Температурани ўлчаш ҳақида асосий маълумотлар ва ўлчов асбоблари - Метрология - Рефераты

Температурани ўлчаш ҳақида асосий маълумотлар ва ўлчов асбоблари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

169.111328125 KB

Т емпературани ўлчаш ҳақида асосий маълумотлар ва ўлчов асбоблари Режа: 1. Температура ва температура шкалалари ҳақида асосий маълумотлар 2. Температура ўлчаш асбобларининг таснифланиши

Температура ва температура шкалалари ҳақида асосий маълумотлар Температура - технологик жараёнларнинг муҳим параметри бўлиб, амалда ҳам паст, ҳам юқори температуралар билан иш кўришга тўғри келади. Жисмнинг температураси молекулаларнинг иссиқлик ҳаракатида ҳосил бўладиган ички кинетик энергияси билан белгиланадиган қиздирилганлик даражаси билан тавсифланади. Температурани ўлчаш амалда иккинчисидан бирининг қиздирилишини таққослаш ёрдамидагина мумкин бўлади. Жисмларнинг қиздирилганлик даражасини таққослашда уларнинг температурага боғлиқ бўлган ва осонгина ўлчанадиган физик хоссаларидан бирортасини ўзгартиришдан фойдаланилади. Молекулаларнинг ўртача кинетик энергияси ва идеал газ температураси орасидаги боғланиш қуйидаги формула билан ифодаланади: E KT 3 2 (8.1) бунда К=1,380  10 -23 Ж. К -1 -Болpцман доимийси; Т-жисмнинг абсолют температураси, К. Агар жисмнинг температураси турлича бўлса, улар бир-бирига тегиб турганида энергияларнинг тенглашуви рўй беради; юқорироқ температурага ва, демак, молекулаларнинг кўпроқ ўртача кинетик энергиясига эга бўлган жисм ўз иссиқлигини (энергиясини) камроқ температурага ва, демак, молекулалари камроқ ўртача кинетик энергияга эга бўлган жисмга беради. Шундай қилиб, температура иссиқлик алмашиш, иссиқлик ўтказиш жараёнларининг ҳам сифат, ҳам миқдорий томонларини тасвирловчи параметрдир. Аммо температурани бевосита ўлчаш мумкин эмас бўлса, уни жисмнинг температурага бир қийматли боғлиқ бўлган қандайдир бошқа физик параметрлари бўйичагина аниқлаш мумкин. Температурага боғлиқ параметрларга ҳажм, узунлик, электр қаршилик, термоэлектр юритувчи куч, нурланишнинг энергетик равшанлиги ва ҳоказолар киради.

Температура ўлчайдиган асбобни 1598 йилда Галилей биринчи бўлиб тавсия этган. Сўнгра М.В.Ломоносов, Фаренгейтлар термометр ишлаб чиқишди. Ўлчанаётган температуранинг сон қийматини топиш учун температуралар шкаласини ўрнатиш, яъни саноқ бошини ва температура оралиғининг ўлчов бирлигини танлаш лозим. Кимёвий тоза моддаларнинг осон тикланадиган (асосий репер ва таянч) қайнаш ва эриш нуқталари билан чегараланган температура оралиғидаги қатор белгилар температура шкаласини ҳосил қилади. Бу температураларга t` ва t`` қийматлар берилган. У ҳолда ўлчов бирлиги 1 градус=t t n `` `  (8.2) бу ерда t` ва t``- осон тикланадиган ўзгармас температуралар; n-t``, t` таянч нуқталар орасилаги температура оралиғи бўлинадиган бутун сон. Температура шкаласининг тенгламаси t = t `+ v v v v  ` `` `  ( t ``- t `) (8.3) бу ерда t` ва t`` - модданинг таянч нуқталари (760 мм сим. уст. босимида ва оғирлик кучининг 980,665 см/с 2 тезланишида музнинг эриш ва сувнинг қайнаш температуралари); v` ва v`` - t, t`` температуралардаги модданинг (суюқликнинг) ҳажми; v-t температурадаги модданинг (суюқликнинг) ҳажми. Табиатда ҳажмий кенгайиши ва температураси чизиқли боғланган суюқликлар бўлмайди. Шунинг учун температураларнинг кўрсатиши термометрга солинадиган модданинг (симоб, спирт ва бошқалар) табиатига боғлиқ. Фан ва техниканинг ривожланиши билан ягона термометрга солинадиган модданинг биронта хусусияти билан боғланмаган температура шкаласини яратиш зарурияти пайдо бўлади. 1848 йилда инглиз физиги Келpвин термодинамиканинг иккинчи қонуни асосида янги температура шкаласини тузишни таклиф қилади. Термодинамик температуралар шкаласининг тенгламаси:

Т=Q Q Q 100 0 100%   (8.4) бу ерда Q 100 ва Q 0 - сувнинг қайнаши ва музнинг эриш температураларига мос иссиқлик миқдорлари; Q - Т температурага мос иссиқлик миқдори Ўлчов ва вазнлар бўйича 1960 йил ўтказилган XI халқаро конференция қарорларида, ГОСТ 8550-61 да икки температура шкаласи; Келpвин градуси (К) ўлчов бирлиги билан ўлчанадиган термодинамик шкала ва Целpсий градуси ( 0 С) ўлчов билиги билан ўлчанадиган халқаро амалий шкалаларнинг қўлланиши кўзда тутилган. Келpвин термодинамик шкаласидаги пастки нуқта - абсолют нолp нуқта (R) бўлиб, ягона экмпериментал асосий нуқта эса сувнинг учлик нуқтасидир. Бу нуқтанинг сон қиймати 273,15 К. Сувнинг муз, суюқ газ фазаларидаги мувозанат нуқтаси бўлган сувнинг учлик нуқтаси муз эриш нуқтасидан 0,01 К юқорироқ туради. Термодинамик температура Т ҳарфи билан, сон қийматлари эса К билан ифоданади. Амалий ўлчашларда ишлатиладиган халқаро амалий температура шкаласи термодинамик шкала кўринишида ишланган. Бу шкала кимёвий тоза моддаларнинг бир қадар осон тикланадиган ўзгармас қайнаш ва эриш нуқталари асосида тузилган. Уларнинг сонли қиймати газли термометрлар орқали аниқланган бўлиб, Ҳалқаро амалий температура шкаласи ўлчов ва вазнлар бўйича ўтказилган XI умумий конференцияда қабул қилинган. Ҳалқаро амалий шкала бўйича ўлчанадиган температура t ҳарфи билан, сонли қиймати эса 0 С белгиси билан ифодаланади. Абсолют термодинамик шкала бўйича ифодаланган температура билан шу температуранинг халқаро шкала бўйича ифодаси орасидаги муносабат қуйидаги тенглама орқали аниқланади: T=t + 273,15 (8.5) бу ерда Т - абсолют термодинамик шкаладаги К температура; t - халқаро амалий шкаладаги 0 С температура

Англия ва АҚШ да 1715 йилда таклиф қилинган Фаренгейт шкаласи ( 0 F) қўлланади. бу шкалада икки нуқта: музнинг эриш нуқтаси (32 0 F) ва сувнинг қайнаш нуқтасига (212 0 F) асосланган Халқаро амалий шкала, абсолют термодинамик шкала ва Фаренгейт шкаласи бўйича ҳисобланган температура муносабати қуйидагича: t 0 C = t 0 K - 273,15 = 0,556 ( n 0 F - 32) (8.6) бу ерда n - Фаренгейт шкаласи бўйича градуслар сони. Ҳозир 1968 йилда қабул қилинган ва 1971 йил 1 январдан мажбурий жорий этилган. Халқаро амалий температура шкаласи (МПТШ-68) қўлланилади. У абсолют термодинамик температура шкаласининг амалда қўлланишидан иборат. Бу шкала шундай танланганки, у бўйича ўлчанган температура термодинамик температурага яқин бўлади ва улар орасидаги айирма замонавий ўлчаш аниқлиги чегараларида бўлади. МПТШ-68 ўзгармас, аниқ тикланадиган турғунлик температуралари системасига асосланган бўлади. Уларнинг сон қийматлари берилган бўлади. МПТШ-68 нинг энг муҳим ўзгармас нуқталари (температуралари) 8.1-жадвалда берилган. МПТШ-68 температурани 13,81 дан 6300 К гача оралиқда ўлчашни таъминлайди.

