Vitaminlar va ma’danli moddalar - Пищевая технология - Рефераты

Vitaminlar va ma’danli moddalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.8349609375 KB

Vitaminlar va ma’danli moddalar Reja: 1. Vitaminlarning nomlanishi, tabiiy manbalari 2. Vitaminlarning nomlanishi

Vitaminlarning ilmiy tarifi ilk bor Angliyada ishlab yurgan polyak olimi K.Funk tomonidan 1911 yilda e'lon qilinsada, ularning mavjudligini tajriba yo‘li bilan ancha oldin, aniqrog‘i 1880 yili rus tadqiqotchisi N.Lunin aniqlagan. Uning tajribalarida bir guruh sichqonlar tabiiy sut bilan, ikkinchi gurux esa toza oqsil, yog’, uglevod va mineral moddalardan iborat “sun'iy” sut bilan boqilganda, ma'lum vaqt o‘tishi bilan ikkinchi guruh hayvonlari ozib-to’zib birin-ketin o’lib ketishgan. Birinchi guruh sichqonlari esa qo‘shimcha ovqat berilmasa ham bemalol yashayverishgan. U o’zining “Hayvonlar ovqatlanishida noorganik tuzlarning ahamiyati” nomli doktorlik dissertatsiyasida hayvon hayotini faqat oqsil, yog‘, uglevod hamda mineral moddalar bilan saqlab qolib bo‘lmasligi buning uchun ovqat tarkibida yana qandaydir tiriklik uchun muhim bo‘lgan moddalar bo‘lishi zarur degan haqli xulosaga keladi. Lekin peterburglik yosh vrachning ushbu fikriga o‘z vaqtida tegishli e'tibor berilmadi. Faqat 1897 yili gollandiyalik X.Eykman po‘sti tozalangan guruch bilan ovqatlanib ksal bo‘lgan tovuqlar hamda odamlar tozalanmagan guruch iste'mol qilganida shifo topganini aniqladi. Bu tajribalardan u guruch kepagida beriberi (falaj) kasalligini davolaydigan omil bor degan xulosaga keladi. 1907 yili Norvegiya olimlari Xoleyst va Fryolik hamda ingliz kimyogari F.Gopkinslar N.Lunin va X.Eykman tajribalarini tasdiqlovchi tadqiqotlar o‘tkazishdi. K.Funkning xizmati shundan iborat bo‘ldiki, u birinchi bo‘lib guruch kepagida beri-beri kasalligini davolaydigan maxsus modda kristalini ajratib oldi va uni “vitamin” deb atashni taklif qildi. “Vitamin” deganda dastlab hayot aminlari, ya'ni lotincha “vita”–hayot, “amin”–tarkibida azot moddasi bor kimyoviy guruh tushunilgan hamda bu atama fanga va xalq orasiga keng ma'noga singib ketgan. Keyinchalik topilgan bar qator vitaminlar tarkibida azot bo‘lmasa ham, baribir vitaminlar deb atalgan. 1929 yili F. Gopkins va K.Funklarga vitaminlar borasida olib borgan ishlari uchun halqaro Nobel mukofoti berildi. Tirik vujudlarning hamma turlari ham vitaminlarga muhtoj emas, masalan o’simliklar va ko’pgina bakteriyalar vitaminsiz hayot kechiraveradi. Ayrim

