Халқнинг қаддини ғурур тиклайди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Скачать

Халқнинг қаддини ғурур тиклайди Кейинги пайтларда оммавий ахборот воситаларида Ўзбе- кистон фуқароларига «Сизга мустақиллик нима берди?» деган савол билан тез-тез мурожаат қилинаётгани ва бунга турли кишилар томонидан турлича жавоб олинаётганини кўряпмиз. Бу савол дафъатан жуда оддий, унча-мунча киши хсч кийналмасдан жавоб бериши мумкиндай туюлади. Аслида эса бу саволнинг салмоғи, ҳақиқий мазмун-мохияти хар бир кишини ўйлантириши лозим. Чунки шу биргина савол бизни хамиша кечаги кунимиз ва бугунимизни, ютуғу камчилик- ларимизни, аламу шодлигимизни, армону шукронамизни, шўролар давридаги кунларимиз билан бугунги мустақиллик давримизни киёслаб кўришимизга сабаб бўлиши керак. Факат мукояса қилгандагина биз бугунги куннинг қадрига етиши- миз мумкин. Бу киёсда хар ким маънавияти, дунёқарашига яраша ўзига кулай бўлганини ёклаши хам бор ran . Шўролар даврида ҳозирга Караганда тўк, бадавлат яшаган, мансаби юкори, иши яхши бўлган кишилар замон ўзгариб ўша фаровонликларидан ажраб қолгач, ўтмишини кўмсаб юргани хам тушунарлидир. Куп холларда эса кишилар бу саволга, гарчи ижобий бўлса-да, ўз шахсий такдири мисолидагина жавоб беришади. Лекин биз бу саволни ўзбекка миллат си- фатида, яхлит бир халқ сифатида берадиган бўлсак, бу савол замирида ётган асосий мазмун-моҳиятни тўлик тушуниб ети- шимиз мумкин бўлади. Гапнинг очиғи - шўролар томонидан ривожланган социализм даври деб байроқ қилинган 70-80 йилларнинг ўрталарида биз миллат, халқ сифатида сал бўлмаса ўзлигимизни йўкотиш арафасидатурган эдик, деб айтсак хато қилмаймиз. Ўзлигимизни, ўзбеклигимизни, бошқа миллатлар- дан ажратиб турадиган хусусиятларимизни йўкатаёзган эдик. Ўз тилимизни «иккинчи она тили» - миллатлараро мулокот тили бўлган рус тилига, динимиз, иймон- эътикодимизни шўролар атеизмига, тарихимизни КПСС, совет ва рус тари- хига, маданиятимизни, маънавиятимизни социалистиқ совет маданияти, шаркона ахлоқимизни коммунизм курувчисининг ахлоқ кодексига

алмаштириш даражасига бориб стган эдик. Айтаётган фикримиз курук, исботсиз бўлмаслиги учун 80-йиллардаги конкрет воқеликка бир назар ташлайлик. Ҳозирги кунда жуда кўп юртдошларимиз якин ўтмишни гапирганда Гдлян, Ивановлар бошчилигидаги десантчилар олиб борган «пахта иши», «ўзбеклар иши»ни ҳакди равишда ғазаб ва нафрат билан эслашади. Гдлян ва Марказдан кел-ган бошқа десантчиларнинг Ўзбекистондаги қонунга зид килмишлари, зўравонлиги, жиноятлари коралаб кўрсатилади. Лекин Марказдан нега айнан Ўзбекистонга «десант» юбо- рилганлиги сабабини ҳеч кайсимиз чуқур ўйлаб кўрмаймиз. Ўша пайтларда қўшиб ёзиш, порахўрлик нафақат Ўзбекистон, балки бутун собик Иттифокни камраб олганлигини биламиз. Ўшанда иттифокдош республикалар халқ хўжалигининг бар- ча сохаларида бу иллат мавжуд эди. Бундай бўлмасликиинг иложи ҳам йўк эди, чунки унинг илдизлари Марказда экан- лиги хозирги кунда хеч кимга сир эмас. Кундан-кун ҳар жихатдан путури кетаётган, харобага айланаётган, ёвузлик ва зўравонлик асосига курилган бу со циалистиқ тузум инсоният учун асли ёт эканлиги тобора асн- лашаётган эди. Ҳатто Болтикбўйи мамлакатларининг ажраб чикиш ҳаракатлари ошкор ойдинлашиб колган эди. Кандай бўлса-да, бу таназзулнинг чорасини топиш керак бўлди (қайта куриш, жадаллаштириш, ошкоралик, горбачёвча демократия шиорлари ўртага тушди. Булар бари гозадангина ўзгариш бўлиб кўринса-да, мохият эса ўзгармай колаверди). Бунга-ча шўро мамлакати бўйлаб юзага келган танг вазиятнинг, аслида мавжуд тузумга хос бўлган иллатнинг «айбдорлари» излай бошланган эди. Уларни дастлаб Ўзбекистондан топа бошлашди. Нега Марказкўм синалган отамерос сиёсатини - ўзига тобе ўлкаларни, халқларни мудом кўркув исканжасида тутиб туриш, руҳан эзиш учун террор амалиётини айнан Ўзбекистондаи бошлади? Бу мавзу муносабати билан айтил- ган кўплаб фикрларда ҳақикат бор. Тўғри, бошлаб ҳудуди, ахолисининг нуфуси катта, хўжалик кўлами кенг юртда ўтка- зиладиган «тозалаш тадбири»нинг ваҳимаси катта бўлиши кўздатутилди. Бу катағон орқали шўро

салтанати кучини пеш қилиб кўйиш, унинг ваҳимасини, дахшатини юракларга, он- гларга сингдириш, миллий онг шаклланишига йўл кўймаслик, миллий кадрларни синдириш ва йўкотишга каратилган эди. Лекин, бизнинг фикримизча, десантчиларнинг айнан респуб- ликамизга юборилганининг асосий сабабини ўзимиздан кидиришимиз лозим. Аччиқ бўлса-да, лекин ҳакиқатни тан олиш зарур. Бу пайтда аҳвол шу даражага бориб етган эдики, миллий манфаат, ғурур, ўзликни антлаш туйғулари, тушунча- лари ҳакида гапирган киши жиноятчига чикариб кўйиларди. «Пахта иши» ғарази билан кичик бир гуруҳ билан келган Гдлян ва Иванов бошлик «десантчилар» фаолиятини кўллаб- кувватлаб, «жиноятларни очадиган» кўшимча кучлар, партия, ижроия органлари, хўжалик ташкилотларига рахбар кадрлар сўраб Марказга илтижо қилган раҳбарлар ўзимиздан чиккан эди. Террор ижрочилари гуруҳининг қонунсиз ва чекланмаган фаолиятига ҳамма шарт-шароитлар яратиб берилди. Окибат шу бўлдики, кундан-кун улғайган, иштахаси юҳо тортган махлук бу юрт хўжасгашнг ўзини ҳам домига тортиб кетди. Ўзимиздан чиккан маҳаллий мутахассислар эса Марказ десан- тининг назарига тушиш, мактовини олиш учун берилиб хиз- матини килишди. Дўппи сўрашса, қойилмаком қилиб бошни келтиришарди. Баъзи холларда эса ўз хатти- харакати билан улардан ўзиб кетишга уринган шоввозлар ҳам йўқ эмас эди. Кенг халқ оммаси ўртасида десантчилар фаолиятини ёклаш, уларнинг жасоратини, хизматларини тарғиб-ташвик қилиш борасида ҳам ўзимиздан чиккан раҳбарларнинг улуши катта бўлди. Бунга далил сифатида халқимиз бошида ксчган ўша талотум замоннинг бир неча воқеасини куйида хотирга оламиз. Қирғин кампанияси авжига минган 80-йиллар ўрталарида ўша пайтлари республика Прокурори ўринбосари бўлган Гайданов ТошДУнинг юридик факультети профессор- ўкитувчилари ва студентлари билан учрашувга келди. Бу «адо- латпеша жаноб» хам шу вақтлардаги нотавон раҳбарларнинг илтимосига кўра У збекистонга тартиб ўрнатгани келганлар- дан эди. Гўё у халқ каҳрамонидск гуллару карсаклар билан ку-тиб олинди. Унинг таржимаи ҳоли

таништирилганда ҳам, рес- публикадаги аҳволни тафтиш қилган, «жиноятчилар»ни фош этган маърузаси чогида ҳам бот-бот қарсаклар янграб турди. Учрашувда иштирок этаётганларнинг кўпчилиги таниқди ҳуқукшунослар бўлса-да, айбсиз кишиларга нисбатан қама- камаларнинг ноқонунийлиги, тергов фаолиятида қонунлар купол бузилаётгани тўғрисида рост гапни айтишдан ожиз эди. Ҳатто маърузачидан сўнг сўзга чиқканлар «дссант»чилар фа олиятини ёклаб, шарафли ишларида омадлар тилашди, зарур бўлса уларга ёрдам беришга шай эканликларини билдирди. Учрашувда сўз олган юкори курс талабалари эса Гдлян, Ива нов ва Гайданов сингари одил ҳукукшунослар бўлиб етишиш орзусида юргани, улар билан бирга ишлашга ҳавасманд экан ликларини ҳаяжон билан гапиришди... Бундай учрашувлар бошқа ўкув масканларида, турли му- ассаса ва ташкилотларда тез-тез бўлиб турарди. Республикада ҳукмрон ҳолат, калтис вазият мана шундай маънавий муҳитни яратди. Лекин бу билан биз ҳамма ҳам шу аҳволга тушиб колганди, деган фикрни айтишдан йирокмиз. Ўша пайтда ҳам ҳақиқатга тик караган, Гдлян ва Ивановларга қарши турган, мажбурий сўроклар вақтида бегуноҳ кишиларни сотмаган мардлар ҳам бўлган. Айтмоқчи бўлган гапимиз шундан ибо- ратки, раҳбари элдан йироқ, кўркок ва ихтиёрсиз бўлганидан халқ, юрт ҳимоясиз қолган эди. Биз миллат сифатида, халқ сифатида анча буқилиб колгандик. Ўз кадримиз, ғуруримиз, ҳукуқимизни химоя килишга қурбимиз етмай колган эди. Айтиш керакки, Марказдан юборилган терговчиларнинг ҳаммаси ҳам бирдек ўз манфаатини, ҳамёнини ўйловчи, доврук, шов-шув козониб обрў- амал шоҳсупасига интилган, шахсий ғарази йўлида инсон такдирини писта пўчокчалик кийматга олмаган виждонсиз кимсалар эди, деииш ҳам но- тўғри бўлар эди. Шулардан бири «ўзбеклар иши»га жалб қилинган Украина прокуратурасининг муҳим ишлар бўйича терговчиси Сухобрус ҳисобланади. Ўша вақтларда Ўзбекистон Республикаси Прокурори бўлиб ишлаган Н. Бўрихўжаевни тийиб кўйиш Москва десантчилари учун керак бўлиб қолди. Шу ниятда унинг ўғилларидан бирига нисбатан сунъий жиноят шли кўзғатилган

эди. Сухобрус бу ерга мана шу ишни олиб бориш учун чакиртирилган экан. Камина хам вақтида мана шу «жиноий иш» бўйича гувоҳ бўлишимга тўғри келган. Шу сабабли республика прокурату- расига чакирилган эдим. Белгиланган вақтда айгилган жойга бордим. Хонада икки маҳа)ший кадр ўтирарди. Улар ўзларини республика ички ишлар вазирлигининг ходимлари сифатида танитиб, шу захога мента ёлғон кўрсатма беришим тўғрисида тазйик ўтказа бошлашди. Уларнинг хатти-ҳаракати ва муома- ласи, иш йўриғи шу даражада купол ва қонунга зид эдики, бу ҳол ўша замоннинг тергов услубига хос хусусият эди. Мен уларга юридик фанлар номзоди эканим, бу ерга айбланувчи эмас, гувоҳ сифатида чакирилганимни айтдим, процессуал нормалар купол бузилаётгани ҳакида эътироз билдириб, кўрсатма беришдан бош тортдим. Шунда улар очикдан-очик кўркитишга ўтишди. Шу пайт хонага утла Сухобрус кириб келди. Менинг эътирозимии ва ановиларга кўрсатма беришдан бош тортганимни билгач, энди ўзи мен билан қонун доирасида ишни давом эттирди. Расмий ишлар гамом бўлгач, у киши билан ресиубликадаги аҳвол ва бошқа масалалар тўғрисида шунчаки самимий суҳбатлашдик. Унинг гурухида ишлаётган куредошим сабабли алокамиз бир кадар яқинрок бўлиб колди. У юкорида тилга олинган ишни тез кунларда объектив ҳал қилгач, десантчилар билан бу ерда ортик ишлашга хоҳиш билдирмай, Украинага қайтадиган бўлди. Кетиш арафасида оғайним ва мени Тошкент меҳмонхонасидаги номерига таклиф этди. Хонада Сухобрус, куредош дўстим ва мендан ташкари яна икки маҳаллий кадр ҳам бор эди. Кузатув та-омилига кўра, егулик-ичгулик ҳозирланди. Қадаҳ сўзи Су-хобрусга берилди. Унинг ўшанда айтган гаплари ҳеч качон ё димдан чикмаса керак. Чунки унинг деганлари мустабид тузум шароити туғдирган, кишилар ва халқ умумруҳиятида, табиатида, зеҳниятида илдиз отиб улгурган ўша пайтлардаги иллатларимиз тўғрисидаги ҳак гаплар эди. Хуллас, ўзбекнинг гурурига тегадиган, нафсониятига ботадиган, юрагига наштар бўлиб санчиладиган аччик, аммо рост сўзларни айтганди у:

$«Сиз ўзбеклар аҳмок халқсизлар». Дабдурустдан айтилган бу гапнинг баланд-пасти, дарома- дини мулоҳаза қилиб сукут саклаб турганларга караб тургач, сўзини давом эттирди: «Сиз ўзбеклар икки карра аҳмоксизлар. Негаки, мен сиз-ларни биринчи бор сўкканимда, ҳеч кайсингиз эътироз бил-дирмадингиз. Шунинг учун мен хакоратимни такрорладим. Агар сиз миллат сифатида бирлашмасангиз, ўзингизни ўзингиз Х.ИМОЯ килишни ўрганмасангиз, ўз ичингиздан ўзингизни бад- ном киладиганлар, хоинлар йўколмас экан, сизни миллат, халқ деб атаб бўлмайди. Сизларда бирлик, миллий гурур, раҳбарлар ва халқнинг жипелиги йўқлиги сабабли Москва десантни ай-нан Ўзбекистонгаташлади. Агар менинг республикамга бун- дай десант ташлаиганида Гдлян, Ивановларга ўхшаганларнинг бундай иш тутишларига, шу кадар таҳкирлашларигараҳбарлар ҳам, украин халқи ҳам ҳеч качон йўл кўймас эди...». Яна бир мисол. Собик Иттифок парчаланиши арафаси-да хизмат иши юзасидан Вильнюс шаҳрида бўлган эдим. Шаҳарнинг одамлар гавжум жойларидан бирида ўрнатилган \ажв сурат (коллаж)лардан бири ҳеч эсимдан чикмайди. Унда СССР халқ депутатлари съезди кўрсатилиб, залда ўтирган депутатларнинг ҳаммасининг бошига дўппи кий- дириб кўйилган ва улар кайсидир бир масалани бир овоздан маъқуллаётгани тасвирланган эди. Ичимдан зил кетдим, аччик алам эзди мени. Ўша пайтдаги рахбарлариинг Марказга «ҳа-лаббай»чилиги, пошудлиги, мутелиги, итоаткорлиги, энг ёмони, ўз манфаа- тини халқ манфаатидан, ўз тинчипи юрт такдиридан афзал билгани боис бошқалар назарида, фикрида ҳам бутун ўзбек халқи тўғрисидаги нохуш тасаввурлар, номуносиб тушун- чаларнинг уйғонишига сабаб бўлмадими? 1989 йилгача юрт рахбарлигига ҳакиқий йўлбошчи келмагунга кадар халқимиз ўша қирғин- катағон бўронида суринмадими!.. Орадан ўи йил ўтар-ўтмас — 1997 йили мустақил Ўзбе- кистонда Украина маданияти куилари бўлди. Юртимизга келган Украина Республикаси вакиллари таркибида ҳукумат ва парламент аъзолари, ганиқли маданият ва фан$

Халқнинг қаддини ғурур тиклайди

20.09.2019

0

76.5 KB

Похожие