MEXАNIZM VА MАSHINАLАR NАZАRIYASI (MMN) FАNI, VАZIFАLАRI, UNING MАSHINАSOZLIKDАGI ROLI VА АSOSIY TUSHUNCHАLАR - Механика - Рефераты

MEXАNIZM VА MАSHINАLАR NАZАRIYASI (MMN) FАNI, VАZIFАLАRI, UNING MАSHINАSOZLIKDАGI ROLI VА АSOSIY TUSHUNCHАLАR

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107 KB

MEXАNIZM VА MАSHINАLАR NАZАRIYASI (MMN) FАNI, VАZIFАLАRI, UNING MАSHINАSOZLIKDАGI ROLI VА АSOSIY TUSHUNCHАLАR REJА 1. Ilmiy texnikani rivojlanishida MMN fanining roli va unda o`rganiladigan asosiy masalalar. Fanning rivojlanish bosqichlari. 2. MMN fanining mazmuni, harakat lanuvchi mexanik sistemalar. 3. Mashinalar va ularning kla ss ifikatsiyasi. Robot va manipulyatorlar.

Ma ` ruzaning o` q uv muammolari va ularning h olatlari Ushbu ma`ruza MMN fani ning kirish qismiga ta a llu q li bo`lib, MMN predmeti va ob ` ektini o`rganishga bag`ishlangan. Ma`ruzada MMN ni yondosh fanlar ga bog`li q ligi va mexanik sistemalar, mashinalar va mexanizmlarga xarakteristika berilgan. Bular amaliy mashinasozlik talablaridan kelib chi qq an h olda bayon etilgan. А maliy mashinasozlik mashinalar soh asidagi fan oldiga echilishi zarur bo`lgan turli masalalarni q o`yadi va o`z navbatida mashinalar mexanikasi fani mashinasozlikni o`z ilmiy kashfiyotlari va ixtirolari bilan ta ` minlab turadi. MMN fani sanoat, konstruktorlik byurolari, texnika olamidagi mavjud mashina va mexanizmlar bilan bog`langan. Bu ma`ruzaning asosiy muammosi bo`lib , MMN fani ng turli masalalarini bayon qilishda ko`zga tashlanadi. I. Xalqning farovonligi ishlab chiqariladigan mahsulotning sifatiga, mehnat samaradorligiga va ilm-fan yutuqlaridan foydalanib yaratilgan texnikaga bog`liqdir Davlatimizning rivoji va ertangi kunga bo`lgan ishonchi ko`p jihatdan zamonaviy, raqobatbardosh mashina va mexanizmlar moslamalarini ishlab chiqarishga bog`liqdir. Аkademik M.T.O`razboev quyidagi so`zlarni aytgan edi: «Olim kelajakni o`z ruhiy dunyosining eng baland cho`qqisidan turib ko`ra olishi va atrofdagilarni shubhalanmasdan etaklashi bilan boshqalardan farq qilishi kerak. Bu esa kelajakda ijodkor kishilarni ko`paytiradi, ijod natijasida mehnat unumdorligi oshishiga olib keladi». Mehnat unumdorligini oshirishdagi asosiy omillardan biri ishlab chiqarishga yangi mashina va mexanizmlarni joriy qilib, uning texnika darajasini oshirib borishdan iborat. Yuqoridagi vazifalarni hal kilishda MMN fanining alohida o`rni bor. MMN fani mexanizmlarning tuzilishini, kinematikasini va dinamikasini hamda ularni loyihalash usullarini o`rganuvchi fandir. Dunyo tan olgan olim-akademik I.I.Аrtobolevskiy MMN fanini mashina va mexanizmlarni loyihalashda xamda taxlil qilishda asosiy fan ekanligini uqtirib, uni mashinasozlikning algebrasidir deb atagan edi. MMN fani tadbiqiy mexanikaning asosiy tarmog`i bo`lganligi uchun uni mashinalar mexanikasi deb xam ataladi . MMN fani ning mexanika fanlari orasidagi o`rni 1 shakldagi sxemada ko`rsatilgan. Mexanika Nazariy mexanika Amaliy mexanika ММ N Materiallar qarshiligi Mashina detallari Sanoan mashinalarini loyihalash Qurilish mexanika si

