: 1. B1 vitamini (tiamin) 2. B 2 vitamini (riboflavin) 3. B3 vitamini (pantotenat kislota) 4. PP vitamini (nikotin kislota)

Suvda eruvchi vitaminlarga B vitaminlar kompleksi, C, P vitaminlar riradi. B1 vitamini (tiamin) Bu vitamin tarkibida oltingugurt unsuri (yunoncha tionoltingugurt) mavjudligi bois u tiamin deb ataladi. U avvalambor asab tizimining faoliyati uchun zarur. Shuning uchun ham tiamin taqchilligida polinevrit (beriberi) kasalligi yuzaga keladi. U yana oqsillar, yog’lar, uglevod va suv almashinuvida qatnashuvchi fermentlar tarkibiga kiradi. B 1 vitamini donlarni murtagi va kepagida ko’p bo’ladi, kepagi to’liq ajratilgan yuqori navli unlardan tayyorlangan mahsulotlarda (non, makaron, harxil pishiriqlar va boshqalarda) tiamin kam uchraydi. Shuning uchun iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda yashovchi aholi orasida unga taqchillik katta, chunki ular kepagidan va po’stlardan obdon tozalab tayyorlangan taomlar bilan ovqatlanishadi. Tanada tiamin yetishmasligi dastlab xotiraning pasayishi, serjahillik, asabiylashish, uyquning buzilishi, ish qobiliyatining pasayib ketishiga olib keladi. Agar uning o’z vaqtida oldi olinmasa, oyoqlar qaqshab og’riydi, kishi yurganda tez charchab qoladi, kichik va katta boldir mushaklarida og’riq paydo bo’ladi, yurak qon tomirlari hamda me'da ichaklar faoliyati buziladi. Bunday belgilar ko’pchilikda kuzatiladi va uning sababi nimada ekanligi hammaga ham ma'lum emas. Bunday paytlarda, albatta, vrachga murojaat qilish kerak, lekin kundalik iste'mol taomlaringizni bir taxlil qilish ham muhimdir. Agar ular tiamin kam uchraydigan mahsulotlardan iborat bo’lsa, bilingki, asosiy sabab B 1 vitaminining taqchilligidadir. Yana shu narsaga e'tibor qilish kerakki, tiamin ishqoriy sharoitda juda tez parchalanadi va kislotali muhitga barqaror bo’ladi. Balki yegan taomlaringizda, B 1 vitamini yetarli bo’la turib, ovqat ishqorli bo’lsa ham yegan taomlaringizda u allaqachon parchalanib ketgan bo’ladi. Shu narsa aniqlanganki, bu vitamin kofe ta'sirida tez parchalanib ketar ekan. Agar odam ovqatida uglevodlar, ayniqsa, shirinliklar ko’p bo’lsa, B 1 vitaminiga ehtiyoj oshib ketadi. Kofe ichishni xush ko’radigan, ovqat o’rnida turli hil shirinliklar yeb yuradigan, yoshlarning oyoq og‘rig‘i, parishonxotirlik, asabiylashish, kayfiyat buzilishi kabi holatlardan shikoyat qilishi ko‘pincha shu sabablidir. Bunday ahvolni shirinliklarga o’ch yosh bolalarda ham teztez uchratamiz. Shuning uchun

