Tokkata ustida ishlash bo‘yicha qisqacha uslubiy tavsiyalar - Музыка - Рефераты

Tokkata ustida ishlash bo‘yicha qisqacha uslubiy tavsiyalar

Загружено в:

04.11.2022

Скачано:

0

Размер:

20.353515625 KB

Tokkata ustida ishlash bo‘yicha qisqacha uslubiy tavsiyalar Fortepiano tokkatasi janrining ko‘p asrlik rivojlanish yo‘llarini o‘rganib, xulosalarni umumlashtirar ekanmiz, mazkur janr ustida ishlash bo‘yicha asosiy uslubiy tavsiyalarni keltirish zarur. Bu yerda shuni nazarda tutish kerakki, tokkata har bir tarixiy rivojlanish bosqichida o‘z qiyofasini o‘zgartirgan, zamonasining yutuqlari bilan boyib, o‘z davrining ifodasi bo‘lib qolgan. Shu munosabat bilan ijrochi uning uslubini, har bir tarixiy davr xususiyatlarini bilishi va tushunishi hamda bularning barchasini o‘z davrining xarakterli qirralarini tashuvchisi bo‘lgan tokkata ijrosi bilan bog‘lashi kerak. Klavishli cholg‘ular uchun mo‘ljallangan qadimgi tokkatalar barcha polifonik usullar bilan to‘lib-toshgan bo‘lib, kompozitsiyasining badihaviyligi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga ularda qadimiy syuita va qadimiy sonata kabi janrlar ta’siri sezilarlidir. Qadimiy tokkataning yuksak shakli - bu I.S.Baxning klavir tokkatalari bo‘lib, ular klassik tokkata janrining rivojlanishida kulminatsion cho‘qqi hisoblanadi. Qadimiy tokkatalar ustida ishlashda pedagog avvalo sur’at, agogika, ritm kabi parametrlarni hisobga olishi kerak. Qadimiy klavir tokkatalarida odatda sur’at va dinamika ko‘rsatilmagan, boisi dinamik belgilar Mangeym maktabida simfonik orkestr tashkil etilishi munosabati bilan faqat XVIII asr oxirlariga kelibgina aniqlana boshlangan. Shu bois XVII-XVIII asrlar tokkatalari ustida ishlashda pedagogga musiqiy- ijrochilik vositalarini tanlashda muayyan erkinlik berilgan. Bu borada pedagog cholg‘u musiqasining ijrosi bo‘yicha yaratilgan qadimgi risolalar va ko‘rsatmalarga tayanishi, talabalar bilan ishlashda ulardan ijodkorona foydalanishi, talabalarga ijrochilik vositalarini mustaqil tanlash imkonini berishi, va bu asnoda ularning mustaqil faoliyatini qat’iy nazorat qilib, ijrochilik an’analarining meyorlari va zamonaviy talablarga mos ravishda ularni to‘g‘irlashi kerak.

Barokko va klassitsizm davrining klavir tokkatalari polifonik va gomofongarmonik uslubiy koordinatlar sintezi bilan tavsiflanadi. Bu murakkab metodik muammo bo‘lib, uni ajdodlar tajribasiga, shuningdek, shaxsiy pedagogik va ijrochilik malakalariga tayanib hal etish pedagogning zimmasidadir. Aslida G.Persell, D.Bukstexude, J.Freskobaldi kabi qadimgi ustalarning klavir tokkatalari O‘zbekistonning kontsert va o‘quv-pedagogik amaliyotida qo‘llanilishi - kamdankam uchraydigan holatdir. Bu borada o‘qituvchi oldida ko‘plab savollar yuzaga keladiki, ularni ta’limning interaktiv metodlari asosida muvaffaqiyatli yechish mumkin. XIX va XX asrlarning tokkatalari qadimgi klavir tokkatalaridan mutlaq farq qiladi va eng murakkab virtuoz kontsert pyesalarini namoyon etadi, ularning aksariyati o‘ta hajmdor asarlardir. Ularni faqat eng iste’dodli ijrochilargina chalishlari mumkin, bunday asarlar bilan tanishuv ko‘pincha eskiz o‘rganish ko‘rinishida kechadi. Shunday bo‘lsa-da, o‘qituvchi bu mahobatli konsepsiyalarni e’tibordan chetda qoldirmasligi kerak, sababi zamonaviy ijrochi inson ongining o‘ta murakkab kashfiyotlarini zabt etishga intilmog‘i lozim va bu borada XIX va XX asrlar tokkatalari pedagogga keng qamrovli tanlash imkonini beradi. Mazkur tokkata janrini o‘zlashtirishda sharqona milliy kompozitorlik maktabi vakillarining asarlarini o‘rganish juda foydalidir. Ular betakror milliy o‘ziga xosligi, yorqin ifodalangan kontsert qirralari bilan ajralib turadi, o‘zbek fortepiano tokkatalari ham bu tarmoqqa silliq qo‘shilib ketadi. Sharqona tokkatalar galereyasidagi kulminatsion punkt Aram Xachaturyanning ajoyib Tokkatasidir, u o‘zbek tokkatalari rivojiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Boz ustiga A.Xachaturyan bir necha marta O‘zbekistonga tashrif buyurib, o‘zbek folklorini o‘rgandi va o‘zbek musiqiy materiali asosida qator asarlar yaratdi. Shuningdek, o‘qituvchi o‘ziga xos sharqona madaniy aloqalar sifatida o‘zbek-arman bog‘liqligini A.Xachaturyan Tokkatasi misolida so‘zlab berishi va shu bilan birga talabaning ijrochilik tafakkurini faollashtirishi, dunyoqarashini kengaytirib, uni ijodiy shaxs sifatida shakllanishiga yordam berishi mumkin.

