Ahloq haqida umumiy tushuncha - Этика - Рефераты

Ahloq haqida umumiy tushuncha

Загружено в:

20.11.2023

Скачано:

0

Размер:

33.916015625 KB

Ahloq haqida umumiy tushuncha Reja: 1. Kasb axloqi va uning umumiy axloq tizimida tutgan o’rni. 2. Kasbiy etika va etiket madaniyatinining ta’rifi, moxiyati va vazifalari. 3. Pedagog etikasi. 4. Xizmat ko’rsatishning sohasi korxonalaridagi ish guruxlari va jamoalari xaqida umumiy ma’lumotlar. 5. Adabiyotlar

Ahloq va uning ta’rifi Har bir inson odamlar orasida o’sadi, ulg’ayadi, hayot kechiradi, o’zining butun hayoti va faoliyati davomida har xil toifadagi ko’plab insonlar bilan muloqatda bo’ladi. U insonning o ’ z kundalik hayotiy ehtiyojlarini qondirish zaruratidan kelib chiqadi . «Axloq» - arabcha so’z bo’lib, xulq-atvor, yurish-turish, tarbiya, odob degan ma’nolarni anglatadi. Axloq - inson va jamiyat o’rtasidagi obyektiv aloqadorlik tufayli kelib chiqadigan, shaxsiy va umumiy manfaatlarni muvofiqlashtirib turish asosida har bir shaxsning hayoti va faoliyatini boshqaradigan, tartibga soladigan muayan xulq- atvor, odob, xatti-harakat normalarning majmuidir. Axloq, uning jamiyat hayotida tutgan o’rni kabi muammolarni o’rganish bilan axloqshunoslik fani shugullanadi. Axloqshunoslik - axloqning kelib chiqishi, mohiyati, xususiyatlari, jamiyat rivojidagi o’rni, taraqqiyot qonuniyatlarini o’rganuvchi va haqiqatligi amalda isbotlangan bilimlar majmuidan iborat fan. Axloqshunoslik fani umumiy etika nazariyasi, tarixiy etika, normativ- qadriyatlar etikasi, kasb etikasi va axloqiy tarbiya nazariyasi kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan. Umumiy etika nazariyasi ahloqning tabiati, mohiyati, xususiyati, tarkibiy qismlari, uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o’rnini o’rganadi. Tarixiy etika axloqning kelib chiqishini, uning tarixiy taraqqiyot qonunlarini, rivojlanish bosqichlari va tamoyillarini tadqiq etadi. Normativ-qadriyatlar etikasi - aniq axloq normalarini, axloqiy majburiylik talablarini, axloqiy meros sifatida shakllanib, avloddan-avlodga o’tib kelayotgan axloqiy qadriyatlar tizimini o’rganadi.

Kasbiy etika va etiket madaniyatinining ta’rifi, moxiyati va vazifalari. Kasbiy etika - har bir kasb-hunarga xos axloqiy norma, prinsip va sifatlarni o’rganadi va hayotga tatbiq etadi. Axloqiy tarbiya nazariyasi - axloqning jamiyat talabi, ehtiyoji va manfaatlaridan kelib chiqqan holda uni hayotga tatbiq etishning vosita va uslublarini o’rganadi va o’rgatadi. Jamiyatda mutloq, abadiy va o’zgarmas axloq yo’q. Axloq tarixan o’zgaruvchan va nisbiy mustaqillikka ega bo’lgan ijtimoiy hodisadir. Yillar o’tishi bilan ishlab-chiqarish, fan va texnika rivojlanib, ijtimoiy mehnat taqsimoti yanada chuqurlashadi. Bu jarayonning uzluksiz davom etishi esa o’z navbatida, har biri muayyan ijtimoiy funksiyani bajaradigan yangidan-yangi faoliyat sohalari paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Ularning sohiblari esa shunga ko’ra muayyan ijtimoiy burchlarni bajara boshlaganlar. Mazkur burch va majburiyatlar muayyan axloqiy qoidalar va xulq-atvor normalarida o’z aksini topdi. Shunday qilib, kasb axloqining paydo bo’lish uzluksiz mehnat taqsimotining mahsuli, uning axloqiy dasturi, axloqiy bahosi sifatida faoliyat ko’rsata boshladi. Jamiyatning har bir kasb-hunarga, ixtisosga beradigan ahloqiy bahosi ikki asosiy omil bilan: birinchidan, mazkur kasb-hunvr vakillarining jamiyat rivojlanishi uchun nimalar berishi bilan; ikkinchidan - jamiyatning ma’naviy ta’sir ko’rsatish ma’nosida ularga nimalar berishi bilan belgilanadi. Ana shu axloqiy baho omillariga ko’ra, kasb axloqini har bir kasb-hunarning ijtimoiy hayotda tutgan o’rni va vazifalariga qarab bir necha turga ajratish mumkin:  o’qituvchilik ixtisosiga qarab - pedagog axloqi;  tibbiyot ixtisosiga qarab - shifokor axloqi;  huquqni muhofaza qilish ixtisosiga qarab - yurist axloqi;  xizmat ko’rsatish ixtisosliga qarab - xizmat ko’rsatish etikasi va hakazo.

