Oddiy intervallar diatonik intervallar - Музыка - Рефераты

Oddiy intervallar diatonik intervallar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

417 KB

Oddiy intervallar d iatonik intervallar Reja: 1. Oddiy intervallar. 2. Diatonik intervallar 3.Orttirilgan va kamaytirilgan (xromatik) intervallar. 4. Intervallarning aylanishi

Musiqa ijrosi jarayonida bir vaqtda yoki birin-ketin eshitilgan ikki tovush qo’shilmasi interval 1 deyiladi. Birin-ketin eshitilgan tovushlar intervali melodik interval ni hosil qiladi. Baravariga (bir vaqtda) eshitilgan tovushlar garmonik interval ni hosil qiladi. Intervalning pastki tovushi interval asosi , yuqori tovushi esa interval cho’qqisi deyiladi. Masalan: Intervallarning melodik harakatlari vaqtida ko’tariluvchi va pastlashuvchi intervallar hosil bo’ladi. Barcha garmonik intervallar va ko’tariluvchi melodik intervallar asosi (eng pastki tovush) dan yuqoriga qarab o’qiladi. Har bir interval ikki miqdor – son va sifat miqdori bilan aniqlanadi. Intervallarning son miqdori deganda tovushlar orasidagi pog’onalar soni tushuniladi. Intervallarning sifat miqdori deganda tovushlar orasidagi masofa tushuniladi. Bir oktava oralig’ida hosil bo’lgan interval oddiy interval deyiladi. Hammasi bo’lib 8 ta oddiy interval bor. Intervallar lotin tilida tartibli sonlar bilan nomlanadi. Tartibli sonlar interval yuqori tovushining pastki tovushga nisbatan nechanchi pog’onada turganligini bildiradi. Barcha oddiy intervallar quyidagicha nomlangan: Prima – 1, birinchi (bir xildagi ikki tovushning unison bo’lib eshitilishi) 2 . Sekunda – 2, ikkinchi; Tertsiya – 3, uchinchi; Кvarta – 4, to’rtinchi; Кvinta – 5, beshinchi; Seksta – 6, oltinchi; Septima – 7, yettinchi; Oktava – 8, sakkizinchi. 1 Interval – lotincha intervallum so’zidan olingan bo’lib, oraliq, masofa degan ma’noni anglatadi. Ents. muz. slovar’. – M.: BSE. 1959, 89 – b. 2 Unison so’zma - so’z tovushlar birlashuvi demakdir. Unison faqat garmonik interval holatdagi primaga o’xshashdir .

Masalan, mi - fa tovushlaridan iborat sekunda intervali yarim tonga teng bo’ladi. Fa - sol tovushlaridan iborat sekunda intervali butun tonga teng bo’ladi va h.k. Yuqorida keltirilgan misollardan intervallarning sifat miqdori bir turdagi intervallarning xilma-xil bo’lib eshitilishini belgilaydi, degan xulosaga kelish mumkin. Intervalning sifat miqdorini belgilash uchun: kichik, katta, sof, orttirilgan, kamaytirilgan degan so’zlar ishlatiladi. Tovushqatorning asosiy pog’onalari orasida, bir oktava oralig’ida quyidagi intervallar hosil bo’ladi: 1) sof primalar – 0 tonga; 2) kichik sekundalar – 0,5 tonga; 3) katta sekundalar – 1 tonga; 4) kichik tertsiyalar – 1,5 tonga; 5) katta tertsiyalar – 2 tonga; 6) sof kvartalar – 2,5 tonga; 7) orttirilgan kvarta – 3 tonga; 8) kamaytirilgan kvinta – 3 tonga; 9) sof kvintalar – 3,5 tonga; 10) orttirilgan kvinta – 4 tonga; 11) kichik sekstalar – 4 tonga; 12) katta sekstalar – 4,5 tonga; 13) kichik septimalar – 5 tonga; 14) katta septimalar – 5,5 tonga; 15) sof oktavalar – 6 tonga teng bo’ladi. Masalan:

Yuqorida ko’rsatib o’tilgan intervallar asosiy intervallar deb aytiladi. Bu intervallar tabiiy major va tabiiy minorning pog’onalari orasida hosil bo’lganligi uchun diatonik intervallar ham deyiladi. Barcha diatonik intervallarni istalgan asosiy pog’ona yoki hosila pog’onadan pastga hamda yuqoriga tomon tuzish mumkin: ¹ Orttirilgan va kamaytirilgan (xromatik) intervallar. Intervallarning engarmonik tengligi Har bir diatonik interval orttirilishi yoki kamaytirilishi mumkin. Bunga diatonik intervalga kiradigan pog’onalardan birini xromatik yarim tonga pasaytirish yoki ko’tarish yordami bilan erishiladi. Orttirilgan intervallar sof va katta intervallardan, kamaytirilgan intervallar esa sof va kichik intervallardan tuziladi. Faqat sof prima kamaytirilmaydi. Barcha orttirilgan va kamaytirilgan intervallar xromatik intervallar deyiladi. Uch tondan iborat bo’lgan orttirilgan kvarta va kamaytirilgan kvinta intervallarini , bular diatonik intervallar bo’lganligi uchun xromatik intervallar qatoriga qo’shish mumkin emas. Masalan: orttirilgan intervallar: a) eng yuqori pog’ona (cho’qqisi) ning ko’tarilishi natijasida hosil bo’lgan intervallar;

¹ b) pastki pog’ona (asosi) ning pasaytirilishi natijasida hosil bo’lgan intervallar; К amaytirilgan intervallar: a) yuqori pog’ona (cho’qqisi) ning ko’tarilishi natijasida hosil bo’lgan intervallar : B) p astki pog’ona (asosi) ning pasaytirilishi natijasida hosil bo’lgan intervallar: Son miqdori turlicha va eshitilishi bir xilda bo’lgan intervallar engarmonik teng intervallar deyiladi¹. Engarmonik teng intervallar orasida son miqdori bir xil bo’lgan intervallar ham uchraydi, bunday hollarda taqqoslangan intervallardan birortasining ikkala tovushi engarmonik tovushlar bilan almashtiriladi: ¹ Basic . Music theory , 2001 y . 198- bet Yuqoridagi intervallardan tashqari, biror intervalni ikkita xromatik yarim tonga orttirish natijasida ikki marta orttirish va pasaytirish natijasida ikki marta kamaytirilgan intervallar hosil bo’lishi mumkin.

Intervallarning aylanishi Interval tovushlarining bir joydan ikkinchi joyga ko’chishi natijasida pastki tovush yuqoriga va yuqoridagi tovush pastga joylashadi, bunga interval aylanishi deyiladi. Tovushlarning ko’chishi ikki yo’l bilan amalga oshirilishi mumkin: 1. Interval asosini (pastki tovushni) bir oktava yuqoriga ko’chirish; 2. Interval cho’qqisini (yuqori tovushni) bir oktava pastga ko’chirish. Bunday aylanish natijasida yangi interval hosil bo’ladi: Bunda barcha sof intervallar – sofga, kichik intervallar - kattaga, katta intervallar - kichikka, orttirilgan intervallar - kamaytirilganga, kamaytirilgan intervallar – orttirilganga, ikki marta orttirilgan intervallar – ikki marta kamaytirilgan intervallarga aylanadi va aksincha. Berilgan biror intervalni pastga tomon tuzish uchun asosiy tovushdan bir oktava pastda joylashgan tovush aniqlanib, undan yuqoriga tomon berilgan interval aylanmasi sanaladi. Masalan, do diyez notasidan pastga tomon katta septima tuzish talab etilganda, quyidagicha tuziladi: ¹