8.1-жадвал МПТШ-68 нинг энг муҳим ўзгармас нуқталари Мувозанат ҳолатлари Халқаро амалий температураларга берилган қийматда 1 2 3 Водороднинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (водороднинг учламчи нуқтаси) 13,81 -259,34 33330,6 Па (25/76 нормал атмосфера босими) босимда водороднинг суюқ ва газсимон фазалари 17,042 -256,108 Водороднинг суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (водроднинг қайнаш нуқтаси) 20,28 -252,87 Неоннинг суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (неоннинг қайнаш нуқтаси) 27,102 -246,048 Кислороднинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (кислороднинг қайнаш нуқтаси) 54,381 -218,789 Кислороднинг суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (кислороднинг қайнаш нуқтаси) 90,188 182,962 Сувнинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (сувнинг улчамчи нуқтаси) 273,16 0,01 Сувнинг суюқ ва буғсимон фазалари орасидаги мувозанат (сувнинг қайнаш температураси нуқтаси) 373,15 100 Миснинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (рухнинг қаттиқлашиш нуқтаси) 692,73 419,58 Кумушнинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (кумушнинг қаттиқлашиш нуқтаси) 1235,08 961,93 Олтиннинг қаттиқ, суюқ ва газсимон фазалари орасидаги мувозанат (олтиннинг қаттиқлашиш нуқтаси) 1337,58 1064,43

Температура ўлчаш асбобларининг таснифланиши Замонавий термометрия ўлчашнинг турли усул ва воситаларига эга. Ҳар бир усул ўзига хос бўлиб, универсаллик хусусиятига эга эмас. Берилган шароитда оптимал ўлчаш усули ўлчашга қўйилган аниқлик шарти ва ўлчашнинг давомлилиги шарти, температурани қайд қилиш ва автоматик бошқариш зарурати ёрдамида белгиланади. Энг қулай, аниқ ва ишончли ўлчаш усуллари температуранинг бирламчи датчиклари сифатида қаршиликнинг термоўзгарткичи ва термоэлектр ўзгарткичлардан фойдаланадиган контактли усуллардан иборат. Назорат қилинадиган муҳитлар ташқи шароитни ўзгартирганла физик хоссаларининг турли агрессивлиги ва турғунлиги даражаси билан суюқ, сочилувчан, газсимон ёки қаттиқ бўлиши мумкин. Температурани назорат қилиш воситаларининг мавжудлиги назорат қилинаётган муҳит, обoект, ишлатилиш шароитлари ва техник талабаларнинг турли-туманлигидадир. Температурани ГОСТ 13417-76 бўйича ўлчаш асбоблари ишлаш тамойилга қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 1. Кенгайиш термометрлари. Бу термометрлар температура ўзгариши билан суюқлик ёки қаттиқ жисмлар ҳажми ёхуд чизиқли ўлчамларнинг ўзшаришига асосланган; 2. Манометрик термометрлар. Бу асбоблар моддалар ҳажми ўзгармас бўлганда температура ўзгариши билан босимнинг ўзгаришига асосланган; 3. Температура таoсирида ўзгарган термоэлектр юритувчи кучнинг ўзгаришига асосланган термоэлектр термометрлар; 4. Ўтказгич ва ярим ўтказгичларнинг температураси ўзгариши сабабли электр қаршиликнинг ўзгаришига асосланган қаршилик термометрлари; 5. Нурланиш термометрлари. Улар орасида энг кўп тарқалганлари: а) оптик пирометрлар - иссиқ жисмнинг равшанлигини ўлчаш асбоби; б) рангли пирометрлар (спектрал нисбат пирометрлари), жисмнинг иссиқликдан нурланиш спектридаги энергиянинг тақсимланишини ўлчашга асосланган; в)