ular ovqatida B 1 vitaminiga boy mahsulotlar bo’lishiga alohida e'tibor berish kerak. Tiamin yana yong’oq, dukkaklilar hamda cho’chqaning jigar, buyraklarida, xamir va pivo achitqisida ko’p uchraydi. Turli xil xastaliklar tufayli ko’p miqdorda doridarmonlar qabul qilish vujudning bu vitaminga nisbatan talabini ancha oshirib yuboradi. Shu bois davolanayotgan bemorlar ovqatida tiaminli mahsulotlarning serob bo’lishi maqsadga muvofiq. Bizning sharoitimizda yashaydigan mahalliy aholi ovqatida uglevod boshqalarnikidan ko’p bo’ladi. Asosan non va un mahsulotlari iste'mol qiladigan aholi orasida tiaminga bo’lgan talab ma'lumotnomalarda keltiriladigan me'yoriy ko’rsatkichlardan ancha yuqori bo’ladi. Gap shundaki, uglevodlar ko’p iste'mol qilinganda qonda pirouzum va sut kislotasi oshib ketadi, natijada ularning oksidlanish jarayonlari buzilib zararli ta'sir qiladi. Oqibatda yuqorida aytib o’tilgan noxushliklar yuzaga keladi. Bunday holatlarning oldi olinishida B 1 vitamini tengi yo’q darmondoridir. Shuning uchun ham ular ovqatida B 1 vitamini ko’proq bo’lishiga erishish qishloq joylarida asosiy vazifalaridan biri bo’lishi kerak. Aks holda kattakichik, ayoluerkaklar asabiylashadigan, ishtahasi, ish qobiliyati past, xotirasi kuchsiz bo’lib qoladi. Kundalik iste'mol taomlarida tiaminning talab miqdoridan kam bo’lishi ayol va erkaklarda jinsiy qobiliyatni pasaytirib yuboradi. Bu kamchilikni bartaraf qilish uchun har kuni 100 g yong’oq yoki endi unib chiqqan bug’doy va boshqa don maysalaridan, xamir va pivo achitqisidan, dukkaklilar donidan, hayvonlarning jigar, yurak, miya va buyraklaridan iste'mol qilish kifoya. 14-jadvalda tiamin uchraydigan mahsulotlar haqida ma'lumot keltirilgan. B 1 vitamini uchraydigan manbalar (100 g da mg hisobida) Mahsulotlar B 1 vitamini Mahsulotlar B 1 vitamini No’xat Loviya Soya Grechka yormasi Qora non 0,81 0,50 0,94 0,43 0,17 Bug’doy non Bug’doy kepagi Achitqi (xamirturush) Cho’chqa go’shti Mol jigari 0,23 0,75 0,60 0,52 0,30

Mol yuragi 0,36 B 2 vitamini (riboflavin) Bu vitamin ilk bor sutda topilgan, shuning uchun ham uni laktoflavin ham deb atashadi. U vujudda sodir bo’lib turadigan oksidlanish va qaytarilish reaksiyalarini tezlashtiruvchi fermentlarning kofermenti hisoblanadi. B 2 vitaminining etishmasligi natijasida bo’y o’sishdan qoladi. Og’iz bo’shlig’ining shilliq qavati yallig’lanadi, shuning uchun ham u o’sish vitamini deyiladi. Til terisi ko’z shilliq qavati ham yallig’lanishi mumkin, rangli ko’rish zaiflashadi. Bundan tashqari riboflavin taqchilligi kamqonlikka, soch to’kilishiga, teri yuzasining buzilishiga olib keladi. Uni ba'zan teri vitamini ham deyishadi. Chunki bu vitamin yetarli bo’lsa, teri silliq, yumshoq, yosh ko’rinadi. Riboflavin avitaminozi sut, qatiq mahsulotlarini kam iste'mol qiladigan Afrika, Janubiy sharqiy Osiyo xalqlari orasida tez-tez uchrab turadi. Agar bir kunda odam bir piyola sut ichib, bir oz suzma yeb tursa, bu vitaminga bo’lgan ehtiyoj qonadi. Issiq sharoitda jismoniy ish qiladigan va shu bois ko’p terlaydigan, mehnat qilish jarayonida ko’rish a'zolari zo’riqadigan odamlarning bu vitaminga bo’lgan ehtiyoji yuqori bo’ladi. Shuning uchun ham bizning serquyosh o’lkamizda ko’pincha mehnat faoliyati ko’p miqdorda ter ajralishini taqozo qiladigan kishilar iste'mol qiladigan oziq moddalarida riboflavin belgilangan me'yor darajasidan yuqori bo’lishi kerak. Riboflavin sut, pishloq, tuxum, jigar, buyrak, dukkaklilar, grechixa tarkibida mo’l bo’lib, yorug’likka juda chidamsiz, shuning uchun bu mahsulotlarni quyosh nurida qoldirmaslik, ya'ni qorong’u joyda saqlash lozim. B3 vitamini (pantotenat kislota) Pantotenat kislota qariyb barcha hayvon va o’simlik mahsulotlarida uchraydi, shuning uchun ham unga bunday nom berilgan, ya'ni yunoncha “pantion” – hamma yerda mavjud demakdir. Bu vitamin yetishmasa, tajriba o’tkazilgan hayvonlarda turli – tuman kasalliklar, jumladan o’sishdan to’xtash, tuklarning tushib ketishi, ichki sekretsiya bezlari faoliyati buzilishi va qon quyilishi, falajlanish, ishtahaning yo’qolishi va

