Матбуотимиз тарихига қайдлар - Идея национальной независимости - Рефераты

Матбуотимиз тарихига қайдлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

21.681640625 KB

Матбуотимиз тарихига қайдлар Бугунги маънавий жараённинг энг муҳим хусусиятла- ридан бири тарихга қизиқишнинг фавқулодда ошиб кет- ганлигидир- Биз ўтмишни, айниқса, яқин тарихимизни қайта кўздан кечирмоқцамиз. Бутун-бутун даврлар, бос-қичлар бугунги ошкоралик ва демократия нуқтаи назари- дан бошқатдан кўриб чиқилмоқца, айрим йиллар, фактлар, ҳодисалар, шахслар асосли равишда қайта баҳоланмокда. Даврида «оламшумул», «умумжаҳон» аҳамияти ҳақида бонг урилган айрим ҳодисаларнинг, биз эътиқод қўйиб келган айрим «даҳо» ва раҳбарларнинг қинғир томонлари чиқиб қолмоқда. Айни пайтда ўнлаб, балки юзлаб «халқ душ-манлари»нинг чинакам халқ ифтихори эканликлари маъ- лум бўляпти. Бу ижтимоий турмушимиздаги янгиланишнинг белги- ларидан. Шу жиҳатдан, ўзимиздаги узбек совет маорифи ва адабиётининг, театр ва матбуотининг асосчиларидан Абдулла Авлоний таваллудининг яқинда бўлиб ўтган ПО йиллиги, аввало, республикамизда кечаетган маънавий янгиланишга кичик далолатдек туюлса, сониян, асримиз биринчи чорагидаги ижтимоий-маданий ҳаётнинг баъзи қоронғу саҳифаларини ойдинлаштириш заруратини қўйди. Узбек матбуоти тарихини атрофлича ўрганиш, бугунги кун нуқтаи назаридан қайта баҳолаш шулар жумласидандир. 60-йилларда кечган бир ҳодиса эсимдан чиқмайди. «Иштирокиюн» - ҳозирги машҳур «Совет Ўзбекистони» газетамизнинг биринчи муҳаррирларидан Мирмуҳсин Шермуҳамедов (1895—1929) фаолиятига оид маълумотлар излаб, газета архиви билан танишиш учун муҳаррирга мурожаат этишга тўғри келди. - «Муштум»га боринг, ука, - деди муҳарриримиз ёзув- чи Мирмуҳсинга ишора қилиб. М. Шермуҳамедов ҳақидаги билганларимни гапириб кетдим. - Чалкаштираяпсиз, чалкаштираяпсиз, - деди у қать-ий ва гапга шу билан нукта қўйди...

Ўтган 20—25 йил ичида узбек матбуоти тарихини — (мен кўпроқ инқилобгача бўлган даврни кўзда тутяпман) ўрганишда нима ишлар қилинди! Тўғри, айрим қўлланма, тўпламларда, шу давр тарихи, маданиятини ёритувчи тадқиқотларда маълумотлар берилди. Айниқса, Зиё Саиднинг 1927 йидда босилган «Узбек вактли матбуоти тарихига материаллар (1870-1927)» ном-ли китобининг бир оз қисқартишлар билан бўлса-да, қайта босилиши (1974), С. Қосимовнииг «Тараққий» газетаси хусусидаги материалга янгича ёндашган «Кураш саҳифа-лари» («Гулистон» ж., 1979, 9-10-сонлар) мақоласини эс-лаш мумкин. Яна нималарни кўрсата оламиз! Инқилобга қадар узбек тилида йигирмадан ортиқ га зета чиққан. Бу озми?! Бу газеталарнинг деярли ҳар бири Туркистондаги ҳарбий колониал идоранинг минг бир тўсиғу қайчисидан жон сақлаб, дунё курган - шунинг ўзи қаҳрамонлик эмасми?! Лекин биргина ғайрат ва та-шаббус эмас, чинакам фидойилик ва жасорат туфайли-гина юзага чиққан бу газеталарнинг, ўқувчилар оммасини қўя турайлик, биз — мутахассислар, нечтаси тарихини билам из! Тарихимизнинг ғоят муҳим бир давридаги мадания-тимиз, маърифатимиз, тилимиз, ижтимоий маънавий та-факкуримиз ойнаси бўлган бу газеталарнинг қанчаси сақ-ланиб қолди экан?! 1972 йидда машҳур Навоий кутубхонасининг ноёб ки-тоблар ва даврий матбуот бўлимида ёнғин чиқиб, нақадар қимматли хазинамиз нобуд бўлгани хабар қилинган эди. Ундан сал илгари 1968 йилда бойлиги ва аҳамиятига кўра республикамизда иккинчи ўринда турувчи Тошкент уни-верситети кутубхонасида шундай воқеа юз бергани маъ-лум. Аҳамиятига кўра учинчи ларажали «Октябрь» вилоят кутубхонаси неча йилдирки, авария ҳолатида, ишламай-ди. Нима бор, нима йўқ, ҳеч ким билмайди. Мана, давлат кутубхоналаридаги аҳвол. Эҳтимол, хусусий кутубхоналарда бордир. Бунга ҳам тўла ишонч йўқ.

