Pishloq tayyorlash texnologiyasi - Пищевая технология - Рефераты

Pishloq tayyorlash texnologiyasi

Загружено в:

05.05.2023

Скачано:

0

Размер:

187 KB

Pishloq tayyorlash texnologiyasi Reja: 1. Pishloqlarning ozuqaviy qiymati va guruhlanishi. 2. Qattiq shirdon pishloqlarni ishlab chiqarish texnologiyasi. 3. Namokopli pishloqlarni ishlab chiqarish texnologiyasi. 4. Eritilgan pishloqlar tayyorlash texnologiyasi.

Pishloqlarning ozuqaviy qiymati va guruhlanishi Qadimgi Gretsiyaning taniqli varchlaridan Gippokrat “Parhez mahsulotlari haqida” kitobida pishloqlar kuchli, issiqlik beruvchi, to`yimli mahsulot ekanligini qayd etadi. Ma`lumki, Gippokrat maktabi vrachlari bu fikrni nafaqat o`zlarining kuzatishlari asosida, balki o`zidan oldingi allomalarning tajribalari va xalq zakovitidan kelib chiqqan holda bildirganlar. Hozirgi zamonda pishloqlar faqatgina sog`lom odamlar uchun foydali mahsulot hisoblanmasdan, balki ba`zi kasalliklarda ishlatiladigan parhez mahsulotlari ham hisoblanadi. Qadimgi zamon allomalarining fikrini hozirgi zamon usullari yordamida aniqlab olingan tadqiqot natijalari ham tasdiqlaydi. Pishloqlar yuqori darajadagi ozuqaviy qiymatga egadir. Pishloq-larni sutlarning oqsil-yog` konsentratlari deb ham aytiladi. Buning sababi shundaki, pishloqlar oqsilga va yog`larga boy mahsulotlar qatoriga kiradi. Pishloqlarning kimyoviy tarkibi oziq-ovqat mahsulotlarining kimyoviy tarkibi haqidagi ma`lumotnoma asosida 1-jadvalda keltirildi. Bu jadval ma`lumotlaridan ko`rinib turibdiki, pishloqlar tarkibida oqsil miqdori 2030, yog`lar miqdori esa 25-33 foizni tashkil etar ekan. 1-jadval Pishloqlarning kimyoviy tarkibi № Пишлоқларнинг номлари Сув Миқдори, % Оқсил Ёғ Углеводлар Орган ик кисло та Куллак- тоза саха- роза 1. Голландский 39,5 26,8 27,3 - - 2,2 4,2 2. Российский 40,0 23,4 30,0 - - 2,0 4,6 3. Советский 35,9 25,3 32,2 - - 2,6 4,0 4. Швейцарский 36,4 24,9 31,8 - - 2,8 4,1 5. Эстонский 41,0 26,0 26,4 - - 2,2 4,2 6. Ярославский 39,5 26,8 27,3 - - 2,2 4,2

7. Латвийский 41,8 23,6 28,1 - - 2,0 4,5 8. Литовский 50,0 29,0 15,0 - - 2,0 4,0 9. Пошехонский 41,0 26,0 26,5 - - 2,2 4,3 1 0. 11. 1 2. Чеддер 36,4 24,9 31,8 - - - - 2,8 2,2 2,7 4,1 4,1 6,6Дорогобужский 46,7 16,7 30,3 - Рокфор 40,4 20,0 30,3 - Номокопли пишлоқлар 1 3 1 4 Бринза (сигир сутидан) 52,0 49,0 17,9 20,1 25,5 - - - 2,0 8,0 8,0Бринза (қўй сутидан) 14,6 - 2,9 Эритилган пишлоқлар 1 5 Новий 40-ёғлиликда 52,0 23,0 19,0 - - 2,0 4,0 1 6 Колбасний дудланган 52,0 23,0 19,0 - - 2,0 4,0 Pishloqlarning oqsil va yog`larga boy mahsulot ekanligini boshqa oqsilli, yog`li mahsulotlar bilan qiyoslaganimizda ham ko`rish mumkin bo`ladi. Pishloqlarning oqsil va yog` bo`yicha qiyosiy tavsifi 2-jadvalda keltirilgan. 2-jadval Pishloqlarning oqsil va yog` bo`yicha qiyosiy tavsifi Маҳсулотнинг номи Миқдори, 100 г маҳсулотда г ҳисобида Оқсил Ёғ Советский пишлоғи 21 30 Чўчқа гўшти (семиз) 13 36 Ярим дудланган колбаса 13,5 35 Қўй гўшти (1 категория семизликда) 14 16 Товуқ гўшти 17 12 Эритилган пишлоқ 18 18 Товуқ тухуми 10,6 11 Keltirilgan jadval ma`lumotlaridan ham ko`rinib turibdiki, pishloqlarda oqsil va yog` miqdori boshqa mahsulotlardagiga nisbatan birmuncha ko`p ekan.

Pishloqlar faqatgina oqsil va yog`ga boyligi bilan emas, balki bu moddalarning inson organizmida yaxshi hazm bo`lishi bilan ham ajralib turadi. Pishloqlardagi oqsil va yog`larning inson organizmida hazm bo`lishi 95-97 foizni tashkil etadi. Pishloqlar oqsil va yog`larga boyligi sababli ham yuqori energiya beruvchi manba hisoblanadi. 100 g pishloqning energiya berish qobiliyati ularning xillariga qarab 250 dan 400 kilokaloriyagacha bo`ladi. Pishloqlar ozuqaviy qiymatga ega bo`lib qolmasdan yuqori darajada biologik qiymatga ham egadir. Pishloqlarning biologik qiymati ular tarkibiga kiruvchi aminokislotalar, vitaminlar va foydali mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqariladigan fermentlar miqdori bilan ham o`lchanadi. Ma`lumki, sut oqsili aminokislota tuzumi bo`yicha to`liq qiymatli oqsillar hisoblanadi. Shu sababli, pishloqlar oqsili ham to`liq qiymatli oqsil bo`lib, ular triptofan, lizin, metionin kabi noyob aminokislotalarga boy hisoblanadi. Pishloqlar vitaminlarga ham boy mahsulotdir, sutlarni pishloqlar olish uchun qayta ishlash jarayonida sutdagi deyarlik hamma yog`da eruvchi vitaminlar pishloqlarga o`tadi. Suvda eruvchi vitaminlarning ma`lum qismi pishloq olish jarayonida zardob bilan chiqib ketsada, pishloqlarning yetilish jarayonida ba`zi bir sut kislotasi bakteriyalari yordamida ular qaytadan sintez bo`ladi. Shu sababli pishloqlarda yog`da eruvchi vitaminlar bilan bir qatorda suvda eruvchi vitaminlar ham uchraydi. Pishloqlarda suvda eruvchi vitaminlardan В 1 , В 2 , В 12 vitaminlari bo`ladi. Pishloqlar mineral moddalarga boyligi bilan ham ajarlib turadi. Mineral moddalarning umumiy miqdori pishloqlarda o`rtacha 4% ni tashkil etadi. Pishloqlar asosan kalsiy va fosforning asosiy manbai hisoblanadi. Ma`lumki, katta yoshdagi odamlar uchun kalsiyning bir kunlik iste`mol normasi 0,8-1 grammni tashkil etadi. 100 g pishloq tarkibida o`rtacha 1 g kalsiy bo`ladi. Demak, 100 g pishloq iste`mol qilgan kishi organizm uchun bir sutkada zarur bo`lgan kalsiyni olar ekan. Pishloqlar boshqa mahsulotlarga nisbatan fosforga boyligi bilan ham ajralib turadi. 100 g pishloqda fosforning miqdori 0,4-0,6 grammni tashkil etadi. Bu esa