boshqalar kuzatiladi. Odamda pantotenat kislotaning taqchilligi oyoq barmoqlarining tez-tez uvishib qolishiga, keyinchalik oyoq kafti va barmoqlarida kuchli kuyukchan og’riq paydo bo’lishiga olib keladi. Bunday o’zgarishlar moddalar almashinuvi jarayonida uglevod va yog’larning bir-biriga aylanish holatining buzilishidan kelib chiqadi. chunki V 3 vitamini bu holatni boshqarib boradigan fermentlar tarkibiga kiradi. Bu vitamin ba'zan umr uzaytiruvchi vitamin ham deyiladi, chunki u yetishmasa sochlar oqarib, terilar bujmayib, odam qarimsiq bo’lib qoladi. Bu vitamin quyosh nuriga ancha chidamli bo’lsada, ishqorli va kislotali muhitda tez parchalanib ketadi. Mol jigari, go’shti, baliq, tuxum va har xil donlar, dukkaklilar, rangli karam bu vitaminga ancha boy, u qisman yo’g’on ichak mikroflorasi tomonidan ham sintez qilinadi. PP vitamini (nikotin kislota) Nikotin kislota va uning amidlari kimyoviy modda sifatida uzoq vaqtlardan beri ma'lum bo’lsada, ularning pellagra kasalligini davolashda ishtirok qilishi bois vitaminlarga mansub ekanligi 1937 yilda aniqlandi. Bu moddalarning pellagrani tuzatuvchi xususiyati bo’lganligi uchun RR vitamini (italyancha – pellagrani – yo’qotuvchi) deb ham ataladi. PP vitamini yetishmasligidan terining quyosh tushib turadigan qismlari dag’allashib qoladi, oshqozon-ichak yo’lining shilliq qavati yallig’lanadi, asab hamda yurak-qon tomirlari tizimlarning faoliyati buziladi. Odatda bunday holatlar ovqatida makkajo’xori doni, uni ko’p ishlatiladigan aholi orasida tez-tez uchraydi. Bunday mahsulotlarda almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalardan triptofan juda kam bo’ladi. Mana shu aminokislotalar esa odam va hayvonlar vujudida nikotin kislotasini sintez qiladi. Shu bois ovqatda triptofan kam bo’lsa, tanada RR vitamini taqchilligi kuchayib, uning avitaminozi kelib chiqadi. PP vitaminiga bo’lgan ehtiyojni qondirishda sut, qatiqlardan yetarli miqdorda iste'mol qilish tavsiya etiladi. Bu mahsulotlar tarkibida aynan nikotin kislota bo’lmasada, triptofan mo’l bo’ladi. Shuni ham aytib o’tish joyizki,