Аввало, ундай кутубхоналарнинг ўзи бизда жуда кам. Қолаверса, эски китобга қарши кураш авж ол ган алангали йилларда борлари ҳам нобуд бўлиб кетма-ганмикин! Ҳали номини тилга олганимиз Мирмуҳсин Шермуҳа-медовнинг 1918 йилда кўнгилли бўлиб Колчакка кдрши урушга кетгани, Шарқий фронтнинг 5- ва 1-Армиялари сиёсий бўлимида ишлагани, жумладан, туркий тилдаги «Ишчилар дунёси», «Қизил маёқ», «Қизил байроқ» газе-таларига муҳаррирлик қилгани, вафоти муносабати би лан босилган мақолалардан маълум эди. 1966 йилда шу газеталарнинг сақланган сонларини суриштириб, иттифоқ-нинг марказий архив ва кутубхонларига мурожаат қил-дик. «Қизил маёқ»нинг фақат бир сонигина топилди, хо-лос, у ҳам Бошқирдистон халқ кутубхонасида сақланиб қолган экан. Қолган икки газетадан эса жами бўлиб 19 сонигина топилди. Матбуотимизнинг бундай унутилган саҳифаларини йиғиш, ўрганиш, муомалага олиб кириш қачон йўлга қўйи-ларкин?! Яна бир г aп . Авлонийнинг уй-музейини очишда у муҳаррирлик қилган газеталардан бирортасининг ҳам биринчи сонини кўргазмага қўя олмадик. Адибнинг болаларидан - қизи Ҳакима опа, ўғли Кен-жа акадан сўрайман. - Ҳаммаси бор эди. Сақлагандик. Мутахассислар олиб, қайтаришмади. Фақат газета эмас, қанчадан-қанча китоб-лар, расмлар, афишалар, ҳужжатлар... Ана, тилхатлари ҳам турибди. Бу ўртада айримлари вафот ҳам қилиб кетишди. Кимдан сўрашга, нима қилишга ҳайронсан, киши. Не машаққатлар билан бугунги кунгача сақланиб келган ёдгорликларимизнинг бир қисми мана шунақа «мута-хассислар»имиз қўлида нес-нобуд бўлмоқда. Ниҳоят, материалларни йиғиш, саралашдан ташқари уларни баҳолашни ҳам янги босқичга кўтариш керак. Биз, хатто кейинги пайтларгача инқилобдан олдинги газета ва журналларимизни буржуа-жадид матбуоти деб келдик. Ва унинг саҳифаларидан асосан шу нуқтаи назарни «исбот»-ловчи

«далил» қидириш билан шуғулландик. Ҳатто айрим газеталар ва уларнинг муҳаррирлари инқилобий ташки-лотлар билан бевосита ҳамкорлик қилгани, шу туфайли тақиқлангани, мусодара қилингани очиқ-равшанлигига қарамай, эски ақидадан воз кечиш ғоят қийин кечмоқда. Авлонийнинг Ш. Ризаев нашрга тайёрлаган ушбу мақо-ласи вақтли матбуотимиз тарихини атрофлича ёритишни мақсад қилиб қўйган эмас. У айрим қайдлар, холос. Шун-га қарамай, мақоланинг XX аср бошидаги узбек вақтли матбуотининг энг йирик вакилларидан бири, даврнинг барча ҳодисаларига гувоҳ киши томонидан ёзилганлиги кўзда тутилса, аҳамияти равшанлашади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти

Похожие

Мунавварқори ва миллим уйғониш ҳаракати

Қуёш борлигидай ойдин ҳақиқат

Икки тақдир Тавалло ва Ҳожи Муин

Маънавият ва мустақиллик

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси