O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

6725.5 KB

KUCHLAR MOMYENTI REJA: 1. Nuqtaga nisbatan kuch momenti. O`qqa nisbatan kuch momenti 2. Varinon teoremasi 3. Kuch momentini kuchning koordinata o`qlaridagi proektsiyalari orqali ifodalash. 4. Tekislikdagi kuchlarning muvozanot sharti .

Kuch momenti nazariy mexanikada asosiy tushunchalardan biri xisoblanadi. Jismlarning aylanma xarakati uning momentiga boqliq. Berilgan F kuchining jismga ta`siri natijasi shu kuchning qo`yilish nuqtasini ifodalaydigan radius vektor r, F - kuchning moduli va yo`nalishiga xamda F va r vektorlar orasidagi burchakka bogliq. Kuchning jismni aylantirish ta`sirini kuch momenti tushunchasi orqali ifodalanadi. O nuqtaga nisbatan F kuchning momenti deb, O nuqtaga nisbatan shu kuchni ifodalovchi radius vektor bilan F kuch vektorini vektor ko`paytmasi orqali ifodalanadigan kattalikka aytiladi. Ta`rifga asosan quyidagini yozamiz. M 0 =Fr (16) Kuch momenti vektori O nuqtaga qo`yilganligi uchun M 0 ning yo`nalishini parma qoidasidan topamiz. Agar parma dastasining aylanish yo`nalishi r dan F ga yaqin yo`l bilan yo`nalgan bo`lsa, parmaning ilgarilanma xarakat yo`nalishi M 0 yo`nalishini ifodalaydi. Endi M 0 vektorning modulini topaylik. Agar α F kuch bilan r radius vektor orasidagi burchak bo`lsa, (16) formuladagi M 0 vektorning modulini quyidagicha aniqlaymiz. 29- rasmdan M 0 = F.rsinα=Frsin(F^r) d = r.sin α bo`lgani uchun M 0 = F.d bo`ladi. 29-rasm

Demak nuqtaga nisbatan M 0 kuch momentining moduli F kuch moduli bilan d- kuch elkasining ko`paytmasi orqali topiladi (29-rasm). Endi F kuchning Z o`qiga nisbatan momentini aniqlash uchun F - kuchning Z o`qiga perpendikulyar bo`lgan 1-tekislikka proektsiyasi F 1 ni aniqlaymiz (29- rasm). Z o`qi 1-tekislik bilan O nuqtada kesishsin. F 1 kuchning O nuqtaga nisbatan momenti F kuchning Z o`qiga nisbatan momenini beradi. Berilgan F kuchning Z o`qiga nisbatan momenti deb, plyus yoki minus ishorasi bilan olingan, F kuchining Z o`qiga perpendikulyar tekislikdagi proektsiyasi. F 1 ning modulini shu F kuchning o`q va tekislikni kesishgan O nuqtasiga nisbatan elkasi d ga bo`lgan ko`paytmasiga teng bo`lgan kattalikka aytiladi.   M Fd (17) Agar M ni oxiridan qaraganda F kuch proektsiyasi 1-tekislikni soat mili, aylanishiga teskari yunalishda aylantirishga intilsa, o`qqa nisbatan kuch momenti musbat deb olinadi, aks xolda manfiy bo`ladi. Agar kuchning ta`sir chizigi Z ga paralel bo`lsa, F ning tekislikka proektsiyasi nolga teng bo`ladi. Shuning uchun M=0 bo`ladi. d=0 bo`lganda xam M=0 bo`ladi. Sistemani tashkil etgan kuchlarning geometrik yigindisiga R 0 bosh vektor deyiladi. Teksilikda F 1 , F 2 , … F n kuchlar sistemasi berilgan bo`lsa, bu kuchlarni R 0 bosh vektor va M 0 bosh moment, bilan aylantirish mumkin. Bosh vektor va teng ta`sir etuvchi kuch bitta tushuncha emas. Kuchlar sistemasining jismga ta`sirini to`liq almashtiradigan kuch teng ta`sir etuvchi kuchdir. Teng ta`sir etuvchi kuch, butun kuchlar sistemasi jismga qanday ta`sir etsa, xuddi shunday ta`sir qiladi. Bosh vektor esa tekislikda faqat kuchlarning geometrik yigindisini bildiradi (30-rasm). 30-rasm. F 1 , F 2 , … F n kuchlar sistemasi O nuqtaga nsibatan M 1 ,.M 2 , … M n momentni xosil qilsin. Bu momentlar kuchlar tekisligiga perpendikulyar bo`ladi va O nuqtadan o`tuvchi to`gri chiziq ustida yotadi. Ishorasi (+) yoki (-) bo`ladi.