triptofandan nikotin kislotaning sintezlanishi V 6 vitamini (piridoksin, adermin) ishtirokisiz bo’lmaydi. Shuning uchun ham pellagra kasalligi faqat RR vitamini yetishmasligidan emas, balki B 6 vitamini kamligi tufayli ham yuzaga keladi. Bu holat uni davolashda hisobga olinishi shart, ya'ni bemorlar ovqatini nikotin kislotasi bilan boyitishda bir yo’la B 6 vitamini serob mahsulotlaridan qo’shib berishi lozim. Bu vitamin organizmda to’qimalar nafas olishini ta'minlaydigan oksidlanish va qaytarilishi jarayonlarida qatnashuvchi fermentlar va kofermentlar tarkibiga kiradi. Tiriklik asosini tashkil qiluvchi almashinuv jarayonlari, ya'ni glikoliz, fotosintez, uglevod, lipidlar almashinuvi, aminokislotlarning dezaminlashuvi, yuqori quvvatli bog’lar sintezlanishi ular ishtirokisiz o’tmaydi. PP vitamini ancha barqaror bo’lib, yorug’lik va kislorodga chidamli. Unga talab bir kecha-kunduzlik 20-25 mg bo’lib, bu ko’rsatkich odatda har xil zo’riqtiruvchi omillar (kuchli his-hiyajon, jismoniy harakat va boshqalar) ta'sir etganida hamda me'da-ichak va yurak-qon tomirlari xastaliklari davrida oshadi. Bundan tashqari, kundalik ratsionda meva-cheva, sabzavotlar, sut, qatiq kam bo’lib, iste'mol qilinadigan mahsulotlar asosan kraxmaldan tashkil topgan bo’lsa ham PP vitaminiga ehtiyoj ancha yuqori bo’ladi. Qishloqlarda istiqomat qiladigan aholi ovqatida kraxmal miqdor jihatdan eng yuqori turadi. Non va un mahsulotlarini iloji boricha kepagidan ajratib iste'mol qiladilar. Avval ham aytib o’tganimiz singari B guruhga kiruvchi barcha vitaminlar donlarning, jumladan, bug’doyning ham kepagida ko’p bo’ladi. shu bois nikotin kislota va uning amidlariga tanqislik bo’lmasligi uchun kepagi bilan tayyorlangan ovqatga (masalan, bug’doy yormasi) suzma qo’shib yoki ismaloqli nonning qatiq bilan iste'mol qilinishi ayni muddao bo’ladi. B6 vitamini (piridoksin, adermin) Bu guruh vitaminlariga kiruvchi piridoksin oziq-ovqat mahsulotlarida ko’p uchraydi, shuning uchun odamda bu vitamin taqchilligi kam bo’ladi. U sholi kepagida, no’xat va loviyada, kartoshkada, karam, sabzi, har xil achitqilarda, hayvonlarning jigari, go’shti va buyraklarida, tuxum sarig’ida serob bo’lib, bu mahsulotlardan tayyorlangan ovqatlar iste'mol qilish bilan odamda unga bo’lgan

ehtiyoj to’liq qonadi. Lekin mehnat faoliyati og’ir jismoniy ish bilan bog’liq kishilarda, ruhiy, hissiy zo’riqishlarda, kasalliklar tufayli ko’plab antibiotiklar qabul qilinganida piridoksinga bo’lgan talab bir muncha oshadi. B 6 vitamini aminokislotlar o’zlashtirilishini ta'minlaydigan ferment tarkibiga kiradi, u yetishmasligidan tanada oqsillar hosil bo’lishi pasayib ketadi. Piridoksin ishtirokida aminokislotalarning bir turdan ikkinchisiga aylanishi juda muhim jarayon bo’lib, bu holat tanada tegishli oqsillar sintez bo’lishi uchun aminokislotlar zahirasini yaratadi. Shuning uchun ham bu vitamin yetishmaganida zarur oqsillar taqchilligi tufayli u yoki bu kasalliklar kelib chiqadi. B 6 vitamini avitaminozi yana teri kasalligi–dermatitni keltirib chiqaradi hamda u tiamin va riboflavin qabul qilish bilan tuzalmaydi. Qachonki bunday kasallikka chalingan kalamushlar ovqatiga jigar, achitqi, sholi kepagi qo’shib berilganida ular tuzalishgan. Keyinchalik bu mahsulotlardan dermatitni davolaydigan modda ajratib olinib (1938 y.), unga V 6 vitamini yoki piridoksin-adermin degan nom berilgan. Piridoksin me'da-ichak tizimida sintezlanishi ham mumkin degan fikr bor, chunki vujuddan ajralgan piridoksin parchalanish hosilalari uning ovqat bilan qabul qilinishiga qaraganda bir oz ko’p bo’lar ekan. B9 vitamini (folat kislota yoki bs vitamini) B 9 vitaminining B s vitamini deb nomlanishi ilk bor uning jo‘jalarda olib borilgan tajribalarda ochilganidir ( inglizcha -|” chicken ” - jo‘ja ). Bu vitaminning yana folat kislota deyilishiga sabab uning ismaloq yashil barglaridan (lotincha “folium” - barg) ajratib olinganidir. Qoqi, yalpiz, qichitqi o‘t, dostorbosh kabi boshqa o‘simliklarning yashil barglarida ham mo‘l bo‘ladi, lekin qurigan bargda, ayniqsa quyosh nuri ostida quritilgan bo‘lsa folat kislota uchramaydi. Quritilgan, qaynatilgan o‘simliklar mahsulotlari tarkibida birgina folat kislota emas, balki boshqa vitaminlar ham juda kam bo‘ladi. shuning uchun o‘simliklarning mevalarini, barglarini va boshqa qismlarini iloji boricha “tirik”ligicha iste'mol qilishga intilish kerak. Shunda vujudning aksariyat vitaminlar va ma'danli moddalarga bo‘lgan ehtiyoji qondirilib, dorixonalardagi

