Колбаса маҳсулотлари - Пищевая технология - Рефераты

Колбаса маҳсулотлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

105.5 KB

Колбаса маҳсулотлари Режа 1. Қайнатма колбасалар. Ассортиментининг тавсифи 2. Ярим дудланган колбасалар 3. Дудланган колбасалар

Колбаса маҳсулотлари деб гўшт қиймасига туз ва зираворлар солиб ичакларга жойланиб, истеъмол қилишга батамом тайёр бўлгунча иситиб ишлов берилган маҳсулотларга айтилади. Колбасаларнинг озуқавий қиймати ва ҳазм бўлиши гўштларникидан ҳам юқори ҳисобланади. Бунинг боиси шундаки, колбаса маҳсулотлари ишлаб чиқаришда гўшт кам озуқавий қийматга эга бўлган қисмлардан (суяк пай кемирчаклар) тозаланади ва уларга зираворлар ҳамда юқори тўйимлиликка эга бўлган хилма-хил қўшимча хом ашёлар қўшилади. Колбаса тайёрлаш учун асосий хом ашё соғлом қорамол, чўчқа ва қўй чорва моллари гўштлари ҳисобланади. Баъзи ҳолларда ветеринария назорати ходимларининг рухсати билан истеъмолга шартли равишда ишлатиш мумкин бўлган гўштларни ҳам аввал иссиқлик ишлови бериб кейин ишлатиш мумкин бўлади. Колбаса ишлаб чиқариш учун ҳовуридан тушган, совутилган ва муздан туширилган гўштлар ишлатилади. Энг яхши сифатли қайнатилган колбаса ёш молларнинг ҳовуридан тушган ва совутилган гўштларидан ишлаб чиқарилади. Ярим дудланган ва дудланган колбасалар ишлаб чиқариш учун эса катта ёшдаги молларнинг гўштидан фойдаланилади. Қорамол гўштининг таркибида миоглобин миқдори юқори даражада бўлганлиги учун колбаса маҳсулотларининг рангининг интенсивлигига катта таъсир кўрсатади. Чўчқа гўштидан маҳсулотнинг таъм кўрсаткичларини яхшилаш ва тўйимлилигини ошириш учун фойдаланилади. Қўй гўшти ўзига хос ҳид ва таъмга эга бўлиб, бу ҳид ва таъм тайёр маҳсулотда ҳам сақланиб қолиши мумкинлиги учун фақатгина баъзи бир тур колбасалар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Қўй гўштидан колбаса ишлаб чиқаришда кам фойдаланишнинг яна бир сабаби, қўй ёғининг инсон организмида қийин хазм бўлишидадир. Қиймага ҳар хил миқдорда ёғлар қўшилади. Бу асосан чўчқа ёғи, қўй ёғи, думбаёғ ва чарви ёғи ҳисобланади. Чўчқа танасининг елка қисмидан олинадиган ёғнинг консистенцияси зич бўлиб, у асосан олий навли

колбасалар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Биқин ёғи сал қаттиқ бўлиб, уни чўчқа гўштининг ён қисми ва тўшидан олинади. Бу ёғ асосан дўлма, биринчи ва иккинчи навли қайнатилган колбасалар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Думба ёғ гўштидан ва от гўштидан тайёрланадиган колбасалар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Мол сўйилганда ундан чиқадиган қон ҳам баъзи бир колбасалар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Қон колбасанинг озуқавий қийматини оширади, консисенциясини ва қийманинг сувни тутиб туриш қобилиятини яхшилайди. Гўшт ва ёғлардан ташқари баъзи колбасалар ишлаб чиқаришда қуруқ сут, сариёғ, тухум, натрий казеинати, сут оқсил қўшилади. Бу хом ашёлар асосан колбасанинг озуқавий қийматини ошириш мақсадида ишлатилади. Биринчи навли ва ундан ҳам паст навли қайнатилган паст навли ярим дудланган колбасалар ва сарделькалар ишлаб чиқаришда картошка, буғдой, гуруч, маккажуҳори крахмаллари ва буғдой уни каби хом ашёлар ҳам қўшилади. Булар асосан қийманинг сув тутиб туриш қобилиятини яхшилаш учун қўшилади. Ош тузи ва қанд ҳамма колбасалар, нитритлар эса деярлик барча колбасалар ишлаб чиқаришда қўшилади. Туз колбасанинг таъм кўрсаткичларини яхшилаб, узоқроқ сақланишини таъминлайди. Нитритлар эса колбасага иссиқлик ишлови бериш ва сақлаш жараёнида пушти-қизил рангини сақлаб туриш учун ишлатилади. Қанд ҳам колбасанинг таъм кўрсаткичларини яхшилаб, колбаса рангининг барқарор туришига ёрдам беради. Колбаса ўткирроқ, ўзига хос таъмли ва ҳидли бўлиши учун қиймага қора мурч, хушбуй мурч, мускат ёнғоқ, қалампир мунчоқ, писта, саримсоқ каби зираворлик ҳам қўшилади. Ҳатто баъзи колбасалар қийматига вино ва конъяк қўшилади. Колбаса қобиқлари колбасаларга муайян шакл бериб туради, уларни ифлосланишдан, микроорганизмлар таъсиридан, намлигини йўқотишдан асрайди. Қобиқлар табиий ва сунъий бўлади. Табиий қобиқларга

