logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Этика
  4. Tarbiya qoidalari

Tarbiya qoidalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37.5 KB
Скачать
Tarbiya qoidalari Reja 1. Tarbiya jarayoni va uning qonuniyatlari. 2. Tarbiya jarayonini harakatga keltiruvchi kuchlar. 3. Tarbiya, o‘z yo‘zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash. 4.Tarbiya qoidalari. Tarbiya jarayoni va uning qonuniyatlari. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov XII chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari to‘qqizinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida “Kelajak bugundan boshlanadi. Hozir tarbiya masalasiga e‘tibor qilinmasa kelajak boy beriladi. Manaviy va axloqiy poklanish, imon, insof, diyonat, or-nomus, mexr-oqibat va shu kabi chinakam insoniy fazilatlar o‘z-o‘zidan kelmaydi. Hammasining zamirida tarbiya yotadi”, -degan edi. Darhaqiqat o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash jamiyatning yashashi va taraqqiyotininng zarur shartlaridan biridir. “Aql zakovatli, yuksak ma‘naviyatli kishilarni tarbiyalay olsakkina, oldimizga qo‘ygan maqsadlarga erisha olamiz, yurtimizga farovonlik va taraqqiyot qaror topadi”. Tarbiya jarayoni uzoq davom etadigan murakkkab jarayondir. U inson paydo bo‘lganidan boshlanadi. Insonning yaxshi va yomon x islatlari ana shu davomli jarayonda shakllanadi. Tarbiya jarayoni jamiyat uchun zarur va foydali sifatlarni shakllantrish maqsadida shaxsga ta‘sir etish jarayonidir. Tarbiya jarayonida tarbiyachi, o‘qituvchi rahbarlik qiladi. O‘qituvchi bu jarayonga pedagoglar jamoasi, o‘qituvchilar va ota-onalarni ham jalab qiladi. Demak, tarbiya jarayonida shaxsga jamiyat talablari asosida ta‘sir qilinar ekan, bu talablar O‘zbekiston Oliy majlichssi IX sessiyasida I.Karimov so‘zlagan nutqida va shu sessiyasida o‘quvchi qilingan ikta tarixiiy xujjat- “Kadrlar Tayyorlash Miliy dasturi” va “Ta‘lim to‘g‘risida”gi qonunda bayon etilgan. Bugungi kunda oldimizga qo‘ygan buyuk maqsadlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirilayotgan isloxotlarimiz, rejalarimiznig samarali taqdiri – bo‘larning barchasi, avvalambor, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog‘liq. Jamiyat tarbiya oldiga qo‘yayotgan hozirgi davr talablari, tarbiya jarayoniga tarbiyalanuvchilarnig ham faol ishtirokida amalga oshirish mumkin. Tarbiyachilar tarbiya jarayonini tashkil etar ekanlar tarbiyalanuvchilarning imon, e‘tiqodi vijdoniga ta‘sir eta olishlari va ularni tarbiya jarayoniga qatnashtirishlari muhim ahamiyat kasb etadi. 11Jamiyat tarbiya oldiga qo‘yayotgan talablarni amalga oshirish tarbiya jarayonining qay darajada tashkil etishiga bog‘liq. Tarbiya jarayonida quyidagilarni muximligiga e‘tibor qaratishimiz lozim. 1. O‘quvchilarnig turli – tuman faoliyatlarini to‘g‘ri tashkil etish orqali ularning xar tomonlamaa rivojlanishlarini taminlash. 2. Shaxs axloqidagi ijobiy sifatlarni shakllantirishda ularning tengldoshlari va kattalar bilan munosabatlaridan foydalanish. 3. Shaxsni o‘rab turgan dunyo (tabiat, fan, san‘at) shuningdek insonlar bilan turli tomonlama va zarur munosabatlarni tashkil etish. 