vitaminlar hayvon tanasida sintezlash xususiyatiga ega, masalan S vitamini kalamushlarda hosil bo‘ladi va shuning uchun ular singa kasalligi bilan og‘rimaydi. Odam va maymunlarda esa u sintezlanmagani uchun, ovqat bilan tegishli miqdorda doimiy ravishda qabul qilib turilmasa ular bu kasalikka chalinadi. U yoki bu vitaminlar bo‘lmasligidan yuzaga keladigan kasalliklar “avitaminozlar” deb yuritiladi. Barcha vitaminlarga tegishli bo‘lgan umumiy xususiyatlardan biri shuki, ular quvvat manbai va hujayra hamda to‘qimalar hosil bo‘lishi uchun plastik material bo‘lib xizmat qila olmaydi. Vitaminlarni o‘rganishda ularning fiziologik xususiyati yoki kimyoviy tarkibiga ko‘ra guruhlarga ajratish qiyin. Shuning uchun ularni eruvchanlik xususiyatiga qarab yog‘da (A, D, E, K vitaminlar) va suvda eruvchi (B vitaminlar kompleksi, C va P vitaminlar) vitaminlarga bo‘ladilar. Hozirgi paytda hayvonlarda va odamlarda vitamin tabiatiga ega, lekin ayrim xususiyatlari bilan ulardan farq qiladigan (masalan, ularning avitaminozlari noma'lum) biologik faol moddalar ham topilgan, ular vitaminsimon moddalar deyiladi (xolin, lipoat kislota, inozit, karnitin, linolat, linolenat kislotalar, ubixinon, pangamat kislota va boshqalar). ko‘pgina vitaminlar fermentlarning faol qismi tarkibiga kiradi va ular kofermentlar (vitamin hosilalari) deb yuritiladi. Jadvallarda vitaminlarning nomlanishi va tabiiy manbalari hamda ularga bo‘lgan o‘rtacha sutkalik talab me'yorlarini keltirilgan. Vitaminlarni tasniflashda ta'kidlaganimizdek, ularning kimyoviy va fizikaviy xususiyatlari asos bo‘la olmaydi. Shuning uchun ham vitaminlarni biridan ikkinchisini ajratishda tegishli nomenklaturaga asoslaniladi. Vitaminlar nomenklaturasi (nomlanishi) uch xil, ya'ni lotin harflari asosida, kimyoviy (halqaro) nomlanishi va ularning fiziologik ta'sir etish xususiyatiga ko‘ra berilgan.

Vitaminlarning nomlanishi, tabiiy manbalari va ularga bo‘lgan kecha- kunduzlik ehtiyoj Lotin harflariga ko‘ra nomlanishi Kimyovi y (xalqaro) nomla nishi Fiziologik nomlanishi Kashf etilgan vaqti Tabiiy manbalari Kecha kunduzlik ehtiyoj (o‘rtacha) 1 2 3 4 5 6 A Retinol Antikseroftalmi k vitamin 1913 Qaymoq, jigar, buyrak, tuxum sarig’i, baliq yog’i, tuzlanmagan sariyog’, kartoshka, ko’katlar, sabzi, pomidor, qalampir va boshqalar 1,0 - 1,5 mg D Kalsiferol Antiraxit vitamin 1922 Baliq yog ’ i , sariyog ’, tuxum sarig ’ i , pishloq , sut , dengizdan olinadigan yegulik mahsulotlar va boshqalar 0,025 mg E Tokoferol Antisteril ko‘payish vitamini 1922 O’simlik yog’lari, kunga boqar, makkajo’xori, paxta, soya, unib chiqayotgan don, donlarning kepagi, sabzavotlar, ismaloq, karam va boshqalar 5,0 mg K Filloxino n Antigemorragik vitamii 1935 Pomidor , o ’ simliklarning yashil qismlari , itburun , malina , soya , yong ‘ oq , karam , sabzavotlar , jigar va boshqalar 0,015 mg B 1 Tiamin Antinevritik vitamin 1926 Xamir va pivo achitqisi, endi unib chiqqan bug’doy, donlarning kepagi, kungaboqar urug‘i, loviya, kartoshka, ismaloq, lavlagi bargi, qora non, jigar va boshqalar 1,3 - 2,5 mg B 2 Riboflavi n O‘sish vitamini 1932 Jigar, go’sht, tuxum sarig’i, sut, pishloq, suzma, kartoshka, pomidor, karam, no’xat, loviya, bodom, sholg’om, endi o’sgan bug’doy doni, pivo, xamir achitqisi va boshqalar 1,5 - 3,0 mg B 3 Pantoten kislota Antidermatik vitamin 1933 Xamir va pivo achitqisi, jigar, o’simliklarning yashil qismlari va boshqalar 10,0 - 12,0 mg PP Nikotin kislotasi (niatsin) Antipellagratik vitamin 1937 Bug’doy noni, hayvonlar ning jigari va buyraklari, kartoshka va boshqalar 20,0 - 25,0 mg