inson organizma uchun 1 sutkada zarur bo`lgan fosforning taxminan 1/3 qismini tashkil etadi. Pishloqlar yuqori ozuqaviy qiymati ega bo`lgan mahsulot bo`lishi bilan bir qatorda, parhezlik xususiyatlariga ega bo`lgan va ba`zi kasalliklarda davolash sohalarida ishlatilishi mumkin bo`lgan qimmatli oziq-ovqat mahsuloti hisoblanadi. Pishloqlarning guruhlanishi Tovarshunoslikda pishloqlarni guruhlaganda sutni va quyqani qayta ishlashning toxnologik usullari va pishloqlar yetilishida qaysi tur mikroorganizmlar ishtirok etishi hisobga olinadi. Ba`zi bir pishloqlarning guruhdagi joyini aniqlashda ta`m va boshqa ko`rsatkichlari ham asos bo`lib xizmat qiladi. Sutni ivitish usuliga qarab pishloqlar shirdon pishloqlari va nordon ishloqlarga bo`linadi. Sanoatda ishlab chiqarilayotgan pishloqlarning ko`pchiligi shirdon pishloqlari toifasiga kiradi. Bu xil pishloqlarni tayyorlaganda sutni ivitish uchun shirdon fermentlaridan foydalaniladi. Nordon pishloqlar tayyorlashda esa sut sut kislotasi ta`sirida ivitiladi. Nordon pishloqlar shirdon pishloqlarga nisbatan kam miqdorda ishlab chiqariladi. Shirdon pishloqlari o`z navbatida 5 guruhga bo`linadi. Shulardan to`rttasi, ya`ni qattiq, yarim qattiq, yumshoq, namakopli pishloqlar natural pishloqlar va beshinchisiga esa qayta ishlangan pishloqlar deb yuritiladi. Tarkibidagi yog`ning quruq moddaga nisbatan hisoblangan miqdoriga qarab pishloqlar 50 % yog`lilikdagi va 45 % yog`lilikdagi pishloqlarga bo`linadi. Keyingi yillarda 30 va 20 % yog`lilikdagi pishloqlar ishlab chiqarishga ham alohida e`tibor berilmoqda. Shu bilan pishloqlarni ham parhez maqsadlarda ishlatishga imkoniyat tug`diriladi. Har bir pishloq donasining massasiga qarab pishloqlar katta massali va kichik massali pishloqlarga bo`linadi. Masalan, katta massali pishloqlar turkumiga

Shveytsariya, Rossiya va boshqa tur pishloqlarni kiritish mumkin. Kichik massali pishloqlardan gollandiya turkumiga kiruvchi pishloqlarni ko`rsatish mumkin. Qattiq shirdon pishloqlarni ishlab chiqarish texnologiyasi Pishloqlar ishlab chiqarishda xom ashyoning sifatiga alohida e`tibor qaratiladi. Pishloq ishlab chiqarish uchun qo`llaniladigan sut nafaqat kimyoviy tarkibi bo`yicha tegishli me`yorlarga javob berishi kerak, balki foydali mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun zarur bo`ladigan moddalarvitaminlar, fermentlar, peptidlar, erkin aminokislotalar, mikroelementlar bo`yicha ham to`liq qiymatli bo`lishi kerak. Sut tarkibida hayvonlarni davolashda qo`llaniladigan antibiotiklarning ham qoldig`i bo`lmasligi kerak. Bundan tashqari shirdon fermenti yordamida sutni ivitganda zich quyqa hosil bo`lishi kerak. Ana shu talablarga to`liq javob beradigan sutni pishloq ishlab chiqarishga yaroqli sut deb hisoblanadi. Quyida pishloq ishlab chiqarish texnologiyasi qattiq shirdon pishloqlari ishlab chiqarish misolida yoriiladi. Sutni ivitishga tayyorlash. Pishloq ishlab chiqarish uchun qo`llaniladigan sut dastlab quyidagi jarayonlar bo`yicha ishlanadi: yetiltirish, sutni norallashtirish va pasterizatsiyalash, ximikatlarni va bo`yoq moddalarini qo`shish. Yetiltirish jarayoni sutning texnologik ko`rsatkichlarini yaxshilash uchun uni 10-12 0 С da ma`lum vaqt davomida ushlab turishni o`z ichiga oladi. Sutni yetiltirish jarayonida sut kislotasi bakteriyalari birmuncha ko`payadi, ikkinchidan sut kislotali bijg`ishning yaxshi borishi uchun zarur bo`ladigan eruvchan oqsillar miqdori ham ko`payadi. Shuningdek, ionlashgan kalsiy-ning miqdori ko`payib borib, sutning kalloid-kimyoviy xossalari yaxshilanadi va uning shirdon fermenti ta`sirida ivishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Normallashtirish jarayoni tayyor mahsulotda kerakli darajada yog` bo`lishini ta`minlash uchun o`tkaziladi.

