Etmasmidim asarining daromad va miyonxat qismlari ijrosi ustida ishlash - Музыка - Рефераты

Etmasmidim asarining daromad va miyonxat qismlari ijrosi ustida ishlash

Загружено в:

10.01.2023

Скачано:

0

Размер:

33.0166015625 KB

Etmasmidim asarining daromad va miyonxat qismlari ijrosi ustida ishlash “Etmasmidim” (K.Jabborov musiqasi, Fuzuliy g’azali) Muhammad Sulaymon Fuzuliy i (1498 – 1556) Fuzuliy- Ozarbayjon shoiri va mutafakkiri. Ozarbayjon, fors va arab tillarida ijod qilgan. Otasi Bayot qabilasidan bo’lib, 15 asr oxirlarida Ozarbayjondan Bag’dodga ko’chib borgan. Bag’dod madrasalarida tahsil olib, o’zi ham mudarrislik qilgan. ii Uzoq vaqt Bag’dodda yashagan. Ozarbayjon hukmdori shoh Ismoil I Safaviy va Turkiya sultoni Sulaymon I Qonuniy shoirni moddiy jihatdan biroz ta’minlab turganlar. Lekin uning turmushi ko’p vaqt qiyinchilikda va kambag’alchilikda o’tgan. Iroqning Bag’dod, Hilla, Najaf kabi shaharlarida bir qancha muddat yashagan Fuzuliy ona shahri Karbaloga qaytib, shu yerda vabo kasalidan vafot etgan. Fuzuliy boy adabiy an’anaga ega bo’lgan forsiy va turkiy adabiyotning Xoqoniy Shirvoniy, Mujrim Baylagani, Nizomiy Ganjaviy, Sa’diy Sheroziy, Salmon Sovajiy, Hofiz Sheroziy, Atoiy, Lutfiy, Alisher Navoiy ijodini mehr bilan o’qib- o’rganib, ularning mahorat sirlaridan bahramand bo’lgan. Shoir ijodiga, ayniqsa, Lutfiy bilan Navoiy kuchli ta’sir ko’rsatgan. Fuzuliy devon tuzib, uni «Muhabbatnoma», «Farzandi dilband» deb ta’riflagan. Shoir ishqiy lirikasida insonning ma’naviy olami, jo’shqin his- tuyg’ular tug’yoni, olijanoblik bilan jaholat, ochko’zlik o’rtasidagi kurash, insonga samimiy, yuksak muhabbat bilan bog’liq botiniy kechinmalar aks ettirilgan. Fuzuliy poetik merosining asosiy qismini g’azal va qasidalar tashkil etadi. Lutfiyning (16-asr) yozishicha, g’azaliyotda Fuzuliyning

