Миллат дардида ёниш эҳтиросларга ишонма, фикрла - Идея национальной независимости - Рефераты

Миллат дардида ёниш эҳтиросларга ишонма, фикрла

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

207.5 KB

Миллат дардида ёниш эҳтиросларга ишонма, фикрла Юртимиз мустақилликка эришганига ўн икки йил тўл- мокда. Ушбу улуғ айём арафасида ўтган давр воқеаларини яна бир эслаш, собиткадамлик билан ўтказилаётган ижтимоий- иқтисодий ислохотларни хар тарафлама таҳлил килиш табиий бир хол. Шубҳа йўк, ўн икки йил давомида кўп нарсаларга эришдик, мустақилликни мустаҳкамладик, порлок кела-жакнинг иқтисодий асосини яратдик. Бир пайтнииг ўзида бизнинг иқтисодий ҳаётимизни мураккаблаштиришга сабаб бўлган ходисалар хам юз берди. Ушбу мақолада биз мустақил давлатнинг мустақил молия, пул муомаласи, солик, банк тизимларини барпо этиш ҳам осоиликча юз бермаганлиги ҳакида фикр юритамиз. Тарихда кўп воқеа-ҳодисалар ўзининг ҳакикий баҳосини ўз вақтида ололмаган. Айрим давлат ёки халқ такдирида кес-кин бурилиш ясаган воқеаларни ҳам замондошлар ўз вақтида англаб, моҳиятини тўғри тушунавермаганлар. Тарихнинг ҳукми адолатли бўлиши учун табиийки, маълум бир муддат ўтиши керак бўл1ан. Биз куйида ўзбек халқи тарихида, юрти миз келажакда энг ривожланган давлатлар даражасига чиккан пайтда ҳам ўз ахамиятини йўкотмайдиган айрим ҳодисалар ҳакида сўз юритмокчимиз. Гап Ўзбекистон мустақилликка эришиш арафасида унда мавжуд молия, солик, банк ва пул муомаласи соҳаларининг аслида жарликка тушиб колгани, вазиятни ўнглаш учун қилган ҳатги-ҳаракатларимиз ва мустақил молия, солик, банк тизимларини барпо этиш сохасида ўтказган чора-тадбирла- римизга кескин салбий таъсир кўрсатгап айрим ҳолатлар ҳакида кетмокда. Орадан ўтган 10-12 йил муддат, бизнингча, ўша пайтда содир бўлган воқеа- ходисаларга объекгив бахо бериш учун етарли асос бўла олади. Шўро даврида Ўзбекистон том маънодаги мустамлака мамлакат эди. Аҳвол шу даражада эдики, мамлакатимиз Прс зидеыти Ислом Каримов таъкидлаб ўтганидек, ўзбек халқи яратган бойлик тўлалигича Москва

ихтиёрига ташиб кстилиб, худди шу бойликнинг кичик бир қисми юртимизга қайтариб бериларди. Лекин бу қайтиш энди гўёки ўзини ўзи бокишга кодир бўлмаган халқка иттифок ҳукуматининг «ёрдами» эди. (Бу сафсатанинг асоссиз эканини мустақиллик тезда исботла- ди - 1994 йилдаёк Ўзбекистон собиқ СССР ҳудудидаги дав- латлар билан ташки савдода ижобий колдикка эришди). Ҳатто юртимиздан шу йўл билан олиб чиқилаётган бойликларнинг хисоб дафтарлари, яъни бухгалтерия ҳисоб-китоблари ҳам Москвада ўша ерлик мутахассислар томонидан юритилар ва яратаётган даромадларимиз миқдорини биз мутлако бил-маслигимиз учун зарур восита ҳамда усуллар ўта пухталик билан ўйлаб топилган эди. Натижада, мустақилликка эришиш арафасида, яъни 1989-1991 йилларда Ўзбекистон давлат бюджета дарома-дининг 30-40 фоизи собик иттифокдан қайтиб бериладиган субвенциядан (содда тилда - ёрдамдан) иборат эди. Кези келганда шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ЎзССРни «боки-манда» республикага айлантириш механизми ҳам хеч кандай иқтисодий қонун- коидаларга асосланмаган. Хусусан, 1988 йилдаги ҳисоб-китобларга кўра, Ўзбекистондан олиб кетил-ган бир йиллик пахта толасидан 25 миллиард рубль даромад олинган, яъни бу бизга <<дотация»га бсрилган 2,5 миллиард рублдан 10 баробар кўп эди. 1991 бюджет йилида Ўзбекистон учун янада оғир молиявии ахвол юзага келди. Иттифок хукумати билан муросасиз кураш йўлига ўтган жаноб Ель цин бошлик Россия Федерацияси раҳбарияти СССР давлат бюджегига Россия ҳудудидан йиғиб олинадиган маблагнинг тушишини тўхтатиб кўйди. Бир пайтлар Европада эндиги-на каддини тиклаётган буржуазия кироллик ҳокимиятини кучсизлантириш учун унга солик тўлашдан бош тортиш йўлини тутган эди. Ўшанда солиқ учун кураш хокимият учун курашга айланиб кетиб, тез орада Европада бир нечта давлат кироллик макомини йўкотган ва буржуа республикаларига айланганди. Ҳокимият учун курашнинг мазкур усулини собик СССР раҳбарияти ўз вақтида тушуниб етмади. Мазкур ҳолат иттифок бюджетидан Ўзбекистонга қайтиши мўлжалланган субвенция ҳажмининг олдинрок кискара бошлашига, кейин эса

бутунлай тўхташига олиб келди. Ўзбекистон давлат бюд- жети такдирнинг бундай кутилмаган зарбасига тайёр эмас эди, шу сабаб унинг иқтисодиёти бутунлай издан чиқиб кетиш хавфи вужудга кслди. Қискача айтадиган бўлсак, аҳвол ўта огир ва ундан чиқиб кетишнинг йўли йўк эди ҳисоб. Қолавсрса, худди шундай вазиятда 50—60-йилларда сиёсий мустақилликка эришган Осиё, Африка ва Лотин Америкасидаги ўнлаб давлатлар ҳозиргача молиявии кийинчилик шароитида яшамокдалар. Масалан, Аргентина, Мексика каби улардан ҳам олдинрок мустақилликка эришган давлатларни олиб кўрайлик. Улар ўтган аернинг 80-йилларида бирмунча муваффакиятларга эришдилар. Лекин бундай ижобий натижаларга кучли ташқи ёрдам, иқтисодиётнинг халқаро корпорациялар манфаатидан келиб чиқиб танланган тармокларинигина ривожлантириш, миллий бойликни талон-торож килиш каби омиллар ёрда-мида эришилди. Ҳеч ким мустақил иқтисодиёт яратишни ўйламади. Узокни кўра олмаслик тезда панд берди. Арген тина, Мексика иқтисодиётлари асоси бўшлиги туфайли четта бутунлай қарам бўлиб колди. Улар ташки карзларининг миқдори бўйича дунёнииг энг олдинги давлатлари каторига кириб колишди ва якин йиллар ичида бу рўйхатдан чиқиб кета олишлари ҳам гумон. Айтишимиз мумкинки, ўша шароитда иқтисодий мустақ ил давлат сифатида Ўзбекистон ҳам ташки молиявии ёр- дамсиз яшаб кета олмаслиги керак эди. Лекин бундай бўлиб чикмади. Нега? Ўзбекистон киска муддат ичида ташки ёрдам- сиз фақат ўз халқи кучи ва раҳбарият иродаси билан кандай қилиб мустақил молия, банк, пул муомаласи ва солик асос- ларини ярата олди? Бугун бу саволларнинг жавоби хусусида наиики ўзимиз, ҳатто халқаро молия, банк ташкилотларининг мутахассислари хам фикр юритишмокда. Буиипг сабабларини юртимизда мустамлака иқтисодиё- тини мустақил давлат иқтисодиётига айлантириш ва бир пайтнинг ўзида бозор муносабатларини шакллантириш каби икки улкан вазифани ҳал этиш жараёнида халқимизга хос ва мос эволюцион йўлнинг танланиши, энг асосий стратс-гик ва тактик масалаларнинг оқилона ечимини топа олиш, эски

тузумдан қолган барча нарсани большевикларча бузиб ташлаб, кейин унииг вайроналари устида янги бино куриш йўлидаи кетмаслик, яъни янги уй курмай туриб, эскисини бузмаслик, халқимизнинг ўз рахбариятига бўлган чексиз ишончи, рахбару оддий халқнинг фидокорона меҳнати каби омиллардан кидириш, бизнингча, тўғри бўлади. Бир вақтнинг ўзида мустақил Ўзбекистоннинг мустақил молия, банк ва солик тизимига асос солиш режали иқти-содиётдан бозор икгисодиётига ўтиш объектив заруриятга айланган мураккаб бир шароитга тўғри келгани ва бу вазифа республика раҳбариятининг узоқни, оқибатини ўйлаб нозик иқтисодий сиёсатни юрғизиш асосида амалга оширилганини ҳам кайд этиб ўтишимиз керак. Энгасосийси, Ўзбекистоннинг мустақил молия, банк ва солик тизимига асос солишда «фалаж қилиб даволаш» (шоковая терапия) усулидан фойдаланил- маганидир. TyfpHCHHH айтиб кўяқолайлик, бундай ўзига хос йўлнинг танлангани ва нима учун айнан унинг танланганини идрок этишга хамон кўпчилигимиз ожизмиз. Шу туфайли хам гапни, аввало, иқтисодий мустақилликка эришишнинг дастлабки қадамларини таъкидлашдан бошламоғимиз керак бўлади. Бунинг учун, биринчи навбатда, молия, солик ва банк тизимини мутлако янги асосда барпо этишга мўлжалланган, жаҳои андозаларига мос зарур ҳуқуқий асос яратилди. Мустақил давлатчилик талаблари асосида ва янги қонун- чилик негизида мазкур соҳаларнинг бошқарув органлари бу ту нлай қайтадан ташкил этилди. Масалан, Молия вазирлиги тизими тубдан қайта ташкил этилган бўлса, Давлат солик кўмитаси бутунлай янгидаи барпо қилинди. СССР Давлат банки Ўзбекистон филиали негизида Ўзбекистон Республи-каси мустақил Марказий банки, СССР давлат ихтисослаш-тирилган тармок банклари Ўзбекистон филиаллари асосида пайчиликка асосланган тижорат банклари тузилди. Аралаш мулк ва хусусий мулкчиликка асосланган ўнлаб янги тижорат банклари ташкил топди.

Ўзбекистон мустақил давлатлар аъзо бўлиши мумкин бўлган жаҳон молия-кредит сиёсатини белгиловчи энг нуфуз- ли халқаро ташкилотларнинг тенг ҳуқуқли аъзоси бўлишга муваффақ бўлди. Юқорида санаб ўтилган чора-тадбирлар натижасида 1991-1992 йиллар мобайнида мустақил давлатга хос бўлган молия, солик ва банк тизимлари шакллана бошлади. Ўз даро- мадимиздан окилона фойдаланиш эвазига харажатларимизни, кийинчиликлар билан бўлса-да, ўзимиз коплай бошладик. Бу даврга келиб Президентимиз томонидан мамлакатимизда бозор иқтисодиётини барпо этишнинг асосий страте1 ик маса- лалари, унинг тамойиллари ишлаб чиқилди. Ва Ўзбекистон халқи олдида хар тарафлама баркамол, маърифий жамият барпо этиш учун аниқ йўллар очилди. Бахтга қарши, такдир эндигина мустақил нафас ола бошлаган жафокаш ўзбек халқи учун яна бир зарба тайёрлаб кўйган экан. 1991 йил декабрида жақондаги энг машъум им- периялардан бири бўлмиш СССРнинг куни битганлиги XX аернинг ғоят ижобий ходисаларидан бири сифатида тарихга кирди. Лекин, шу билан бир каторда, ёш, мустақил давлатлар хали ўзларининг мустақил пул тизимларига эта бўлмай, уни яратиш учун катта харажат, харакат ва вақт керак эди. Х,ар қандай мустақил давлат ўзининг мустақил пул бирли- гига эга бўлишни хохлайди ва бу мустақил давлатчиликнинг муҳим белгиларидан бири хисобланади. Лекин эндигина мустақилликка эришган давлатлар ўша пайтдаги шароитда то ўз миллий пул тизимларини барпо этгунга кадар «рубль»дан умумий холда фойдаланиб туришлари иқтисодий зарурият эди. Бошқа чора хам йўқ эди. Чунки сиёсий мустақилликка эришилгани билан собиқ иттифоқдош республикаларнинг бир-бирига қарам қилиб ташланган иқтисодистлари бир кунда мустақил яшаб кета олмасди. Натижада, Ҳамдўстлик давлатларининг купчилиги то ўз валютасини киритишга етарли шароит яратгупга кадар «ягона рубль зона»сида қолишга хохиш билдиришди. «Рубль зопа»сида колган дав латлар рахбарлари 1992 йил октябрида ягона пул тўғрисидаги битимни имзоладилар. Кейинрок Ўзбекистон ва Россия