4. Jamiyat uchun zarur bo‘lgan axloqiy, huquqiy, estetik, ishbilarmonlik va jismoniy sifatlarni shakllantirish. Tarbiya jarayonining ijtimoiy ahamiyati shundaki, bu jarayonda jamiyat uchun, uning kelajagi uchun zarur bo‘lgan inson shakllanadi. Insonnnig shakllanishida faoliyatnig roli katta. Shuning uchun ham xalq pedagog nodir pedagogik asarlaridan biri bo‘lgan Qobusnoma, Yusuf Hos Hojibning “Qutadg‘u bilig”, Axmad Yugnakiyning “Hibotul haqoyiq” kabi bir qancha pedagogik asarlarda tarbiyada faoliyatnigg o‘rniga aloxida e‘tibor qaratiladi. Har bir faoliyat to‘riniing o‘ziga hos qoidalari tushuntiriladi. Faoliyat asosida yosh avlodni jamiyatnig moddiy va ma‘naviy boyliklari bilan tanishtirish sohasidanigi tajribalar to‘planadi. Faoliyat jarayonida insonda turli odatlar, axloqiy sifatlar, muomalaga oid xususiyatlalar, shaxsni ijodiy qobiliyatlari shakllanadi va rivojlanadi. SHunig uchun ham tarbiyachi o‘quvchilarnig turli – tuman faoliyatlarini qiziqarli tashkil etishi lozim. Tarbiya qonuniyatlaridan biri ham tarbiyalanuvchilarning faoliyati qanchalik yaxshi tashkil etilgan bo‘lsa, tarbiya jarayoni shunchalik samarali bo‘ladi. CHunki inson insoniyatga xos tajribalarni ana shu faoliyat jarayonida egallaydi. Masalan, o‘quvchilar bilim olish uchun ham turli-tuman faoliyat turlariga qatnashishlari zarur. A) o‘quv bilish va ijodiy faoliyat. Bu faoliyat to‘rida o‘quvchilar bilimlarni egallash uchun ta‘lim jarayoniga qatnashadilar, o‘qish faoliyati uningo‘ bilio‘mga qiziqishi, intilishiga imkon yaratadi. B) axloqiy – ma‘naviy va axloqiy-amaliy faoliyat o‘quvchilarni axloqiy manaviy sifatlarni egallashlariga odob axloq, imon e‘tiqod shakllanishiga yordam beradi. Bu faoliyat jarayonida o‘quvchilarga kattalarga xurmat, kichiklarga shavqat, vatanparvarlik, muomala odobi kabilar shakllanadi; V) jismoniy sog‘lomlashtirish, gimnastika va sport faoliyatidagi ziddiyatlar (qattiqqo‘llik, va yumshoqlik, talabchanlik va shavqatlik, mustaqillikni chegaralash va o‘ziga qo‘yib berish va xokazo.) Qarama-qarshilikni kuchaytirish natijasida tarbiya jarayonida konfliktlar vujudga keladi, natijada shaxsnig ma‘lum bir masalaga munosabati, motivlari, kechinmalari vujudga keladi. Tarbiya jarayoni dialektikasida uning mohiyatini tashkil qiladigan, shaxsning shakllanishida harakatlantiruvchi kuch bo‘lgan ichki ziddiyatlar ham mavjud. Tarbiya jarayonidagi ziddiyatlardan biri yangi murakkab va sotsial ahamiyatga ega bo‘lgan vazifalarni Bola oldingi xulqida bor bo‘lggan sifatlar va motivlar asosida bajarishi lozim. Bu ziddiyat shaxs shakllanishi davomida tugab qolmaydi. Agar shaxsnig oldingi yanada murakab vazifalar turmasa uning harakati to‘g‘taydi. Yangi-yangi vazifalarni shaxs to‘xtovsiz bajarib borishi kerak. Shundagina u faoliyat va xulqnig yanada yaxshiroq vositalarini ko‘radi. Tarbiya jarayonining boshqa harakatlantiruvchi ziddiyatli tashqi talablar bilan Bolaning o‘z ichki kechinmalari o‘rtasidagi ziddiyatdir. Har bir tarbiyachinig ideali Bolaning kechinmalarini tarbiya