Pasterizatsiya jarayonini o`tkazish pishloq ishlab chiqarishdagi muhim jarayonlardan biri sanaladi. Shveytsariya pishloqlaridan tashqari boshqa hamma pishloqlarni ishlab chiqarishda pasterizatsiya jarayoni o`tkaziladi. Sutni asosan 71- 720S haroratda 12 soniya davomida pasterizatsiya qilinadi. Ma`lumki, bunday rejimda pasterizatsiya o`tazilganda hamma mikroorganizmlar ham halokatga uchramaydi. Shu sababli ham sutda mikroorganizmlar miqdori minimal darajada bo`lishi kerak. Pasterizatsiya qilingan sutda uning ivishga bo`lgan xususiyatini yaxshilash uchun kalsiy xlor tuzi eitmasi qo`shiladi. Qish paytlarida pishloq xamiriga tabbiiy sariq rang berish uchun annat o`simligining urug`idan olingan suvda eriydigan bo`yoq moddasi qo`shiladi. Boshqa tur bo`yoq moddalarini pishloqlar ishlab chiqarishda qo`llash taqiqlanadi. Sutni ivitish. Quyqa olish va uni qayta ishlash uchun pishloq tayyorlash uchun mo`ljallangan vannalardan foydalaniladi. Vannalar ikki qavatli bo`lib, ular orasiga issiq suv va par yuborilib isitiladi. Vannalardagi sutning harorati 330S ni tashkil etishi kerak. Shu haroratga ega bo`lgan sutlarga shirdon fermenti qo`shiladi. Ba`zi hollarda esa pepsin fermentidan ham foydalaniladi. Faqat sut bilan boqilgan ikki, uch oylik buzoqchalarning oshqozonida bo`ladigan ferment sutni ivitib eng yaxshi quyqa hosil qiladi. Bu ferment-ning faolligi kuchsiz kislotali (rN 6,0-6,4) sharoitda eng yuqori hisobla-nadi. Shu sababli bu ferment sutni sut kislotasi bakteriyalaridan tashkil topgan tomizg`ilar qo`shilgandan so`ngra sutga qo`shiladi. Agar sutga kalsiy xlori tuzi eritmasi qo`shilgan bo`lsa bu ferment yanada faol ishlaydi. Pepsin fermenti esa katta yoshdagi cho`chqa, sigir, qo`ylarning oshqozonidan olinadi. Bu fermentdan ham sutni ivitishdan foydalaniladi. Shirdon fermenti ta`sirida sutning ivishining mohiyati. Shu kunga qadar shirdon fermentining sutning kazein kompleksiga ta`siri bo`yicha ko`plab tadqiqotlar o`tkazilgan bo`lsada, lekin bunda qanday kimyoviy jarayonlar ketishi to`liq ochilgan emas.

Eng ilmiy asoslangan nazariyalardan biri P.F.Dyachenkoning fosfoamidoz nazariyasi hisoblanadi. Bu nazariya bo`yicha shirdon fermenti ta`sirining ikki asosiy bosqichi mavjud. Birinchi bosqichi fermentativ bosqich hisoblanib, unda kazein parakazeinga aylanadi. Bu jarayonning kimyosi shundan iboratki, shirdon fermenti ta`sirida kazein tarkibidagi arginin aminokislotasi bilan fosfor o`rtasidagi fosfoamidaz bog`lanishi (-N-R-) uziladi. фосфоамидаз – NH – C – NH 2 - NH – C – NH боғланиш NH NH R- агринин Р = О + Н 2 О ОН ширдон OH - СН 2 – О ферменти P = O казеин OH – CH 2 – O параказеин Bu formuladan ko`rinib turibdiki, fosfoamidaza bog`i uzilgandan so`ng fosforga yangi faol guruh ON birikadi, vodorod atomi esa azotga birikadi. Buning natijasida argninning guadin guruhi –N Н – С – N Н 2 ajralib chiqadi. N Н Natijada ishqor guruhlari miqdori ortib, izoelektirik nuqta rN 4,6-4,7 dan (kazein uchun), rN 5,0-5,2 (parakazein uchun) ga siljiydi. Parakazein fosfat kislotasi erkin gidroksil guruhlari miqdori-ning ko`payishi sababli uning kalsiy ionlariga nisbatan sezgirligi ortadi. Kalsiy ikki valentli element bo`lganligi uchun bir vaqtning o`zida ikkita ON guruhi bilan birikib, parakazein molekulalari o`rtasida kalsiy bog`lanashini hosil qiladi. Shunday qilib,

koagulyatsiya bosqichida esa kalsiy ta`sirida parakazeinning shirdon quyqasi hosil bo`ladi. Bu jarayonni kimyoviy formulalar yordamida quyidagicha yozish mumkin. - NH – C – NH 2 H 2 N – C – HN – R – NH NH O – Cа – O - R P = O O = P OH OH - CH 2 – O O – CH 2 – parakazein kalsiy parakazein bog`lanish Parakazeinning kazeinga qaraganda gidrofillik xususiyati va hamda eruvchanligi juda past hisoblanadi. Sutda quyqaning hosil bo`lishi sutga shirdon fermenti qo`shgandan keyin 20 daqiqa davomida yuz beradi. So`ngra quyqaga ishlov beriladi. Quyqaga ishlov berish. Quyqaga ishlov berish zardobini chiqarib yuborish va quyqaning hajmini kamaytirish uchun o`tkaziladi. Quyqaga ishlov berish quyidagi jarayonlarni o`z ichiga oladi: pichoq yordamida quyqani mayda bo`lakchalarga kesish; pishloq bo`lakchalarini aralashtirish; zardobni ajratib olish; pishloq donachalariga ikkinchi issiqlik ishlovi berish. Pishloq donachalariga ikkinchi issiqlik ishlov berish qattiq shirdon pishloqlari ishlab chiqarishda tayyor mahsulot tarkibidagi suv miqdorini me`yorlashtirishning eng muhim usullaridan biri hisoblanadi. Ammo, pish-loq donachalariga ikkinchi issiqlik ishlovi berishda yuqori haroratni qo`l-lash keragidan ortiq darajada suvning chiqib ketishini, pishloqda biokim-yoviy jarayonlarning sekin borishini, pishloqning konsistensiyasining yomonlashuvini va tayyor mahsulot hidining kuchsiz bo`lishini keltirib chiqaradi.