B 6 Pirodoksi n Antidermatik vitamin 1934 Mol go ’ shti , baliq , tuxum sarig ’ i , no ’ xat , yashil o ’ simliklar va boshqalar 2,0 mg B 12 Sianokob alamin Antianemik vitamin 1948 Qoramol jigari, sut va sutqatiq mahsulotlari, baliq, tuxum sarig’i, xamir va pivo achitqisi, ko’katlar, ismaloq, endi unib chiqqan bug’doy, dengizdan olinadigan yegulik mahsulotlari va boshqalar 0,001 mg B S yoki B 9 Folat kislota Antianemik vitamin 1941 Pivo va xamir achitqilari, ismaloq, rangli karam, non, jigar va boshqalar 2,0 mg H Biotin Antiseborroy vitamin 1935 Xar xil achitqilar, jigar, rangli karam, no‘xat, soya, sut va boshqalar 0,01 mg C Askorbin kislota Antiskorbut (singaga qarshi vitamin) 1925 Itburun, qora smorodina, sitrus mevalari, pomidor, kartoshka, yer tut, qalampir, jigar va boshqalar 60 - 108 mg P Sitrin (rutin) Kapillarlarni mustahkamlovc hi vitamin 1936 S vitamini mavjud mahsulotlar, olxo’ri, olcha, uzum, chernika, brusnika, klyukva va boshqalar 35 - 50 mg Vitaminlarning fiziologik ta'sir etish xususiyatiga ko’ra guruhlanishi Vitaminlar Guruhi Qisqacha fiziologik xarakteristikasi Vitaminlarning Nomlari Tananing umumiy reaktiv- ligini oshiruvchi vitaminlar Markaziy nerv sistemasining funksional holatini, moddalar almashinuvini, to’qimalar trofikasini boshqarib boradi B 1, B 2, PP , A va C Antigemorrogik xususiyatli vitaminlar Qon tomirlarining me'yoriy o’tkazuvchanligini va turg’unligini ta'minlaydi hamda qonning ivishini kuchaytiradi C , P va K Antianemik vitaminlar Qon hosil bo’lishini me'yorida saqlaydi va rag’batlantiradi B 12, B S va C Antiinfeksion xususiyatli vitaminlar Tanani infeksiyalarga chidamliligini , himoya funksiyasini kuchaytiradi , immunitet hosil bo ’ lishini rag ’ batlantiradi C , A Ko’rish jarayonini boshqa ruvchi vitaminlar Ko’rish o’tkirligini kuchaytiradi, rangli ko’rishni yaxshilaydi A, B 2, C Adabiyotlar :

1. Битти А.Д. Диагностические тесты в гастроэнтерологии: Пер с англ.- М.:Медицина, 1995.-224 с. 2. Бузник И.М. Энергетический обмен и питание. М., 1978. 3. Витебский Я.Д. Питайтесь рационально. Курган, 1991. 4. Габи Хаубер-Швенк, Михаэль Швенк Питани e . Atlas . Москва 2004. 183 с. 5. Гистология: учебник: Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина и др., под ред Афанасьева Ю.И.- М.: Медицина, 1989.

Похожие

Vitaminlar, mineral moddalar va suvning odam organizmi uchun ahamiyati

Suvda eruvchi vitaminlar

Yog’da eruvchi vitaminlar

Ma'danli moddalar

Shirinlik beruvchi moddalar