O‘zbek fortepiano tokkatalari ustida ishlash o‘qituvchiga nihoyatda rangbarang musiqiy materialni taqdim etadi. Aslida fortepiano chalishni o‘rganayotgan har bir o‘quvchi o‘ta yorqin, badiiy mazmunga ega o‘zbek fortepiano tokkatalari bilan tanishishi shart. O‘zbek tokkatalari ustida ishlashda o‘qituvchi ularning milliy cholg‘ular ijrochiligi spetsifikasi va xususiyatlari bilan teran ichki bog‘liqligiga alohida e’tibor qaratishi hamda o‘zbek xalq cholg‘ulari ijro usullariga go‘zal imitatsiyalarni qo‘shib borishi kerak. Uslubiy qo‘llanmada taqdim etilayotgan tokkatalarga murojaat etar ekan, o‘qituvchi quyidagi ta’lim rakurslarining keng tanlov imkoniga ega: - kontsert ijrochiligida; - rejani sinf tartibida bajarish; - kontsert va kafedradagi ijro; - joriy yohud bitiruv attestatsiyasidagi dasturlarda; - eskiz tanishuvda; - notani varaqdan o‘qishda; - mustaqil ishlash uchun. Yuqorida sanab o‘tilgan rakurslardan biri uchun tokkata tanlash, talabaning tayyorgarlik darajasi, uning qobiliyati va imkoniyatlari kabi omillar bilan belgilanadi. Tabiiyki, fortepiano o‘rganuvchilari ijodiy individualligining rang-barangligi birorbir yagona ish uslubini o‘rnatish imkonini bermaydi. Faqat o‘quvchi bilan bevosita muloqot qilgachgina o‘qituvchi ish uchun zarur va maqsadga muvofiq bo‘lgan materialni tanlashi mumkin. Bunda o‘quvchini fortepiano tokkatalarining turli xil qo‘rinishlari bilan tanishtirish juda muhim: qadimgi tokkatalar, ayniqsa I.S.Bax tokkatalari, XIX va XX asrga mansub xorij tokkatalari, shuningdek, zamonaviy o‘zbek tokkatalari bilan. Tokkata ustida ishlash quyidagi jabhalar bilan bog‘liq bir qator masalalarni nazarda tutadi: - motorli-texnologik; - obrazli-ifodaviy; - badiiy-ijroviy. Tokkata janri o‘zida texnik va ifodaviy asosni birlashtirgan, uning spetsifikasi ham shundadir. Bu tarixan o‘ziga virtuoz-texnik asosni singdirgan

pyesalar turi; ayni paytda tokkatada obrazli-ifodaviy omil o‘ta muhim rol o‘ynaydi, u etyuddan prinsipial jihatdan farq qiladi. Shu bois tokkata ustida ishlashda quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ish olib borish zarur: - harakatlantiruvchi ko‘nikmalar, motorikani rivojlantirish, o‘rganuvchining texnik tayyorgarligini mustahkamlash; - badiiy obraz yaratish va talabaning obrazli tafakkurini, ijrosining ifodaviyligini rivojlantirish ustida ishlash. Shundan kelib chiqib, o‘qituvchi tokkata ustida ishlashda tokkatalarda har tomonlama namoyon bo‘luvchi texnikaning turli ko‘rinishlarini o‘zlashtirayotgan o‘quvchining texnik tayyorgarligini rivojlantiradi, shuningdek, ifodali ijro va asarning obrazli mazmuni ustida ishlayotib assotsiativ tafakkurni shakllantiradi. Shunday qilib, talaba bilan tokkata ustida ishlayotgan o‘qituvchi oldida jiddiy va turli-tuman vazifalar turadi. Katta mas’uliyatni anglash, ishning puxta o‘ylanganligi, o‘quvchilar bilan mashg‘ulot o‘tkazishga rosmana qiziqish, har bir tarbiyalanuvchi ruhiyatiga kirib bora olish, yaxshi did va musiqa madaniyatini singdirish, ijro etilayotgan asar uslubini tushunish, fortepiano musiqasining eng maftunkor janrlaridan biri bo‘lgan -tokkatalarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirishning zarur shartidir.

Foydalanish uchun tavsiya etilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. Sh.Zakirova. O‘zbekiston kompozitorlarining fortepiano uchun asarlari. – T., «O’zbekiston». 2010. 2. X.Azimov. Fortepiano darsligi. – T., “O‘qituvchi”. 1971. 3. Г.Мушель. 24 прелюдии и фуги. – M., 1978. 4. М.Клименти. Избранные произведения. – M.: МузГиз, 1962. 5. К.Черни Школа беглости. – M., “Музыка”, 1982. 6. И.Мартинов. Морис Равель. –М., 1979. 7. И. Нестьев. Сергей Прокофьев. –М., 1957. 8. M.Otajonov. “Guldasta”. – T., 2004. 9. D.Zakirova. “O, yalli-yallo”. Fortepiano uchun asarlar. – T., 2008.

Похожие

O‘zbekiston kompozitorlari ijodida tokkata

Qadimiy mumtoz tokkatalar

Tokkata janrining yaratilish va rivojlanish tarixidan

Milliy musiqa namunalarining ijrochilik uslublari. musiqiy bezaklar ustida ishlash

Etmasmidim asarining daromad va miyonxat qismlari ijrosi ustida ishlash