Diatonik hamda xromatik yarim ton diatoniklar va butun tonlar - Музыка - Рефераты

Diatonik hamda xromatik yarim ton diatoniklar va butun tonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

178 KB

Diatonik hamda xromatik yarim ton diatoniklar va butun tonlar Reja: 1. Diatonik yarim ton. 2. Х romatik butun tonlar. 3. Tovushlarning harfiy tuzilmada ifodalanishi 4. Nota cho’zimi va uning yozilishi

Oldingi mavzularda yarim ton va butun ton nima ekanligi haqida ta’rif berib o’tgan edik. Endi diatonik va xromatik yarim tonlar hamda butun tonlar bir-biridan nima bilan farq qilishini aniqlab olamiz. Tovushqatorning yonma-yon joylashgan kichik pog’onasi orasida hosil bo’lgan yarim tonga diatonik yarim ton deyiladi. Tovushqatorning asosiy pog’onalari mi- fa va si-do yarim tonlarini hosil qiladi. Bundan tashqari, asosiy tonlar bilan yonma-yon joylashgan ko’tarilgan yoki pasaygan hosila pog’onalar orasida ham diatonik yarim tonlar hosil bo’lishi mumkin. Masalan: Bundan tashqari, ikki hosila pog’onalar orasida ham diatonik yarim tonlar hosil bo’lishi mumkin. Xromatik yarim ton deb quyidagicha paydo bo’lgan tonlarga aytiladi: a) asosiy pog’ona bilan uning ko’tarilgan yoki pasaygan pog’onasi orasida hosil bo’lgan yarim tonga xromatik yarim ton deyiladi. Masalan: Кo’tarilgan pog’ona bilan uning ikkita baravar ko’tarilgan pog’onasi orasida, pasaygan pog’ona bilan uning ikki baravar pasaygan pog’onasi orasida hosil bo’lsa. Masalan: Ikkita yonma-yon pog’ona orasida hosil bo’lgan butun tonlar diatonik butun tonlar deyiladi. Bir oktava orasida asosiy pog’onalar beshta butun tonni hosil qiladi: do - re, re - mi, fa - sol, sol - lya, lya - si.

Bundan tashqari, diatonik tonlar asosiy pog’ona bilan hosila pog’ona orasida, shuningdek, ikkita hosila pog’ona orasida ham paydo bo’lishi mumkin. Xromatik butun tonlar deb quyidagicha paydo bo’lgan tonlarga aytiladi: a) asosiy pog’ona bilan uning ikki baravar ko’tarilishi yoki pasayishi orasida hosil bo’lsa. b) bitta asosiy pog’onadan iborat ikkita hosila pog’ona orasida hosil bo’lsa: v) bir pog’onaning ikki chetidagi pog’onalar orasida hosil bo’lsa. Tovushlarning harfiy tuzilmada ifodalanishi Musiqa amaliyotida tovushlarni bo’g’in bilan yozishdan tashqari, lotin alfaviti asosida harf bilan yozish usuli ham keng qo’llaniladi. Yyetti asosiy pog’ona quyidagicha belgilanadi: C D E F G A H Do Re Mi F a sol lya si Nota tovushlarining harfli tuzilmasi lotin alfavitiga asoslangan. Tovushlarning alfavit tartibi bo’yicha biroz noto’g’ri joylashuviga sabab shuki, o’rta asrlarda asosiy tovush lya ( a ) hisoblangan va undan so’ng si bemol ( b ) tovushi kelgan. O’sha davrda tovushqator quyidagicha bo’lgan: A B C D E F G lya si bemol Do Re mi fa sol

Кeyinchalik si tovushining ahamiyati si bemol tovushidan ko’ra kuchaydi. Bu uchun alfavit tartibida a va g dan so’ng h ga zarurat sezilib qoldi. Hosila pog’onalarni yozish uchun harflarga qo’shimcha bo’g’inlar qo’shiladi: is – diyez; isis – dubl diyez; es – bemol; eses – dubl bemol. Masalan: Cis – do diyez; fisis – fa dubl diyez. Des – re bemol; geses – sol dubl bemol. Hosila pog’onalardan faqat si bemoldagina qo’shimcha bo’g’in bo’lmaydi. Uning V, v harfi bilan yozilishi saqlanib qolgan. Es bo’g’inida unli a va e harflari uchrasa, talaffuzning qulay bo’lishi uchun e harfi aytilmaydi; mi bemolda ees o’rniga es ; lya bemolda aes o’rniga as qo’llaniladi va h.k. Har bir oktavani belgilashda harflar ustiga qo’shimcha raqamlar yoki chiziqchalar yoziladi. Кatta va kichik oktavalarning tovushi katta yoki kichik harflar bilan yoziladi. Masalan, katta oktavaning lya tovushi katta A harfi bilan, kichik oktavaning sol tovushi – kichik g harfi bilan yoziladi. Birinchi oktavadan beshinchi oktavagacha bo’lgan tovushlar qaysi oktavaga tegishli bo’lsa shunday raqam, chiziqlar yoki kichik harflar bilan belgilanadi. Masalan: OКTAVALAR Harflar bilan belgilanishi SUBКONTROКTAVA Lya 2 , Si 2 ; A 2 , H 2 КONTROКTAVA Do 1 , Re 1 , Mi 1 , Fa 1 , Sol 1 , Lya 1 , Si 1 C 1 , D 1 , E 1 , F 1 , G 1 , A 1 , H 1 КATTA OКTAVA Do, Re, Mi, Fa, Sol, Lya, Si; C, D, E, F, G, A, H КIChIК OКTAVA do, re, mi, fa, sol, lya, si; c, d, e, f, g, a, h BIRINChI OКTAVA do 1 , re 1 , mi 1 , fa 1 , sol 1 , lya 1 , si 1 ; c 1 , d 1 , e 1 , f 1 , g 1 , a 1 , h 1 IККINChI OКTAVA do 2 , re 2 , mi 2 , fa 2 , sol 2 , lya 2 , si 2 ; c 2 , d 2 , e 2 , f 2 , g 2 , a 2 , h 2 UChINChI OКTAVA do 3 , re 3 , mi 3 , fa 3 , sol 3 , lya 3 , si 3 ; c 3 , d 3 , e 3 , f 3 , g 3 , a 3 , h 3 TO’RTINChI OКTAVA do 4 , re 4 , mi 4 , fa 4 , sol 4 , lya 4 , si 4