darmondorilaga hojat qolmaydi (albatta og‘ir avitaminozlarga mubtalo bo‘lganlar bundan mustasno). Tajribalarda shu narsa aniqlanganki, agar jo‘jalar ovqatidan folat kislota umuman olib tashlansa, ular o‘sishdan to‘xtab, qoni kamayib ketar ekan. B 9 vitamini bevosita qon hosil bo‘lishida ishtirok qilganligi uchun ham uni ayrim manbalarda antianemik vitamin deb yuritishadi. Ovqatlanish qoidalariga rioya qilib borilsa, bu vitaminning avitaminozi kam uchraydi. Yana u ichak mikroflorasi tomonidan ham sintez qilinadi. Agar ichaklarning faoliyati yomonlashib folat kislota qonga o‘tmay qolsa, odamda kamqonlik, ya'ni anemiya yuzaga keladi. Bundan tashqari B 9 vitamini avitaminozi hazm a'zolari, jigar vazifasining buzilishi va himoya qobiliyatining pasayishi bilan ham ifodalanadi. Folat kislota taqchilligidan xastalikka uchraganlarda asabiylashuv, uyqusizlik, tez charchash, parishonxotirlik alomatlari uchraydi. Folat kislota yangi hujayra va to‘qimalar hosil bo‘lishida, jumladan, qizil qon tanachalarining yuzaga kelishida faol qatnashadi, agar u yetishmasa eritrotsitlar yetilmaydi, natijada kamqonlik paydo bo‘ladi. B 9 vitaminining tabiiy manbalariga ismaloq va yuqorida aytib o‘tilgan o‘simliklarning yashil barglari, pomidor, sabzi, lavlagi, rangli karam, dukkaklilar, donli o‘simliklar, hayvonning jigari, go‘shti, baliq va tuxum kiradi. Odamda unga bo‘lgan kecha-kunduzlik ehtiyoj o‘rtacha 200 mg, ko‘p jismoniy mehnat qiladiganlar, har xil stress holatlarda faoliyat ko‘rsatadiganlarda hamda homilador, emizikli onalarda bu miqdor 400 mg va undan ham ko‘proq bo‘lishi mumkin. B12 vitamini (kobalamin, antianemik vitamin) Bu vitamin kamqonlikni davolovchi, ya'ni antianemik xususiyatga ega bo’lib, aksariyat hayvon mahsulotlarida, ayniqsa, qora mollar va jo‘jalarning jigarida mo’l bo‘ladi. SHuning uchun ayrim xalqlar qadim zamonlardan boshlab kamqonlikni davolashda jigardan muvaffaqiyatli ravishda foydalanib kelishgan. U yana tuxum sarig’ida, buyraklarda ancha miqdorda uchraydi, qatiqda mikroflora faoliyatidan hosil bo’lib turadi.