ҳукуматлари, Марказий банклари пул тизимларини бирлаш-тириш ҳакидаги икки томонлама шартиомапи имзоладилар. 1993 йил намунасидаги янги рубллар Ўзбекистон ҳудудига жўнатила бошланди. Шу ўринда кутилмаган ҳодиса юз бсрди. Давлатлараро шартномалар имзоланиб, уни ижро этиш бошлангаидан кейин, яъни янги рубль солинган самолётлар Тошкентга стиб келиб, пул Ўзбекистон Рсспубликаси Марказий байки махсус омборига жойлаб бўлинган, колган қисми жўнатилиш арафасида бу операция Россия томонидан хеч кандай асоссиз равишда тўхтатилди. Бу воқеалардан сал олдинрок, яъни 1993 йил 10 майда Қирғизистон тўсатдан ўз миллий валютаси - сомни муома- лага киритди. «Тўсатдан» деганимизнинг боиси шундаки, Ҳамдўстлик давлатларидан бирортаси ўз миллий пул бир-лигига ўтишга карор килса, бу ҳақда бошқа аъзоларни уч ой олдин расман огохлантириш шартлиги ҳақида махсус давлатлараро битим бор эди. (Мазкур битимга унинг ишти-рокчи давлатлари раҳбарлари бир марта, А. Акаев эса икки марта имзо чеккан. Такдирнинг ўйинини карангки, шу битим имзоланаётган мажлисда Қирғизистон Президента раислик қилган ва иккинчи имзони мажлис раиси сифатида кўйган). Қирғизистонда рубль ўрнига сомнинг муомалага кири- тилиши устига Россия Федерацияси раҳбариятидаги айрим кимсалар, айииқса, ўша пайтдаги молия вазири Б. Федоров каби шахсларнинг қарши хатти-ҳаракатлари туфайли ке- чагина имзоланган шартномалар коғозда қолиб кетди. На-тижада, 1993 йил кузига келиб ягона рубль зонаси яратиш ғояси чиппакка чиқди. Савол туғилади: кимга керак эди бу ўйинлар? Нега бундай бўлиб чиқди? Бу саволларнинг хакикий жавобини излаш шу соханинг мутахассислари ва тарихчилар ҳукмига ҳавола. Биз эса шуни айтишимиз мумкинки, бу ўйинлар бизга жуда кимматга тушди. Наинки бизга, бу ходиса колган бар-ча давлатлар иқтисодиётига катта зарар етказди, иқтисодий ислоҳотлар самарасиии сезиларли даражада пасайтириб юборди, унинг илк натижаларини йўкка чикарди. Энг ёмони шу бўлдики, СССР парчалангандан кейинги даврда Ўзбекистонда эндигина

шаклланиб кела бошлаган молия ва пул муомаласи тизими қайтадан жар ёкасига келиб колди. Мамлакат иқтисодий ҳаёти ўз маромида давом этиши учун зарур воситалардан бири бўлмиш пул тизими ва пул бир-лигисиз колди. Тасаввур қилиб кўринг-а: мустақил давлат бор, лекин унинг пули йўқ! Ва бундай ҳодиса бизнинг ихти- ёримизга қарши юз берди. Бизнинг назаримизда, бу ҳодиса Ўзбекистонда ўтказилаётган иқтисодий ислоҳотларни энг камида бир йилга оркага суриб юборди... Иктисодий ҳаёт қиска муддат ичида яна бир бор бутуилай издан чикиш хавфи остида қолди. Зудлик билан Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 12 ноябр- даги «Ўзбекистон Республикаси ҳудудида параллел тўлов воситаси сифатида «Сўм-купонлар»ни муомалага киритиш тўғрисида»ги Қарори билан 15 ноябрдан биз учун номакбул шароитда сўм-купонларни муомалага киритишга мажбур бўлдик. Яхшиямки, узоқни кўра оладиган Юртбошимиз ҳар эҳтимолга қарши сўм-купонларни тайёрлатиб кўйган экан. Уларнинг 1,3,5 ва 10 сўмликлари Англияда ишланган бўлса, 25, 50, 100 сўмликдан 10 минг сўмликкача бўлган қисмини ўзимиз, ўз пул фабрикамизда босиб чикара бошлаганимиз ҳаммани ҳайратга солгани ҳали ёдимиздан чиқкани йўк. Маълумки, пул белгиларини ишлаб чикиш ғоятда мурак- каб, кўп меҳнат ва юкори аниқлик талаб этадиган жараён бўлиб, унга эришиш юксак техник ва техиологик тайёргар- ликни талаб этади. Бизда эса ўта киска фурсат ичида, яъни 1993 йилдаёк замонавий техника ва технология асосида пул, бошқа қимматли коғоз ватанга ишлаб чикара оладиган «Дав лат белгиси» давлат ишлаб чикариш бирлашмаси қурилиб, игага туширилди. Ўрни келганда шуни ҳам айтиб кўяйлик, ўзининг «пул фабрикаси»га эга бўлишга ҳар кандай давлат ва давлат раҳбарининг ҳам ҳадди сиғавермайди. Бунииг учун фақат давлат иқтисодий салоҳияти даражасининг ўзи етарли эмас. Мустақил «пул фабрикаси»га эга бўлиш тўғрисидаги тегишли карорга келиш учун, ўз вақтида давлат раҳбаридан сиёсий жасорат хам талаб килииади. Ҳозирги кунда дунёнинг бор- йўғи 8 мамлакатида ана шундай «пул фабрикаси» мавжуд бўлса, унинг биттаси Ўзбекистонда бўлиб, бундай «пул

фабрикаси», том маънода, давлат раҳбари сиёсий жасорати- нинг маҳсулидир. Бугунги кунда бундай фабрика мустақил Ўзбекистоннинг мулкидир. «Ягона рубль зона»сн ғояси барбод бўлиши боғлик кўп салбий окибатларни бартараф этишни сўм-купонлар ўз устига олди ва ўта киска фурсат ичида Ўзбекистон ўзининг тўла-конли пул бирлиги - сўмни 1994 йил 1 июлдан муомалага киритиш учун зарур иқтисодий шароит ярата олди. Миллий валютамизнинг муомалага киритилиши эса мам- лакатимиз мустақил иқтисодиётини барпо этиш тарихида янги боскични бошлаб берди. Ҳар кандай мустақил давлат качондир ўз миллий пулига эга бўлиши табиий. Шу нуқтаи назардан Караганда, мил лий пулимизнинг муомалага кириши давлатимиз тарихида алоҳида ўрни бор ҳодиса хисобланади. Афсусланарли жойи шундаки, Россия Федерацияси ва Қирғизистон Республикаси раҳбарияти ягона рубль худудини яратиш бўйича барча зарур хужжатларга кўл қўйди ва биз уларнинг лафзига ишондик. Пировард натижада эса хам иқтисод, ҳам вақт бўйича (маъ-навий зарарни эса хеч кандай пулга чақиб бўлмайди) катга зарар кўрдик. Шу даврда юртимизда мустақил молия асосларини яра тиш жараёнига нохуш таъсир кўрсатган воксалардан яна бири ахолининг собик СССР жамғарма банки тизимида сакланаётган омонатлари масаласига тегишли бўлди (ўша пайтда бу муассаса халқ тилида эски номи билан «омонат кассалари» деб аталар эди). Россия Федерацияси хукумати бу масалада хам мил лий эгоизм ҳиссиётини уступ кўйди ва хеч ким билан хисоблашмасдан ўзини собик СССРнинг барча соҳалар бўйича қонуний меросхўри, деб эълон килди. Натижада, узоқ йиллар барча собик иттифоқдош республикалар аҳолиси мехнати эвазига яратилган жами бойлик улар ихтиёрига ўтиб кстди. Россия Федерацияси худудидаги ва чет эллардаги хаммамизга тегишли бойлик уларга камлик қилгандай, айрим шовинистиқ рухдаги рус «биродарлар»имиз колган 14 та республика худудида жойлашган жозибадор мол-мулкка ҳам даъвогарлик килиш даражасигача етиб боришди. Қарангки, Ўзбекистон ёки

Қозоғистондаги катор иншоотлар бутун СССР халқлари меҳнатининг махсули эмиш. Бу фикрда жон бор, албатта, лекин Россияда курилган минглаб объектларда хам колган барча республикаларнинг иштироки борлиги нега уларнинг хаёлига келмади? Майли, мавзудан узоқлашмайликда, ахоли жамғармалари масаласига қайтайлик. Собик СССРдан колган барча бойлик-ларнинг «қонунии» эгаси бўлиб олган Россия унинг карзлари масаласига келганда, енгилрок айтганда, яна нохалол йўл тута бошлади. СССР даврида ахоли жамғармалари билан ишлай- диган мазкур банк битта бўлиб, унинг тизгини тўлалигича Москва ихтисрида эди. Қолган республикаларда унинг филиал- лари фаолият кўрсатар ва барча йиғилган маблаг Москва кўрсатмаси билан ишлатиларди. 1991 йил охирида эса бизга хар бир собиқ иттифокдош республика ўз худудида узоқ муддат давомида йиғилган, лекин Москва тасарруф қилган аҳоли жамғармалари бўйича ўзи жавоб берсин, деб таклиф беришди. Узок тортишув ва жанжаллар самарасиз тугади, Москва ўзи еб тугатган жамғармаларни эгасига қайтариб беришдан воз кечди. Инсон ҳуқуқларини бир пулга олмайдиган айрим диктаторлик ре- жимларидан бошқа давлатларда бундай ноинсофлик, сомсани еб, пулини бировга тўлатишга ҳаракат килиш шу кунга кадар кам учрайдиган ҳодиса эди. Бу масала 1991-1995 йиллар давомида хавода муаллак ҳолда турди. Ва ниҳоят, 1995 йил кузида Юртбошимиз мам- лакатимиз молия тизимига, айниқса, пул муомаласи соҳасига канчалик оғир юк бўлиб тушмасин, собиқ СССР хукуматининг Ўзбекистон Республикаси аҳолиси олдидаги карз мажбурия- тини ўз елкамизга олганлигимиз ҳакида эълон килди. Ва бу муаммо ҳам ўз имкониятларимиз ҳисобига ҳал этилди. Мустақилликка эришганимиздан кейинги нохуш иқти-содий ҳодисалардан яна бири инфляция ва унинг салбий окибатлари билан боғлиқ. Тўгри, узоқ йиллар сунъий баҳо механизми ҳукмронлик қилган ва иқтисодий қонунлар ҳисобга олинмай маъмурий-буйрукбозлик асосида хўжалик юритилган жамиятда бозор иқтисодиётига ўтиш жараёни- да инфляциянинг

муайян даражада кучайиши маълум эди. Ўзбекистон ҳукумати инфляцияни жиловлаш ва унинг сал- бий оқибатларини халқ учун мумкин кадар енгиллаштириш мақсадида катор чора-тадбирлар кўриб келди. Бу бир кадар енгиллик берди. Лекин Ўзбекистон ва собик СССР республикалари икти- содиётининг бир- бирига минглаб кўзга кўринмас иплар билан маҳкам боғлаб ташлангани туфайли уларнинг айримларида амалга оширилган «шок терапия» сининг ҳам нохуш таъси- ри бизга сезилиб турди. Натижада, биз канчалик ҳаракат килмайлик, мустақилликнинг дастлабки йилларида инфля циянинг юкори даражаси сақланиб турди ва унинг бир қисми ўзимизга боғлиқ сабаблар билан пайдо бўлган бўлса, бошқа қисми, очик айтадиган бўлсак, собик СССР ҳудудида ташкил топган янги давлатлар ва биринчи навбатда Россия давлати- даги юкори инфляция даражасининг баъзан билиб, баъзан билмаган ҳолда бизга экспорт қилиниши билан боғлиқ эди. Ушбу фикр янада тушунарли бўлиши учун соддарок бир мисол келтириш ўринлидир. Такдир тақозоси билан ота-она бир пайтда ҳаётдан кўз юмди ва улардан 15 нафар фарзанд колди, дейлик. Ота-она ҳаётлигида улар ўз фарзандларини каттиккўллик билан бошларини ковуштириб ушлаб туриш- ган. Улар вафоти арафасида фарзандлар битта ҳовлида ягона оила сифатида яшашни хоҳламасдан мустақил хўжалик си-фатида аЖралиб кета бошлашди. Лекин бўлиб олинадиган буюмлар шу кунга кадар умумий бўлиб, бирор фарзандга кўпрок нарса тегиши фақатгина колганлари ҳиссасининг камайиши эвазига бўлиши мумкин эди. Натижада, уларнинг иқтисодий манфаатлари тўкнашиб, шу кунга кадар четдан Караганда тотув яшаб келган фарзанд лар ўртасида жанжал, ур-тўполон бошланди. Улар рўзғоридан барака кетди, ҳаётлари издан чиқди. Қолаверса, «ягона совет халқи», «ягона оила» деган тушунчалар ҳаммамизиинг мия мизга қуйилгаи эди. Буларнинг ҳаммаси пуч, асоссиз гаплар эканлиги дархол билиниб колди.