Shirdon bo`lakchalariga yuqorida keltirilgan usullar bilan ishlov berilgandan so`ng ular kerakli darajadagi qayishqoqlikka va yopishqoqlikka ega bo`ladi. So`ngra pishloqqa shakl berish jarayoni boshlanadi. Shakl berish, presslash va tuzlash. Pishloqlarga silindr, chorqirra qayroqtosh yoki sharsimon shakl beriladi. Pishloqlarga shakl berishning ikki usuli mavjud. Birinchisida pishloq bo`lakchalarini vannalar tagida bir-biriga birikishi uchun 30- 45 daqiqa davomida ushlab turiladi. Bu vaqt mobaynida pishloq bo`lakchalari ma`lum darajada yopishqoqlikka ega bo`lganligi uchun birbiri bilan birikib butun bir monolit massani hosil qiladi. Bu massani tekislab, keyin esa kerakli shaklda kesiladi. Ikkinchi usulda esa pishloq bo`lakchalari metall shaklidagi qoliplarga joylanib, ana shu qoliplarda shakl beriladi. So`ngra ana shu pishloq shaklining barqarorligiga erishish uchun va monolit massasini hosil qilish uchun uni maxsus pnevmatik va gidravlik presslarda 1kg pishloq massasiga 30-40 kg kuch bilan presslanadi. Hosil qilingan har bir pishloq boshlarini tuzlash ham pishloq ishlab chiqarishda muhim jarayondlardan biri hisobalandi. Tuz faqat pishloqning ta`m ko`rsatkichlarini yaxshilab qolmasdan, u pishloqda ro`y beradigan mikrobiologik, biokimyoviy jarayonlarning borishiga va pishloq xamirining kolloid-fizik xususiyatlariga katta ta`sir ko`rsatadi. Tuz pishloq donasining ichki qismlariga sekinlik bilan o`tadi. Masalan, qattiq shirdon pishloqlarining o`rta qismida tuz tuzlangandan keyin 30 kunlardan keyin paydo bo`ladi. Tuzning bunday sekinlik bilan tarqalishi muhim hisoblanadi. Chunki shu davr mobaynida sut kislotasi bakteriyalari pishloq massasida rivojlanib ulguradi. Tuzlashning ikki xil usuli mavjud: ho`l tuzlash va quruq tuzlash. Ho`l tuzlash usulida ishloq donalari sirkulyatsiya bo`lib turadigan 18-19% konsentratsiyali tuz eritmasiga tushiriladi va shu eritmada pishloq boshlarining katta-kichikligiga qarab 6-10 kun mobaynida ushlab turiladi.

Quruq tuzlash usulida esa pishloqdan zardobning asosiy qismini chiqarib olgandan keyin pishloq xamiriga kerakli miqdordagi osh tuzi aralashtirilib, keyin pishloqqa qoliplarda shakl beriladi. Bu usul asosan tarkibida tuz miqdori kam bo`ladigan pishloqlarni ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Tarkibida tuz miqdori yuqori bo`lgan pishloqlar uchun bu usuldan foydalanib bo`lmaydi, chunki ko`p miqdorda solingan tuz sut kislotasi bakteriyalarining rivojlanishini to`xtatib qo`yadi. Shuningdek, yuqori konsentratsiyaga ega bo`lgan tuz eritmasi ta`sirida pishloqning qobig`i ham shakllanadi. Bu qobiq esa pishloqni tuzlangandan keyin podvallarda yetiltirish uchun qo`yganda hosil bo`ladi va tashishda deformatsiyalanishdan saaqlaydi. Pishloqning yetilishi. Yetilmagan pishloq ta`msiz va xushbo`y hidsiz bo`lib, inson organizmida yomon hazm bo`ladi. Pishloqlarning yetilishi bu pishloq massasi tarkibidagi asosiy moddalarning murakkab biokimyoviy o`garishlarining majmuidir. Ana shu murakkab o`zgarishlar natijasida pishloqning organoleptik ko`rsatkichllari yaxshilanib, mahsulotning fiziologik qiymati ortadi. Pishloqlarning yetilishida biokimyoviy jarayonlar qatiy tartibda boradi va bu jarayonlar pishloqning ta`m ko`rsatkichlarining shakllanishida muhim rol o`ynayddi. Pishloqlarni yetiltirish asosan uzoq jarayon bo`lib, bu jarayon ikki oydan olti oygacha davom etadi. Masalan, qattiq shirdon pishloqlarining to`liq yetilish davri olti oydan iboratdir. Pishloqlarni yetiltirish podval sharoitida olib boriladi. Bu yerda pishloqning yetilishi uchun eng qulay harorat va havoning nisbiy namligi o`rnatilishi talab etiladi. Ko`pchilik qattiq shirdon pishloqlarining yetilish davrining birinchi oyida harorat 13-15 0 С atrofida, havoning nisbiy namligi esa 85-90 % ni tashkil etishi kerak. Aynan ana shunday sharoit begona mikroorganizmlarning rivojlanishiga qarshi ta`sir ko`rsatadigan sut kislotali bijg`ishning intensiv rivojlanishini ta`minlaydi.

Shundan so`ng sut kislotali bijg`ish tugashi zahotiyoq, pishloq harorati 1012 0 С va havoning nisbiy namligi 80-85 % bo`lgan xonalarga o`tkaziladi. Ana shu sharoitda pishloq to`la yetilguncha ushlab turiladi. Bu davr mobaynida har bir pishloq sirtini mog`orlardan tozalash uchun vaqti-vaqti bilan suv yordamida yuvib turilishi va pishloq boshining shaklini saqlash uchun aylantirilib turilishi talab etiladi. Pishloq donasining qobiqini buzilishdan saqlash va pishloq namligini yo`qotishining oldini olishning ilg`or usullaridan biri pishloqni parafinlash hisoblanadi. Pishloqlar asosan bir oy yetiltirilgandan so`ng parafinlanadi. Buning uchun pishloq 150 0 С haroratdagi issiq parafin eritmasiga botirib olinadi. Natijada pishloq sirtida yupqa parafin qavati hosil bo`ladi. Parafinlash ba`zan pishloqni polimer plenkalarga o`rash bilan ham almashtirilishi mumkin. Pishloqning yetilishida bo`ladigan biokimyoviy o`zgarishlar. Pishloqlarning yetilishida avvalo sut shakari laktozaning o`zgarishi muhim hisoblanadi. Bunda sut shakari sut kislotasi bakteriyalari ta`sirida sut kislotasiga aylanadi. Bu jarayon sutga sut kislotasi tomizg`isini qo`shgandan boshlab pishloqning shakllanishi, presslanishi, tuzlanishi, hatto yetilishining birinchi bosqiqlarida ham uzluksiz davom etadi. Pishloqlarning o`ziga xos yoqimli ta`mi va hidini shakllantirishda oqsil moddalarining o`zgarishi juda muhim rol o`ynaydi. Pishloqning yetilishi jarayonida parakezin birmuncha oddiy azotli birikmalarga quyidagi sxema bo`yicha parchalanadi. Parakazein albumozlar peptonlar polipeptid- lar peptidlar dipeptidlar aminokislotalar. Oqsiillar parchalanishining birinchi mahsulotlariga peptonlar va qisman polipeptidlar kiradi. Peptidlarning gidrolizlanishidan esa aminokislotalar hosil bo`ladi. Lekin, aminokislotlarning yetilishning dastlabki bosqichida ham paydo bo`lishi kuzatiladi. Bu esa aminokislotalarning oqsillar molekulasidan ham ajralib chiqishi mumkinligidan dalolat beradi.