c 4 , d 4 , e 4 , f 4 , g 4 , a 4 , h 4 BEShINChI OКTAVA do 5 ; c 5 Кontroktava bilan subkontroktava tovushlari qaysi oktavaga tegishli bo’lsa, ostiga yoziladigan shunday raqamlar yoki chiziqlar va katta harflar bilan belgilanadi. Masalan: kontroktavaning si tovushi – H 2 , subkontroktavaning lya tovushi – A 2 . Nota cho’zimi va uning yozilishi Musiqiy ohanglarni qog’ozda aks yettirishga urinishlar tajribasi uzoq asrlarga borib taqaladi. Bularga tabulatura, xorazm tanbur chizig’i va h.k.larni kiritish mumkin. Hozirgi kunda dunyo musiqa amaliyotida qo’llaniladigan nota yozuvi yagona standartlarga asoslangandir. Musiqiy tovushlar notalar 1 vositasida yoziladi. Ular o’rtasi bo’sh yoki bo’yalgan doirachalardan iborat bo’ladi. Tovushlar turli cho’zimlarga ega bo’lganligi uchun ular vertikal tayoqchalar (shtillar), bayroqchalar, qisqa cho’zimli tovushlarni bir guruhga birlashtirish uchun esa qovurg’achalar - qo’shimcha gorizontal chiziqchalar bilan belgilanadi. Tovushlar balandligini aniq belgilash uchun notalar beshta parallel chiziqdan iborat nota yo’liga joylashtiriladi. Chiziqlar pastdan yuqoriga qarab sanaladi. Nota yo’lining boshlanish qismida besh chiziqni birlashtiruvchi vertikal chiziq qo’yiladi. Bu vertikal chiziq boshlang’ich chiziq deb aytiladi. Notalar asosiy chiziqlardan tashqari nota yo’lidagi chiziqlar ustida va oralig’ida yoziladi. Masalan : Tovush cho’zimlari nomlari va ularning nota bilan yozilishi quyidagicha bo’ladi: Eng katta cho’zimli tovush - butun nota (1) 1 Nota – lotincha so’z bo’lib belgi , yozuv ma’nosini bildiradi. ² Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 12-bet

Butun cho’zimli tovushning ikki marta qisqargani – yarimtalik nota (1/2) Yarimtalikning ikki marta qisqargani – chorak nota (1/4) Chorakning 2 marta qisqargani – nimchorak nota (1/8) Nimchorak notaning ikki marta qisqargani – o’n oltitalik nota (1/16) O’n oltitalik notaning ikki marta qisqargani – o’ttiz ikkitalik nota (1/32) O’ttiz ikkitalik notaning ikki marta qisqargani – oltmish to’rttalik nota (1/64) va h.k. Notalar yozuvida asosiy chiziqlardan tashqari, ayrim notalar uchun qisqa qo’shimcha chiziqlar ham ishlatiladi. Ular nota yo’lining ostiga va ustiga yoziladi.1 ¹ Notalar turli guruhlarga birlashtirilganda tayoqcha va qovurg’achalarni yozish uchun qulay o’rinlar tanlanadi. Bunda iloji boricha ularni nota yo’lining o’rta qismiga yozishga harakat qilish maqsadga muvofiq. Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr : 1. Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007

2. Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006. 3. Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005. 4. Сами Азиз ўғли. Гармония. Т., «Ўзбекистон», 2002. 5. М.И. Основы теоретического музыкознания. М., «Академа», 2003.

Похожие

Diatonik hamda xromatik yarim tonlar va butun tonlar

Musiqaviy soz. Temperatsiyalangan soz. Yarim ton va butun ton. Hosila pog’onalar va ularning nomlari

Musiqaviy soz. Temperatsiyalangan soz. Yarim ton va butun ton. Hosila pog’onalar va ularning nomlari

Musiqa bezaklari va ijrochilikning o’ziga xos uslublari

Xalq musiqasining yetti pog’onali diatonik ladlari pentatonika