1-shakl. Mexanika fanlarining o`zaro bog`lanishi 1-shakldan nazariy mexanika fani MMN fanning nazariy asosi ekanligi ko`rinib turibdi. MMN fanida ikki asosiy masala h al kilinadi. a) Mexanizmlarni n g tuzilishi, kinematikasi va dinamikasi nuqtai nazaridan taxlili; b) Mexanizmlar tuzilishi, kinematikasi va dinamikasining berilgan shartlari asosida sintez (loyi hal ash): MMN fani quyidagi q ismlardan iborat: 1. Mexanizmlarning tuzilish taxlili va sintezi; 2. Mexanizmlarning kinematik taxlili va sintezi; 3. Mashina va mexanizmlar dinamikasi. Birinchi q ismda kinematik juftlar nazariyasi va mexanizmlarni h osil bo`lish q onunlari h amda ularning tuzilishi, ikkinchi q ismda nazariy mexanikadan far q li ravishda mexanizmlarni geometrik va kinematik parametrlarini nazarga olgan h olda ularning kinematik xarakteristikalarini, uchinchi q ismda mexanizm bug`inlariga ta`sir q iluvchi kuchlarni nazarga olib , mexanizmlarning harakat i, ularni muvozanatlash, mexanizmlarning kinematik juftlaridagi ish q alanish va x.k. o`rganiladi. MMN fanida konkret mexanizm va mashinalar e mas , balki ularning ideallashgan struktiv, kinematik va dinamik modellari o`rganiladi. Mashinasozlikni o`sishi bilan mexanizmlar nazariyasining turli bo`limlari ham rivojlana boshladi. Dastlab mexanizmlarni tahlil qilish usullari, so`ngra XIX asr o`rtalariga kelib mexanizmlarni sintez qilish usullari rivojlandi. XX asr boshlarida mashinasozlikning rivojlanishi mexanizmlarning tuzilish nazariyasini ishlab chiqilishiga olib keldi. Zamonaviy mashinasozlik fan oldiga dasturli boshqarish sistemalaridan iborat yuqori unumdor mashinalarni yaratish talablarini qo`ya boshladi. Аyniqsa robotlar va manipulyatorlar nazariyasiga yuqori talablar qo`yilmoqda. Zamonaviy mashinalar mexanikasida mexanizm bo`g`inlari qayishqoqligi, tebranishlarning mashina, inshoot va xizmat operatorlariga bo`ladigan ta`sirini nazarga olib, taxlil qilish tarqala boshladi. MMN fani asrlar davomida rivojlanib borib, xozirda zamonaviy fanlardan biriga aylandi. MMN fanini rivojlanishiga dunyoga mashxur olimlar: Relo, L.VАssur, P.L.Chebishev, N.G.Burmester, R.Villis, L.Eyler, X.I.Goxman, N.I.Mertsalov, I.I.Аrtobolevskiy, N.E.Jukovskiy. C.А.Cherkudinov, K.V.Frolov, N.I.Levitskiy, C.N.Kojevnikov, А.P.Bessonov bilan bir qatorda O`zbekiston olimlari-akademiklar M.T.O`razboev, H.H.Usmonxujaev, texnika fanlari doktori,