Sovuq podvallarda saqlanganda va preolitik fermentlar yetishmagan holatlarda oqsillar chuqur parchalanishga bormaydi, natijada pishloqlarda gidrolizlanishning birinchi mahsulotlari bo`lgan peptonlar va yuqori molekulali peptidlar hosil bo`ladi. Peptonlar va ba`zi yuqori molekulali peptidlar achchiq ta`mga ega, shu sababli pishloqda ham ana shunday peptonlarga xos achchiq ta`m hosil bo`ladi. Bunday pishloqlarning konsistensiyasi zich, hidi esa kuchsiz bo`ladi. Bu esa pishloqning yaxshi yetilmaganligidan dalolat beradi. Parakazeinning fermentativ parchalanishi esa shirdon fermenti va sut kislotasi bakteriyalari ishlab chiqargan fermentlar ta`sirida boradi. Agar shirdon ferenti ta`sirida parakazein asosan pepton va polipeptid-larga parchalansa sut kislotasi bakteriyalari fermenti ta`sirida esa gidrolizning oxirgi mahsuloti bo`lgan aminokislotalarga parchalanadi. Pishloqlarni saqlash jarayonida ainokislotalar miqdori uzluksiz ortib borishi kuzatiladi. Lekin, ba`zi aminokislotalar miqdori doimiyligicha qolsa, ba``zi aminokislotalar miqdori uzluksiz ortib boradi. Aminokislotalar ham o`z navbatida oddiy birikmalarga parchalanishi mumkin. Masalan, aminokislotalarning aminoguruhlarini yo`qotishini quyidagi formula bilan izohlash mumkin. NН2 – R – СООН + Н2 NН3 + RН – СООН aminokislota ammiak yog` kislotasi Bu yerda hosil bo`lgan ammiak pishloq xamirida ko`zchalar hosil bo`lishida ishtirok etadi va pishloqqa o`ziga xos ta`m beradi. Shuningdek, aminokislotalar karboksil guruhini ham yo`qotishi mumkin. Aminokislotaning karboksil guruhini yo`qotishini quyidagi formula bilan izohlash mumkin. NН 2 – R – СООН NН 2 – RН + СО 2 aminokislota amin Hosil bo`lgan karbonat angidrid gazi ham pishloqning g`ovakligini ta`minlashda muhim rol o`ynaydi. Tadqiqotlar natijasida yaxshi yetilgan pishloqlar tarkibida uchuvchan yog` kislotalari ham bo`lishi aniqlangan.

Qattiq shirdon ishloqlarining yetilishi jarayonida sut yog`ida deyarli o`zgarishlar bo`lmaydi. Bu davrda ba`zi bir miqdorda erkin yog` kislotalarining hosil bo`lishi lipaza fermenti ta`sirida triglitsiridlarning gidrolizlanishi bilan tushuntiriladi. Pishloqdagi g`ovakliklar. Pishloqdagi g`ovakliklarning shakli, tarqalishi, ko`p yoki ozligi uning yetilishi jarayonida ro`y bergan mikrobiologik o`zgarishlar bilan tushuntiriladi. Pishloqlarda g`ovakliklar asoan bu jarayonlarda karbonat angidrid gazi va ammiaklarning hosil bo`lishiga bog`liq bo`ladi. Yaxshi yetilgan pishloqlarda g`ovaklik yetarli darajada rivojlangan, pishloq xamirida bir xil tarqalgan bo`lishi kerak. Namokopli pishloqlarni ishlab chiqarish texnologiyasi Yumshoq pishloqlar, faqat sut kislotasi bakteriyalari yordamida, balki kislorodli sharoitda yaxshi rivojlanadigan mikroorganizmlar, ya`ni maxsus hosil qilinadigan mog`or va pishloq shilliq moddasi mikroorgnizmlarini pishloq sirtida rivojlantirish yo`li bilan yetiltiriladi. Yumshoq pishloqlar tarkibida namlik qattiq shirdon pishloqlarnikiga nisbatan bir muncha ko`proq bo`lib, ular qisqa (bir oyga yaqin) muddatda yetiladi. Yumshoq pishloqlar sigir sutidan, shuningdek qo`y va echki sutlaridan ham tayyorlanishi mumkin. Bu turdagi pishloqlar olish uchun sutga shirdon fermentli tomizg`i solib, sekinasta ivitiladi. Hosil bo`lgan quyqani namlikni yaxshi saqlab qolishi uchun qattiq pishloqlar ishlab chiqarganidan farqli o`laroq, kattaroq o`lchamli kubiklar qilib kesiladi. So`ngra quyqaga issiqlik bilan ishlov bermasdan pishloq donachalarining tashqi kuch ta`sirisiz o`z-o`zidan birikishi uchun idishlarga solib shakl beriladi. Quyqaga bunday ishlov berish sut kislotasi bakteriyalarining yaxshi rivojlanishini ta`minlab, pirovardida ko`proq miqdorda sut kislotasi to`planishiga sharoit tug`diradi. Yumshoq pishloqlarning yetilish jarayoni uch bosqichda boradi. Birinchi bosqichda sut shakari sut kislotasi bakteriyalari yordamida bijg`ishga ko`p miqdordagi sut kislotasini hosil qiladi. Natijada ko`p darajada hosil bo`lgan