қорамолларнинг, қўйнинг ва чўчқанинг махсус тарзда ишлов берилган ичаклари, қоринлари ва қизилўнгачлари киради. Сунъий қобиқлар бир неча хил бўлади-вискоз қобиқлар, белкозин (оқсилли), целлофан, пергамент қобиқлар ва полиэтилен материалларидан тайёрланган қобиқлар. Бугунги кунда колбаса ишлаб чиқаришда рецептурада кўрсатилган баъзи бир хом ашёлар ҳам қўлланилмоқда. Бу хом ашёлар колбасаларнинг баъзи бир кўрсаткичларини яхшилаши аниқланган. Гўшт маҳсулотлари рангининг интенсивлиги ва барқарорлигини таъминлашда қўлланиладиган қўшимча хом ашёлар қаторига аскорбат, изоаскорбат кислоталарини ва уларнинг натрийли тузларини киритиш мумкин. Бу қўшимчалар нитритлар билан реакцияга бориб, уларни азот оксидгача қайтаради. Ўз навбатида азот оксиди гўшт миоглобини ва гемоглобини билан реакцияга бориб барқарор ранг ҳосил қилади. Қийманинг 100 кгига кўпинча 50 г миқдорига аскорбат кислотаси қўшилади. Қийманинг сув тутиб туриш қобилиятини оширувчи ва консистенциясини яхшиловчи қўшимчалар қаторга фосфотидлар киради. Улар қийматига 0,3 % миқдорида қўшилади. Гўшт маҳсулотларининг таъм кўрсаткичларини яхшилаш учун натрий глютамати ва натрий инозинатидан ҳам фойдаланилади. Қайнатма колбасалар. Ассортиментининг тавсифи Колбасалар иссиқлик билан ишлов бериш усулига қараб қайнатилган, чала дудланган ва дудланган колбасаларга бўлинади. Ҳамма колбасалар ишлаб чиқаришда мавжуд бўлган асосий жараёнлардан бири хом ашёни тайёрлаш ҳисобланади. Агар музлатилган гўшт ишлатиладиган бўлса гўшт муздан туширилиб, сиртидаги кирлар, қон доғларидан тозаланади. Айниқса ҳовуридан тушмаган гўштларни ишлатиб, юқори сифатли колбаса ишлаб чиқариш мумкин. Сўнгра гўшт бўлакларга тилимланиб суягидан, пайларидан ажратилиб, сифати бўйича сараланади. Мол гўшти бирлаштирувчи тўқималар миқдори ва ёғлилигига қараб аъло, 1-чи ва 2-чи навларга, чўчқа гўшти эса ёғсиз, кам ёғли ва ёғли