«Navoiyga o’xshash g’aroyib bir yoqimli yo’li va ajoyib bir uslubi bor» bo’lgan. She’rlarida lirik qahramon oshiqning ruhiy kechinmalarini, qalb sirlarini butun ichki qaramaqarshiliklari bilan, mumkin qadar, teran tasvirlashga erishgan. Bunda oshiq o’z mahbubi yo’lida har qanday azob-uqubatlarni yenguvchi, komil inson sifatida namoyon bo’ladi. Fuzuliy ijodining cho’qqisi «Layli va Majnun» dostoni (1536 1537)dir. Asar lirikepik xarakterda bo’lib, Sharqda mashhur bo’lgan an’anaviy sujet va obrazlar asosida yaratilgan va turkiyzabon xalqlar o’rtasida keng tarqalgan. Sa’diyning «Guliston» va «Bo’ston», Hofizning «Devon», Abdurahmon Jomiyning «Bahoriston», Navoiyning «Chor devon» kitoblari qatorida, Fuzuliy asarlari ham madrasalarning o’quv dasturiga kiritilgan. Fuzuliyning «Matla’ ul-e’tiqod» falsafiy risolasi, «Hadiqat us-suado», («Baxtiyorlar bog’i»), «Suhbat ul-asmor» («Mevalar munozarasi»), «Shikoyatnoma», «Bangu boda» («Bang va boda»), «Anis ul-qalb», («Qalb do’sti») «Yetti jom» yoki «Soqiynoma», «Rindu Zohid», «Sihhat va Maraz» («Sog’lik va bemorlik») kabi nazmiynasriy, falsafiy-didaktik asarlari ozarbayjon adabiyotining eng nodir durdonalari hisoblanadi. Badiiy yuksak asarlari bilan ozarbayjon adabiyotini yangi bosqichga ko’targan Fuzuliy she’rlarining asosiy mavzusi ham, harakatlantiruvchi kuchi ham, bu she’rlarni ichdan nurlantirib turgan quvvat manbayi ham- ishq. Mutasavvif shoir sifatida ilohiy muhabbatni ulug’lagan, dunyoga berilishni qoralagan. Insonni kamolotga olib boradigan fazilatlarni tarannum etib, uni tubanlashtiradigan illatlarni tanqid qilgan. Fuzuliy o’zidan keyingi barcha turkiyzabon shoirlar, jumladan, o’zbek shoirlariga ham kuchli ta’sir ko’rsatgan. Fuzuliy ta’sirida, unga ergashib she’rlar bitish, shoir g’azallariga nazira-tatabbu’lar yozish, muxammaslar bog’lash deyarli barcha shoirlar ijodida uchraydi. Fuzuliyning ozarbayjoncha devoni o’zbek xalqi orasida 18-19asrlardayoq keng tarqalgan va bir necha bor o’zbek tilida nashr qilingan. G’azal, murabba’ va muxammaslari kuyga solinib, asrlar davomida xonandalar tomonidan kuylanib kelmoqda («Shifoyi vasl qadrin hajr ila bemor o’landan so’r…» va b.). Atoqli ozarbayjon bastakori Uzayr Hojibekov 1908- yil

«Layli va Majnun» dostoni asosida birinchi ozarbayjon operasini yaratgan. 1958 1961-yillarda Hamid Arasli tahririda Fuzuliy asarlarining to’la ilmiy-tanqidiy nashri yaratildi. Devonining 1581-yil ko’chirilgan nusxalaridan biri O’zbekiston Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo’lyozmalar fondida saqlanadi. O’zbek an’anaviy xonandalik ijro maktabida Fuzuliyning shoh g’azallariga kuy bastalanib, sevib ijro etib kelinmoqda. Shashmaqom, Chormaqom, Xorazm maqomlari ashula yo’llarida Fuzuliy g’azallaridan keng foylalanilganligini kuzatish mumkin. Jumladan, ―Qurbon o’lam, ―O’landan so’r (Bayot-1), Savti suvoralar turkumlari va boshqa ashulalar. ―Etmasmidim radifli g’azalga taniqli bastakor va sozanda Komiljon Jabborov kuy bastalagan. Ashulaning birinchi ijrochisi Xalq artisti Saodat Qobulova bo’lgan. Komiljon JABBOROV (1914 - 1975) Sozanda (g’ijjak, dutor, tanbur) va bastakor edi. O’zbekiston xalq artisti (1973). Sozandalikni Ro’zmat Isaboyev, S.Siddiqovdan, bastakorlikni To’htasin Jalilovdan o’rgangan. 1924 1930- yillarda Andijon milliy musiqa to’garagida qatnashgan. 1930 1931- yilda Hamza nomidagi Toshkent tetrida, 1931 1942- yillarda Andijon va 1942 1947- yillarda Yangiyo’l teatrlarida faoliyat ko’rsatgan. 1947 1975- yillarda O’zbekistan radiosi o’zbek xalq cholg’u asboblari orkestrida sozanda bo’lib ishlash chog’ida «Dugohi Husayniy», «Iroq», «Navo» va boshqa kuylarni g’ijjakda ijro etgan. Bir vaqtning o’zida «Nolish», «Nimcho’poniy», «Kurd» va boshqa asarlarni dutorda ijro qilgan. «Samarqand Ushshog’i», «Gulyor» va «Shahnoz»dek ashula yo’llarini tanburda katta mahorat bilan ijro etgan. K.Jabborov K.Yashinning «Gulsara» (1936), «Layli va Majnun» (Xurshid, N.Salaxov bilan birgalikda, 1938) spektakllarini musiqalashtirishda qatnashgan hamda «G’ulja ustida nur» (S.Tilla, A.Ismatulla, 1950-yil P.Rahimov bilan