sut kislotasi sut kislotasi streptokoklarining rivojlanishiga qarshi ta`sir ko`ratadi, shu sababli nordon sharoitda rivojlana olish qobiliyatiga ega bo`lgan sut kislotasi tayoqchalari rivojlanishini davom ettiradi. Sut kislotasi tayoqchalarining rivojlanishi natijasida pishloq xamirining rN ko`rsatkichi 4 gacha pasayadi. Bunday sharoitda pishloqning yetilish jarayoni deyarli yuz bermaydi. Yetilishining ikkinchi bosqichida esa yumshoq pishloq donasining sirtida sut kislotasini ham hazm qila oladigan anaerob mikrofloralar-drojjlar, maxsus o`stirilgan zamburug`lar rivojlanib nordonlik darajasini kamaytirishi tufayli ishqor hosil qiladigan pishloq shilliq moddasi mikroorganizmlari rivojlana boshlaydi. Ular sut kislotasini neytralizatsiya qila oladigan ishqorlik xuusiyatiga ega bo`lgan moddalarni hosil qiladi. Shunday qilib, pishloq massasida kislorodli sharoitda rivojlanadigan mikroorgnaizmlar hayot faoliyatining maxsuli bo`lan maxsus moddlar to`planishi bilan bir qatorda rN ko`rsatkichining oshishi kuzatiladi. Bunda yana qaytadan sut kislotasi tayoqchalarining rivojlanishiga sharoit tug`iladi. Yetilishning uchinchi eng so`nggi bosqichida esa sut kislotasi tayoqchalari rivojlanishi bilan bir vaqtning o`zida kislorodli sharoitda rivojlana oladigan pishloq shilliq moddasi mikroorganizmlari ham rivojlanib, ular hosil qilgan moddalar o`zaro reaksiyaga boradi. Har bir pishloq donasining markazida sut kislotasining neytrallanishi yetilish jarayonining tugaganligidan dalolat beradi. Yumshoq pishloqlar uncha g`ovak bo`lmaydi, lekin ozroq miqdorda maydamayda bo`shliqchalari bo`lishi mumkin. Bu pishloqlar qattiq shirdon pishloqlari singari parafinlanmaydi. Yetilish xususiyatlari qandayligiga qarab yumshoq pishloqlar uch guruhga bo`linadi. Birinchi guruhga shilliq moddasi tarkibidagi mikroorganizmlar ishtirokida yetiladigan pishloqlar, ikkinchi guruhga - shilliq moddasi mikroorganizmlari va mog`or bakteriyalari ishtirokida yetiladigan pishloqlar, uchinchi guruhga esa faqat mog`or bakteriyalari ishtirokida yetiladigan pishloqlar kiradi. Shilliq moddasi tarkibidagi mikroorganizmlar ishtirokida yetiladigan pishloqlarga Dorogobuj pishlog`i kiradi. Bu pishloqning massasi 0,5-0,7 kg, yon tomonlarining yuzasi sal qabariq kub shaklida bo`ladi. Ta`mi va hidi o`tkir, o`ziga

xos, ozroq ammiak hidi bor. Konsistensiyasi yumshoq, surkaluvchan. Xamirining rangi oqdan to oq-sariq ranggacha bo`ladi. Dorogobuj pishlog`ining tarkibida yog` 45%, suv miqdori 50%, tuz esa 3,5% ni tashkil etadi. Pishloq shilliq moddasi mikroorganizmlari va mog`or bakteriyalari ishtirokida yetiladigan pishloqlarga Zakusochniy (kamamber), Russkiy kamamber va Smolenskiy pishloqlari kiradi. Zakusochniy pishlog`ining massasi 0,2-0,4 kg, shakli pastak sidindrsimon bo`ladi. Zakusochniy pishloqlarining hidi o`tkir, zamburug`lar hidini eslatadi, ammiak ta`mli, surkaluvchan konsistensiyaga ega. Bu pishloqning tarkibida yog` - 50%, suv - 55%, tuz esa 3,5% ni tashkil etadi. Russkiy kamamber pishlog`i Zakusochniy pishlog`ining bir turi hisoblanadi. Bu pishloqni ishlab chiqarishda oq mog`or bakteriyalari – Pen. candidum ishlatiladi. Pishloq 4-5 kun ichida yetilib ulguradi. Bu pishloq sof nordon ta`mga va mayin konsistensiyaga egadir. Faqat mog`or bakteriyalari ishtirokida yetiladigan pishloqlarga esa Rokfor tipidagi pishloqlar kiradi. Rokfor eng ko`p tarqalgan yumshoq pishloqlardan biridir. Bu pishloqni pasterizatsiya qilingan sigir, qo`y va echki sutlaridan ishlab chiqariladi. Mog`or sporalari sutni ivitish oldidan qo`shiladi. Shundan keyin pishloqni istalgancha kislorod kirishi uchun uzun igna bilan teshiladi, bu tadbir esa faqat foydali mog`orning rivojlanishiga yordam beradi. Rokfor pishlog`i 2-3 oy davomida yetilib bo`ladi. To`la yetilgan Rokfor pishloqlarining ko`ndalang kesimida mog`or ko`k-yashil rangli tomirchalar shaklida bir tekis taqsimlangan bo`ladi. Rokfor pishloqlari tarkibida uchuvchan yog` kislotalarning yig`ilish natijasida ular o`tkir qalampir ta`mga ega bo`ladi. Rokfor pishloqlarining tarkibida yog` kamida 50%, namlik esa 46% dan ortiq bo`lmasligi kerak. Namakobli pishloqlarga brinza va Kavkaz pishloqlari kiradi. Kavkaz pishloqlarining esa Chanax, Tushinskiy, Sulguni, Kobiyskiy, Osetinskiy, Gruzinskiy kabi xillari mavjud. Bu turdagi pishloqlarni olish uchun qo`y, echki, qo`tos sutlari ishlatiladi. Sanoat miqyosida esa namakobli pishloqlar sigir sutidan tayyorlanadi.