jarayoni talablariga mos keltirishdir. Lekin bu ziddiyat yo‘qolishi bilan yangisi paydo bo‘ladi. Chunki tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchi shaxsga nisbatan talablar doimiy murakkablashadi, buni bajarish uchun esa shaxsdan yangi kuch va g‘ayrat talab etiladi. Tarbiya jarayonining yana bir harakatlantiruvchi ziddiyatli ma‘lum maqsadda qaratilgan ta‘sir bilan, muhitnig stixiyali ta‘siri o‘rtasidagi qarama-qarshilikdir. Muhitnig stixiyali ta‘sirini yengish uchun tarbiyaviy jarayon kuchli, Bola uchun ahamiyatli va boshqa tashqi ta‘sirga yo‘l qo‘ymaydigan darajada bo‘lishi lozim. Tarbiya jarayonida har qanday ziddiyat biror-bir tarzda bartaraf etilmog‘i kerak, aks xolda u bartaraf etilguncha saqlanib qolaveradi. Ziddiyatni bartaraf etar ekan, shaxs yanada kamol topadi, yangi sifatga bir – qadar murakab masalalarni hal etishga, faoliyat va xulq-atvorning bir qancha takomillashgan usularini egallab olish tayyorgarligiga ega bo‘ladi. Va aksincha, ziddiyat gox so‘nib, gox keskinlashib saqlanib qolaversa, uni keltirib chiqaradigan sabablar yo‘q bo‘lgunga qadar shaxsning harakati to‘xtab qoladi. O‘quvchilarni tarbiyalashning t a x miniy mazmuni. Maktabga birinchi sinf o‘quvchisi keldi, uning qarshisida o‘zga bir dunyo. Bolalar har kuni maktabga kelib, yangiliklar bilan tanishadilar, aqlini, his- tuyg‘ularini boyitadilar, iroda va xarakterini tarbiyalaydilar, o‘rtoqlari va katta yoshdagi kishilar bilan yangicha murakkabroq muloqotda bo‘ladilar. Pedagog ana shu maktabda endigina kelgan Bolani bundan o‘n yil keyin mustaqil hayotga qadam qo‘yishini, maktabdan qanday ma‘naviy – axloqiy sifatlar egallashi lozimligini o‘ylashi kerak. O‘qituvchi o‘z xayolida tarbiyalanuvchining obrazini gavdalantirar ekan, uning shogirdi yashaydigan va mehnat qiladigan zamon, biznig malakatimiz iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotida yangi yutuqlarga erishadigan zamon talablariga qarab ish tutadi. O‘zbekiston Respublikasi taraqqiyoting hozirgi bosqichida Mustaqillik yo‘lida dadil borib, tobora taraqqiy etayotgan va butun dunyo mamlakatlari tan olib, ijtimoiy, iqtisodiy aloqalar o‘rnatayotgan bir davrda jamiyatning xar bir kishisiadan yanada yuksak ma‘naviyat onglilik, faollik, ma‘naviy kuch va qobiliyatlarni tobora o‘stirish talab qilinadi. H ozirgi o‘quvchi bu sharoitlarda o‘zini to‘la namoyon etish uchun unda qanday fazilatlarni tarbiyalash zarur degan savol tug‘iladi. Bizningcha bu savolga javob quyidagicha: yuksak ma‘naviy kamolot, milliy va umuminsoniy sifatlarn tarbiyalash ; onglikni tarbiyalash va ijtimoiy faolikkni rivojlantirish; o‘zbekona axloq, ongli intizmni va xulq madaniyatini tarbiyalash; o‘qishga ongli munosabatda bo‘lishni tarbiyalash va bilimga bo‘lgan faollikni aqliy mehnat madaniyatini tarbiyalash; mehnatga va ijtimoiy mulkka to‘g‘ri munosabatni tarbiyalash va kasbini ongli ravishda tanlashga tayyorlash; xuquqini bilishini va grajdanlik ma‘suliyatini tarbiyalash; estetik madaniyatngi tarbiyalash va badiiy qobiliyatlarini rivojlantirish; jismoiy takomillashish, sog‘likni musta h kamlash va sanitariya-gigiena madaniyatini tarkib toptirish; Tarbiya jarayonida o‘quvchi faqat ob‘ekt emas, balki sub‘ekt hamdir. U tarbiya jara1yoniga ve.omsita ishtirok etaldi, o‘z –o‘zining tarbiyalaydi. O‘z-o‘zini tarbiyalash kishining o‘z shaxsini o‘zgartirishga qaratilgan faoliyatidir. O‘z-o‘zini taribyalash to‘g‘ri tarbiya berish bilan birga sodir bo‘ladi va ayni vaqtlda to‘g‘ri tarbiya natijasi xisoblanadi . O‘z-o‘zini tarbiyalashning muvaffaqqiyatli bo‘lishi uchun o‘quvchining o‘zini to‘g‘ri baxolay bilishga o‘rganishi, hayotda intilishi lozim bo‘lgan idealni aniq tushungan xolda o‘zidagi ijobiy sifatlarn va kamchiliklarni ko‘ra olishi muhim ahamiyatga ega. Bo‘larning hammasi to‘g‘ri, oqilona tashkil etilgan tarbiya jarayonini amalga oshishi mumkin. Tarbiya va o‘z-o‘zini tarbiyalash faqat shaxsning kamol topishiga emas, balki uning tuzilishiga ham qaratilgandir. Ya‘ni bunig kishini qayta tarbiyalash ustida gap yuritamiz. Ayrim xollarda faqat ba‘zan shaxsni qayta tarbiyalashga to‘g‘ri keladi. Qayta tarbiyalashning muvaffaqiyati bir tomonlama uning kuchi va tashkil etilishiga, inkknchi tomondagn qayta tarbiyalanayotgan shaxsnig o‘ziga bog‘liq bo‘ladi. Ba‘zi kishilar o‘zinig xatti-harakatidagi kamchiliklarni tezroq, boshqalari ancha sekinlik bilan yo‘qotadilar, ikkinchilar esa salbiy sifatlarning to‘zatilishiga qarshilik ko‘rsatadilar, ularning yanada mustahkamlanishiga o‘zlari yordam beradilar. Boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi o‘quvchilarinig hatti-harakatidagi ayrim kamchiliklarni to‘zatishga to‘g‘ri keladi. Bu kamchiliklar avvalgi tarbiya jarayonida, ko‘pincha oiladan tarkib topgan bo‘ladi. O‘qituvchi o‘z harakatlarini va ota-onalarning harakatini bu kamchiliklarni bartaraf etishga qaratadi. Kichik yoshdagi o‘quvchilarni qayta taribiyalash jarayoni Bola hayotinig yekeyingi yillaridagiga qaraganlada ancha tez ryo‘y beradi, chunki salbiy sifatlar, umuman Bolanigg xulq-atvori kabi yetarlicha barqaror bo‘lmaydi. Bu salbiy sifatlar hali mustahkamlanib va shakllanib ulgurmagan bo‘ladi. Kichik yoshdagi o‘quvchi barqaror, shakllangan qarashlarga ham ega bo‘lmaydi. Shuning kuuvuunch ham sadbiy sifatlar, lodatda unig dunyoqarashi ava ‘tivqodlariga asos bo‘la lolmaydi .Bu yoshdaniigi o‘quvchi ba‘zan o‘zini nama uchun shunday tutayotgalnligini o‘z ham bilsmasligini ochiqdan-dan iqror bo‘ladi. Dunyoqarash va e‘tiqodlarining barqarorligi, ba‘azan esa ularnig yo‘qligi o‘z-o‘zini tarbiyalash imkoniyatlarini kmamay tiradi. Boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi bu xolni nazarda tutishi va o‘zinign butun kuchini Bolarlagra yaxshiroq bo‘lishga intilishni uyg‘otishga qaratish kerak. Shuday qilib tarbiyalash, o‘z-o‘zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash jarayonlari o‘zaro mustahkam bog‘langan bo‘lib, inson shaxsini tarkib toptirishnig bir butun djarayonida bdoim ibir-birga ta‘sir etadi.

Похожие

Ahloq haqida umumiy tushuncha
Umuminsoniy ahloq prinsiplari
Sharqona muloqot odobi.
Moddiy texnika resurslari yetkazib berish bo’yicha shartnomalar
Одоб ахлок тарбияси