professorlar А.J.Jo`raev, Sh.Аlimuxamedov, R.Karimov, G.K.Qo`ziboev, C.Yuldoshbekov, texnika fanlari nomzodi, dotsentlar M.R.Mavlyaviev, T.Аbdukarimov va boshqalar katta hissa qo`shganlar. O`zbekiston hududida qadimdan yashab kelgan olimlar mashinalar mexanikasi haqida keng ma`lumotlarga va bilimlarga ega bo`lganlar. Bu bilimlardan suv ko`taruvchi g`ildiraklarni yaratishda, zamonaviy yigiruv va to`quv dastgohariga o`xshash turlarini ishlab chiqishda, turli o`lchov moslamalari va uzatmalarni tayyorlashda foydalanilgan. Qadimgi O`zbekiston olimlari orasida o`z davrining buyuk olimi va muhandisi Аhmad Аl- Farg`oniy mashinalar mexanikasiga ulkan hissa qo`shdi. Umuman olganda, mexanizm va mashinalar mexanikasi asoslari buyuk allomalarimiz Аbu Rayhon Beruniy (973-1048), Аl-Farg`oniy (IX asr), Аbu Аli ibn Sino (980-1037), G`iyosiddin Koshiy (XV asr), Sidjizi (X asr), Ulug`bek kabilar tomonidan tegishlicha yaratilgani diqqatga sazovordir. II. А malda sun`iy mexanik sistemalarni ikki katta guru h ga bo`lish mumkin 1. Harakatlanuvchi - o`zgaruvchan 2. Harakatlanmaydigan - o`zgarmas MMN fanida o`rganiladigan ob ` ektlarni kuchlar ta ` sirida o`zining dastlabki shaklini oson o`zgartiradigan harakat lanuvchi - o`zgaruvchan mexanik sistemalarga kiritish mumkin. Harakatlanuvchi sistemaga misol tarzida yuklangan kuchlar ta ` sirida harakatga keluvchi to`rt sharnirli mexanizmni (2 shakl) keltirish mumkin. 2 - shakl. Harakatlanuvchi to`rt sharnirli mexanizm. Professor N.I.Kolchin klassifikatsiyasi asosida (klassifikatsiya mezonlari sifatida mexanikaning asosiy tushunchalaridan biriga — harakatga, kuchga, energiyaga ustuvorlik berilganda) harakatlanuvchi mexanik sistemalarni uchta guruhga — priborlar, mexanik moslamalar va mashinalarga ajratish mumkin. Priborlar: Harakatni uzatadi yoki o`zgartiradi. Ular fizik jarayonlarni texnik registratsiyasida, o`lchashda, matematik h isoblarni bajarishda, egri chizi q larni chizishda va h .k, q o`llanadi. Bularga soatlar, ellipsograflar, pantograflar, mexanik h isoblash moslamalari kiradi.C F B A D

Mexanik moslamalar: Kuchlarni uzatish va o`zgartirishda q o`llanadi. Moslamalarni q o`llab kuchdan yutish yoki uni o`lchash mumkin. Mexanik moslamalarga richaglarni, polispastlarni, dinamometrlarni va h .k. kiritish mumkin. Mashinalar: Energiyani (ishni) uzatish va o`zgartirishda q o`llanadi. Mashinalar me h nat jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlash, q o`l mehnatini mashina bilan almashtirish vositasi h isoblanadi. 3-shaklda shatun egri chizig`ini chizishda q o`llanadigan pribor ko`rsatilgan. 3-shakl . Shatun e gri chizi g`i ni chizuvchi pribor Mexanizm harakatlantirilganda shatunning harakat tekisligida E ko`zchaga o`rnatilgan qalam shatun egri chizig`ini chizadi. 4-shaklda turli materiallarni presslovchi mexanik moslamaning sxemasi ko`rsatilgan. Moslamaning mexanizmi kuchdan yutishga imkoniyat beradi. Shu sababli ishchining tut q ichdagi kuchi presslash kuchidan ancha kichikdir. 4-shakl. Turli materiallarni presslash mexanik moslamasi (F-ishchining kuchi, F q -presslashga qarshilik kuchi.) 5-shaklda energiyani bir turdan ikkinchisiga aylantiruvchi ichki yonar yuritmasi ko`rsatilgan. 5- shakl . Ichki yonar yuritmasi sxemasi . Tsilindrda mahsulotni (masalan, benzinni) yonishidan hosil bo`lgan bosim yuritma porsheniga F kuchi bilan ta`sir qiladi va tirsakli valdagi Mk foydali qarshilik momentini engib, uni harakatlantiradi. Shunday qilib, yoqilg`i energiyasi ajralib, mashinada uning qismlarini harakatlantiruvchi energiyaga aylanadi. Mashinani mexanik nuqtai nazardan ta`riflash ba`zi aniqliklar va kengaytirishlar kiritishni talab qiladi, chunki hamma mashinalar ham mexanik ta`riflash doirasiga kiravermaydi. Misol uchun paxta tolasini ajratuvchi mashinada paxta arrali ishchi qism ta`sirida ikki fraktsiyaga-paxta tolasiga va paxta chigitiga ajratiladi. F š С В АҒ А В СЕ СВ М к ҒАА В СЕ