Namakobli pishloqlarning boshqa pishloqlardan farqi shundaki, ular namakobda yetilib, namakobda saqlanadi. Bu esa ularning o`ziga xos ta`m xususiyatlarini shakllantiradi. Namakobli pishloqlardan eng ko`p tarqalgani brinza hisoblanadi. Brinza asosan qo`y yoki sigir sutidan sut kislotasi va shirdon fermenti tomizg`isi yordamida ivitiladi. Hosil bo`lgan quyqa mayda-mayda kub bo`lakchalari shaklida kesiladi. Ma`lum vaqi o`tgandan keyin mayda kubikchalar aralashtirilib, zichlashtiriladi. So`ngra pishloq xamiri maxsus presslar yordamida presslanib, g`o`lakchalar holida kesiladi. Bu ishlov jarayonida sut kislotasi ta`sirida kazein oqsilining xossalari o`zgaradi, natijada pishloq xamiri yumshoq, cho`ziluvchan xususiyat-ni oladi. Sut kislotali bijg`ish natijasida karbonat angidrid gazi ajralib chiqadi va bu gaz quyqaga ishlov berish jarayonida ajralib chiqadi. G`o`lakchalar holida kesilgan pishloq xamiri sovutiladi va sut kislotali bijg`ishni to`xtatish uchun suv bilan yuvilib, tuzlashga tayyorlanadi. Brinzani tuzlash 18-19% li tuz eritmasi to`ldirilgan maxsus basseynlarda olib boriladi. Buning uchun brinza etajerkalarga joylanib, basseynga tushiriladi va 24 soat davomida ushlab turiladi. Keyin esa brinza bochkalarga joylanib, ustidan 24- 25% li tuz eritmasi quyiladi va tuz eritmasida yetilgunga qadar saqalanadi. Brinza 10-150S haroratdagi xonalarda yetiladi. Bundan yuqori haroratda suvini yo`qotadi, yomon ta`m va hid paydo qiladi, dag`al konsistensiyaga ega bo`lib, tuz eritmasi ham tez buziladi. Brinzaning yetilishida mikrobiologik jarayonlar tuz yordamida boshqariladi. Pishloqda sut kislotasining bakteriyalarining bijg`ishi faqatgina pishloq massasiga birinchi ishlov berish va yetilishning birinchi kunlaridagina mumkin bo`ladi. Tuz pishloqning ichki qismlariga o`tib borishi davomida mikrobiologik jrayonlar sekinlashib boradi. Yaxshi yetilgan brinza pishloqlarida bijg`ishga bormagan ma`lum darajadagi sut shakari bo`ladi. Brinzaning yetilish jarayonida oqsilarning o`zgarishi asosan parakazenning tuz eritmasida bo`lishi tariqasida boradi, natijada brinzaning konsisensiyasi yumshoq,

birikuvchan holatga o`tadi. Shunday qilib brinzada oqsillarning chuqur gidrolizga borishi ro`y bermaydi va natijada oqsillarning gidrolizlanishidan hosil bo`ladigan moddalar ham to`planmaydi. Shu sababli brinzada yetilgan qattiq pishloqlarga xos ta`m va hid ham paydo bo`lmaydi. Eritmada tuz konsentratsiyasi past bo`lgan hollarda oqsilning kuchli darajada bo`kishi ro`y beradi. Bu esa brinza konsentratsiyasining barqaror bo`lmagan surkaluvchan bo`lishi va eritmadan olinganda bo`lakchalarga bo`linib ketadigan konsistensiyaga ega bo`lishini keltirib chiqaradi. Pasterizatsiyalangan sutdan tayyorlangan brinzalarning yetilish muddati 20 kun, xom sutdan tayyorlangan binzalar esa sotuvga chiqarilguncha 60 kun tuz eritmasida saqlanishi kerak. Iste`molga tayyor brinzaning ta`mi sof, nordon, sho`rroq, begona ta`mlarsiz, konsistensiyasi mayin, ozroq mo`rt, lekin uqalanib ketmaydigan, rangi oq yoki sarg`ishroq bo`lishi kerak. Sigir sutidan tayyorlangan brinza tarkibida yog` - 45%, suv - 53%, tuz esa 3- 7% bo`lishi kerak. Uzoq saqlash jarayonida brinzalarning sifati pasayib boradi. Tuz eritmasida begona hidlarning paydo bo`lishi sezilishi bilanoq, eritma yangilanishi zarur. Aks holda brinza iste`molga yaroqsiz holga ham kelib qolishi mumkin. Brinza xolodilniklarda -2  -5 0 С da 6 oygacha saqlanishi mumkin. Sulguni pishlog`i ishlab chiqarish hajmi bo`yicha brinzadan keyin ikkinchi o`rinda turadi. Bu pishloq sigir, qo`y, qo`tos va echki sutlaridan tayyorlanadi. Bu pishloqni tayyorlashning o`ziga xos xususiyati shundaki, pishloq xamiri shakl berguncha yetiltiriladi, keyin esa xamir maxsus suvli qozonlarda eritiladi. Pishloq xamiriga bir xil va cho`ziluvchan konsisten-siya berish uchun yaxshilab aralashtiriladi. So`ngra eritilgan massaga pastak silindrsimon shakl berilib qoliplanadi va 16-18% li tuz eritmasiga 3 kun davomida tushirib qo`yiladi. Pishloq tuz eritmasi bilan to`ldirilgan bochkalarda saqlanadi va tashiladi. Sulguni pishlog`i 5 kun mobaynida yetiladi.

