Ўзлигингни унутма - Идея национальной независимости - Рефераты

Ўзлигингни унутма

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Ўзлигингни унутма Узбек миллати кадим-кадимдан юксак маънавият ва ма- даниятга эга халқдир. Бу маънавий салоҳиятни бутун жаҳон тан олган ва ундан андозалар олиб келган. Бунга тарихий мисолларимиз хам кўп. Икки ярим минг йиллар аввал хам Самарканду Бухоро гуллаб-яшнагани, жахон пойтахти да-ражасида бўлганини ким инкор кила олади? Факат шундай маънавиятга эга бўлган миллатгина минглаб йиллар оша ўз салоҳиятини, обрўсини саклаб қола билади. Лекин со вет мустамлакаси даврида бу қадриятларни ваҳшийларча, маккорона йўк қилиб ташлашга харакат қилинди. Чунки совет тизимининг асосий мақсади миллатлар маънавияти ва тарихий қадриятларини йўк қилиб ташлаш, советлар куллигига кўнувчи, уига қарши чика олмайдиган янгича дурагай миллатни яратиш эди. Афсуски, ўттан етмиш йилдан ортик давр мобайнида миллат маънавиятига қарши олиб борилган режали таъсир натижасида улар бу ниятига қай бир даражада эришди хам. Фарзандлар билан ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар орасидаги муносабатлардан файз кета бошлади. Азалдан ўзбек фарзанди ўз отасига тик бокмас, бунга кучли ички эҳтиром ва ҳурмат йўл қўймас эди. Афсуски, собиқ советлар даврида «ривожланган ғоя» таъси- рига тушган миллатдошларимизнинг баьзилари маьнавий бузилиб, ўғил ота билан ёкалашадиган, судлашадиган ва уни ҳақорат қиладиган даражага ҳам етди. Айрим фарзандлар ўз пуштипаноҳларига, ок сут берган оналари ҳолига бефарқ қарашга кўникди. «Ота рози - худо рози», «Она дуоси ўк», «Жаннат оналарнинг оёғи остида» ёки «Аввал уч карра онангни дегин, сўнгра отангни дегин, ана шундан кейингина ҳаётнинг бошқа зийнатларини сўра» деган коида ва ўгитлар унутила бошлади. Собиқ тузум «ахлоқ кодекслари»нинг миллат маънави ятига таъсири ана шундай хунук натижаларга олиб келди. Окибатда ўзбек миллатини тахкирловчи «Қариялар уйи», «Болалар уйи» иборалари пайдо бўлди. Кадим тарихимизда бундай муассасалар бутунлай бўлмаган. Фарзандлар, керак