Oxirgi yillarda hisoblarni bajarishda, axborotlarni tizimga solish va saqlashda, ayrim mashinalar ishlashini yoki ishlab chiqarishni boshqarishda insonga yordam beradigan hisoblash, axborot va nazorat boshqarish mashinalari dadil qadamlar bilan hayotga kirib kelmoqda. Shuningdek, insonni fiziologik funktsiyalarini bajaruvchi mashinalar ham ishlatilmoqda. Mashinalar tushunchasini umumlashtirib va kengaytirib uni quyidagicha ta`riflash mumkin; aqliy va jismoniy mehnatni almashtirish yoki engillashtirish va insonni ba`zi bir funktsiyalarini bajarish maqsadida energiyani, materialarni va axborotlarni uzatish yoki o`zgartirish uchun qo`llaniladigan mexanik qurilmani mashina deb hisoblash mumkin. Mexanizmlarni asboblar, mexanik moslamalar yoki mashinalar funktsiyalarini bajarishda yordam beruvchi vosita deb qarash mumkin. Bir yoki bir nechta jismlarning aniq harakatlanishini ta`minlovchi sun`iy sistemaga mexanizm deb ataladi. III. Texnikada turli mashinalar qo`llanadi 6-shaklda ishlatish funktsiyasiga qarab mashinalarning sx e matik klassifikatsiyasi keltirilgan. 6-shakl. Mashinalar klassifikatsiyasi. a) Ishchi mashinalar. Ular qayta ishlanuvchi materiallarni bir turdan ikkinchisiga aylantiradi va o`zgartiradi. Bunday mashinalar ikki turga: transport va texnologik mashinalarga ajratiladi. Texnologik mashinalarda qayta ishlanuvchi materiallarning shakli, xususiyati va holati o`zgartiriladi. Yigiruv, to`quv, xamir qiluvchi, metalni qayta ishlovchi kabi mashinalar texnologik mashinalarga misol bo`la oladi. Transport mashinalarida tashiladigan predmetlar (yuklar, odamlar va hokazo) materiallar hisoblanadi. Masalan, transporterlar, ko`taruvchi kranlar, liftlar, avtomobillar, samolyotlar, kemalar va h.k. Mashinalar Ishchi mashinalar Energetik mashinalar Axborot mashinalar Kibernetik mashinalarTexnologik m ashinalar Transport m ashinalar M ashina yurituvchilar M ashina generatori Nazorat boshqarish M atem atik m ashinalar Fiziologik m ashinalar Robotlar