Amerikalik olim V.B. Kasl odamlarda kamqonlikni davolar ekan, ushbu kasallikning kelib chiqishi ikkita omilga, ya'ni ichki va tashqi omillarga bog’liq degan muhim xulosaga keldi. Ichki omil shundayki, agar odam me'da shirasida xlorid kislota miqdori kamayib ketsa, B 12 vitaminining ichak devorlaridan qonga o‘tishini ta'minlaydigan maxsus tashuvchi oqsil modda hosil bo‘lmas ekan. Tashqi omil esa iste'mol taomlarida B 12 vitamini mavjud oziqlarning bo‘lmasligi yoki juda kamligi bilan ifodalanadi. Bunday holat ko‘pincha faqat o‘simlik mahsulotlari bilan oziqlanadigan odamlarda uchraydi. Kobalaminning taqchilligi birinchi navbatda iliklarning qon ishlab chiqarishiga salbiy ta'sir qiladi. Mana shu ikkala omil tufayli yuzaga keladigan kamqonlilik ancha xavfli. Bunday odamlarda asab tizimi faoliyati buzilib, u tez achchiqlanadigan, jahldor, tez charchaydigan bo‘lib qoladi. Bu vitaminga bo‘lgan kecha-kunduzlik ehtiyoj 0,001 mg bo‘lib, oqilona ovqatlanish qoidalariga rioya qilib yurilsa, uning avitaminozi juda kam hollardagina sodir bo‘lishi mumkin. Aytib o‘tish joyizki, Respublikamizning janubiy viloyatlarida xotin-qizlar, ayiqsa, homilador va sut emizuvchi onalar orasida bu kasallikka chalinganlar ko‘p bo‘ladi. Aynan ana shularda oqilona ovqatlanish turli sabablarga ko‘ra buziladi. Ko‘pincha qishloq sharoitida ma'lum iqtisodiy qiyinchiliklar tufayli kamqonlilikning yuzaga kelishida ham ichki va tashqi omillar o‘rin egallagan bo‘ladi. ikkinchi tomondan, B 12 vitaminining qaysi mahsulotlarda ko‘pligini va ular qanday iste'mol qilinsa tarkibidagi foydali moddalar to‘liq saqlanib qolinishini tasavvur qila olmaydiganlar ham aholi orasida ko‘p. Haftasiga bir yoki imkon borida ikki marta mol va tovuq jigarini turli ko‘katlar bilan iste'mol qilish bu vitamin avitaminozini oldini olishda, kamqonlilik ehtimolida qutulishida muhim ahamiyat kasb etadi. C vitamini (askorbin kislota) Bu vitaminning biologik xususiyatlari, ahamiyati juda ko‘p qo‘llanmalarda, darsliklarda qayd qilingan. Quyida biz bu vitaminsiz har xil yuqumli kasalliklardan himoyalanish qiyinligi, boshqa manbalarda kam yoritilgan

kishi sog‘ligini muhofaza qilishdagi o‘rni, oziq - o vqat mahsulotlarida qanchadan uchrashi va boshqa ayrim xususiyatlari haqida to‘xtalamiz. Odamning bu vitaminga talabi turlicha bo‘lib, u har bir vujud xususiyatlariga bog‘liq. Ayniqsa odam har xil kasalliklarga chalinganda unga bo‘lgan talab oshib ketadi. Sog‘lom bo‘lish uchun kuniga 80-100 mg dan 200 mg gacha S vitamini kerak bo‘lib, yuqumli kasalliklar bilan og‘riganda esa bu ko‘rsatkich 1000 mg gacha oshadi. Uni tabiiy mahsulotlardan qancha olishni bilish uchun 15-jadvalda kundalik ishlatiladigan oziqovqat mahsulotlarida bu vitamin miqdori haqida ma'lumot keltiramiz. Oziq - ovqat mahsulotlarida askorbin kislota miqdori (100 g da mg) 15-jadval Mahsulotlar Askorbin Kislota Mahsulotlar Askorbin kislota Karam Kartoshka Bosh piyoz Sabzi Bodring Qalampir Lavlagi Rediska Pomidor Sarimsoq Ismaloq Tarvuz Qovun Na'matak Mol jigari 45,0 20,0 10,0 5,0 10,0 15,0 10,0 25,0 25,0 10,0 55,0 7,0 20,0 650,0 39,0 Oshqovoq Gilos Nok Shaftoli Anor Olma Apelsin Limon Mandarin Uzum Chakanda Qora smorodina Qo‘ziqorin (quritilgani) 8,0 15,0 5,0 10,0 4,0 16,0 60,0 40,0 38,0 6,0 200,0 200,0 150,0 15- j advalda ko‘rsatilgan mahsulotlardan tashqari askorbin kislotasi har xil ko‘katlarda ham (petrushka, ko‘k piyoz va boshqalarda) mo‘l bo‘ladi. Kasalliklar tufayli antibiotiklar, boshqa doridarmonlar teztez qabul qilib turadiganlar, har xil stress omillar (ruhiy - hissiy zo‘riqishlar, og‘ir jismoniy ish, uzoq muddatli juda sovuq yoki issiq haroratga duch kelish va boshqalar) ta'siriga uchraydiganlar, kalb o sa va shunga o‘xshash dudlangan mahsulotlarni sevib iste'mol qiluvchilar transport qatnovi ko‘p bo‘ladigan yo‘llar atrofida yashaydiganlar, xomiladorlikka qarshi preparatlar oladiganlarda bu vitaminga

