Адабиёт миллат кўзгуси - Идея национальной независимости - Рефераты

Адабиёт миллат кўзгуси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.546875 KB

Адабиёт миллат кўзгуси — Домла, адабиёт ихлосмандлари сизни етук адабиёт-шунос сифатида эьтироф этади. Ижодий-илмий фаолия-тингиз асосан XIX аср охири ва XX аср бошлари миллий уй-ғониш даври адабиёти ҳамда ижтимоий фикрини ўрганиш билан боғлиқ. Айнан шу даврга ихлос қўйганингизнинг боиси нимада? — Тўғри айтдингиз. Мен бутун умримни, ижодий фа-олиятимни ана шу давр адабиётини пухта ўрганишга, тад-қиқ этишга сарфлаганман. Чунки адабиётда тўрт асрдан кўпроқ давом этган тушкунлик кайфияти шу даврга ке либ тўлиқ барҳам топди. Ана шу даврга келиб, миллат ўзлигини англай бошлади. Ватаннинг, миллатнинг дар-дини тушуна олган фидойи, ҳақиқатгўй адабиёт вакилла-ри ҳам худди ана шу замонларда етишиб чиққан. Ўша за- монларда адиблар, шоирлар миллатнинг асл фарзандлари ҳукмрон тузумга қарши дадил бош кўтарган. Миллий уй-ғониш даври адабиёти халқ ҳаётини реал ва ҳаққоний тарзда ёритиб берган. «Миллий уйғониш» атамаси фанга 20-йиллар бошида кириб келган эди. 90-йиллар бошида, тўғрироғи, муста-қиллигимизни қўлга киритганимиздан кейин «Миллий уйғониш даври» атамаси адабиётшуносликда кенг қўлла-на бошлади. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, миллий уй ғониш даври маданий муҳитини, жумладан, адабиётини ўрганиш, тадқиқ этиш борасида марҳум устозимиз Ғулом Каримовнинг хизматлари беқиёс бўлган. Бугунги кунда у кишининг 90 йиллик таваллудини кенг нишонлаш бора сида тайёргарлик ишлари кетмоқда. Менинг ана шу давр адабиёти билан қизиқишимда ҳам у кишининг ҳиссаси бор. Қолаверса, асримиз бошида етишиб чиққан буюк ал- ломалар, миллатнинг асл фарзандларига бўлган самимий эҳтиромим, муҳаббатим боис ана шу давр адабиётини те-ранроқ ўрганишга меҳр қўйган бўлсам, ажаб эмас. — Назаримда, бозор муносабатларининг шаклланиш жараёнида ўтмиш адабиётимизни ўқиб-ўрганиш бир оз эъти- бордан четда қолаётгандек.

Адабиётшунос олим сифатида сизнинг бу борада фикрингиз қандай? — Тан олишимиз керак, дарҳақиқат, бугунги кунда ўтмиш адабиётимизга қизиқиш бир оз сует. Авваламбор, ўз-ўзидан маълумки, бундан тўрт-беш аср аввалги туркий тил билан ҳозирги замон узбек тили орасида анча тафовут бор. Бу эса бугунги китобхон учун қийинчилик туғдири-ши табиий. Иккинчидан, биз 130 йил давом этган мус-тамлакачи ва мустабид тузум асоратларидан ҳали батамом халос бўла олганимиз йўқ. Ўша даврлар тақозоси билан «ўтмишимиз — зулмат», «замонамиз — нурафшон» деган мавҳум тушунчалар таъсирига тушиб қолганмиз. Албатта, бу ҳол адабиётни ўрганишга ҳам таъсир кўрсатган. Оқибат-да миллий адабиётимиз манбаларини етарлича ўргана ол-маганмиз. Шу боис бу масалада ҳали ҳам ўзимизни ўнглаб олганимиз йўқ. Эски инерция бор-да! Истиқлолимиз ис- тиқболини бугунги кун белгилайди. Биз порлоқ келажак сари дадил интилиш учун аввало тарихимизни, миллий ўзлигимизни тўлиқ англаб етишимиз лозим. Дарахт илди-зидан қувват олиб ўсгани каби, биз ҳам теран томирлари- миздан куч олиб, юксалмоғимиз лозим. Шу боис мамла-катимизда миллий давлатчилигимиз тарихини ўрганишга зўр эътибор бериляпти-да! — Сиз бир темой хорижий давлатларда ижодий сафар- ларда бўлгансиз. У ёқларда узбек адабиетига қизиқиш қай даражада? Улар узбек маънавий олами ҳақида бирор нарса биладими? — Хорижий давлатларда адабиётимизга бўлган қизи қиш бениҳоят катта. Узбек тилидаги юзлаб асарлар хори жий тилларга таржима қилинган, уларни дунё китобхон-лари севиб ўқимоқда. Бу — ҳеч кимга сир эмас. Чунончи, яқинда америкалик етук ўзбекшунос олим Эдуард Ольворд Америкадан тортиб Япониягача бўлган мамлакатлардаги 33 та китоб дўконида сўровнома ўтказ-ган. Маълум бўлишича, ана шу дўконлар раҳбарларининг барчаси узбек тилидаги ва Узбекистан ҳақидаги китоблар- нинг барчасига талаб зўр эканини ва ҳар қандай шароит-да ҳам ана шундай китобларни сотиб олишга ҳозир экан ликларини билдирганлар. Дарҳақиқат, Ўзбекистон фақат иқтисодиёт соҳаларидагина эмас, маданий соҳаларда ҳам

равнақ топиб бормоқда. Жаҳоннинг кўплаб етакчи дав-латларида бугунги кунда узбек тили ва адабиёти ҳақида махсус курелар ўқитилади. Дунёнинг таниқли олимлари узбек адабиетига дойр теран тадқиқотлар юритмоқда. Ху- сусан, номи зикр этилган Эдуард Ольворд ҳам узбек ада-биётини тадқиқ этиш борасида илмий кузатишларни амал-га оширмоқда. У Чўлпоннинг аксарият асарларини ўрга-ниб чиққан ва таржима қилган. — Бугунги кунда Туркияда умумшурк адабиёти бўйича қўлланма-дарелик яратилаётган экан. Сизни хам ана шун дай хайрли ташаббус иштирокчиларидан деб эшитдик... — Ўзингиздан қолар ran йўқ, умумтурк адабиёт дарс-лигини яратиш ўзига хос улкан масъулиятни талаб қила-ди. Ана шундай салмоқли қўлланмани яратиш борасида Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, Озарбойжон ва Туркиянинг бир гуруҳ олимлари бирга-ликда 1995 йилда иш бошлаганмиз. «Туркдунёси адабиё ти» деб номланиб нашрдан чиқаётган бу китоб олти дав-лат чуқурлаштирилган юқори синфларида ўқитилиши ке рак. Асар олти тилда нашр этилади. Дарсликда умумтурк адабиётининг юздан ортиқ забар-даст вакиллари ҳақида маълумот берилган. Табиийки, узбек адабиёти намояндалари ҳам дареликдан салмоқли ўрин эгаллаган. Юсуф Хос Ҳожибдан то Машрабу Нодирагача, хуллас, жами 28 та йирик узбек адабиёти вакили ҳақидаги маълумотлар дареликдан жой олган. XX аср узбек адабиёти вакилларидан эса Фитрат, Аб-дулла Қодирий, Чўлпон, Ойбек, Абдулла Орипов каби адиблар ижоди дарсликда етарлича ёритилган. Минг саҳифадан ортиқроқ ҳажмдаги бу дареликни узбек тилига ўзим ағдарганман. Худо хоҳласа, ушбу қўллан- ма тез орада ўқувчиларимиз қўлига етиб боради. Бундан ташқари, Туркияда Отатурк нашриётида 30 жиддлик «Турк дунёси адабиёти тарихи» босмадан чиқа-рилмокда. Унда турган гапки, узбек адабиёти ва унинг жонкуярлари ҳақида ҳам маълумотлар берилган.

— Узбек адабиётшунослигида ечимини тополмай турган асосий муаммо ва камчиликлар нималардан иборат деб биласиз? Ўта долзарб бўлиб турган энг улкан муаммо - зарур ўқув қўлланмаларини яратиш. Сир эмаски, бугунги кунда ҳам олий ўқув юртларида собиқ тузум замонида яратил-ган баъзи эски дарсликлар ўқитилмоқда. Шубҳасизки, бундай қўлланмалар ўша давр мафкураси руҳи билан су-ғорилган. Хуллас, тоталитар тузум мафкураси адабиети- мизга ҳам, адабиётшунослигимизга ҳам ўз тазйиқини ўтказ- ган. Мана, қутлуғ, саодатли даврга етиб келдик. Қарам- лик пайтида йўл қўйилган хатоларимизни энди тузатмоқ фурсати етди. Энди минг йиллик тарихга эга бўлган буюк адабиётимиз ҳақидаги ҳаққоний гапларни ўзимиз айтма-сак, ким айтади? Шу боис зарурий ўқув қўлланмаларни илм толибларига етказиб бериш борасида мутасадди таш- килотлар ҳам ташаббускор бўлса, яхши бўларди. Яна бир муҳим масала — жаҳон адабиёти коитекстида ишлаш ва фикрлаш. Биз миллий адабиётимизни пухта ўрганиш билан бирга, жаҳон адабиёти даҳоларини ҳам етарлича билишимиз лозим. Бугунги адабиётимиз жаҳон миқёсида равнақ топиши учун миллий қобиғи ичида ўра-лашиб қолмаслиги керак. Замонавий узбек адабиётининг заифлашиб қолишига йўл қўймаслик зарур. Ахир, келгу-сида бизнинг ҳам орамиздан Нобель мукофоти соврин-дорлари етишиб чиқиши керак-ку. Бу эса ҳозирги адаби- ётшунослигимиздан ҳам масалага зўр масъулият билан ёндашишни талаб этади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,1996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996

Похожие

Миллат ғурури

Уйғонган миллат маърифати

Авлод тарбияси миллат тарбияси

Ўзликни англаш миллат руҳига садоқат

Миллат дардида ёниш эҳтиросларга ишонма, фикрла