Kasb ahloqi - jamiyat tomonidan qabul qilingan ahloq qoidalarini kishilarning ixtisoslariga nisbatan amalda tatbiq qiluvchi aniq kasbiy burch, sha’n, or-nomus, qadr-qimmat kabi xatti-harakatlarning majmui, umumiy axloqning kishilar kasb-koridagi o’ziga xos ko’rinishidir. Etiket - inson va jamiyat tashqi madaniyatining asosiy qismi. Madaniyatning rivojlana borishi bilan birga xulq, ahloq qoidalari – etiket ham shakllanib bordi. Etiketning paydo bo’lishi qadim zamonlarga borib taqaladi. Etiket insonlarning o’zaro muomalasidan paydo bo’ladigan ahloq qoidalarning o’zaro yig’indisidir. Jamoat joylaridagi xulq-ahloq, muomala va salomlashish shakllari, yon-atrofdagilar bilan muomala, odat va kiyinish, mehmon kutish qoidalari shu jumladandir. Etiketga tartibga keltirilgan madaniy axloq talablari kiradi. Tarixan u ishlab chiqilgan nazokat qoidalarida namoyon bo’lgan. Xar xil qatlam namayondalari o’rtasidagi va mansabdorlar bilan muomala qilish qoidalarini bir tizimga terib qo’ygan. Bundan tashqari xar xil doiradagi ahloq qoidalarini tartibga keltirgan. Misol uchun – saroy etiketi, diplomatik etiket va boshqalar. Etiketni bir joyda qotib qolgan deb tushunish kerak emas: etiket madaniyati jamiyat bilan birga rivojlanib boradi. Hozirgi zamon jamiyatida etiket ijtimoiy xayotning borishi va demokratik jarayonlarni aks ettiradi, yanada erkin va tabiiy bo’lib boradi. Hozirgi vaqtda etiket barcha insonlarga nisbatan e’tiborli va hamjihat bo’lish ma’nosiga ega bo’lib bormoqda. Etiket -xar bir xalqning ibtidoiy jamoa davridan boshlab to hozirgacha bo’lgan urf-odat va an’analarni o’z ichiga oladi. Turmush tarzi, yashash sharoiti, ilm taraqqiyoti va madaniyat rivoji natijasida o’zini tutishning ba’zi qoidalari o’zgaradi. Etiket: - yaxshi xulq; - jamoatchilik joylarida o’zini to’g’ri tuta olish;

- tashqi qiyofa; - muomala madaniyatlarini nazarda tutadi. Etiket - insoniyat tarixining turli bosqichlarida, har xil xalq, ijtimoiy guruh va qatlamlarida amal qilingan axloqiy me’yor, urf-odat, xatti-harakatlarni anglatadi. Pedagog etikasi. Pedagog kasb ahloqini shakllantirishning barcha zamonlar uchun dolzarb bo’lgan yo’li bu - namunaviylik tamoyili. Pedagogika oliy o’quv yurtida muallimlarning ta’lim berish usullaridan tortib, to «mayda-chuyda» xatti- harakatlarigacha o’z shogirdlari tomonidan shaxsiy namuna tarzida qabul qilinishini nazardan qochirmaslik kerak. Ustoz-shogirdlik munosabatlaridagi kasbiy etika normalari bo’lajak o’qituvchilar kasb ahloqi shakillanishini ta’minlovchi omillardandir. Pedagog avvalo nima uchun tarbiyachi vazifasini bajariyotganligini tushinib olishi kerak. Jumladan «Insonlarda nimani tarbiyalash kerak? degan savolgagina to’g’ri javob berishgina emas, balki qanday tarbiyalash kerakligini ham bilishi kerak. Bu esa pedagogik ijodiyotida va pedagogik etiketida asosiy omildir. Bolaning ichki dunyosiga kira bilish, uning ishongan do’sti bo’lish, yaxshilikka yo’naltirish, javobgarlikni his qilishni singdirish, uni jamiyatga foydali inson qilib yetishtirish – bu pedagogikaning gumanitar prinsipidir. Kasbiy etika qonun-qoidalari kabinetlarda emas, balki, ish jarayonida shakllanadi. Kasbiy-ahloqiy etiket normalarini ishdagi ijodkorlikdan ajratib bo’lmaydi, ayniqsa pedagogik ish jarayonida. Shuning uchun kasbiy omilkorlik, o’z ishini yaxshi bilish, qaysi kasbdan qat’iy nazar ahloqiy normalarning boshlanshidir. Kasbiy etika normalarning mazmuni , ularning amaliyligi u yoki bu masalalarni yechishda yordam beradi. Ijodkor-pedagoglarning ijodiyoti bunga misol bo’la oladi. O’quv tarbiya jarayonidagi asosiy prinsiplaridan biri – bola qalbidagi qo’rquv hissiyotini yo’qotish, o’z kuchiga ishonadigan, o’zini erkin his qiladigan qilib tarbiyalash. Bu prinsiplar shaxsiy vazifa berish: har birini kuchiga qarab, muvofaqiyatiga qarab xar birini baholash.

Yana bir prinsip – rahm-shavqat pedagogikasi prinsipidir. Buning ma’nosi bolaning sha’niga tegmaslik, ko’pchilik oldida qoloqlarning nomini tilga olmaslik va eng asosiysi baho qo’yishda juda ehtiyotkor bo’lish. Bu pedagogik etikasining qoida va metodik usullaridir. Xizmat ko’rsatishning shasi korxonalaridagi ish guruxlari va jamoalari xaqida umumiy ma’lumotlar. Xizmat ko’rsatish xodimlarning kasb etikasi va etiketi umuminsoniy axloq qonunlari, prinsiplari va normalarini, estetik qadriyatlarini aholiga xizmat ko’rsatish, muomala qilish hamda ularga axloqiy tarbiya berish, estetik madaniyatini shakllantirish usullari, yo’llarini o’rganadigan va o’rgatadigan nazariy-falsafiy fandir.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Umuminsoniy ahloq prinsiplari

Xizmat ko’rsatish xodimlarining kasb ahloqi

Moddiy texnika resurslari yetkazib berish bo’yicha shartnomalar

Одоб ахлок тарбияси

Исломда одоб-ахлок масалалари