бўлса, кекса ота-оналарини елкасида кўтариб Маккаи Мади- нага олиб борган. Узбек аёллари фарзандини «Болалар уйи»га бериш нима эканини билмас эди. Ҳатто бундай жойларни тасаввур ҳам кила олмаганлар. Ота-онани хорлаб кўйиш, фарзандини ташлаб юбориш бизда гуноҳи азим ҳисобланган. «Ғамхўр совет давлати» эса аввал миллатнинг маънавиятини бузиб, сўнгра ана шундай уйлар очиб, олийжаноблигидан ғурурланган. Фарзандларнинг мол-мулк талашиб оталар билан судлашуви, ака-укалар, опа-сингилларнинг мерос та - лашиб ёкалашуви миллатимиз маънавиятига иснод бўлувчи ўлатдек ёпишди. Албатта, унинг замирида нопок гоя солган захар ётар эди. Ундан униб чиккан ниҳоллар шундай қосил бера бошлади. Миллатда канчалик парокандалик бўлса, у шунчалик кулга айланади. Аслларимизни тент ҳукукли қиламиз, дея сунъий кахрамонлар яратдик. «Тонналаб пахта териб, пахта териб, Турсуной бўлай дейман» кўшиклари остида аёллари-мизни пўлат отларга миидириб, эркаклар касбига йўлладик. Натижада уларни турли касалликларга гирифтор этиб, наслимизга шикает етказа бошладик. Аёлларимиз заифлашиб, ўз дилбарлигини йўқота борди. Ўтмишда «ўзбекман» деган эркак аёлини хорлаб, бундай номуносиб, оғир, зарарли касбларга ташлаб қўймаган. Ҳадиси шарифда ҳам «Эркак аёлни бутунлай моддий таъминлаши, унта кўмакдош бўлиши шарт» деган ғоя бор. Биз ана шу муқаддас бурчимизни ҳам иттифоқнинг бемаза ғояси деб унутиб юбордик. Ҳолбуки, миллатимизда давлат ишларига жозиба қўшиб, давлат сиёсатини юргазишда буюк фазилатлар кўрсатган Но- дирабегимлар ўтган. Улар ҳар кандай шароитда ҳам аёллик ибосини сақлаган. Буюк Темур, Бобур шоҳлар ўзлари пиёда бўлсалар-да рафиқаларини, оналарини, опа- сингилларини от- уловда олиб юрган. Ҳар бир миллатнинг салоҳияти уларнинг аёлларига бўлган ҳурмати, муносабати билан белгиланади. Бирор миллатни йўқ қилай десанг, аввало унинг тилини йўқотгин, деган даҳшатли ғоя бор. Биз ўз она тилимизни, яъни ўзлигимизни йўкота бошладик. Мустақиллик авва-ламбор тилимизни, маънавиятимизНи-

қайтариб берди. Бу эса ўзбек халқи қон кгшб, аерлар мобайнида орзу қилиб келган олий мақсад эди. «Она тилим» дея қанча юртдош-ларимиз ширин жонини курбон қилган. Уларнинг руҳига миннатдорчилик ҳисси ила энди биз она тилимиздан ғурурланмокдамиз. Шу нарса ёдимиздаки, «Ҳосил байрами»-республика деҳқонларининг қурултойи кунлари Тошкентга бутун юртдан пахтакорлар, қишлок хўжалиги ходимлари йиғилар эди. Залда асосан ўзбеклар ўтирса-да, маърузалар рус тилида ўқиларди. Республика раҳбари бир нечагина сўзни ўзбекча сўзлаши залда ўтирган, милл ий тилимизга чанкок деҳқонлар, меҳнаткашлар томонидан гулдурос қарсаклар билан қарши олинар эди. Иил бўйи меҳнат қилиб улкан ютукларга эришган кишилар учун шу энг олий мукофот бўлар эди. Бу гапларда бирор муболага йўқ, барчамиз уни аниқ эслаймиз. Ҳар қандай мансабга тайинланадиган кишининг аввалам- бор рус тилини кандай билишлигига эътибор каратилар эди. Билмаса, унинг учун раҳбарлик ҳам орзу бўлиб колаверарди. Аҳвол шу даражага бориб етгандики, ўзаро сухбат чоғида ўзбеклар уч-тўртта «интернационал» сўзни қўшиб сўзламаса, бир-бирини тушунолмай қолар эди. Рус тилини билмайдиган ўзбеклар маданиятсиз, лскин ўз она тилини билмаса-да «Ле нин тили»да сайрайдиган ўзбеклар замонавий, маданиятли кишилар ҳисобланарди. Шукрки, эндиликда ўзбек тилида сўзлашиш барчамизнинг кўнглимизга хузур бериб, ўзимизга хурматимизни ошириб, ғурур бахш этмоқца. Мамлакатимизда кўплаб муборак осори атикалар мав-жуд, миллатимизни миллат қилиб турувчи, оламга кўз-кўз этувчи Баҳоуддин Накшбанд, Ат-Термизий, Ал-Бухорий, Амир Темур каби буюкларимиз бор эди. Лекии шўро дав-рида дил кўзимизни кўр қилиб, виждон кулоғимизни кар қилиб, улутларимизнинг муқадлас қадамжоларини каровсиз қолдириб, ҳатто уларни очишгача бориб етилгани асло кечи- рилмас ҳолдир. Бу азиз боболаримизни бутун жаҳон хурмат килар, уларни зиёрат килишга интилар эди-ю, ўзимизга эса бу қадамжоларга бориш ҳам ман қилинарди. Бизнинг

