Алишер Навоий иккинчи мингйиллик даҳоси - Идея национальной независимости - Рефераты

Алишер Навоий иккинчи мингйиллик даҳоси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.2099609375 KB

Алишер навоий иккинчи мингйиллик даҳоси Сени доно демак ёхуд хирадманд Демакдурким, ачиғ майдур, чучук — қанд. Навоийни букж демоқ ҳам шундай: кундузни ёруғ, кечани қоронғу демоқликдай аён бир гапдир. Лекин «кун» («кундуз»)нинг «равшан» («ёруғ»)лигига далил сўралса, биринчи навбатда Бобурнинг эътирофини, Алишербек-нинг «турк тилида...кўб ва хўб айтқон»ини келтириш ке-рак бўлади. У «кўб» ва «хўб» ишни кўҳна тил ва мадания-тимизнинг ранги ўчиб, оҳори тўкилиб, таназзулга чўккан бир пайтида қилди. Ва сеҳрли калами, фавқулодда ақлу заковати билан бу тил ва маданиятга янгидан ҳаёт бағиш- лади. Турк (узбек) «тарона»сининг «айтиб битимас» им-кониятларини намойиш этди. Бу «хазина»нинг «олиб қури-мас» жавоҳирларини кўз-кўз қилди. Ниҳоят, у тилнинг миллатни бирлаштирувчи кудратли восита эканлигини англай олди. Ва шу байроқ остида «Хитодин то Хуросон»-гача бўлган ерларни «черик чекмай», ўз «тахта фармони»га ола олди. Бугина эмас, «якқалам» қилди. Яктил ва якдил этди. Шу жиҳатдан, у туркий адабиёт учун, ҳеч бир мубо-лағасиз, соҳибқирон Амир Темурнинг тарихий хизмати-ни бажарди. Навоий асарларида инсон руҳияти барча жил ва ю шик-валари билан намоён бўлгандир. Академик Н. И. Конрад бир муносабат билан ундаги йўл- йўлакай шунчаки айтиб кетилган бир деталга диққатимизни жалб қилган эди: киши бировга зулм қилар экан, айни чоғда у ўзига ҳам зулм қилган бўлади. Зулм ўзга бировнинг ҳаққига, мулкига, шаъиига, жисмига зарар етказмоқдир. Ноҳақ қилинган бундай иш уни амалга оширувчи кишининг шахсига ҳам дахлсиз кетмайди. Уни издан чиқаради. Унда маънавий-психологиккина эмас, биологик-физиологик маълум ўзга-ришлар ҳам юз беради. «Ишларнинг яхшиси ўртачаси-дир», дейилади ҳадиси шарифда. Тараққиётнинг омили мўътадилликдир, дейдилар донишмандлар.

Акс ҳолда-чи? Шўролар ҳукумати зўрлик асосига қурилди ва бу ҳукумат қўшилганидан кейин ўз завжасини еб қўядиган урғочи чаён сингари ўз нажоткорларини (тўғрироғи бунёдкорларини) маҳв этди ва пировард- оқибатда тарқаб кетди. 2. Аввало, ўзимиз севишимиз керак. Севиш учун би-лиш керак. Билиш, бу - унинг ҳаёти ва ижоди билан боғ-лиқ санаю рақамларни, сатрларни ёдда сақламоққина эмас, унинг бой маънавий оламида яшамоқдир. Севмоқ эса дин ва дунёни унингдек тушунмоқ, борлиқ ва инсон-га унингдек боқмоқ, эзгулик ва ёвузликни унинг шуури билан англамоқдир. Майли, бу анча юксак босқич. Ол-дин уни ҳар биримиз миллатнинг буюк шоири сифатида сўзда эмас, амадда таниб олайлик. Бу иш атрофдаги ҳар бир нарсага қараганимизда, ҳазрат шундай пайтда нима дегаи бўлур эдилар ёхуд бу борада у кишининг фикрлари қандай эди, деган саволларни қўйиб, жавоб топган куни-миздан уни амадда таний бошлаган бўламиз. У бизнинг кундалик ҳаётимизга кайтиши билан бугунги маънавия-тимизнинг тамал тоши сифатида биз билан бирга жаҳо-ний юришларини давом эттираверади. Бу — масаланинг бир томони, албатта. Иккинчи томони ҳам бор. Буюк шоир ижодини жаҳон адабиёти контекстида текширувчи, маса-лан, унинг «одамийлик» фалсафаси 500 йилдан буен калам аҳлига илҳом ва озиқ бериб келаётганини илмий асослаб берувчи тадқиқотлар керак. Умуман навоийшунослик илмини юқори босқичга кўтариш лозим. Унда ҳиссиз баёнларга, жонсиз социологияга, айниқса, адабиёт ил-мининг офати синфийликка, партиявийликка ўрин бўл- маслиги керак. Навоий ижодини ўрганишга Шарқу Ғарбда кенг фой-даланиб келинган хилма-хил текшириш усулларини жалб қилиш, комплекс тадқиқотлар олиб бориш вақти аллақа-чон келган. Булар Навоий ижодининг жаҳоний мавқеини англаш ва англатишда Самара беришига шубҳа йўқ. Шун-да хорижлик ҳамкасабаларимиз Навоийни узбек хал-қининг улуғ шоири бўлганлиги учунгана ўрганмайдилар. Навоийдек даҳони дунёга берган узбек халқини яқиндан англаш учун ҳам унта мурожаат этадилар ва навоийшу-носликнинг

ҳам энг яхши намуналарини ўз тилларига ўги-радилар. 3. Чораси бор. Мумтоз адабиётни, шу жумладан, На воийни синф ва аудиторияларда уни севадиган, ўқувчи қалбига ўт ёқа оладиган ўқитувчилар ўтиши керак. Му-ҳаббат ҳамма нарсага қодир. Навоийни ўтиш шараф, им- тиёз бўлиши керак. Вир одамнинг кучи етмаса, кўп киши ўқисин. Шоирларимизни жалб этайлик. Санъаткорлари-миз — мақомчиларни таклиф қилаилик. Конкурслар уюш-тирайлик. Теледарслар ташкил қилайлик. Наҳотки, битта телеканал очиб, «Навоийни ўрганамиз» ёхуд «Навоийхон- лик» деган мунтазам теледарсни йўлга қўйиш мумкин эмас. Вир вақтлар Э. Воҳидовнинг «Ғазал оқшоми» кўрсатуви жонланиш ҳосил қилмаганмиди?! 4. Биринчи таниган шоирим Навоий бўлади. Қашқа-дарёнинг олис Денов қишлоғида туғилиб ўсганман. Мак-таб дарвозасидан киришимиз билан ўқиш хоналарига ет-гунча бўлган йўлнинг икки четидаги тахтакачларда ҳик-матли сўзлар ёзилган бўларди. Ҳарф таниганимда бирин чи бор ўқиб, маъно чиқариб, эсимда сақлаб қолганим: «Билмаганни сўраб ўрганган олим, Орланиб сўрамаган ўзига золим (Алишер Навоий)» ёзуви бўлган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,1996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996

Похожие

Инсон тараққиёти мезонлари ва бмтнинг мингйиллик ривожланиш мақсадлари

Насаф ва Кеш Навоий қаламида

БМТнинг мингйиллик ривожланиш мақсадлари ва уларни Ўзбекистонда амалга ошириш натижалари

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси

Навоий асарларида миллат ва миллийлик масалаларининг қўйилиши