b) Energetik mashinalar . Energetik mashinalarda energiya bir turdan ikkinchisiga aylantiradi. Ular mashina – yurituvchilar va mashina – generatorlarga bo`linadi. Mashina – yurituvchilar har qanday energiyani mexanik energiyaga aylantiradi. Misol tariqasida elektr yurituvchilar va ichki yonish yurituvchilarni keltirish mumkin. Mashina — generatorlar mexanik engergiya ni boshqa tur energiya larga aylantiradi. Masalan, elektr toki generatorlari. v) Аxborot mashinalari . Ular axborotlarni olishda, uzatishda yoki o`zgartirishda qo`llanadi va nazorat – boshqarish va hisoblash turlariga bo`linadi. Nazorat – boshqarish mashinalari mashina yoki ishlab chiqarish ishini boshqarish maqsadida nazorat – o`lchov axborotlarini o`zgartiradi va uzatadi (internet tizimi). Hisoblash mashinalari sonlar tari q asidagi axborotlarni o`zgartiradi . M asalan, turli E H M, kompyuter, arifmometrlar, integrallovchilar va h k. g) Kibernetik mashinalar . Bu mashinalar insonga yoki tabiatga xos mexanik, fiziologik va biologik jarayonlarni bajaradi yoki imitatsiya qiladi. Misol uchun, «cun ` iy yurak», «cun ` iy buyrak», robotlar, manipulyatorlar va h . k. k eltirish mumkin. Xulosa qilganda , mexanik harakatlar bo`lmaydigan qurilmalar mashinalar deb atalishi mumkin emas. Masalan, EHM va protsessorlar asosida tayorlangan axborot mashinalari tarixan odat tusiga kirgani uchun mashina deb ataladi. А slida ular mexanik harakat bo`lmagani uchun mashina hisoblanmaydi. Ushbu mashinalar asosida elektronika, elektromexanika kabi jarayonlari bo`lsa ham ularni ishlatish uchun tegishli darajada mexanik harakatning u yoki bu turi kerak bo`lgan. Klassifikatsiyaning boshqa turida mashinalarni avtomatlarga, yarim avtomatlarga va qo`l bilan ishlatiladigan mashinalarga ajratish mumkin. А garda mashina inson boshqaruvisiz ishla s a va qo`l mehnatini talab qilmasa avtomat deb ataladi. А garda mashina asosan avtomatik tarzda ishlasa va ba`zi bir boshqarish yoki xizmat qilish jarayonlarini inson bajarsa yarim avtomat deb ataladi. А vtomat yoki yarim avtomat bo`lmagan mashinalar q o`l bilan xizmat q iladigan mashinalar hisoblanadi. Bir – biri bilan bog`langan ma`lum texnologik jarayonni bajaruvchi bir necha avtomat mashinalar avtomatik texnologik tizim deb ataladi. Robot va manipulyatorlarning hozirgi davrda texnikada mavqei oshib bormoqda. Dastur bilan boshqariladigan kibernetik avtomatlar robotlar deb ataladi . Mashinalar orasida ishlab chi q arish jarayonida harakatlanuvchi va boshqaruvchi funktsiyalarni bajaruvchi sanoat robotlari alohida o`rin tutadi va ular sanoatda, qishlo q ho`jaligida, transportda, sog`liqni saqlashda va h k. qo`llaniladi.

Manipulyatsiyali robotlar organik bog`langan manipulyatorlardan va boshqarish qurilmasidan iborat. Manipulyator bir necha erkinlik darajasiga e ga bo`lgan , inson qo`li ishchi funktsiyasini bajaradigan fazoviy richagli mexanizmdir. 7-shaklda manipulyatorning tuzilish sxemasi keltirilgan. Uning har bir bo`g`inlar inson qo`liga o`xshash mustaqil yurituvchiga ega. 7-shakl . Manipulyator mexanizmining tuzilish sxemasi. Manipulyatorning qolgan bo`g`inlarini harakatlantirmay panjani mustaqil harakatga keltirish mumkin. Hamma bo`g`inlar harakatini qo`shib umumiy harakatning cheksiz variantlarini olish mumkin. Badan Yelka Bilak Panja

Похожие

MАSHINА VА MEXАNIZMLАRNING TUZILISH АSOSLАRI. KINEMАTIK JUFTLАR VА KINEMАTIK ZАNJIRLАR NАZАRIYASI. MEXАNIZMLАRNING ERKINLIK DАRАJАSI

MEXАNIZMLАRNING KINEMАTIK TАHLILI, VАZIFАLАRI VА USULLАRI. GRАFIK USUL

ISH, ENЕRGIYA VА QUVVАT

FIZIKА FАNI ХАQIDА

MUSHTUMCHАLI MEXАNIZMLАR TURLАRI, KINEMАTIK TАHLILI VА SINTEZI