олам аҳли сиғинган аждодларимиз холидан хабар олишдан маҳрум қилиб кўйилишимиз хам қарамлик ва куллик оқибати эди. Натижада уларнинг кабрлари бузилиб топталди, руҳлари безовта бўлди. Нафақат буюк бобоколонларимиз, балки ўз ота-она, опа-сингил, ака-укаларимизнинг жанозаларида иш-тирок этиш ҳам такиклаб кўйилганини, ўзининг бу инсоний, фарзандлик бурчини бажарганлар эса ишидан, лавозимидаи бўшатилганини эсласак, даҳшатли тушдек сесканиб кетамиз. Лекии бу туш эмас, балки яқин 10—15 йил аввал бўлиб ўтган аччик вокслик эканини унутмайлик. Эндиликда Бахоуддин Накшбанд, Ал-Бухорий, Амир Темур макбараларини тиклаш ва обод этишда давлатимизнинг ўзи бош бўлиб турмокда. Уларнинг руҳи биздан шод бўлиб, юртимизга файзу барокат ёгилса, тинчлик бўлса, деган ниятдамиз. Советлар тузуми даврида сотқинлик, мунофиклик ман-саб пиллапояларидан кўтарилиш учун энг зарур хусусият эди. Яъни фарзанд ўз «унсур» отасини шўроларга сотиши ёки жазолаши катта кахрамонлик ҳисобланар эди. Баъ-зи ҳамюртларимиз миллатпарвар боболаримиз бўлмиш Беҳбудий, Чўлпон, Фитрат, Абдулла Қодирий ва бошқаларни коралаш натижасида юкори мансабларга эришдилар. Улар миллий ифтихорга эга бўлгаи кишилар номини канчалик кўп сотса, эвазига собик тузум шунчалик юкори лавозимга кўтарар эди. Қизиғи шундаки, кейинрок уларнинг ўзи ҳам ўзларидан устарок хоинлар томонидан чакув қилиниб, маҳв этиб ташланди. Биз бу гапларни алам ва изтироб билан айтмоқдамиз. Зеро, мустамлака тузумидан ҳар биримиз, бутун халқимиз жабр курган, изтироб чеккан. Буни асло унутиб бўлмайди, албатта. Аммо, афсуски, буларни унутганлар ҳам бор. Бугина эмас, собик советлар тузумини қайта тиклашни кўмсаётган, хохлаётс анлар ҳам топилади. Ёш авлод, айникса, буни били- ши керак. Ешлар сохта, баландпарвоз, аммо ичи пуч, ҳаётга зид ғояларга учмаслиги лозим. Чунки биз ўтиш даврининг табиий кийинчиликларини бошдан ксчирмокдамиз. Социа - лизм бизни колокликка маҳкум этганди ва биз ана шу нотўғри йўлни тарк этиб, дадиллик билан яиги ҳаёт кура бошладик.

Шуни аниқ айта оламизки, машаккатлардан маънан юк- сакда тура оладиган авлодгина Ватаннинг порлок келажа1 ига таянч, она Узбскистон мустақиллигига чинакам муҳофиз ва посбон бўлиши мумкин. Президентимиз Ислом Каримов маънан баркамол авлодни тарбиялаш тўғрисида куйидагича сабок беради: «Маънавият тарбиянинг энг таъсирчан куроли экап, ундан окилона фойдаланиш, болаларимизни ватанпарварлик, ростгўйлик, ҳақсеварликка ўргатиш керак бўлади... Қадимги аждодларимиз ком ил инсон ҳакида бутун бир ахлоқий талаблар мажмуасини, замо навий гилда айтсак, Шаркона ахлоқ Кодексини ишлаб чикқанлар. Киши қалбида харомдан хазар, нопокликка, адолатсизликка нисбатан муросасиз исён бўлиши ке рак». Дарҳақиқат, ёш авлодимиз янги жамият курувчиси, мустақиллик ғалабаларининг содик курашчиси бўлар экан, у минг йиллик маънавий меросимизнинг мумтоз намуналарини ибрат назари билан ўрганмоги ва сийратига сингдирмоғи зарур. Маълумки, мустақилликнинг истиқболи ёшлар билан боғлик. Зеро, Ўзбекистон аҳолисининг ярмини 18 ёшгача бўлганлар ташкил этиши, уларнинг табиий равишда мам-лакатимизнинг сиёсий-ижтимоий, иқтисодий ва маънавий ҳаётида қандай салмоқли ўрин тутишини кўрсатади. Аммо ёшларнинг ҳаётда тутажак ўрни, дунёқараши, руҳияти ўз-ўзича шаклланмайди. Бу масалага алоҳида эъти- бор бериш, уларни тарбиялаш, илм- фан сирларини ўргатиш зарур. Бунга эса ҳар биримиз масъул эканимизни унутмас-лигимиз керак. Ёшларга таълим-тарбия бсришда мустақиллик талаблари, умуммиллаг, Ватан, истиқбол нуқтаи назаридан ёндашиш ҳаётий заруриятга айланмокда. Аммо бугун биз ёшларнинг хдммаси тўғрисида ҳам шундай дея оламизми? Ёки таълим- тарбиянинг барча бўғинлари - оила, боғча, мактаб, маҳалла, бошқа таълим ва тарбия ўчокларида, жумладан, олий ва ўрта- махсус ўқув муассасаларида ишлаётган тарбиячи, мураббий- лар давлат аҳамиятига молик бу муаммога бугунги, эртанги ва истиқбол талабларини чуқур хис этган ҳолда

муносабатда бўлаяптиларми? Таълим-тарбия масканлари ва махаллаларда ига қандай йўлга кўйилган? Ҳозирги кунда бу масалага инсоф билан, виждон амри билан жавоб бериш зарур! Очиқ тан олиб айтиш керакки, бугун айрим ўткинчи қийинчиликларни рўкач қилиб, жиддий муаммоларни ҳал этиш ўрнига, кўп ҳолларда, бахона излаш- дан нарига ўтмаяпмиз. Масалан, бугунги матбуот сақифаларида «ёшларимиз кўпрок бозорда савдо билан шуғулланмоқда» деган маънода- ги фикрларни такрор-такрор эшитишга тўғри келяпти. Хўш, бозорга кимлар кўпрок бормокда, қандай ёшлар - мактаб ўқувчисими ёки университет, институт, техникум талабаси- ми? Қайси пайтда боряпти, дарсни ташлаб боряптими ёки дарсдан ташқари вақтдами? Агар даре пайтида бораётган бўлса, бу масалага масъул ўртоқлар кандай муносабатда? Балки ўзимизнинг таълим-тарбия масаласига бефарқ ва лоқайд ёндашаётганимиз ҳам айрим ёшларимизнинг ўкишдан кўнгли совишига, уни бир амаллаб тугатишига кўзи стиб, за-руратдан эмас, бекорчиликдан пул топиш йўлига ўтиб олаёт- ганига сабаб бўлаётгандир. Шу нуқтаи назардан таъкидлаш лозимки, агар биз бугунги ёшларга эътиборсиз қарасак, улар кўнглида илмга, ҳунарга меҳр уйғота олмасак, ёшлар бошқа йўлни ахтариши тайин. Албатта, ҳали иқтисодиёт нимаю маънавият нима экани- ни англаб етмаган, идрок ва ибрат кўзлари юмук норасида гўдакларини бозорга ўргатиб, уволига қолаётган ота-оналар ҳам топилади. «Ҳужжат ул-ислом» - Хожа имом Ғаззолий «Кимёйи саодат» китобида ёзган экан: «Беш тоифа киши-ларни савдога аралаштириш ҳаромдир. Булар: балоғатга етмаган болалар, кўзи ожизлар, қуллар, ҳаромхўр талончилар ва девоналар. Ёш болаларни, агар оталари бозорга юборган бўлса ҳам, улар билан муомала қилиш ҳаромдир». Бизнинг ҳозирги бозорларимизда ҳам Имом Ғаззолий танбеҳига амал қилмасликнинг оқибатлари кўриниб колмокда. Ма салан, маҳалламиз оқсоқолларидан бири ёш болаларини бозорга нарса сотиш учун юбориб, ўзи уззукун нарда ва шахмат ўйнаб ўтирарди. Ҳеч кимнинг бошига

солмасин-ку, кунларнинг бирида икки йигит ва бир аёл унинг уйига ке-пиб, болаларини руҳан сеҳргтаб (гипноз қилиб) бойлигини ўмариб кетди. Қизиғи шундаки, ўғрилар бу манзилни бозор орқали билиб келишган экан... Вокеа мантиғидан хулоса чикадики, модомики балоғатга етмаган болаларни савдога аралаштириш ҳаром бўлса, ота-онанинг болаларини савдога аралаштириш йўли билан топган даромади ҳам ҳалол эмас экан-да. Демак, халқ тили билан айтганда, бойлик қандай келган бўлса, шундай кетибди... Бозор иқтисодиёти шарои-тида луқмаи ҳалолни ҳаромдан фарқлаш имон сингари бирламчи омиллардандир. Абдулла Авлонийнинг: «Тарбия бизлар учун ё ҳаёт - ё мамот, ё нажот — ё ҳалокат, ё саодат - ё фалокат масаласи-дир», деган сўзлари ҳозир ҳам жуда замонавий, долзарб, ибратлидир. Мустақиллик миллий онг эркинлиги, тафаккур озод-лиги, маънавий- руҳий баркамолликни такозо этади. Мана шу кўрсаткичларга умумхалқ миқёсида эришилгандагина, маънавият соҳасида тўлақонли мустақилликка эришил-ди, дейиш мумкин. Умуммиллий савиянинг мана шундай кўтарилишигина миллим мустақиллик мафкурасининг тугал шаклланишига замин бўла олади. Бундам орзулари-мизга мустаҳкам асослардан бири шуки, биз ўтмишда ҳар жиҳатдан буюк бўлган давлатнинг ворисларимиз. Ўтмишда буюк давлаглар барно этган боболарнинг авлодимиз. Кўкрак тўла миллий ифтихор туйғуси билан баралла бонг урсак арзийдики, биз давлатчиликнинг буюк тарихига зга бўлган миллатмиз. Факат мана шу тарих тажрибаларидаи огох бўлмогимиз лозим. Амир Темур Тарағайнинг куйидаги васиятини хоти-расига мухрлаш ва хамиша хастга татбик этиш мустақил Ўзбекистондаги хар бир фукаронинг бурчидир: «Ўғилларим, миллатнинг роҳати, саодатини сакламок учун сизларга колдираётган васият ва тузукларни яхши ўкинг, асло унутманг ва татбик этинг». «Миллатнинг дардига дармон бўлмок» бугунги иавкирон авлоднинг ҳам бош вазифасидир. Миллатнинг дардига дар мон бўлиш учун шу миллатга