Sulguni pishlog`ining ta`mi sof, nordon, sho`rroq, konsistensiyasi zich, qatlamli, qobiqsiz, pastak silindr shaklida bo`ladi. Bu pishloq tarkibida yog` 45 %, suv 50 %, tuz miqdori esa 1,2-4,0 % ni tashkil etadi. Eritilgan pishloqlar tayyorlash texnologiyasi Qayta ishlangan (eritilgan) pishloqlar umuman ishlab chiqarilayotgan pishloqlarning 30% ga yaqinini tashkil etadi. Yildan-yilga qayta ishlangan pishloqlarning assortimenti ortib bormoqda. Qayta ishlangan pishloqlar har xil tabiiy pishloqlardan sut mahsulotlari, maxsus erituvchi - tuzlar (fosfor kislotasining yoki limon kislotalarining natriyli tuzlari) qo`shib, aralashmani issiqlik yordamida eritish natijasida olinadigan mahsulotdir. Erituvchi - tuzlar pishloqdagi oqsil moddalarining eruvchan shaklga o`tishiga yordam beradi, natijada bir jinsli massa hosil bo`ladi. Qayta ishlangan pishloqlar tabiiy pishloqlarga nisbatan birmuncha ustunliklarga egadir: pishloq xamirini yuqori haroratda eritilganda mikroorganizmlar o`lishi tufayli pishloq uzoq saqlanish xususiyatiga ega bo`ladi; eritilgan pishloqlar mayin, plastik konsistensiyaga ega; uzoq safarlarda olib yurishga qulay va hokazo. Eritilgan pishloqlar ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo qattiq shirdon pishloqlarining hamma turlari, namokobli pishloqlar, tvorog, quruq sutlar, sariyog`, tabiiy qaymoq va achitilgan qaymoqlar hisoblanadi. Qo`shimcha xom ashyo sifatida esa erituvchi tuzlar, osh tuzi, o`simliklardan olingan bo`yoq moddalari ishlatiladi. Ba`zi turdagi pishloqlar ishlab chiqarish uchun esa tabiiy qahva, kakao-talqoni, shakar, vanilin, meva-rezavor meva sharbatlari va essensiyalari, ziravorlar va boshqa xom ashyolar ham ishlatiladi. Eritilgan pishloqlarni tayyorlash quyidagi texnologik jarayonlarni o`z ichiga oladi: eritish uchun xom ashyolarni tanlash; xom ashyoga dastlabki ishlov berish; xom ashyoni maydalash; retseptura bo`yicha aralashmani eritish; qadoqlash; sovutish; tayyor mahsulotni joylash.

Qayta ishlangan pishloqlar asosiy xom ashyoning turi, ta`m ko`rsatkichlari, pishloq xamirining strukturasi va pishloqning qaysi maqsadda foydalanishiga qarab quyidagi 6 guruhga bo`linadi: buterbrodlar tayyorlashga mo`ljallangan, kolbasa tipidagi, pastasimon, shirin, ovqatga qo`shiladigan va konservalangan pishloqlar. Buterbrodlar tayyorlash uchun mo`ljallangan pishloqlar eritilgan pishloqlarning boshqa turlaridan farq qilib, ular zich strukturaga ega bo`lib, pichoq bilan yaxshi kesiladi, pichoqqa yopishmaydi, buterbrodlar tayyorlash uchun qulay hisoblanadi. Bu pishloqlarning tarkibida yetilmagan tabiiy pishloqlarning miqdori ko`p bo`ladi. Bu pishloqlar yaxshi yetilmagan qaysi nomdagi pishloqlardan tayyorlangan bo`lsa o`sha nom bilan ataladi. Masalan, Kostromskoy, Latviyskiy va boshqalar. Kolbasasimon dudlangan pishloqlarga 30-40% yog`lilikka ega bo`lgan kolbasasimon dudlangan va kolbasasimon dudlangan qalampirli pishloqlarni kiritish mumkin. Bu pishloqlar tayyorlashda retseptura bo`yicha eritilgan issiq massa shpritslar yordamida pergament yoki sellofandan tayyorlangan po`stloqlarga joylanib, keyin sovutiladi va parafinlanadi. Dudlash asosan chala yongan o`tin dudi yordamida 10-20 soat davomida yoki kolbasa batonlarini dudlash ta`mini va hidini beradigan suyuqlikka 1-2 minut solib qo`yish yo`li bilan olib boriladi. Bu pishloqlar dudlangan mahsulotlarga xos ta`m va hidni beradi. Pastasimon pishloqlar ham qayta ishlangan pishloqlar assortimen-tida muhim o`rin tutadi. Pastasimon pishloqlar yuqori ozuqaviy qiymatga egadir, chunki ularni ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo sifatida Shveytsariya pishlog`i guruhiga kiruvchi yetilgan tabiiy pishloqlar ishlatiladi. Pastasimon pishloqlarning konsistensiyasi sariyog`ning konsistensiyasiga o`xshash, mayin, surkaluvchan, yog`li bo`ladi. Ularni ishlab chiqarishda qaymoq, achitilgan qaymoq, sariyog` va boshqa qo`shimcha xom ashyolardan foydalaniladi. Bu guruh pishloqlarning assortimentiga Leto, Volna, Drujba, Rokfor, Yantar, Korall, Petrushkali, Piyozli va boshqalarni kiritish mumkin.

Qayta ishlangan shirin pishloqlar yangi tayyorlangan tvorog asosida sariyog`, qand va ta`m beruvchi (vanilin, meva sirkasi, yong`oq, asal, kakao) xom ashyolar qo`shib tayyorlanadi. Bu guruh pishloqlar assortimentiga shokoladli, mevali, qahvali, yong`oqli, asalli, yalpizli kabi pishloqlarni kiritish mumkin. Qayta ishlangan bu guruh pishloqlarning ta`mi shirin, qo`shilgan xom ashyolarning ta`mi va hidi yaqqol sezilib turadigan, konsistensiyasi mayin, qayishqoq, sal surkaladigan, bir jinsli bo`ladi. Shirin pishloqlar tarkibida qand ularning turiga qarab 18-40% ni, yog` miqdori esa kamida 30% ni tashkil etadi. Ovqatga qo`shiladigan qayta ishlangan pishloqlar birinchi ovqatlar va souslar tayyorlashga mo`ljallanadi. Shuningdek, ovqatlar tayyorlashda ularni ziravor o`rniga ham ishlatsa bo`ladi. Bu guruh pishloqlarning assortimentiga sho`rvaga solinadigan qo`ziqorinli pishloq, sho`rvaga solinadigan piyozli, oq qo`ziqorinli pishloqlari kiritish mumkin. Bu pishloqlarning konsistensiyasi sal qayishqoqroq, surtiladigan bo`lib, suvda eriydi. Konservalangan pishloqlar saralangan tabiiy pishloqlardan olinadi. Pishloqlar 90-105 0 С da eritilib, issiq holda 100-250 g massada laklangan bankalarga joylanib, germetik yopiladi va pasterizatsiya yoki sterilizatsiya qilinadi.

Adabiyotlar: 1. O`zlem Tokuso`g`lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G`., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. 4.Yo`ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil.- 350 bet. 5. Adizov R.T., G`afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho`lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish.-T.: O`zbekiston, 2003. -280 b.

Похожие

Shokolad tayyorlash texnologiyasi

Un tayyorlash texnologiyasi

Meva va sabzavotlardan konserva tayyorlash texnologiyasi

Non texnologiyasi

Sut texnologiyasi