bo‘lgan ehtiyoj ancha oshadi. Chekuvchilarda ham askorbin kislotaga ehtiyoj ancha katta, kuniga 1 pachka sigaret chekuvchilar uchun C vitaminiga bo‘lgan me'yor talabi 20% oshirilishi kerak. Ma'lumki, C vitamini yetishmasligidan tish milklari tez qonaydigan bo‘lib, singa kasalligi yuzaga keladi, tishlar tushib ketadi, odam charchaydigan bo‘lib qoladi va mehnat qilish qobiliyati pasayib ketadi va har xil kasalliklarga tez chalinadi. Keyingi paytlarda vitaminning davomli yetishmasligi rak (saraton) kasalligiga olib kelishi haqida fikrlar paydo bo’ldi. Bu haqida yaponiyalik olim K.Nishi iste'mol taomlarida askorbin kislotasining uzluksiz yetishmasligi rakka olib keluvchi 3 ta sababdan biridir, deydi. C vitamini shamollashning oldini olish va davolashda samara beradi. Doktor Laynus Poling o‘zining “C vitamini va shamollash” kitobida kuniga bu vitamindan 15 g qabul qilib turish shamollashdan saqlaydi deb yozadi. Buning uchun, eng yaxshisi, na'matak kabi S vitaminiga boy mahsulotlardan ko‘proq iste'mol qilish kerak. Agar yegan ovqatimiz asosan qaynatilgan va qovurilgan mahsulotlardan iborat bo‘lsa, meva chevalar, ko‘katlar kam iste'mol qilinsa, teztez shamollash va yuqumli kasalliklar bilan og‘rishning sabablaridan biri shundadir. C vitaminining yetarli miqdorda iste'mol qilib turilishi ichaklardan temir moddasining qonga so‘rilishini yaxshilaydi va shu yo‘l bilan kamqonlikning oldini olish mumkin. C vitaminining yana bir foydali xususiyati shundan iboratki, u hujayra va to‘qimalardagi hayotiy jarayonlarni buzib tashlaydigan erkin radikallarni zararsizlantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Bu radikallar ekologik muhitning yomonlashuvi bois (havo va suvning, oziq – ovqat mahsulotlarining turli xil zararli kimyoviy moddalar bilan arlashtirilishi va boshqalar) kishi tanasida ko‘payib bormoqda, odamlar tez keksayib, erta ishga yaroqsiz bo‘lib qolmoqda. Shuning uchun sog‘lom odam ham har kuni kamida tarkibida 200 – 300 mg askorbin kislotasi bor mahsulotlardan iste'mol qilib turish kerak. Askorbin kislotasi mahsulotlarni termik qayta ishlash natijasida parchalanib ketadi. Shuningdek, muzlagan va uzoq vaqt ochiq havoda saqlangan mahsulotlarda ham u ancha kamayib ketadi. Olma uzilganidan 6 – 7 oy o‘tishi bilan o‘zidagi S vitaminining 50% ini yo‘qotadi.