мансублик етарли эмас, балки миллатга муносиб бўлиш шартдир. Намойишкорона, қалбаки дардмандлик билан миллатнинг дардига дармон бўлиш кийин. Миллат дарди инсоннинг ўз дардига айланиши, у шу дард билан оғриб, ёниб курашиши лозим. Бугун биз бой маданий-маърифий қадриятларимизни ёш- ларимиз онгига сингдира олсак, уларни илм-фанга, хунарга ошно кила олсак, шундагина келажагимизнипг мустаҳкам пойдеворини ярата оламиз. Президентимиз таъкидлаганидск, айнан ёшлар орқалигина келажак авлодлар шуурига маданият ва маънавиятни, тарақкиётнинг интеллектуал қадриятларини сингдира оламиз. Юртбошимиз ЮНЕСКО ижроия Кенгаши мажлисида сўзлаган нуткида хам ёшлар муаммосига жиддий эътибор кераклигини алохида таъкидлади. Ўзбекистон хукумати ке лажак авлодлар ҳукуклари конвенциясини ишлаб чикишда фаол иштирок этишга тайёр экапини билдирди. Булар, албатта, ёшларнинг ҳак-ҳукукларини ҳимоя килиш билан бирга, ёшлар орасидаги айрим салбий ҳолатларни, ижтимоий муаммоларнинг олдини олишга ва бартараф этишга шарт-шароит тайёрлайди. Маънавият ёшлар ҳаётида муҳим ўрин тутади. Миллий маънавий қадриятларни сшларимиз онгига чуқурроқ синг-дириш керак, токи улар ўзлари яшаб турган заминни, она Ватани тарихини теран билсин. Халкимиз орасидан етишиб чиққан, миллатимизнинг фахри бўлиб, уни дунёга танитган улуғ алломаларни, мутафаккир ва саркардалар фаолиятини яхши ўргансин, бой тарихий ва маданий обидаларимизни бо- риб кўриш оркали уларда ватанпарварлик, миллатпарварлик туйғулари жўш урсин. Маданий-маърифий қадриятларимизга аввало ўзимиз амал қилиб, ёшларга хам ўргатайлик. Шунда ёшларимиз онгида шаркона, умуминсоний фазилатларга бой меҳр-окибат, эзгулик, яхшилик, ҳурмат-иззат каби сифатлар- ни шакллантирамиз. Мамлакатимиз ўз мустақиллигининг беш йиллигини ни-шонлаш арафасида турибди. Бу давр одамлар ҳаётида хам, дунёқарашида ҳам, юртимиз тарихида хам туб бурилишлар даври бўлди. Жамият бутунлай янги

киёфа, янги мазмун касб этди. Одамларнинг турмуш тарзи ўзгарди. Янгича яшаш тарзи эса бевосита онг ва тафаккуримизнинг ўзгаришига, ҳаётга янгича қарашга замин яратди. Тарихан жуда кисқа фурсатда бир неча ўн йилликларда қилинадиган ишлар амалга оширилди. Бу бевосита ўтиш даврининг ўзига хос эхтиёжи, туб ислоҳотларнинг мазмун- моҳиятидан келиб чиккан зарурат сифатида дунёга келдики, одамлар бутун имкониятларини ишга солган ҳолда ҳаёт шак- лини ўзгартиришга киришдилар. Мустамлакачилик асоратида бўлган ўзбек халқининг мустақилликка эришуви чиндан ҳам тарихий воқеадир. Айни пайтда у қалбларимизда бикиниб ётган, бироқ айтиш кийин бўлган орзу ва армон эди. Ана шу армонларнинг амалга оширилиши, умидларнингрўёби сифатида қўлга киритилган истиқлол энг олий қадрият сифатида юксакка кўтарилмокда. Эндиликда бу халқни истиқлол, озодлик ва хуррият йўлидан қайтариб бўлмайди. Баркамол, мустаҳкам мамлакатни маънавий комил инсон- ларгина ярата олиши мумкин. Шунинг учун хам жамиятимиз тараққиётининг хозирги боскичи кун тартибида маънавий- ахлоқий комил инсонни тарбиялаб етиштириш вазифаси бош масалалардан бири бўлиб колади. 1996 йил

Адабиётлар: 1.Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 2010 йил 30 январ. 2.Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот. 2010 йил 28 январь. 3.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., «Маънавият», 2008. 4.Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

Похожие

Учинчи муаллим

Улар халқнинг юрагида яшайди

Матбуотимиз тарихига қайдлар

Алишер Навоий иккинчи мингйиллик даҳоси

Авлод тарбияси миллат тарбияси