Agar biror interval va uning aylanmasini birlashtirsak, natijada oktava hosil bo’ladi. Shu bois, bir-biriga aylanadigan intervallar sifat miqdorining hajmi hamisha olti tonga teng bo’ladi. Tarkibli intervallar Musiqa amaliyotida oddiy intervallardan tashqari, oralig’i oktavadan keng bo’lgan intervallar ham qo’llaniladi. Oralig’i bir oktavadan keng bo’lgan intervallarga tarkibli intervallar deyiladi. Tarkibli intervallar oddiy intervallarni oktavaga qo’shish yo’li bilan hosil bo’ladi. Har bir tarkibli interval uning tarkibidagi pog’onalar soniga qarab quyidagi mustaqil nomlar bilan ataladi: 1. Nona – 9, oktava orqali tuzilgan sekunda ; 2. Detsima – 10, oktava orqali tuzilgan tertsiya ; Undetsima -11, oktava orqali tuzilgan kvarta ; 3. Duodetsima – 12, oktava orqali tuzilgan kvinta ; 4. Tertsdetsima – 13, oktava orqali tuzilgan seksta ; 5. К vartdetsima – 14, oktava orqali tuzilgan septima ; 6. К vintdetsima -15, oktava orqali tuzilgan oktava. 9 10 11 12 13 14 15 Tarkibli intervallarning sifat miqdorini belgilash uchun oddiy intervallarda ishlatiladigan sof, katta, kichik, orttirilgan, kamaytirilgan kabi iboralar qo’llaniladi. Tarkibli intervallar aylanganda, undagi tovushlarning ko’chishi 2 xil tarzda amalga oshadi. Birinchidan, tarkibli interval tovushlaridan birortasining, masalan, pastki tovushining yuqoriga yoki yuqorigi tovushining pastga, ikki oktavaga ko’chishi hamda ikkinchidan, tarkibli interval har ikkala tovushining qarama- qarshi tomonga bir oktavaga ko’chishida namoyon bo’ladi.

kat.10 kich.6 sof 12 sof 4 kich.13 kat.3 ¹ Basic. Music theory, 2001 y. 200-bet Tarkibli intervallarga misollar: ¹ ¹ Basic. Music theory, 2001 y. 201-bet Ohangdosh (konsonans) va noohangdosh (dissonans) intervallar Zamonaviy musiqada har q anday d iatonik shakldagi garmonik intervallar ohangdosh yoki noohangdosh intervallarga bo’linadi. Musiqada ohangdoshlik ( konsonans ) deb bir-biri bilan uyg’unlashgan, ohangdosh bo’lib eshitilgan tovushlar yangrashi, yig’indisiga aytiladi. Noohangdoshlik ( dissonans ) deb bir-biri bilan uyg’unlashmagan, keskin eshitiladigan tovushlarga aytiladi¹. Ohangdosh intervallarga quyidagilar kiradi: a) sof prima Eng mukammal ohangdoshlar sof oktava b) sof kvarta Mukammal ohangdoshlar sof kvinta v) kichik tertsiya Nomukammal ohangdoshlarkatta tertsiya kichik seksta katta seksta Noohangdosh intervallarga quyidagilar kiradi:

kichik sekunda orttirilgan kvarta katta sekunda kamaytirilgan kvinta kichik septima katta septima Intervallar aylanishida ohangdosh intervallar – ohangdosh intervallarga, noohangdosh intervallar esa noohangdosh intervallarga aylanadi.

Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr: 1. Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007 2. Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006. 3. Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005. 4.American – popular-music 2007 year, USA. 5.Mark Feezeell. Freefreerelltheorybook vol 1 2011 year, USA.

Похожие

Septakkord dominantseptakkord va uning aylanmalari

Xalq musiqasining yetti pog’onali diatonik ladlari pentatonika

Akkord uchtovushliklar va ular aylanishi

Diatonik hamda xromatik yarim tonlar va butun tonlar

Diatonik hamda xromatik yarim ton diatoniklar va butun tonlar