hamkorlikda), «Nodira» (H. Razzoqov, 1962-yil S.Hayitboyev bilan), «Mening Jannatim» (S.Abdulla, 1971-yil D.Zokirov bilan) musikali dramalarini yaratgan. 100 dan ortiq - ―Etmasmidim, ―Diyorimsan, ―Nazzora qil, ―Mubtalo bo’ldim senga, ―Toshkent piyolasi, ―Shifokorlar, ―Obod o’lkam kabi ashula, qo’shiq va qator cholg’u kuylar muallifi. Bularning so’nggi uchtasi ko’p yillar davomida O’zteleradiosining turkum dasturlarining boshlangich sadolari edi. Umrining oxirida «Cho’lponoyning allasi», «Chorgoh», «Mash’al», «Zebuniso» singari telepostanovkalarning musiqasini yaratgan. Komiljon Jabborovning ijodiy uslubi tez yodda qoluvchi jozibali ohanglarga boyligi, an’anaviy peshrav, ashula va qo’shiq shakllarining erkin uyg’unlashishiga asoslangan. “Etmasmidim” ashulasining kuylash malakalarini shakllantirish. Asarni o’rganish jarayonida nola va bezaklar, talaffuzga, dinamik ijrolarga etiborni qaratish kerak.Ijro vaqtida 1- 4- baytlar ijrosi ustida ishlanadi. Ikkinchi bayt birinchi baytdan kvinta yuqoridan ijro etiladi. 5. Lahza-l а h ! za s ratin ko’r ! say ! dim l shirin labing. 5. Sen kab и ,ey Be ! sut n, ! m n ham qar о r etm а s ! midim. Ashulaning uchinchi baytida dunasr qismi keladi, ya’ni kichik avj ijroga joziba bag’ishlaydi. 6/8.Ul gul и xand о ni k rm а k ! mumkin l ! s а ydi meng а , 10.Sendag и bulbul gul и s ! tonga guz о r ! etm а smidi m.

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Mannopov S. O’zbek xalq musiqa madaniyati. Toshkent. 2004-yil. 41-bet. 2. Uspenskiy V.A. Shashmaqom. Moskva. 1924. 3. Yusupov M. Xorazm maqomlari. 2 tom.1 qism. Navo.Toshkent. G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.1982-yil. 4. O’zbekiston milliy ensiklopediyasi.2004-yil. 2,9 tomlar. 214,513 betlar. 5. Xo’jamqulov P.B., Mamedyarov T.X. Xorazm maqom san’atiga bir nazar. Angren 2008-yil. 6. Bo’riyeva K. An’anaviy xonandalik (ayollar ovozlari uchun) Akademik litsey va kollej o’quvchilari uchun o’quv-uslubiy qo’llanma Toshkent. 2008-yil. 7. Ma’lumot: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent 2004-yil. 8. Matyoqubov O.Xorazm dutor maqomlari va olti yarim maqomi. Toshkent 2018-yil 9. Xudoynazarov M. Hojixon Boltayev. Toshkent 2014 10. Hayitmetov A. Asher Navoiy (1441-1501). http://e-adabiyot.uz /uzbek/mumoz/1119maqola.html 11. Jalilov Marim. Qo’shiqlar xrestomatiyasi. 2-kitob. Toshkent, 2003. 103 bet. 12. Sharipova G.M. Musiqa va uni o’qitish metodikasi. T. ―Turon-iqbol. 2011. 167 bet. 13. Qodirov D. Pedagogik ta’lim. Talabalarning kuylash malakalarini shakllantirishda hijo va bezaklar ustida ishlash. 6-son. 2017 yil.

i ii

Похожие

Xonanda ovozlarining jismoniy va akustik jihatlari. “Etmasmidim” asarining daromad va miyonxat qismi ijrosi ustida ishlash

Tokkata ustida ishlash bo‘yicha qisqacha uslubiy tavsiyalar

Milliy musiqa namunalarining ijrochilik uslublari. musiqiy bezaklar ustida ishlash

D.Zokirov musiqasi. A.Navoiy g’azali. Ko’rmadim

Saraxbori segoh