гўштларга сараланади. Сўнгра гўшт биринчи майдаланиш босқичини ўтайди. Бунда тайёрланган гўшт махсус мосламаларга солиниб, 2-3 см катталикда бурдаланиб унга туз ва нитритлар қўшилади. Гўштнинг тузни ўзига тортиб тузланиши учун 3-4 0 С да 24-48 соат давомида ушлаб турилади. Шу тариқа етилган гўшт иккинчи майдаланиш жараёнини ўтайди. Бу жараён етилган майда гўшт бўлакчаларини қийма ҳолига келтириш учун махсус мосламалардан ўтказиш билан олиб борилади. Кейин қиймани чўчқа ёғи ва зираворлар қўшиб аралаштиргичларда аралаштирилиб колбаса қиймаси олинади. Тайёр колбаса қиймасини қобиққа тиқиб жойлаштириш махсус шприц-машиналар ёрдамида амалга оширилади. Бунда қийма қобиққа бўшлиқларсиз, зич жойланиши талаб этилади. Қийма қобиққа зич жойлаштирилгандан кейин каноп иплар билан боғланади ва илгакларга осиб қўйиб, қийманинг зич жойланиши таъминланади. Қайнатилган колбасалар ишлаб чиқаришдаги асосий сўнгги жараёнлардан бири иссиқлик билан ишлов бериш ҳисобланади. Бу жараёнда колбаса доналари аввалига 90-110 0 С да газ ёқилган иссиқ ҳароратда пиширилади ва сўнгра 75-85 0 С ҳароратли иссиқ буғ камераларида қайнатиб- пиширилади. Қайнатиб-пишириш колбаса донасининг ўртасида ҳарорат 72 0 С га етгунча давом этади. Кейин эса пишган колбаса 15 0 С дан ортиқ бўлмаган сув билан совуқ душларда ювилади. Қандай хом ашё ишлатилишига қараб қайнатилган колбасалар олий, 1-чи ва 2-чи навларга бўлинади. Олий навли қайнатилган колбасалар ишлаб чиқариш учун олий навли мол гўшти ишлатилади. Олий нав қайнатилган колбасалар Любительский, Диабетический, Докторский, Бузоқ гўштли, Молочный, Русский, Мол гўштли, Белорусский ва ҳоказо номлар билан чиқарилади. Бу ассортиментдаги колбасалар бир-биридан маълум даражада рецептураси

билан фарқ қилади. Масалан, докторский колбасининг таркибида 25 % олий навли мол гўшти, 70 % кам ёғли чўчқа гўшти, 3 % тухум меланжи, 2 % қуруқ сут ва мускат ёнғоғи бўлади. Мол гўштли қайнатилган колбасалар эса 40 % олий навли, 35 % 1-чи навли мол гўштлари, 20 % мол ёки чўчқа мияси ва 5 % товуқ тухуми, қалампир, мускат ёнғоғи каби хом ашёлардан тайёрланади. Биринчи нав қайнатилган колбасаларга Отделний, Московский, Обикновенний, Столовий, Степной, Городской каби колбасалар ассортименти киради. Бу колбасаларнинг олий навли колбасалардан фарқи шуки, булар 1-чи навли мол гўштидан, кам ёғли чўчқа гўштидан ва чўчқа ёғларидан тайёрланади. Иккинчи нав қайнатилган колбасаларга Чайний, Саримсоқли, Закусочний, Чўчқа гўштли колбаса ва бошқалар киради. Бу колбасаларни тайёрлашда 2-чи навли мол гўшти, кам ёғ чўчқа гўшти, гўшт қийқимлари, думба ёки чўчқа ёғлари ишлатилади. Бу колбасаларнинг таъми шўрроқ, саримсоқ ҳидли, қиймаси тўқроқ рангли бўлади. Қайнатилган колбасалар туркумига гўштли нонлар, сосиска ва сарделькалар, дўлма колбасалар, ичак-човоқдан ва қондан тайёрланган колбасалар ва илвиралар ҳам киради. Ярим дудланган колбасалар Бу колбасалар ишлатиладиган хом ашё турлари ва тайёрлаш технологияси бўйича қайнатилган колбасалардан бирмунча фарқ қилсада, лекин қийма тайёрлаш жараёнлари бир-бирига жуда ўхшашдир. Ярим дудланган колбасалар тайёрлашда батонлар газ ҳароратида пиширилгандан кейин, буғда пиширилиб, совитилади. Совитилгандан кейин батонлар 35-50 0 С ҳароратда 12-24 соат мобайнида дудланади. Сўнгра колбаса батонлари 12 0 С ҳароратда, ҳавонинг нисбий намлиги 70-75 % бўлган шароитда қуритиш камераларида 2-4 сутка давомида қуритилади. Бу колбасалар зич консистенцияга эга, уларда сув миқдори (35-60 %) қайнатилган колбасалардагига нисбатан кам бўлганлиги учун энергия бериш қобилияти юқоридир.