Мазкур оила фарзандлари бўлинишмоқчи экан, аҳиллик билан, ўзаро келишилган холда шу ишни амалга ошириш- лари мумкин эди-ку! Бу ҳолда улар нисбатан кам йўкотиш эвазига ўз мақсадига етишишлари аниқ эканлиги кўриниб турибди-ку! Тасаввур қилиб кўрайлик: аввал Уюк Шарк ёки Сибирдан Ўзбекистонга ёғоч ташкилий равишда вагонлар-да эшелон-эшелон қилиб жўнатилар эди. Худди шу тахлит юртимиздан мева-сабзавот ва бошқа маҳсулотлар у томон-ларга юбориларди. Транспорт харажати маҳсулот баҳосига 5-10 фоиз бўлиб кўшилар эди. Энди эса худди шу юкни ўртада минглаб автомашина у ёкдан бу ёкка, бу ёқдан у ёқка ташишмоқда. 1 сўмлик маҳсулотни ташиш харажати баъзан 2—3 сўм ва ундан ортикка тушмокда. Хўш, бундан кимга фойда, кимга зиён? Ҳар ҳолда халқ- нинг 99 фоизига бу зарар келтираётгани кўриниб турибди. Россия Федерацияси айрим сиёсатдонлари СССРни қайта тиклаш каби бемаъни ғоялари ўрнига собиқ империя рес публикалари ўртасида мавжуд бўлган шу каби мақсадга мувофик интеграция жараёнини тиклаш ҳакида ўйлашеа яхши бўлармиди?. Биз келтирган ўхшатиш унча чиройли эмаслигини ту- шунамиз. Лекин мисолнииг маърифий хулосалари ҳам йўк эмас. Негаки, бу мисолдагига ўхшаш вазият собик СССР ҳудудида тахминан шу тахлит гоз берди. 15 ёш, мустақил давлатларнинг айримларида миллий эгоизм, ўз иқтисодий манфаатини ўзгалар ҳисобига амалга ошириш ҳиссиётлари устунлик қилган ҳолатлар юз берди. Бу, айникса, Болтикбўйи давлатлари ва Россия Федерацияси раҳбарлари, баъзи ҳолларда эса, ҳатто уларнинг ахолией табиатида ҳам кузатил- ди. Масалан, улар иш ҳақини асоссиз равишда ошириш ва ўз юртида товар билан таъминланмаган ортиқча пулга қўшни давлатлардан маҳсулот ташиб кетиш каби ноҳалол йўлларга ҳам боришди. СССРнинг Европа қисми, айникса, Латвия, Литва, Эстониядан 1990-1991 йилларда гортимизга коп-коп пул кўтариб келиб, ўрнига автомашина ва ҳоказо товарларни олиб кетишганини эсланг. Узбек халқи бу йўлдан юрмади. Негаки, қўшнилар манфаати зарар кўриши эвазига ўз ҳаётини яхшилаш, ўзгалар ҳақига

хиёнат қилиш ва ўзгалар нонини туя килиш Юртбошимиз ва халқимиз табиатига зид эди. Виз юкорида ноқулай шароитда миллий валютамизни муомалага киритишга мажбур бўлганимиз хакида тўхталдик. Бугун миллий валютамизни муомалага киритганимизга тўққиз йил бўлди. Узбек сўми кун сайин ўзининг хакикий ўрнини эгаллаб бормокда. У тўлақонли пул бирлиги сифа- тида кўпчилик томонидан тан олинган. Албатта, хар кандай миллий валютанинг жахон томонидан тан олиниши учун қилинадиган ишлар жуда кўи. Миллий валюта эркин алма- шинадиган бўлиши учун, энг аввало, бунга иқтисодий замин бўла оладиган бакувват иқтисодиёт бўлиши зарур. Шу боис биз миллий валютамизни пировард натижада эркин алмаши- надиган ва жаҳонда обрўли пул бирликлари сафига қўшмокчи эканмиз, бунинг учун етарли иқтисодий асос яратиш йўлини танладик. Бошқача қилиб айтганда, иқтисодиётни ривож- лантириш оркали миллий валютамизнинг белини бакувват қилиш сари юз тутдик. Шу ўринда айрим саволлар туғилиши табиий. Масалан, Болтикбўйи давлатларида, Россия, Қозоғистон, Кирғизистон, Молдовада миллий пул бирликлари нисбатан тез фурсатда ички алмашинадиган, бирмунча баркарор валюталар сафига кўшилишига сабаб нима? Тўғри, биз ҳам улар тутган йўлдаи боришимиз мумкин эди. Биз хам бутун топган-тутган даро- мадимизни, бекордан-бекорга, текинга ёки холисона эмас, балки аксарият ҳолларда турли-туман ғаразли мақсадларни ўз олдига кўйиб, жиловимизни, ўрни келганда, тортиб туриш, ўзлари истаган «музика»га ўйнатиш мақсадида бериладиган ташки ёрдамни ҳамда барча хорижий валюта резервимиз-ни сўмимизни мустаҳкамлаш мақсадида унинг орқасига тиргович сифатида кўйишимиз мумкин эди. Бироқ биз сўмимизни сунъий тиргович ёрдамида эмас, табиий суръат-да ва иқтисодий имконият яратиш йўли оркали ўз каддини тиклаш йўлини тутдик. Узгача йўлни тутган, ташки ёрдам эвазига иқтисодий ривожланиш суръатларига кўра «ҳаш наш» дегунча дунёнинг тараққий этган давлатлари каторига кўшилади, дея умид қилинган,

пировардида эса бир куннинг ўзида, қанчалик чиранган бўлишига қарамай, пуфакдек «поқ» этиб ёрилиб кетган иқтисодиётга эга бўлиб қолган, ўз бошланғич табиий нуқтасига қайтган, «оти айланиб ўзининг эски козиғини топган», халқи кострюлка ва кошиғини кўта- риб кўчага чиккан, бир ҳафтада ўз мамлакати Президентини 4 марта алмаштиргани хам ёрдам бермаган Лотин Амери-касидаги айрим мамлакатлар танлаган йўлдан бормадик. «Уйинчилар»га ишонганимиз йўқ. Доно халқимизнинг ҳаёт синовларидаи муваффақиятли ўтган қадриятларига таянган ҳолда, бу масалада хам узоқдаги буғдойдан уйимиздаги со- моини афзал кўрдик. «Емокнинг қусмоғи бор»лиги эъ-тиборимиздан четда қолмади. Мавриди келгани учун яна бир фикрни айтиб қўяйлик: ўз қаддини ўзи ростлаётган Ўзбекистонга ҳам бу масалада четдан, ташкаридан «ёрдам бериш» ниятида бўлганлар, «ёрдам берамиз!» дегувчилар хозир хам талайгина. Лекин канийди ўша ёрдам холисона бўлса. Қанийди, ўша «ёрдам»нинг тагида ёрдам берувчи томоннинг узоқни кўзловчи ва асосан, айнан унинг манфа-атларигагина хизмат қилувчи ғаразли мақсадлари ётмаса. Огоҳ бўлинг: «ёрдам»ларини, «марҳамат»ларини бизга дариғ тутмайдиганларнинг аксарияти холис ниятлилар тоифасига кирмайди. Бу нарсани ўз вақтида англаган ва тўғри хулоса чиқарган давлат раҳбаригина ўз юрти тизгинини ўзгалар қўлига тутмаслик, бошқалар «музика»сига ўйнамаслик бах- тига муяссар бўла олади. Мустақиллик йилларида юртимизда бозор муносабатла- рини шакллантириш даври талабларига жавоб бера олади ган банк тизими яратилди. Халкаро андозаларга мос ҳолда Ўзбекистон банк тизими икки даражадан иборат: Марказий банк ва тижорат банклари. Бугун мамлакатимизда мавжуд банк тизими ўз олдига кўйилган вазифаларни муваффакиятли уддаламоқда. Биз банк тизимини шакллантириш жараёнида хам стихияли бозор муносабатларини кўлламадик. Айрим давлатларда ҳеч кандай иқтисодий асос бўлмаган шароитда ҳам баъзи бир қинғир, олғир шахслар кўплаб банклар очишга муваффак бўлишди. «МММ», «Чара», «Русский дом Селен га», «Гермес» каби банк ёки банк каби аҳоли

жамғармалари билан ишлайдиган жамғармалар аввал бошиданок халқнинг пулини «туя килиш» мақсадида тузилгани, бир гуруҳ мутта- ҳамлар бир нсча миллион кишининг маблағларини ўмариб кетгани бугун кўпчиликка маълум. Бизнинг юртимизда ҳам шундай уринишлар юз берди. «МММ», «Гермес» каби жамғармалар, ўзимизнинг айрим фуқароларимиз хам турли йўллар билан харакат қилиб кўришди. Мамлакатимиз раҳбарияти ва бизда мавжуд қонунчилик бунта мутлақо йўл бермади. Бу масалада ҳам бизнинг тутган йўлимиз тўғри эканини ҳаёт тезда исботлади. Уз такдирини ўйлаган ҳар қандай давлат банк ишидаги бундай бошбошдоклик халқ эвазига айрим нопок шахслар ҳамёнини тўлдириш муҳити эканини хамиша ёдида тутиши мақсадга мувофиклиги кўриниб турибди. Банк тизими хусусида сўз юритганда, яна бир масалани четлаб ўтиб бўлмайди. Гап Ўзбекистон банкларининг жаҳон банк тизимига уйғунлашиб кириб бориши, улар билан тенг ҳукукли ва ўзаро фойдали асосда хамкорлик килишини таъминлаш устида бормокда. Айни пайтда мамлакатимиз банк тизими, айникса, Марказий банк, Ташки иқтисодий фаолият миллий банки, «Асакабанк» каби катор банклари- миз жаҳоннинг кўзга кўринарли банклари каторига кириб бўлишди. Юртимизда жаҳоннинг энг нуфузли банклари, шу жумладан, Жахон банки, Европа ҳамда Осиё тикланиш ва тараккиёт банклари. Дойчебанк, Берлинербанк, Креди свисс, Креди коммерсиал де Франс, АҚШ, Голландия, Ҳиндистон, Покистон, Туркия, Россия, Малайзия, Корея, Швейцария, Англия, Япония каби катор давлатларнинг банклари ўз ва- колатхоналарини очдилар ва очмокдалар, айримлари кўшма банклар тузишди ва тузишмокда. Айни пайтнинг ўзида мамлакатимизга турли йўллар билан суқилиб киришга ҳаракат қилаётган айрим ноҳалол банклар ҳам йўк эмас. Аллоҳга шукурки, ҳозирча бундай мақсадга ҳеч ким ета олмади ва етолмайди, деган ишончдамиз. Уриниши зое кетган айрим банклар эса чет эл матбуотида шаънимизга бўхтон гаплар айтишгача етиб боришди. Эмишки, банк очиш

ишини бозор муносабатлари стихияли суратда ўзи ҳал этеин, сингани синиб, қолгани ривожланаверсин. Эркин бозор муносабатлари ғоясининг жонкуярлари бўлмиш айрим хорижий банкир жанобларга айтадиган гапи- миз битта: биз битта шахенинг ноҳалол йўл билан бойшпи учун миллионлаб халқтурмушини гаровга кўя олмаймиз. Биз нинг бозор муносабатларини карор топтиришдан мақсадимиз айрим шахе ёки гуруҳларни асоссиз суратда бойитиш эмас, балки ҳаммага бир хил иқтисодий имконият яратиб бериш, аҳолининг кам таъминланган қатламларини бозорнинг шу каби ногаҳоний зарбаларидан ҳимоя қилиш, халол йўл билан бойиш ҳаракатига тўғанок бўлмаслик каби катор шартлар-ни ҳам ўз ичига олади. Шунингдек, курол-яроғ, гиёҳванд моддалар сотиш, порнография каби ҳаром-хариш йўллар билан топган пулингизни «ҳалоллаш» учун ўзбек юртининг дарвозалари ҳамиша ёпик эканлигини унутмасангиз бўлди. Ниятингиз пок, йўлингиз ҳалол бўлса, юртимизга марҳамат, хурматли банкир жаноблар! Ёш мустақил давлатнинг жаҳон иқтисодий ҳамжамиятида ўз муносиб ўрнини топиши ўта мураккаб ва ҳар қандай юртга ҳам насиб қилавермайди. Бугун баралла айтиш мумкинки, Ўзбекистон жаҳонда ўз сиёсий, иқтисодий ва маънавий қиёфасига эга бўлган давлат сифатида кўпчиликнинг эъти- борини тортмокда. Лекин мустақилликнинг дастлабки йил- ларида, яъни бизнинг иқтисодий ривожланиш моделимиз эндигина шаклланаётган даврда дунё бизни ҳали билмас эди, айрим давлатлар эса бизнинг келажагимизга шубҳа билан қарашар эди. Бугун у кунлар ортда колди. Қарангки, ўша пайтда баъзи бир давлатларнинг биз билан иқтисодий муносабатларда эҳтиёткорлик йўлини тутганлиги уларнинг ўзига ҳам сезиларли иқтисодий зарба бўлди. Яъни, улар биз билан тенг ҳуқуқли ва ўзаро фойдали иқтисодий муноса- батлар ўрната олган давлатлардан ортда қолишди. Биз эса воқеаларни тезлатиш, уларни гап билан ишонтириш йўлини эмас, балки кимлигимизни.иш билан кўрсатиш йўлидан юрдик. Ҳар кандай шарт билан ташқаридан ёрдам олиш бизнинг миллий хусусиятларимизга мос келмас эди.

Бугун Ўзбекистон бозорига кечикканлигини аллакачон тушуниб етган баъзи бир хорижий бизнесменлар ғурури баланд раҳбар бош бўлган, ғурури баланд миллат яшайдиган, ғурури баланд юрт билан мулоқотга киришаётганини, афсуски, ўз вақтида тушунишмади. Парвардигор бизнинг юртимизга фаровон яшаш учун ҳамма зарур шарт- шароитни берган: табиий бойликлар, сахий замин, серкуёш осмон, энг муҳими эса меҳнаткаш халқ ва халқнинг ишончига сазовор бўлган раҳбарият. Бу- ларнинг ҳаммаси қўшилиб кслган юртда эса бахтли келажак бўлмаслиги мумкин эмас. Бунииг учун яна озрок вақт, сабр- токат ва фидокорона меҳнат зарур, холос. Лекин бу жараён қийинчиликсиз, камчиликсиз рўй бер- маслиги ҳам табиий. Ва айни чоғда кийинчиликларга бўй хам бериш керак эмас. Аслида бу ran ортикча. Негаки, ўзбек халқи ўз бошидан бундай ҳодисаларнинг кўпини мардона ўтказган. Биргина XX аернинг ўзида миллатимиз бир неча уруш, кўплаб очарчилик ва каҳатчиликлардан кейин ҳам қаддини тиклай олди, узлигини кўрсата олди. Узок йиллар чоризм ва большевиклар зулми остидаяшаган пайтимизда ҳам халқнинг келажакка ишончи сўнмади. Бугун эса биз мустақилмиз. Ле кин мустақиллик осонлик билан кўлга киритилмаганлигини юқорида тилга олган айрим воқеалар ҳам кўрсатиб турибди. Агар шу каби ҳодисалар юз бермаганда эди, биз аминмизки, иқтисодий ислоҳотларимизнинг самараси ҳозиргидан-да анча юқорироқ, рўзғоримиз тўкинрок, кийинчилик ва камчиликла- римиз камрок бўлган бўлур эди. Баъзан бугунги рўзғорнинг кийинчилик ва ташвишла-ридан нолиб кўямиз. Бу, аввало, табиий бир ҳол, негаки, дунёнинг энг бой давлатларининг ўзига тўк одамлари ҳам кундалик ташвиш ва стишмовчиликлар куршовида яшаша- ди. Лекин юкорида баён этилган ҳодисаларнинг бор-йўғи бирортасида хатога йўл кўйганимизда эди, биз мустақил давлатчиликнинг иқтисодий асосларини кура олмаган бўлур эдик, турмуш даражамиз эса ҳозиргидан бир неча баравар паст бўлиши мукаррар эди.

Умид қиламизки, такдир бизни старли даражада си-наб кўрди ва энди бундай зарбалар ато этмайди. Аслида бундай синовлар халқимиз каддини бука олмади, аксинча, чиниктирди, буюк келажак сари кадамимизни тезлаштирди. Биз шундай миллатмизки, бизга нисбатан қилинган ёки яна қилинажак нохолислик ва нопокликлар бизга айримлар кут- ганчалик даражада салбий таъсир этмайди, тўғри йўлимиздан адаштира олмайди. Чунки биз ўтмиши ва келажаги буюк халқмиз. ЎЗБЕКИСТОН 2002 ЙИЛДА: ЖАҲОН ЭЪТИРОФИ, ЭЪТИБОРИ, ЭҲТИРОМИ Кун охирида, ҳафта ниҳоясида, ой якунида амалга ошир- ган ишларини сархисоб қилиш режали инсон учун одат-дир. Бундай ортга назар ташлашдан мақсад - эришилган ютукларни мустаҳкамлаш, йўл кўйилган камчиликларни такрорламаслик чораларини кўришдир. Янги 2003 йилни кутиб олиш арафасида хам, табиийки, ҳар бир инсон оз эмас-кўп эмас - 365 кунлик ҳаётини сархисоб килади ва йилиинг янада маҳсулдоррок бўлишини ният қилиб, янги йилга кадам кўяди. Шунга ўхшаш йил ниҳоясида давлат томонидан амалга оширилган ишларни сарҳисоб килиш хам фойдадан холи эмас. Тўғри, бир йил тарих олдида жуда киска муддат. Бирок санокди кунлардан сўнг мамлакатимиз тарихига айланадиган бу йилни соатлар, кунлар билан эмас, балки амалга оширилган ишлар салмоғи, янгиланишлар самараси, ислоҳотлар кўлами билан ўлчаш ўринли. Зеро, бу бир йиллик муддат ёш Ўзбекистон давлати учун янада етук, янада салоҳиятли, янада кудратли бўлиш палласи сифатида кечди, десак хато килмаймиз. Албатта, давлатимизда йил давомида барча жабҳаларда амалга оширилган ишларни бир мақола доирасида баён килиш мушкул. Зеро, 2002 йилда иқтисодиётимизда ҳам, маънавий ҳаётимизда ҳам, таълим соҳасида хам, қонун ижодкорлиги соҳасида ҳам, спорт соҳасида хам эришган ютукдаримиз та- лайгина. Бирок бу йил Ўзбекистон учун, айникса, ташки сиё сат бобида чинакам бурилиш йили бўлди. Дарҳақиқат, 2002 йил Ўзбекистоннинг халқаро сиёсати сермаҳсул ва самарадор кечгани билан ажралиб турди. Фикримизни

асослаш учун ташки сиссат билан боғлик олий даражадаги учрашувларга назар ташлашнинг ўзи кифоя. Айнан 2002 йилда Ўзбскистон Президенти АҚШ, Япония, Козоғистон, Литва, Венгрияга расмий ташриф билан борди. Айнан шу йили Германия Федерал Канцлери Г.Шрёдер, Польша Президенти А. Квась- невский, Литва бош вазири А. Бразаускас, Эрон Президенти С. Ҳотамий, Афгонистон хукуматининг раиси X . Карзай, Украина Президенти Л. Кучма Ўзбекистонга ташриф буюрди. Боз устига, энг нуфузли халқаро ташкилотларнинг биринчи раҳбарлари хам айнан шу йили Ўзбекистонга ташриф бугор- дилар. Бу - БМТ Бош котиби К. Аннан ва ЕХҲТ Бош котиби Я. Кубишлардир. Ўзбекистоннинг бундай халқаро алоқалари нафақат унинг жахон ҳамжамиятидаги ўрнини ва халқаро майдондаги мавқеини кўрсатади, балки ички сиёсатимизга хам кучли таъсир кўрсатувчи омил ҳисобланади. Ана шу мулохазалардан келиб чиқиб, бу ўринда мамлакатимизнинг жаҳон ҳамжамияти билан алокалари масалаларинингтаҳлили билан чекланмокчимиз. Мустақилликни кўлга киритгач, Ўзбекистон учун жаҳон ҳамжамиятига эшик очилди. Ўзбекистон халқаро майдонда халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида иш кўра бошлади. Асли-да, давлатнинг суверенитети хам нафақат мамлакатнинг ўз худудида мустақил бўлишини, шунингдек, унинг халқаро муносабатлардаги мустақиллигини ҳам назарда тутади. Куни кеча халқаро сиёсатдаги ютукларимизни таъкидлаш учун мустақиллигимизни тан олган давлатлар сонини, Ўзбекистон билан дипломатик муносабатлар ўрнатган мамлакатлару Ўзбекистон аъзо бўлган халқаро ташкилотлар саноғини кўрсатар эдик. Яъни, жаҳон ҳамжамиятига тенг ҳукуқли аъзо бўлиб кириб бораётганимиздан кувонардик. Энди-чи? Шу вакггача Ўзбекистонни дунс таниган бўлса, 2002 йилда Ўзбекистон жаҳоннинг манаман деган давлатлари — АҚШ ва Япония томонидан стратегик ҳамкор, деб тан олинди. Бу - халқаро майдонда Ўзбекистонга стратегик ҳамкор сифатида ишониш ва таяниш мумкинлигининг эътирофи эмасми? Бу - Ўзбекистоннинг минтақадаги ўрни ва нуфузига ишора эмасми? Бу - қудратли давлатларнинг Ўзбекистонга ҳурмат-эҳтиромининг ифодаси эмасми? Бу - Ўзбекистон танлаган йўлининг

ва саъй-ҳаракатларининг етакчи давлатлар томонидан қўллаб- кувватланаётганига далил эмасми? Энг. асосийси, бу - Ўзбекистоннинг имкониятлари, салоҳияти ва истиқболига ишонч эмасми? Шундай экан, Президентимиз Ислом Каримовнинг жа ҳоннинг энг кудратли давлатларига қилган ана шу ташрифла- ри тафеилотларига алоҳидатўхталиш жоиз. Ўзбекистон янги тарихида 2002 йилнинг 11-14 март кунлари унутилмас воқеа сифатида муҳрланиб колиши шубҳасиз. Чунки айнан шу кунлари Ўзбекистон ва АҚШ ўртасида манфаатлар муштарак- лигига асосланган, ўзаро фойдали ва тенг ҳукукли шериклик ва стратегик ҳамкорликнинг тамал тоши кўйилди. Тўғри, Ўзбекистон - АҚШ ҳамкорлигига ўтган йилнинг 11 сентябрь воқеалари сабаб бўлди, деб тушунтиришга уринаётганлар ҳам йўк эмас. Аслида эса, давлатларимиз ўртасидаги муносабат лар АҚШнинг Ўзбекистон мустақиллигини тан олган кундан бошланади ва АҚШ учун мушкул дамларда томонларнинг бирдамлиги, ҳамкорлиги ўзига хос синовдан ўтди, холос. 11 сентябрь воқеалари эса томонлар мустаҳкам ва узоқ муддат- ли муносабатлар ўрнатишдан манфаатдор эканликларини кўрсатди. Афсуски, бу воқеалар Ўзбекистон раҳбарининг халқаро минбарлардан туриб инсониятни терроризм ва диний экстремизм сингари хавф-хатарлардан огоҳлантириб бонг урганида, қанчалик ҳак эканлигини тасдиқлади. Ай нан Ўзбекистон машъум 11 сентябрь воқеаларигача ҳам, ундан кейин ҳам ўзининг ташки сиёсатдаги позициясини ўзгартирмай, уни собит ва изчил давом эттиргани боис халқаро ҳамжамиятнинг эътирофига эга бўлди. Ҳозир АҚШнинг ялпи ички маҳсулот ҳажмини, давлат нинг олтин захиралари салмоғини ёки жаҳон иқтисодиётидаги «об-ҳавони белгиловчи»лик ролини гапириб, бу давлат салоҳиятини асослашга ҳожат бўлмаса керак. АҚШнинг ҳарбий кудрати ва бой дсмократик тажрибаси ҳам алоҳида таърифларга муҳтож эмас. Ана шундай давлат билан Ўзбе- кистон ўртасида «ўзаро шериклик ва ҳамкорлик асослари тўғрисидаги декларация»нинг имзоланиши ташки сиёсати-мизнинг энг катта ютукларидан биридир. Бу

декларацияда томонлар беш йўналишда - сиссий муносабатлар, иқтисодий алоқалар, ижтимоий мулоқотлар, ҳуқуқий соҳа ва хавфсиз- лик масалаларида шериклик ҳамда ўзаро ҳамкорлик килиш ҳақида ахдлашиб олди. Бундай шериклик Ўзбекистоннинг хавфсизлигини мустаҳкамлаш, халқаро террорчиликка карига кураш, иқтисодиётимизни юксалтириш, эркин демократик жамият барпо этиш кафолатларини янада мустаҳкамлаши шубх a сиз. Президентимиз АҚШда кимлар билан учрашганига эъти бор берадиган бўлсак, ташрифнинг нуфузи ҳамда сафарнинг мақсад-муддаолари янада ойдинлашади. Агар Ислом Кари- мовнинг АҚШ Президенти Жорж Буш билан мулокоти олий даражадаги учрашув ҳисобланса, Пентагон раҳбари Колин Пауэлл билан учрашув сафарда хавфсизлик ва ҳарбий ма- салаларнинг ечимига эътибор берилганининг белгисидир. Жаҳон банкининг рахбари Жеймс Вульфенсон, АҚШнинг молия вазири ва мамлакатнинг ишбилармон доиралари би лан мулокотларни иқтисодиётимизни юксалтириш йўлидаги самарали уринишлардан, деб баҳолаш мумкин. Президен-тимизнинг АҚШ қишлоқ хўжалиги вазири билан ўтказган суҳбатининг накадар аҳамиятлилигини алоҳида таъкидлашга ҳожат йўк. Шундай бўлса-да, бир ракам келтирамиз: АҚШ қишлоқ хўжалигида мсҳнатга лаёкатли аҳолининг бор-йўғи 2,5 фоизи банд бўлса-да, пахта, ғалла ва гуруч етиштириш бўйича жаҳонда етакчилик килаётган бу давлатнинг aipap сохадаги тажрибаси Ўзбекистон учун ғоят қимматлидир. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг АҚШга сафа ри, дарҳақиқат, сермаҳсул ва унутилмас воқеаларга бой бўлди. Бу сафарнинг яна бир тафсилотига алоҳида тўхталиш жоиз. Сафар чогида АҚШнинг жамоат ва ноҳукумат ташкилотлари халқаро террорга қарши курашга кўшган улкан ҳиссаси учун Ислом Каримовни «Халкаро микёсдаги буюк давлат арбоби» мукофоти билан такдирладилар. Шу ўринда сафар чоғидаги барча учрашувлар Америка учун синовли дамларда уни ла дил кўллаб-кувватлагани учун Президентимизга ташаккур изҳоридан бошланганини таъкидлаш лозим.

Мукофотнинг АҚШ жамоатчилиги томонидан такдим этилгани кишини, айникса, кувонтиради. Зеро, бу мукофот Президентимизга Америка халқинииг ташаккури тимсоли ва меҳр-муҳаббати изҳоридир. Бу - Ўзбекистон ва АҚШ ўртасидаги ўзаро ман- фаатли ва тенг ҳукуқли муносабатлар эндиликда илик ва самимий муносабатларга ўсиб ўтганининг нишонаси ҳамдир. Давлатимиз раҳбарининг навбатдаги сафари жаҳоннинг кейинги пешқадам давлатларидан бири, «кунчиқар юрт» ва «ҳайратлар мамлакати» сифатида донғи кетган Японияга бўлди. Тараккиёт бобида ривожланган давлатлар билан бсллашаётган бу юртга Президентимизнинг ташрифи ҳам мамлакатларимиз ўртасида стратегик шериклик алоқаларига дойр кўшма баёнотнинг имзоланиши билан якун топди. Бу баёнотнинг дунёга келиши ҳам Ўзбекистон ташки сиёса-тининг катта ютуғидир. Ислом Каримовнинг Япония Бош вазири Жуньитиро Коидзуми ва Япония императори Акихито билан олий даражадаги учрашувлари давлатимиз раҳбарига чуқур ҳурмат- эҳтиромнинг намойиши бўлди. Учрашувлар чогида икки томонлама дўстлик ва ҳамкорлик, Марказий Осиёда хавфеизликни таъминлаш, Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларни кўллаб-кувватлаш масалалари муҳокама қилинди. Сафар тафсилотларига эътибор бериб карайдиган бўлсак, Японияга ташрифда савдо, сармоя, тех нология ва таълим соҳаларидаги алоқаларни юксалтиришга устувор аҳамият берилди. Ислом Каримовнинг Япониянинг энг нуфузли олий ўкув юртларидан бири - Васеда универ- ситетига ташрифи, Япониянинг иқтисодиёт, савдо ва саноат вазири, Япония ташки савдо ташкилоти раиси, мамлакатнинг молия вазири, Япониянинг Халкаро ҳамкорлик агентлиги Президенти, Япония Халкаро ҳамкорлик банки ва кунчиқар мамлакатнинг ишбилармон доиралари билан учрашувлари сафарнинг самарали ва сермаҳсул бўлишига хизмат килди. Таъкидлаш жоизки, мамлакатнинг ташки сиёсати унинг ички сиёсатинингузвий давоми, ажралмас қисми ҳисобланади.

Шу боис, хорижий давлатлар билан кандай ҳужжатлар им- золанганлигига, Президентимизнинг сафар чоғида ким-лар билан учрашганига караб ва, ҳаттоки, Президентга Ўзбекистондан сафарда кимлар ҳамрохлик қилганига караб ҳам кайсидир жиҳатдан ташки ва ички сиёсатимизнинг устувор йўналишларини аниқлаб олса бўлади. Шу жиҳатдан, хориж сафарлари давомида давлатимиз раҳбари хавфсизлик, мудофаа, иқтисодий масалалар билан бир каторда таълим соҳасига, яъни кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга оширишга хам катта эътибор бераётганини кузатиш мумкин. Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсати ўзининг ана шу жихати билан ҳам бошқа мамлакатларнинг ташки сиёсатидан фарқ килади. Хорижий мамлакатлар ҳам Ўзбекистонда малакали кадр лар тайёрлаш масаласининг устувор эканлигини билиб, буни маъкулламоқдалар ва бу соҳадаги ислоҳотларни ҳар томон-лама қўллаб-кувватлашяпти. Боиси, таълим соҳасига эъти бор - мамлакатнинг келажагига эътибор демакдир. Таълим тизимини ислоҳ килиш билан боғлик саъй-ҳаракатлар тезда даромад, фойда келтирмаслигини билса-да, ҳукуматимиз узоқ келажакни ўйлаб, бу соҳани ривожлантираётгани давлатимиз- нинг окилона ва доно сиёсати сифатида халқаро доираларда эътироф этилмоқда. Шу боис, Ўзбекистоннинг бу соҳадаги ислоҳотлари ҳар томонлама қўллаб-кувватланмокда: бир мамлакат ўзининг илғор тажрибаси билан алмашяпти, бошқа мамлакатлар уз университетларида Ўзбекистон ёшларини ўкитмокда, катор давлатлар ўкув жиҳозлари билан ёрдам-лашяпти, кайсидир мамлакат компьютер техникаси билан кўмаклашаётган бўлса, яна бир давлат таълим тизимидаги ислоҳотларга грантлар ажратяпти. Умуман олганда, бундай сиёсат таълим соҳасига хорижий сармояларнинг жадал кириб келишини таъминламокда. Жахоннинг ривожланган, етакчи мамлакатлари бўлмиш АҚШ, Япония, Германия, Корея ўз мавкелари ва манфаатла- ридан келиб чиқиб, сайёрамизнинг турли минтакаларидан ҳамкорлар излайдилар. Бунга юкори

даражада ривожланган-лик омили имкон беради ва шу маънода бу табиий истакдир. Охирги йилларда айнан шу мамлакатлардан юртимизга турли даражадаги делегациялар ташрифининг кўпайгани Ўзбекистоннинг обруси етакчи мамлакатлар ва умуман жаҳон хамжамияти кўз олдида ошиб бораётганини исботлайди. Стратегик хамкор мамлакатлар манфаатлари, уларнинг ички ва ташқи сиёсатининг тўла маънода демократик тамойилларга мослиги нуқтаи назаридан хам ривожланган демократик мам лакатлар билан икки томонлама ва ҳар томонлама ҳамкорлик мамлакатимиз тараккиётининг стратегик манфаатларига мос келади. Қолаверса, бу Ўзбекистонни минтақадаги стратегик жиҳатдан нуфузли мамлакат сифатида эътироф этилиши ҳамдир. Чунки бу каби мамлакатлар турли минтакаларда ўз манфаатларини чамалар эканлар, кўплаб омилларни синчик- лаб ҳисобга олади ва ижтимоий-сиёсий жиҳатдан баркарор мамлакат билан кўпрок ҳамкорлик килишга интилади. Ўзбекистон Республикасига кўплаб хорижий давлатлар ва ҳукуматлар бошлиқлари, парламентер раислари, ташқи ишлар вазирлари, халқаро ташкилотлар бошликлари ва вакиллари, элчилар, йирик ишбилармонлар, бошқа расмий шахсларнинг ташриф билан келишлари Ўзбекистон билан алоқаларнинг кенгайганини кўрсатади. Масалан, шу йилнинг ўзида Ўзбекистонга келган делегациялар орасида етакчи мам лакатлар улуши салмокли бўлди. Бунда энг кўп ташрифлар АҚШ хисобига тўғри келади. 2002 йилда бу мамлакатдан юртимизга қилинган турли даражадаги сафарлар йигирмадан ошиб кетгани фикримиз далилидир. Америка - Ўзбекистон икки томонлама муносабатла-рининг кенг ривожланаётганини мамлакатимизга океан ортидан ташриф буюраётган делегацияларнинг таркиби ҳам кўрсатиб турибди. Аввало, минтакамизда хавфеизликни ва ҳамкорликни мустаҳкамлаш масалалари юзасидан жадал фикр алмашувлар учрашувларнинг асосий мавзуси бўлиб коластгани муҳим аҳамиятга эга. АҚШ Давлат котиби ўрин-босари Элизабет Жонснинг 2002 йил 27-29 январдаги, АҚШ Давлат котиби ўринбосари Л. Крейннинг 7-8

февралдаги са фари чоғида айии масалалар чуқур муҳокама этилди. Шу би лан бирга, икки томонлама манфаатли иқтисодий хдмкорлик масалалари АҚШ молия вазири П. О. Нсйллнинг 16-17 июлда қилган сафари чогида атрофлича ўрганилди. Марказий Осиёда кучли ва баркарор ҳамкорга таяниш истаги АҚШ хукумати ташқи сиёсатининг устувор муддао-ларидаи бирига айланаётгани равшан. Бундан АҚШ ҳарбий доиралари, Қуролли кучлар кўмондонлиги вакилларининг кўплаб сафарларида, хусусан, 21-25 январда АҚШ Қуролли кучлари Марказий кўмондонлиги Бош кўмондони Т.Франке, 19 февралда АҚШ Қуролли кучлари штаб бошлиқлари Бир- лашган кўмитаси раиси Р.Маиерснинг ташрифлари чоғида ҳамкорлик ва хавфеизлик масалалари мухокама қилингани хам якдол дарак беради. Дуненинг энг ривожланган бошқа мамлакатлари, жум- ладан, Япония, Германия сиёсий ва молиявий доиралари ва килларининг юртимизга ташрифи ҳам ушбу йилда сезиларли жадаллашди. Хусусан, 2002 йил 26-28 апрель кунлари Япо ния Ташки ишлар вазири катта ўринбосари С.Сигиура, кун чикар мамлакатнинг кўзга кўринган бошқа арбобларининг, жамоатчилик, фан ва бизнес вакилларининг ташрифлари Ўзбекистонга нисбатан билдирилаётган юксак эътибор ва ишончдан далолатдир, Европанинг иқтисодий-индустриал жиҳатдан энг ривож ланган мамлакати бўлиб танилган, охирги йилларда жахон хамжамиятида сиёсий мавкеи ошиб бораётган Германия билан алокалар мустахкамланмокда, Шу йилнинг ўзида бу мамлакатнинг ўнга яқин делегациялари Ватаиимизда меҳмои бўлишди. Германия Федерал Канплери Г. Шрёдернинг 9-10 май кунларидаги ташрифи икки мамлакат ўртасидаги муноса- батларни юкори даражага кўтариш билан бирга, Европадаги бошқа мамлакатларнинг хам давлатимиз билан хамкорлигига туртки бўлди. Хусусан, Швейцария, Бельгия, Норвегия, Швеция каби ривожланган мамлакатлар юкори лавозимдаги вакиллари Ўзбекистонда бўлишиб, ўзаро муносабатларга дойр фойдали мулокотларни амалга оширдилар.

Юкоридаги фактлар шундан далолат берадики, дуненинг катта иқтисодий, харбий, сиёсий ва дипломатик нуфузга эга мамлакатлари Ўзбекистонни стратегик шерик ва хамкор си- фатида бахолаши реал самара бера бошлади. Бундай катта эътироф ўз-ўзидан бўлгани йўк, албагга. Бу мамлакатимиз ташки сиёсатининг собиткадамлик билан олиб борилиши натижаси, Ўзбекистонга хамкор сифатида таяниш мумкинли- гига ишонч кун сайин мустаҳкамланаётганидан далолатдир. Буни энг бообрў ташкилотлар рахбарларининг мамлакати- мизга ташрифи хам исботлайди. Айни тагарифларнинг ак- сарияти сархисоб қилинаётган биргина хозирги йилга тўғри келганини эътиборга олсак, бу Ўзбекистон ташаббуслари салмоқли натижалар бера бошлаганидан дарак хисобланади. Масалан, ЕХҲТ ташкилотининг Бош котиби Я. Кубиш 6-7 апрель кунлари ташриф буюрган бўлса, кўп ўтмай - 9-13 апрелда ЕХҲТ Парламент Ассамблеяси делегацияси юрти- мизда мехмон бўлди. БМТ Бош котиби К.Аннаннинг юрти-мизда 18-20 октябрь кунлари бўлишини Ўзбекистоннинг бу ташкилотга аъзо бўлганидан кейин ва Президентимиз Ислом Каримовнинг БМТ минбарида нутқ сўзлаганидан кейинги энг эътиборли воқеа бўлди, дейиш мумкин. Жахон банки Президенти Ж.Вулфенсоннинг 11-13 апрелдаги ташрифи Ўзбекистоннинг жахон иқтисоди то-мон интеграциясида янги саҳифа очиши табиий. Щу йил 28-30 ноябрь кунлари Европа тараккиёт ва тикланиш банки Президенти Ж.Лемьсрнинг сафаридан сўнг бу соҳада янги ўзгаришлар яккол кўзга ташланди. Шу ўринда масаланинг муҳим бир жихатига эътибор каратиш жоиздир. Маълум-ки, мустақилликка эришган хар қандай мамлакат дастлаб дуненинг энг ривожланган мамлакатлари билан алокаларга алохида ахамият беради. Бу ички ва ташки сиёсатини ўзаро уйғунликда кўрадиган мамлакат манфаатларига мос ходисадир. Лекин вақт ўтиши билан, мустақилликни мус-тахкамлаш баробарида ривожланишнинг ўрта бўғинида бўлган, шу билан бирга у ёки бу минтакада ўз мавкеига эга бўлган давлатлар билан алоқаларни мустахкамлаш маса-ласи долзарблашади. Бу каби тенденцияларии ўз вақтида идрок этиш ташки сиёсатнинг тўғри йўналишини

кўрсатади. Ўзбекистон ташки сиёсатида хам ана шу ўзгаришлар ўз ифодасини топди. Уз вақтида қилинган саъй-ҳаракатлар ту- файли собик социалистиқ мамлакатлар, ҳозирда ўз таракқиёт йўлидан бораётган Польша, Чехия, Словакия каби Шаркий Европа мамлакатлари билан муносабатларга йўл очилди. Бу мамлакатларнинг раҳбарлари ҳам ўз ташрифлари билан Ўзбекистонга хайрихоҳликларини намоён этдилар. Бунинг мисоли сифатида 20—23 октябрь кунлари Польша мамлакати- нинг Президента А. Квасневскийнинг ташрифини келтириб ўтиш мумкин. Маълумки, Польша Республикаси ижтимоий-иқтисодий ислохотларни амалга ошириш, режали иқтисоддан эркин бозорга ўтишда ўзига хос тажриба тўплаган мамлакатдир. Айни пайтда бу мамлакат жаҳон бозорига кириш борасида ва халқаро тузилмаларга интеграциялашув жараёнларида Шаркий Европа мамлакатлари орасида етакчи ўринни эгал- лайди. Европа Иттифоқининг тўла ҳуқуқли аъзоси бўлиш имкониятларига эга бўлган бу мамлакат ўз ташки сиёсатида Ўзбекистон билан ҳар томонлама муносабатларни ривожлан- тириш ва мустаҳкамлашга алоҳида эътибор каратмоқда. Бу мамлакат рахбари ўз сафари чоғида Ўзбекистонни «Марказий Осиё давлатлари ичидаги етакчи давлат» деб билишини, шу боис Польша нафақат икки томонлама ҳамкорликни, балки минтакада халқаро ташкилотлар доирасидаги ҳамкорликни ҳам сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш ниятини изҳор этди. А. Квасневскийнинг: Ўзбекистон «атиги ўн йил аввал мустақилликни кўлга киритган бўлишига қарамай, бугунги кунда мустақил ташки сиёсат юргизишга кодирлигини на моён этди ва юргизмоқца», — деган сўзлари диқкатга сазо- вордир. Шунингдек, Польша Республикаси Президентининг: «Ўзбекистон демократии ислохогларни ва бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтишни муваффақият билан олиб бориши билан бутун Марказий Осиё ҳудудида баркарорликни таъ- минлаяпти», - деган сўзлари ўзимиз ёки якин қўшниларимиз томонидан эмас, балки жаҳон ҳамжамияти томонидан бери- лаётган холис баҳодир.

Мамлакатимиз ўз ташки сиёсатида турли минтақаларда стратегик ўрин эгаллаган давлатлар билан алоқаларни мус таҳкамлар экан, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш, худудий кооперация ва ҳамкорликни ривожлантиришдан самаралар кутишга ҳаклидир. Айнан шундай сиёсат туфайли ички ва ташки сиёсат уйғунлиги, энг муҳими, ҳар иккаласи- иинг халқ манфаатларига мослиги таъминланади. Ўзбекистон Республикасининг халқаро обрў-эътибори ошиб бораётганининг яна бир далили шуки, турли минта-калардаги мамлакатлар юкори доиралари вакилларининг мамлакатимизга ташрифлари Ўзбекистонга минтакадаги баркарорлик ва хавфсизлик кафолати сифатида каралаёт-ганини англатади. Хусусан, Россия Ташки ишлар вазири И. Ивановнинг 9-10 январдаги, Тожикистон Бош Вазири А. Оқиловнинг 12 февралдаги, Литва Бош Вазири А. Браза- ускаснинг 18—20 февралдаги, Афғонистои Ҳукумати Раиси X . Карзайнинг 4-5 мартдаги, Эрон Президенти С. Ҳота- мийнинг 26—28 апрелдаги ташрифлари минтакамизда тинч- лик ва баркарорликни таъминлашда мамлакатимизнинг ўрнини аниқ кўрсатиб турибди. Зеро, Ўзбекистон ташқи сиёсати мустақилликнинг дастлабки кунларидан бошлаб аниқ ва қатъий тамойилларга асосланиб келмокда. Биз билан бирин-кетин мустақилликка эришган Украина, Молдова каби мамлакатлар билан муносабатларимиз хам ижобий тенденциялар асосида ривожланиб бораётгани ушбу йилда янада аниқрок кўзга ташланди. Бу мамлакатлардан мамлакатимизга келаётган делегациялар сони сезиларли ошди. Хусусан, Украина Президенти Л. Кучманинг мам лакатимизга 19—20 декабрь кунларидаги ташрифи азалий дўстона муносабатларга янги бир туртки берди, 9-11 декабрда Молдова Бош Вазири В.Тарлевнинг игачи ташрифи эса ўзаро фойдали муносабатлар учун кенг имкониятларни очди. Ўзбскистоннинг ташки сиёсатида ўтаётган йилда ҳам турли давлатлар, халқаро ва минтакавий ташкилотлар билан ўзаро ҳамкорлик, ҳамжиҳатликка алохида эътибор каратилди. Ўзбекистон раҳбари муаммоларни ҳал этишда, давлатлар, халқаро ва минтакавий ташкилотлар ўзаро ҳамкор ва ҳамжиҳат

бўлишлари керак, деган ғоясини амалда ис- ботлаб келди. Ўтаётган йилда бу соҳадаги ўзаро ҳамкорлик х a м ривожланиб борди. Уларда Ўзбекистон Республика-си ўзининг амалий таклифлари билан иштирок этгани, ҳамкорлик ташкилотлари орасида хам унинг нуфузи ошиб бораётганини кўрамиз. Хусусан, Сапкт-Петербургда ўтган (6-7 июнь) Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг навбатдаги саммитини, Ўзбекистон Рсспубликаси Прсзиденти Ислом Каримовнинг НАТО ва Евроатлантика хамкорлик кснгаши- иитгг Прага саммитида (21-22 ноябрь) иштирок этганини ёки МДҲнинг Кишиневда ўтказилган саммити, Осиё хамкорлиги ташкилоти саммити ҳамда Халкаро Оролни куткариш жамгармасига аъзо мамлакатлар давлат рахбарларининг Душанбедаги учрашувларими бунга далил сифатида келти- риш мумкин. Ўзбекистоннинг халқаро ва минтакавий ташкилотлар билан ҳамкорлиги унинг ташки сиёсати асосига кўйилган миллий манфаатлар устуворлигига таянган ҳолда амалга ошириб келинмокда. Бундай хамкорлик давлатларни ёки халқаро, минтакавий ташкилотларнинг бир-бирларини анг-лашларига ёрдам бермоқда. Бу мамлакатлар олдида турган умумий муаммоларни ечишнинг энг тўғри йўлидир. Айрим муаммоларнинг муайян давлатлар ва минтақалар доирасидан ташкарига чиқиб кетаётгани уларни хал этишда халқаро хамжамиятнинг кўмагисиз бирон-бир муваффакиятга эри- iiimii кийинлигини кўрсатади. Бугун халқаро жамоатчиликни ўйлантираётган наркобизнес, халқаро терроризм, диний ва сиёсий экстремизмга кзрши курашишда, Марказии Осиё мам- лакатларининг НАТО билан ҳамкорлигини ривожлантиришда НАТОга аъзо мамлакатлариинг Марказии Осиё давлатлари билан ўзаро алокаларини янада фаоллаштириш, хавфсиз-ликни таъминлаш масалалари бўйича ўзаро хамкорликни кучайтиришга алохида эътибор берилаётгани ахамиятлидир. Бу хамкорлик ташкилотлари олдида турган муаммоларнинг умумий жиҳатларини кўрсатади. Бундай хамкорлик натижа- сида кўрилган амалий тадбирлар ўзининг самарасиии бераёт- ганини хам кўрамиз. Масалан, Ўзбекистоннинг ташаббуси ва Марказии Осиё

мамлакатлари кўшма саъй-харакатлари билан БМТ Бош Ассамблсяси томонидан минтакамизда «ядро куролидан холи зона» ташкил этиш тўғрисида резолгоциянинг қабул қилиниши ёки мазкур ташкилотнинг «оммавий кирғин куролларини таркатмаслик тўгрисида» ги карори фикримиз- нинг далилидир. Ўзбекистоннинг жахон ва минтакавий ҳамкорлик ташки- лотларида иштироки унинг миллий манфаатларига тўлиқ мос келади. Масалан, НАТО билан «Тинчлик йўлида ҳамкорлик» дастури ҳамда Евроатлантика ҳамкорлик кенгаши доираси-да муиосабат ўрнатиш Ўзбекистоннинг ҳам манфаатларига мосдир. Бу замон талабларининг ўзгариши ва унинг талабла- рига муносиб жавоб бераётган мамлакатлар сафида бўлиш, янгича таҳдид ва хавф- хатарларнинг олдини олиш ёки уларни бартараф этишда муҳим аҳамиятга эга. Бу халқаро террорчи-ликка қарши фақат ҳамжиҳатликда курашига, хавфеизлик ва баркарорликни фақат ҳамкорликда саклаб туриш мумкинлиги гўғрисидаги Ўзбекистон Президентининг фикри ўз тасдиғини топиб бораётганини кўрсатади. Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг Шанхай саммитида қабул қилинган террорчилик, айирмачилик, экстремизмга қарши кураш ҳақидаги Конвснцияда бу ҳаракатларнинг зўравонлик деб баҳолангани ва бундай хатти-ҳаракатлар жиноят сифатида қонун билан жазоланиши белгилаб кўйил- гани муҳим аҳамиятга эгадир. Маълумки, Конвенцияга биноаи ташкилот аъзолари бир-бирларини таҳдидлардан огоҳлантириш, бундай хатти- ҳаракатларни олдиндан аииқлаш ва олдини олиш, уларга қарши курашда ёнда-шувларни мувофиклаштириш бўйича кенгашлар ўтказиши ва ахборот алмашиши зарурлиги белгилаб кўйилган. Бу нафақат мамлакатимизнинг, балки Шанхай Ҳамкорлик Таш- килотига аъзо бўлган бошқа барча давлатлар манфаатига хам тўла мос келади. Айни пайтда. Президент Ислом Ка римов мазкур ташкилотни сиёсийлаштиришга уринишлар бўлаётганидан таассуф билдирганиии ҳам айтиб ўтиш лозим. Ўзбекистон дўстлик, тинчлик, тараккиёт йўлида барча халқаро ташкилотлар, жумладан, Шанхай Ҳамкорлик

Ташкилоти билан хам хамкорликни давом эттириш сиёса-тини олиб бормокда. Шунингдек, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигига аъзо мамлакатлар давлат раҳбарларининг учрашувида Президент Ислом Каримовнинг иштироки ёки Осиё ҳамкорлиги ташки- лоти саммитида, Халкаро Оролни куткариш жамғармасига аъзо мамлакатлар давлат раҳбарларининг учрашувида Прези дент Ислом Каримов томонидан билдирилган амалий таклиф ва мулоҳазалар нафақат минтакадаги, балки МДҲ давлатла- ри, бутун дунё мамлакатлари ва халқаро ташкилотларнинг умумий муаммоларини биргалиқда ечиш учун ҳамжиҳат ва ҳамкор бўлишга ундайди. Ўзбекистоннинг бу ташаббуслари дунё хамжамияти томонидан умумий муаммоларни англашга ҳамда бу йўлда ўзаро ҳамкор ва ҳамжиҳат бўлишга хизмат килмокда, деб айта оламиз. Мамлакатимиздаги тинчлик ва осойишталик хам шу саъй-харакатларнинг самарасидир, дейишга асосимиз бор. Хуллас, тарих саҳнасидан жой олаётган 2002 йил Ўзбекистон ташки сиёсатида, халқаро хаётида ўзига хос бурилиш йили бўлди, дейиш мумкин. Буни юкорида келтирилган да-лиллар кўрсатибтурибди. Утаётган йил Ўзбекистон халқаро ҳаётда, айникса, дунёнинг етакчи, ривожланган давлатлари томонидан стратегик шерик ва хамкорлик қилиш мумкин бўлган давлат сифатида эътироф этилгани, бизга нисба-тан ишончнинг янада мустаҳкамлангани ҳамда мамлакат обрўсининг ортиб боргани билан хам характерлидир. Дунё ҳамжамияти, халқаро ҳамда минтакавий ташкилот-ларда Ўзбекистонинг обруси, нуфузи янада салмокли бўлиб бораётгани ҳар бир юртдошимизда ғурур туйғусини уйғотиши табиий. Утаётган йил халқаро ҳаётда давлат раҳбарлари, мам лакатлар, халқаро ва минтакавий ташкилотлар томонидан ин- сониятни ташвишга солиб келаётган хавф-хатарлардан халос бўлиш, тинч, осойишта ҳаётни таъминлаш борасида муҳим кадамлар кўйилган йил бўлиб колади. Бунда Ўзбекистоннинг хам ўз ўрни ва ҳиссаси борлиги, унинг халқаро нуфузи тобора ортиб, дунё мамлакатлари ва обрўли

ташкилотлари томонидан эътироф этилаётгани кувончлидир. Хулоса қилиб, утаётган 2002 йилни жахонда Ўзбекистон ташки сиёсатининг эътиро- фи, эътибори ва эҳтироми йили, деб атасак бўлади. «ОДАМИИ ЭРСАНГ...» «Давлатни бошқариш - оғир юк, машакқатли меҳнатдир. Кишилар ўзи билан ўзи овора, подшоҳ эса уларнинг барчаси билан овора. Инсон бир душмандан хавфеираса, подшоҳминг- лаб душманлардан хавфеираб яшайди. Инсон ўз хўжалигини тартибга солиш, оиласини озука билан таъминлашни ҳам баъзида эплай олмайди, подшоҳ эса ўз давлатидаги бутун аҳолинингташвишини килишга мажбур. У ўз салтанатининг бирор жойига эндигина ямок кўйганида, унинг бошқа жойи йиртилиб қолади. Эндигина бир душманни бостирганида, бошқалари билан курашга тайёрланишга мажбур бўлади. Шуниси эътиборлики, унинг жони битта, овкатни ҳам бир фуқарочалик ейди. Лекин биргина кулча еса-да, минглаб кулчалар ҳакида ҳисобот беради, бир товокдан ейди, минглаб товоклар учун жавоб беради, бир турмушдан лаззатланади, минглаб ҳаётлар ҳақида кайғуради. Шундай қилиб, ҳукмдор фуқароларнинг барча юкларини ўз елкасида кўтаради, ўзи- нинг мехнати ҳисобига уларга дам беради, уларнинг душ-манларига қарши курашади, уларнинг камчиликларини яширади». Ат-Тартуший ҳукмдорларнинг кўпчилик ҳакидаги ғамхўрлиги тўғрисида ана шундай фикр юритади. X аерда айтилган бу фикрлар орадан ўн бир аср ўтиб, жуда эскириб қолди, деб айта оламизми? Юкоридаги фикрлар бугунги воқеликка мос келмайди, дейишимиз мумкинми? Тўғри, бугунги кунда давлатларни подшоҳлар эмас, асосан Президентлар, бош вазирлар бошқаради. Тўғри, бугунги кунда дунё харитасининг салмокли қисмини салтанатлар эмас, республикалар ташкил этади. Тўғри, бугунги кунда бир кишининг иродасига бўйсунадиган мутлак монархиялардан кўра халқнинг иродасига таянадиган демократик давлатлар улуши капа. Аммо бу ҳолат давлат бошлиғининг елкасидаги масъулиятни камайтирдими? Инсонлар ҳали-ҳануз ўзи билан ўзи

овора эмасми? Кишилар ҳали хам уй-рўзғор ташвишлари билан банд эмасми? Ҳозир хам барчамиз ўз турмушимиз, ўз бола-чакамиз, ўз рўзғоримиз ғамини емаймизми? Баъзида фарзандларимизнинг тарбиясини эплай олмай ёки рўзғорни бутлай олмаганимизда дунё кўзимизга коронгу кўриниб кс-тиб, ҳаётимиздан нолиб ҳам кўймаймизми? Лекин, нсгадир, ўз оиласидан ташкари бутун юрт ғамини еб яшаётган, ўз фарзандларидан ташқари ўзбегим фарзандларининг комил инсон бўлиб стишиши ҳакида кайғураётган, барча каби манфаат дардида эмас, миллат дардида ёнаётган, хуллас, барчамизнинг ташвишимизни килаётган инсоннинг бундай бехаловат ҳаётини одатий деб биламиз. Уйку олдидан кўчада Президент кортежи ўтаётганида ҳавас қилиб қараймиз-у, бу одам шу пайтгача ишлаб, аслида сизу бизнинг тинч ва фаровон ҳаётимиз ғамини қилиб, ўз ҳаловатидаи кечаёт- гани ҳакида ўйлаб кўрмаймиз. Унинг бундай куюнчак фао- лиятига ва ташвишмандлигига кўникиб ҳам колганмиз. Баъзида якин қон-кариндошларимизнинг ташвишлари ҳам бизга ортикчалик қилганида бу кишининг миллионлаб ўзбекистонликлар ҳакида кайғуриб яшаётганига таҳсинлар айтишни унутиб кўямиз. Ваҳоланки, Москвадан ўтириб Ўзбекистонни «бошқара олган», пахта даласида кадди буқилган ўзбекнинг ғурурини хам синдириш мақсадида амалга оширилган «ўзбеклар иши» ни бамайлихотир кузатган, мамлакатдаги қон ли тўкнашувларнинг сабабини кулупнай билан тушунтирган раҳбарларни ҳам кўрғанмиз. Ҳокимият васвасаси туфайли намойишлар уюштириб, уларда ҳаттоки маййитдан ҳам «транспарант» сифатида фойдаланишдан тап тортмаган сохта демократларни ҳам кўрганмиз. Бир кишининг руҳипи азоблаш нима, 16 февралда хокимиятпарастликнинг конли кўллари нимага кодир экаиининг жонли гувоҳи ҳам бўлдик. Демак, якин ўтмишимиз «Бирни кўриб фикр қил, бирни кўриб шукр кил», дегаи ҳикмат асосида хулоса чиқаришга ундайди. Шаркда давлатга ўзгача муносабатни кузатиш мумкин. Шаркда инсон давлатни катта бир оила деб билади. Шу боис, Шарқ кишиси давлат бошлиғини

ўз отасидск ҳурмат килади, уни эъзозлайди-ю, лекин бу ҳурмат эвазига ўзи сезмаган ҳолда унинг зиммасидаги масъулиятни япада оширади. Нати-жада, давлат бошлиғидан ҳам фуқаролари ҳакида ўз фарзанд- ларидек қайғуриш, уларга ўз боласидек ғамхўрлик кўрсатиш талаб этилади. Демак, давлатни бундай шаркона тушуниши- миз туфайли биз давлат раҳбарининг елкасидаги юкни юз, минг чандон ошириб юборамиз. Лекин давлат бошлиғи хам аслида сизу бизга ўхшаш оддий инсон эканини, юкорида айт- ганимиз — бир кишичалик тановул қилса-да, минглаб «кора козон» ларнинг кайнаши ҳакида кайғураётганини унутиб кўямиз. У Оллох бир мартагина берган умрини миллионлаб одамларнинг турмушини яхшилашга сарфлайди. Барчамиз шу нарсани яхши биламизки, мусулмончиликда инсондан умри давомида уч нарсани қилиш талаб этилади. Мусулмон ҳеч бўлмаганда битта кўчат экиши, оиласи учун уй-жой қилиши ва ииҳоят, фарзандларига яхши тарбия бе- риши лозим. Ҳар биримиз шу нарсаларга интилиб яшаймиз, умримизни шунга бахшида этамиз. Бу мақсадлар ҳаётимиз мазмунига айланади. Лекин, очиқтан олиш керак, ҳаммамиз ҳам бунинг уддасидан чиқавермаймиз ва турли баҳоналарни рўкач қилиб, ўзимизни оклаймиз. Ана энди масалага кенгроқ қаранг — бир кишичалик куч-ғайратга эга давлат раҳбари канчажойни обод килди, қанчадан-канча бинолар бунёд этди, қанчадан-қанча ёшларнинг тарбиясига бош-кош бўлди!? Даромад олишни кўзлаб бог барпо этмоқчи бўлганларнинг юрт ободончилигини кўзлаб соликлардан озод қилингани бежиз эмас-ку. Агар деҳқон дарахт экаётганида, ундан фойда олишни кўзлаган бўлса, уни дарахт экишга рағбатлантирган Юртбошимиз иимани ўйлади экан? Вилоятларга сафар чоғида кўкаламзор кўчаларни кўриб самимий қувонганида, уларни бошқаларга намуна қилиб кўрсатишга Юртбошимизни нима ундади экан? Одамларни терак экишга чақириб, буни «эрта- индин уйга тўсин бўлади», деб тушуитирга1тада Юртбошимиз кимнинг уйини назарда тутди экан? Юртбошимиз эктирган дарахтлар бугун мева берди, у эктирган тераклар

хонадонлар- га тўсин бўлди, унинг ташаббуси билан маҳаллалар, кўчалар кўкка бурканди. Албатта, юртнинг ободлигига фақат кўчат-у гулзорлар билан баҳо берилмайди. Мамлакатда қад кўтарган бинолар ҳам шу давлатнинг равнаки ҳақида гувоҳпик беради, унинг салоҳиятини кўрсатади. «Агар қудратимизга шак-шубҳангиз бўлса, биз курдирган биноларни кўринг!» Юртимиздаги бун- ёдкорлик ишлари Темур бобомизнинг Оксарой пештоқига сздирган шу ҳикматларини эслатади. Мамлакатимиз нафақат тарихий обидалари билан, балки замонавий бинолари билан ҳам барчани лол қолдирмокда. Дарҳақиқат, бугунги Ўзбекистонимизни улкан курилиш майдонига ўхшатиш мумкин. Агар истиқлолнинг дастлаб-ки кунларида ҳар бир оилага иморат солиш учун алохида томорқа ер ажратилган бўлса, эндиликда бунёдкорлик ишлари давлат микёсида амалга оширилмокда. A MMO ran шундаки, хар бир фукаро ўз оиласи учуй бошпана курса, фақат бир инсон барча кишиларни бошпа-нали килиш ҳакида қайғурмокда. Ҳар бир фукаро иморат кураётганида ўзига кулайлик туғдиришни ўйласа, фақат бир инсон бинолар курдираётганида бутун мамлакатравнакининг ташвишини тортмокда. Баъзан суҳбат асносида эшитиб коласан: «шартми ҳозир ҳашаматли саройлар қуриш, бу - ортиқча зебу зийнатга бе- рилиш эмасми, шунга кетган маблағ одамларнинг ҳожатини чикаришга сарфланса бўлмайдими?» Албатга, бу бир ёклама фикрлаш, калта ўйлаш окибатидир. Келинг, ўйлаб кўрайлик: Ўзбекистонда қандай бинолар қад кўтаряпти? Бу бинолар шунчаки кўзни кувонтириш ва ҳашамат учун куриляптими ёки зарурат туфайлими? Аввало, бу биноларнинг аксари маънавият ўчоклари эканини уиутмаилик. Темурийлар музейи, Имом Бухорий макбараси, Ахмад ал- Фарғоний хайкали — буларнинг барчаси халқимизнинг ифтихори, миллий ғуруримизни тиклаш учун яратилмадими? Наҳотки халқимизнинг топталган ғурурини қайта тиклаш бизга киммат бўлиб кўринса? Боз устига, биз- да қадимдан кўримсиз бинолар куриш урф бўлмаган, биз ҳали-ҳануз

аждодларимизнинг маҳобатли бинолари билан ғурурланамиз. Шундай экан, нега энди бутун барпо этаётгап биноларимизнинг салобати улардан кам бўлиши керак? Иккинчидан, курилаётган иншоотлар ичида меҳмонхона, банк ва биржалар талайгина. Бир Караганда, бундай бинолар биз учун ниҳоятда дабдабали ва ортикчадек туюлади. Аслида чи? Буларсиз Ўзбекистонни жахонга танитиш мумкинми, дунё билан бўйлашиш мумкинми? Ўйлаб кўринг: замонавий банк хизмати, шинам мехмонхоналар, кулай савдо биржа- ларисиз хориждаги сармоядорларни ҳам, сайёҳларни ҳам юртимизга жалб қилиб бўладими? Буларнинг барчаси шу юртнинг равнақи учун хизмат қилмайдими? Учиичидан, давлатимиз рахбари айрим қўшниларимиз каби ўзига олтиндан ҳайкаллар курдираётгани йўқ. Эътибор беринг, курилаётган барча иншоотлар, аввало, инсонга хизмат килиш учун мўлжалланган. Янги консерва тория, театрлар ва бошқа маданият ўчоқлари сизу бизнинг маънавиятимизни юксалтиришга хизмат қилмаяптими? Янги спорт мажмуалари ва стадионлар фарзандларимизнинг жисмонан соглом ўсишига хизмат қилмаяптими? Кўзимизга жуда ҳашаматли бўлиб кўринган коллеж ва лицейлар окил, стук ва баркамол авлодни тарбиялашга хизмат килмаяптими? Халқимиз азал-азалдан илму фан тараккиёти, таълим ва маърифат ривожига эътибор қилган юрт раҳбарларини улуғлаб келган. Соҳибқирон Амир Темур, Мирзо Улуғбек даврида канчадан-канча етук олимлар, адиблар етишиб чиқди, жаҳонга татигулик илмий асарлар яратилди. Бунинг сабаби улар мактаб-мадрасалар қуришга алохида эътибор бердилар. Мирзо Улуғбек Самарқандда расадхона куриб, атокли олим- ларни йиғиб, фалакиёт илмини ўрганишдан ташқари, бир қанча мадрасалар ҳам курдиргани маълум. Айтишларича, у Самаркандда мадрасаи олия қуриш ҳакида фармон берганида, айрим вазирлар: «Бундай мадрасани куриш учун жуда катта маблағ керак, подшоҳлик хазинасининг ўндан бир улуши сарфланади бунга», деб таҳликага

тушганлар. Шунда Улуғбек уларга караб: «Агар бунга подшоҳлик хазинасининг ярми сарфланса ҳам, мадрасани куриш ниятидан қайтмайман. Зеро, илм-маърифат ҳар қандай хазинадан баланд туради», дейди. Бу гапни бир вақтлар ўз обсерваторияси оркали жаҳонга та- нилган Улуғбек айтган эди. Ана энди ўйлаб кўринг: юртимизда коллеж, лицейлар куриш мақсади ортида қанчадан-канча ёш Улуғбск, Форобий, Навоийлар авлодини тарбиялаш ва улар орқали миллатимизни жаҳонга танитиш каби эзгу ният тур маяптими? Тўғри, иқтисодий кийипчиликлар мавжуд паллада давлат бюджетининг салмокли қисмини таълим тизимига сарфлаш бироз оғирлик килади. Пекин айнан илм даргохларида келажакнинг баркамол, ақли расо авлоди вояга етишини кура билган Юртбошимиз худди Улуғбек сиигари бундай масканлар қуришдан маблағни аямаётир. Наҳотки, фарзандларимизнинг ақлий салоҳиятини, заковатини тоблайдиган таълим-тарбия масканлари қуриищан пулни кизғониш мумкин бўлса? Тан олиш ксрак, маърифатга сарфланган сармоя бир-икки йилда ўзини окламайди. Шу боне, Юртбошимизнинг таъ- лим-тарбияга бунчалик эътибор бериши бир ривоятни ёдга солади. Айтишларича, кекса бир киши ёнғок экаётганида ундан сўрабдилар: «Эй, отахон, ҳали бу кўчатингиз қачон дарахт бўлиб мевага киради-ю, қачон сиз унинг ёнғоғини еб кўрасиз?». Шундакария жавоб берибди: «Гапингиз тўғри, бу дарахт ўн-ўн беш йилсиз мевага кирмайди. Унинг мевасини мен тотиб кўраманми-йўкми, бу фақат Яратганга аён. Меи бу кўчатни ўзим учун эмас, фарзандларим, набираларим учун экяпман». Ёнғоқ-ку 10-15 йилда мевага кириб, набиралар бобоси қилган меҳнатнинг роҳатини кўришар. Қария ҳам ўз фарзандларини ўйлаб бу ишга қўл уряпти. Юртбошимиз кимни ўйлаб маърифатни юксалтириш хакида кайғуряпти? Келажак авлоднинг саодатини ўйлаб қилинаётган ишлар эмасми бу? Бу саволга жавоб берар эканмиз, Президент фар- зандим деб билганларнинг сон-саноғига ета олармиканмиз? Очиғини тан олайлик. Баъзида ўзимизнинг пушти камаримиздан бўлган 4-5 фарзандимизнинг тарбиясини ҳам эплай олмаймиз. Узига тўк оилаларда

бу «тўкликка - шўхлик» деб изоҳланса, ночоррок оилаларда бунинг сабабини йўкчиликка йўямиз. Нима бўлганида ҳам ўзимизни оклашга ва турли баҳоналар ахтаришга тушамиз. Лекин, негадир, Ўзбекистоннинг миллионлаб ўғил-қизларининг тарбияси ҳакида кайғуриш Юртбошимизга канчалик кийинлигини ўйлаб ҳам кўрмаймиз. Ўзи иқтисодчи бўлса-да, эрта-индин даромад келтириши мумкин бўлган соҳалар қолиб, самара- сини узоқ йиллар кутиш талаб этиладиган таълим тизимидан сармояларни нима учун аямаётгани ҳакида жиддий мулоҳаза килмаймиз. Агар шундай қилсак, Юртбошимиз муаммога иқтисодчи ёки сиёсатчи сифатида эмас, балки давлат арбоби сифатида ёндашаётганини теран англаган бўлардик. Одатда, аксариятимиз бутунги кун билан яшаймиз. Кўпрок кундалик ташвишларимиз билан банд бўламиз. Шунинг учун бугунимиз тўк ва фаровон бўлса, шу билан каноат қиламиз ва бошқа нарсанинг ташвишини чекмаймиз. Юртбошимиз эса даврларни моҳирона боғлай олиши билан ажралиб туради, харакатларини келажакка йўналтириб фаолият горитади. Бу — унинг ҳакикий давлат арбоби сифатидаги хислатидир. Бундай фазилатларга эга бўлиш осон эмас. Даврнинг мурак- каблигини англаб, унга қарши боришни ҳамма вақт ҳамма хам уддалай олмаган. Даврга шунчаки мослашиб, ўзининг роҳат- фароғатини ўйлаб яшаш мумкин бўлган пайтда ўзининг халоватидан воз ксчиб, элу юрт манфаатини барча нарсадан устун кўйиш ҳамманинг кўлидан ҳам келавермаиди. Бутунги кунда амалга оширилаётган ишларга биз баҳо беришга ожиз- миз, бунда вақт - одил ҳакам. Кишиларнинг табиати кизик. Америкалик киши тад-биркорликни, одатда, бино излашдан бошлар экан. Немис кишиси эса иш бошлашдан аввал ишлаб чиқаришнинг илғор технологиялари билан танишар экан. Японлар ўз бизнесини корхонасининг бўлғуси ходимларини ўкитишдан бошларкан. Ҳақиқатан ҳам, инсон салоҳиятини оширишга йўналтирилган маблаглар энг самарали сармоя саналади. Аслида Президен- тимиз ташаббуси билан қабул қилинган «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»нинг ижроси хам инсонга сарфланаётган ин вестиция эмасми? Таълим тизимиии бундай ривожлантириш

орқали биз буюк келажагимизнинг мустаҳкам пойдеворини яратмаяпмизми? Бу борадаги ислоҳотлар «Фарзандлари-миз биздан кўра билимли, кучли, доно ва албатта бахтли бўлишлари шарт» деган мантиққа бўйсундирилмаганми? Балки бундай шиорлар Юртбошимизнинг саъй-ҳаракат-ларини баъзан тўла тушуниб етмаётганимиз туфайли қалб-ларидан хитоб бўлиб чикаётгандир. «Савоб ишни хар ким, хар куни қилиши керак!». Юқорида тилга олинган барча ўзгаришлар, ислоҳотлар, тадбирлар бу шиор аллақачонлар Президентимизнинг ҳаётий тамойилига айланганини кўрса- тади. Юрагидан отилиб чиккан бу шиорни биноларнинг пештокига ёзиб қўйиш хдкида куюнчаклик билан гапирга-нида Юртбошимиз ўзини ўйладимикан ёки бизиими? Бир кўчат экиш, бир иморат солиш ва ўз фарзандларини тарбия килишнинг савоби кўпми ёки мамлакатни боғ-роғга айлан-тирищ, беҳисоб иморату йўллар курдириш ва юрт фарзанд ларини ўз фарзанди деб билиб, уларнинг таълим-тарбияси бошида туришнинг савобими? X асрдаёк бобокалонимиз Абу Наср Форобий раҳбарнинг фазилатларини санаб ўтар экан, ислоҳотчилик, келажакни ўйлаб амалга оширилган тадбиркорликни энг улуғ фази-лат деб кайд этгаи эди: «Баъзан раҳбарлар бир шахдрнинг (жамиятнинг) соҳибкори, шаҳар халқи ҳастига тегишли ишларда тадбиркор бўладилар. Улар бу йўл-йўрикларни ўтмишда кечган бошликлардан ўрганадилар. Лекин, шу билан бирга, раҳбар келажак учуй ўтмишдаги расм-русум, йўл-йўрикларни ислоҳ килиши лозим ва фойдали деб топ- са, турмуш шароити тақозосига караб уларни ўзгартиради. Шунингдек, ёмон одатларни ўзида ифодаловчи ўтмишни ҳам ўзгартирмоги керак. Акс ҳолда ўтмишнинг талабларига риоя этиб, унинг кайфияти сакланса, турмушда ҳеч кандай енгиллик, ўзгариш ва ўсиш ҳам бўлмайди». Бу ҳикматларнинг бугун канчалик долзарблигини таъкид- лаш, албатга, ортикча. Аммо бу ўгитларнинг Ўзбекистонда кадам-бақадам амалга оширилаётганини айтиб ўтиш, бунинг ҳар бир соҳада турмушимиз, онгимиз,

тафаккуримизда рўй бераётганини сезиш, шулариинг бошида улуғ бир инсон тур-ганини ҳис этиш, буни камоли хурсандлик ва коникиш билан қайд этиб, шукр килига лозим. Лекин шу билан бирга, бу ин сон ҳам сизу бизга ўхшаш одам эканини унутмайлик, бизни ўйлаб қилинаётган машаккатли ва масъулиятли ишларида унга елкадош бўлайлик. Бунинг учун катта-катта минбарлар ва ойнаи жаҳондан туриб, Юртбошимизнинг айтганларини шунчаки қайтариб, сохта обрў кетидан кувмайлик. Бунинг учун уларнинг айтганларини, орзу-умидларини рўёбга чиқаришга каттик бел боғлайлик.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. 2. И. А. Каримов. »Бизнинг бош мақсадимиз-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир». Маърифат . 19 январ. 2005 йил. 8-сон. 3. »Инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, ҳамда манфаатлари энг олий қадрият». Маърифат. 10 декабр. 2005 йил. 98-сон. 4. Андижон сабоқлари. Диёнат. 7 июл. 2005йил. 27 сон. 5. Ўзбекистон Республикасида ўлим жазосини бекор қилиш тўғрисида. Президент фармони. диёнат. 4 август. 2005 йил. 31-сон. 6. »Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқини судларга ўтказиш тўғрисида». Президент фармони. Диёнат. 2005 йил. 11 август. 32-сон. 7. »Давлат бошқарувини янгилаш ва янада демократлаштириш ҳамда мамлакатни модернизация қилишда сиёсий партияларнинг ролини кучайтириш тўғрисида»ги Ўзбекистон республикаси Конституциявий қонун лойиҳаси. Ўзбекистон овози. 2006 йил 14 январ. 135-сон. 8. Коституциянинг айрим моддаларига»89 модда, 93 модданинг 15-банди, 102 модданинг 2-қисми» тузатишлар киритиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг лойиҳаси. Ўзбекистон овози. 2006 йил. 14 ноябр. 135-сон. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Миллат ғурури

Адабиёт миллат кўзгуси

Уйғонган миллат маърифати

Авлод тарбияси миллат тарбияси

Ўзликни англаш миллат руҳига садоқат