Ko‘pgina qo‘llanma va tavsiyalarda C vitaminining miqdori halqaro birlikda (ME) beriladi. Uning milligrammlardagi ekvivalent miqdorini aniqlash uchun halqaro birlikdagi sonni 20 ga bo‘lish kerak, masalan, 1000 ME dagi C vitamini 50 mg ga teng (1000 ME : 20 = 50 mg). C vitamini tanada zaxira holda to‘planmaydi, shuning uchun tarkibida askorbin kislotasi mavjud oziq – ovqat mahsulotlarini har kuni tegishli miqdorda iste'mol qilib turish kerak. H vitamini (biotin) Bu vitamin terining me'yoriy faoliyati uchun zarurdir. U oziq ovqat mahsulotlarida, ayniqsa mol jigarida, tuxum sarig‘ida, achtqilarda, gulkaramda,no‘xatda, shokoladda ko‘p bo‘ladi. Biotin yetishmaganida teri qipiqlanib, sochlar tushib ketadi. Ichaklar mikroflorasi me'yorida bo‘lsa, bu vitamin kerakli miqdorda sintez qilib turiladi va unga bo‘lgan ehtiyoj to‘liq qonadi. Biotinni birinchi marta tuxum sarig‘idan Kyogl degan olim ajratib olgan. Xom tuxum oqida esa avidin degan glikoprotid biotin bilan birlashib ichaklardan qonga so‘rilmaydigan biotin – avitin komleksini tashkil qiladi, natijada bu vitaminga nisbatan taqchillik vujudga keladi. Ba'zi kishilar tuxumni xomligicha ichini xush ko‘rishadi,buning xavfli tomoni, aytilganidek, H avitaminozini keltirib chiqarishidir. Surunkasiga ko‘p miqdorda xom tuxum ichilaversa, oziq moddalar bilan qabul qilingan va ichaklar mikroflorasi tomonidan sintezlangan biotin to‘lig‘icha biotin – avitin kompleksiga aylanib, H avitaminozi paydo bo‘ladi. Biotinga bo‘lgan kecha – kunduzlik talab 0,01 mg atrofida. P vitamini (sitrin) Bu vitaminga bir qator uyg‘unlashgan birikmalar kiradi, shularning ichida odam uchun muhimi sitrin va rutinlardir. Ular kapillar qon tomirlarining mustahkamligini ta'minlaydi. P vitaminining yetishmasligidan qon tomirlarining shikastlanishi tufayli qon oqishi (bavosil, bachadondan qon ketishi va boshqalar) kuzatiladi. Odam tez charchaydigan bo‘lib qoladi, oyoqlarda og‘riq paydo bo‘ladi. Uning avitaminozi ko‘pincha C vitamini yetishmasligi bilan birga uchraydi. Lekin bunday paytlarda faqat C vitaminini qabul qilish kapillar qon tomirlari

yorilishini tuzatmaydi. Shuning uchun bir yo‘la P vitamini bo‘lgan mahsulotlarni ham qabul qilish lozim. U na'matak, qora smorodina, uzum va turli xil ko‘katlarda (petrushka, salat, shivit, kashnich va boshqalarda) ko‘p bo‘ladi. Bu vitaminga bo‘lgan kecha-kunduzlik talab 35-50 mg. Adabiyotlar: 1. Битти А.Д. Диагностические тесты в гастроэнтерологии: Пер с англ.- М.:Медицина, 1995.-224 с. 2. Бузник И.М. Энергетический обмен и питание. М., 1978. 3. Витебский Я.Д. Питайтесь рационально. Курган, 1991. 4. Габи Хаубер-Швенк, Михаэль Швенк Питани e . Atlas . Москва 2004. 183 с. 5. Гистология: учебник: Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина и др., под ред Афанасьева Ю.И.- М.: Медицина, 1989. 6. Гогулан М. Законы здоровья. М., 1998. 7. Горшков В.А., Жигалова Т.Н. Внутрижелудочный протеолиз при хроническом гастрите: Развитие идей В.Х. Василенко в современной гастроэнтерологии. -М., 1993. 8. Гроздова Т.Ю., Черненков Ю.В. Актуальные вопросы детской гастроэнтерологии «Желудочное кислотообразование (методы исследования, клиническое значение, коррекция терапии)» - Учебно- методическое пособие. - Саратов, 1998.

Похожие

Yog’da eruvchi vitaminlar

Vitaminlar va ma’danli moddalar

Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish kimyosi tarkibi va jarayonlar taom tayyorlashning kimyoviy asoslari

Vitaminlar, mineral moddalar va suvning odam organizmi uchun ahamiyati

Pishloq tayyorlash texnologiyasi