Ярим дудланган колбасаларнинг кимёвий таркиби, қийманинг рецептурасига ва хом ашёнинг таркибига боғлиқ бўлиб, улар бир-биридан унчалик даражада фарқ қилмайди. Маълумки, гўшт маҳсулотлари, хусусан колбаса маҳсулотлари инсон организми учун оқсиллар ва аминокислоталарнинг муҳим манбаи ҳисобланади. Қуйидаги 1-жадвалда ярим дудланган колбасалар асосий турларининг оқсиллик қиймати ва аминокислота таркиби келтирилди. 1-жадвал Ярим дудланган колбасаларнинг аминокислоа таркиби Кўрсаткичлар Ярим дудланган колбасалар Хом дудланган колбасалар Мин ский Укр аиский Любит ельский Мос ковский Сув, % ………………… 1,0 44,4 25,2 27,6 Оқсил,% ………………. 17,4 16,5 20,5 24,8 Ўрин алмаштирмайдиган аминокислоталар 6197 6043 791 9286 Шундан: Валин 1207 1059 1854 191 Изолейцин 865 665 897 1155 Лейцин 1265 1262 1581 1788 Лизин 1266 1233 1503 1761 Метионин 274 317 421 677 Треонин 619 665 701 900 Триптофан 184 258 221 267 Фенилаланин 517 584 774 786 Ўрин алмаштирадиган аминокислоталар 1078 6 1037 8 11369 1293 2 Шундан: аланин 863 874 1189 1396

аргинин 1081 992 1085 1173 аспарогиновая кислота 1698 1603 1874 191 гистидин 12 449 699 616 глицин 1169 1128 1056 1431 глутаминовая кислота 2627 2608 2658 3137 оксипролин 307 459 340 400 пролин 807 886 838 1102 серин 812 674 807 809 тирозин 685 490 625 662 цистин 224 215 198 254 Аминокислоталарн инг умумий миқдори 1698 3 1642 1 19321 2221 8 Бу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ярим дудланган колбасалар оқсиллар манбаи эканлиги билан алоҳида диққатга сазовордир. Ярим дудланган колбаса оқсилларининг аминокислота таркиби ҳам хилма- хилдир. Колбаса оқсиллари таркибида ўрин алмаширмайдиган аминокислоталарнинг ҳаммаси мавжуд экан (1-жадвал) Ярим дудланган колбасалар ишлаб чиқариш учун асосий хом ашё сифатида 1-чи 2-чи навли мол гўшти, ёғсиз, камёғли чўчқа гўштлари ишлатилади. Шунингдек, бу колбасалар қиймасига қўй думбаси ёғи, чўчқа ёғи, зираворлар қўшилади. Ишлатиладиган хом ашёнинг турига қараб ярим дудланган колбасалар олий, 1-чи, 2-чи ва 3-чи навларга бўлинади. Олий навли ярим дудланган колбасаларга Полтавский, Армавирский, Краковский, Таплинский, Прикарпатский, Украинский қовурилган колбасалари киради. Полтавский колбаса 1-навли мол гўштидан (30 %), камёғ чўчқа гўштидан (30 %) ва чўчқа тўшидан (40 %) тайёрланади. Қиймасининг ранги – тўқ пушти, таъми-сал ўткир, шўрроқ, саримсоқ ва дуд ҳиди келиб туради. Батонлари-тўғри, жигар ранг, ўртасидан битта боғланган бўлиб, сув миқдори 40 фоизга яқинни ташкил этади.

Армавирский колбаса таркибида камёғ чўчқа гўшти Полтавскийдан кўра кўпроқ, 1-навли мол гўшти билан чўчқа тўши эса камроқ бўлади. Батонлари тўғри ёки сал букик ҳар учида биттадан боғланган бўлади. Краковский колбаса таркиби жиҳатидан Полтавскийга ўхшаш лекин таркибидаги камёғ чўчқа гўшти (4-%), чўчқа гўшти (30%) кубиклар шаклида майда тўғралган бўлади. Уларнинг батонларининг шакли ҳалқасимон, кўндаланг боғламлари бўлмайди. Украинский қовурилган колбаса фақат камёғ чўчқа гўштидан қилиниб, бунинг ярми қийма қилинади, иккинчи ярмини эса майда қилиб тўғралади. Ҳалқасимон шаклдаги батонларини печларда бир қовуриб олинади. Таллинский колбаса мол гўшти (55%), камёғ чўчқа гўшти (20%) ва чўчқа ёғи (25%) дан тайёрланади. Батонлари тўғри, пастки учидан битта боғланган бўлади. 1-чи навли ярим дудланган колбасаларга Украинский, Чўчқа гўштли, Минский, Одесский, Мол гўштли колбасалар киради. Биринчи навли ярим дудланган колбасаларнинг олий навли ярим дудланган колбасалардан фарқи шундаки, улар иккинчи навли мол гўштидан, камроқ чўчқа гўшти ва ва чўчқа тўши ишлатиб тайёрланади. Украинский колбаса таркибида 50% иккинчи навли мол гўшти, 25% камёғ чўчқа гўшти ва майда тўғралган чўчқа гўшти бўлади. Минский колбаса фақат биринчи навли мол гўшти (30%) билан ёғли мол гўштидан (68%), крахмал (2%), мурч ёки қизил қалампир ва саримсоқ қўшиб тайёрланади. Колбасанинг таъми шўр, ундан саримсоқ ва дудланганлик ҳиди келиб туради. Одесский колбаса таркибида иккинчи навли мол гўшти, камёғ чўчқа гўшти, чўчқа ёғи ва зираворлар бўлади. Батонларининг шакли халқасимондир. 2-навли ярим дудланган колбасаларга –Польский, Семинолатинский ва қўй гўштли колбасалар киради. Бу нав колбасалар таркибида биринчи навли ярим дудланган колбасаларга нисбатан иккинчи навли мол гўшти кўпроқ,

чўчқа гўшти камроқ, тўш ўрнига думба ёғи ишлатилади. Польский колбасаси тайёрлашда асосий хом ашё сифатида иккинчи навли мол гўшти (60%), камёғ чўчқа гўшти (25%) ва майда бўлакчаларга бўлакланган чўчқа тўши ёки думба ёғи (15%) ишлатилади. Батонларининг узунлиги 15-20 см, дастлабки батонда бир жойи боғланган бўлади. Семинопалатинский колбасаси иккинчи навли мол гўшти, камёғ чўчқа гўшти, гўшт қийқими, субмаҳсулотлар, тўш ёки думба ёғ, крахмал, қалампир ва саримсоқ каби хом ашёлардан тайёрланади. Қўй гўштли колбаса тайёрлашда эса хом ашё сифатида қўй гўшти (80%), иккинчи навли мол гўшти (10%), думба ёғи (10%) ишлатилади. Батонлари дастлаб икки жойидан боғланиб, узунлиги 15-20 смдан қилиб боғланади. Учинчи навли ярим дудланган колбасалар II категория субмаҳсулотлардан крахмал ва зираворлар қўшиб тайёрланади. Дудланган колбасалар Бу колбасалар тайёрлаш усулига қараб хом дудланган ва қайнатиб- дудланган колбасаларга бўлинади. Хом дудланган колбасалар таркибида сув миқдори (25-30%) қайнатилган ва ярим дудланган колбасаларга нисбатан кам, консистенцияси зич ва шу сабабли узоқ сақланиш хусусиятига эгадир. Улар таркибида ёғ (25- 60%), оқсил моддалар (21-22%) кўп бўлганлиги учун тўйимли ва юқори энергия бериш қобилиятига эгадир. Хом дудланган колбасалар ишлаб чиқариш учун хом ашё сифатида олий ва 1-чи навли мол гўштлари, ёғсиз ва ёғли чўчқа гўшти, чўчқа тўшёғи, туз, қанд, нитратлар ва зираворлар ишлатилади. Бу колбасаларни ишлаб чиқаришнинг ўзига хос-хусусияти шундан иборатки, тайёрланган гўшт етилиши учун 0-2 0 С да 3-7 сутка давомида ушлаб турилиб, кейин ундан қийма тайёрланади. Қийма қобиқларга жойланиб зич консистенция бериш учун 2-4 0 С ҳароратда бир ҳафта давомида илгакларга осиб қўйиб тиндирилади. Кейин эса 18-22 0 С

ҳароратда 2-3 сутка давомида совуқ дудлаш усули ёрдамида дудланади. Дудлангандан кейин эса колбасалар таркибида намлик 30% қолгунча 12 0 С ҳароратда ва ҳавонинг нисбий намлиги 65-75% бўлган шароитда 20-25 сутка давомида қуритилади. Қуритиш жараёнида гўшт қиймаси ферментатив жараёнларнинг бориши натижасида етилади ва улар бошқа иссиқлик ишлови бермасданоқ истеъмолга яроқли ҳолга келади. Қандай хом ашёдан тайёрланишига қараб хом дудланган колбасалар олий ва 1-чи навли бўлади. Олий навли хом дудланган колбасалар ассортиментига Московский, Кубанский, Майкопский, Угличский, Сервелат, 1-чи нав колбасаларига эса Любительский, Украинский колбасалари киради. Московский колбаса таркибида 75% олий навли мол гўшти ва 25 % чўчқа ёғи бўлади. Уларнинг батонлари тўғри, ўртасининг икки жойидан боғланган бўлади. Сервелат колбасаси олий навли мол гўшти(25%), ёғсиз чўчқа гўшти (25%), сарёғ чўчқа гўштидан (25%) тайёрланади. Қиймасига зираворлардан мускат ёнғоғи ва қалампир қўшилади. Қиймаси пушти рангда бўлади. Сервелат колбасаси батонлари тўғри ёки сал букик шаклида бўлиб, уларнинг узунлиги 15-50 см ни ташкил этади. Любителский колбасаси биринчи навли мол гўшти (65%) билан чўчқа тўшидан (35%) тайёрланади. Унинг батонлари тўғри, тўрт жойидан боғланган бўлади. Украинский колбаса таркибида чўчқа гўшти кўпроқ ва биринчи нав мол гўшти камроқ. 15% чўчқа тўши бўлади. Бу колбасанинг батонларининг шакли халқасимон, ўртасидан битта боғланган бўлади. Қайнатиб-дудланган колбасалар таркиби бўйича хом дудланган колбасалардан деярлик фарқ қилмайди. Уларни тайёрлашнинг фарқи шундаки, аввалига колбасалар 60 0 С ҳароратда иссиқ дуд билан дудланади, кейин совитилиб қайнатилиб-пиширилади. Сўнгра пишган колбаса иккинчи марта 40 0 С ҳароратда 1 сутка давомида дудланади. Дудланиб бўлганда кейин

эса 7-12 сутка давомида қуритилади. Қайнатиб-дудланган колбасалар таркибида сув миқдори (43% гача) кўпроқ бўлади, шу сабабли ҳам улар камроқ муддат сақланади. Қайнатиб дудланган колбасалар ҳам қандай хом ашё ишлатилганлигига қараб олий ва 1-чи навларга бўлинади. Олий навли колбаса ассортиментига Деликатесний, Московский, Сервелат, 1-чи навларига эса Ростовский, Украинский, Қўй гўштли каби колбаса турлари киради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. « Ўзбекистон и қтисодиёти » ахборот ва та ҳлилий шарҳ 2005 йил . Тошкент , Ўзбекистон , 2006. 1. Нормахматов Р. Озиқ-овқат маҳсулотлари товаршунослиги. Тошкент, «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош муҳаррияти, 2002. 1. Нормахматов Р., Вакил М.М. Ценность плодов хурмы. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №1, с. 22-23. 1. Нормахматов Р. Абрикосы и персики – источник каротина. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №5-6, с. 47. 1. Нормахматов Р. Макро и микроэлементы в плодах граната и хурмы Узбекистана. Ж. Хранение и переработка сельхоз сыря, 2001, №6, с. 37-38. Российская Академия сельскохозяйственных наук. 1. Нормахматов Р., Отамурадов К.О., Ахмеджанова Ф.А., Маљсудов Т.М. Товаршунослик. Тошкент, Меќнат, 2004 й. 1. Справочные таблицы содержания основных пищевых веществ и энергетической ценности пищевых продуктов. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Остана қулов Т.Э. Сабзавоб экинлари биологияси ва ўстириш технологияси. Тошкент, 1997. 1. Чепурной И.П. Заготовка и переработка меда. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Чудаков В.Г. Технология продуктов пчеловодства. М.: Колос, 1979. 1. Теплов В.И., Панесенко В.А. Товароведение и экспертиза животноводческого сырья. Издательство Дашков и К, 2006. 1. www.bearingpoint.uz 1. www.pca.uz 1. www.logistika.ru

Похожие

Сут маҳсулотлари

Балиқ маҳсулотлари

Гўшт маҳсулотлари

Калла-поча маҳсулотлари

Дон-ун маҳсулотлари