Teorema: Teng ta`sir etuvchi kuch R ning ixtiyoriy O nuqtaga nisbatan momenti tekislikda yotgan tashkil etuvchi kuchlarni o`sha nuqtaga nisbatan xosil qilgan momentlarining algebralik yigindisiga teng. Agar bir tekislikda yotgan F 1 , F 2 , … F n kuchlarning momentlari M 1 , M 2 , … M n bo`lsa, bu momentlar bitta to`gri chiziqda yotadi va shuning uchun algebralik usul bilan qo`shiladi. n nd F d F dF M     ... 2 2 1 1 0 (18) (18) ifoda Varinon teoremasini ifodalaydi. P.Varinon (1654-1722) frantsuz olimi. O nuqtaga nisbatan teng ta`sir etuvchi R ning momentining moduli quyidagicha bo`ladi. d R Rd M 0   (19) chunki 0R R  deb olish mumkin. d M R 0 0 (19) ni (18) ga qo`ysak, 0 0 0 M R M M   0 0 R M d  (20) oxirgi ifodadan M=M 0 ni olsak, teorema isbot qilinganligi ravshan bo`ladi. 5-ma`ruzada ko`rdikki, tekislikdagi kuchlar sistemasini R 0 bosh vektor va M 0 bosh moment bilan almashtirish mumkin. Xususiy xollarni ko`rib chiqaylik. 1) R 0 = 0 M 0 = 0 kuchlar sistemasining bosh vektori va keltirish markaziga nisbatan bosh moment nolga teng bo`lsa, kuchlar o`zaro bir-birini muvozanatlangan bo`ladi. 2) R 0 = 0 , M ≠ 0 bosh vektor 0 ga teng va keltirish markaziga nisbatan bosh moment M nolga teng emas. Bu xolda kuchlar sistemasi juft kuchlar bilan almashadi. Bu juftning momenti keltirish markaziga nisbatan olingan bosh momentga teng. 3) R 0 ≠ 0 M 0 = 0 kuchlar sistemasi teng ta`sir etuvchi kuch xoliga keltiradi, ya`ni R 0 = R bo`lib R ning qo`yilish nuqtasi keltirish markazida bo`ladi. 4) R 0 ≠ 0, M ≠ M 0 = 0 bu xolda xam kuchlar sistemasini teng ta`sir etuvchi kuch bilan almashtirish mumkin. 5) Tekislikdagi kuchlarning muvozonat shartlari. Tekislikdagi ixtiyoriy kuchlar sistemasini muvozonatda bo`lishining ikkita sharti bor.    0 0 0 i M M (21)    0 iF R (22) (22) formuladagi R 0 - modulini kuchlar proektsiyalari orqali yozsak: 2 2 y x F F R   (23) bundan   xi x F F (24)   yi y F F (25) oxirgi ifodalarnini xisobga olsak, (21) va (22) ni quyidagi tenglamalar sistemasi shaklida yozish mumkin.   n i i M M 1 0 (26)

(12) tenglamalar tekislikdagi kuchlarni muvozonatda bo`lishining asosiy tenglamalari deyiladi. (26) tenglama uchun keltirish markazlarini va koordinata o`qlarini ixtiyoriy tanlash mumkin. Muvozonat tenglamalarini yana quyidagi shakllarda yozish mumkin.  0 Ai M ,  0 iB M Bu tenglamalar teekislikdagi ixtiyoriy kuchlarning muvozonat tenglamalari xisoblanadi. Koordinata o`qlariga nisbatan kuch momenti Jismning A nuqtasiga F kuch ta`sir etsin. Shu kuchning X,Y,Z o`qlariga nisbatan kuch momentlarini topamiz. Agar A nuqtaning koordinatalari X,Y,Z, F kuchning proektsiyalari F x , F y , F z bo`lsa, (31-rasm) bu kuchlarning o`qlarga nisbatan momentlarini (16) asosan aniqlab 1-jadvalni yozamiz. Jadvalning 2,3,4-ustunlarini aloxida-aloxida qo`shsak F kuchning X,Y,Z o`qlardagi F x , F y , F z proektsiyalarining o`qlariga nisbatan momentlarining yigindilarini ya`ni M x , M y , va M z ni xosil qilamiz. 31-rasm Shunday qilib jadvaldan M x , M y , va M z uchun quyidagilarni qosil qilamiz.     z F y F M M y z xi     x F z F M M z x yi y ( 27 )     y F x F M M x y zi z (27) dan foydalanib F kuchining o`qlardagi proektsiyalarini X,Y,Z ,koordinata o`qlariga nisbatan momentlarining yigindisini aniqlanadi. Bu (27) ifodaga kuch momentlarining koordinata o`qlariga nisbatan analitik ifodalari deb xam ataladi. Agar r=xi+yj+zk va F=F x i+F y j+F z k ekanligini xisobga olsak, M 0 ni quyidagi shaklda yozish mumkin. k M j M i M Fr M z y x        0 (28) Vektorlar algebrasidan ma`lumki (F.r) ko`paytmani quyidagi diterminat orqali yozaladi. 0 M (29)

Agar (28) ni (29) bilan tenglashtirsak, aynan (14) ni xosil qilamiz ya`ni F ning koordinata o`qlariga nisbatan momentlarining qisoblash formulalarini xosil qilamiz.

Похожие

Dinamika qonunlarining tadbiqi

Система харакат миқдори моментининг ўзгариши хақидаги теорема

Система динамикасига кириш

Айланма ҳаракатдаги қаттиқ жисм нуқталарининг тезлиги ва тезланиши

Кучнинг бажарган иши