радиацион пирометрлар - иссиқ жисм нурланишининг қувватини ўлчашга асосланган. 8.2-жадвал Саноатда температуранинг ўлчаш воситаларидан фойдаланиш чегаралари Ўлчаш воситаси тури Ўлчаш воситаларининг турли-туманлиги Давомли фойдаланиш чегараси, 0 С 1 2 3 4 Кенгайиш Суюқликка оид шиша термометрлар -200 600 термометрлари Дилатометрик ва бимегалли термометрлар -150 700 Манометрик Газли -150 1000 термометрлар Суюқликли -150 600 Буғ-суюқликли (конденсацион) -50 300 Термоэлектрик термометрлар Термоэлектрик термометрлари -200 2500 Қаршилик Металл (ўтказгичлик) қаршилик термометрлари -260 1100 термометрлари Ярим ўтказгичли қаршилик термометрлари -272 600 Пирометрлар Квазимонохроматик пирометрлар 700 6000 Спектрал нисбатли пирометрлар 300 2800 Тўлиқ нурланиш пирометрлар -50 3500 8.2–жадвалда саноатда энг кўп тарқалган ўлчаш воситалари келтирилган ва серияли ўлчаш воситаларининг қўлланиш чегаралари кўрсатилган. Суюқликли, дилатометрик ва диметалли термометрлар. Суюқликли термометрлар Суюқликли термометрлар - 200 0 С дан +600 0 С гача оралиқдаги температурани ўлчаш учун ишлатилади. Шиша термометрларнинг ишлатилиш усули содда, аниқлиги етарли даражад юқори ва арзон бўлгани сабабли лабораторияларда ва саноатда кенг тарқалган. Суюқликли термометрларнинг ишлаш тамойили термометр ичига ўрнатилган термометр суюқлиги ҳажмининг температура кўтарилиши ёки пасайишида ўзгаришига асосланган. Шиша термометрларнинг суюқлиги сифатида симоб, толуол,

этил спирт (этанол), керосин, петролей эфир, пентан ва бошқалар ишлатилади. Уларнинг қўлланилиш чегаралари 8.3-жадвалда келтирилган. Суюқликли термометрлар орасида энг кўп тарқалгани симобли термометрлардир. 8.3-жадвал Термометрларга солинадиган суюқлик Суюқлик Қўлланиш чегаралари, 0 С да Пастки Юқори Симоб -35 600 Толуол -90 200 Этил спирт (этанол) -80 70 Керосин -60 200 Петролей эфир -120 25 Пентан -200 20 Симоб ҳажмий кенгайиш коэффициентининг кичиклиги термометрия нуқтаи назаридан унинг камчилиги ҳисобланади. Суюқликнинг иссиқликдан кенгайиши ҳажмий кенгайиш коэффициенти билан тавсифланади. Бу коэффициент қуйидаги формула орқали аниқланади: t1t2 = v v v t tt t 2 1 0 2 1 ( ) , 1/град (8.7) бу ерда vt 1 ва v t 2 - суюқликнинг t 1 ва t 2 температурлардаги ҳажми; v 0 - шу суюқликнинг 0 0 С даги ҳажми  коэффициент қанча катта бўлса, ҳажмий кенгайиш температурасининг 1 0 С га ўзгаришига шунча кўпроқ мослашади. Термометрларда исиқликдан ҳажмий кенгайиш коэффициенти юқори бўлган суюқликлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Ўлчашнинг мақсади ва диапазонига қараб термометрлар кенгайиш коэффициенти кичик бўлган турли маркали (ГОСТ 1224 - 71) шишалардан ишланади. Техникада қўлланиладиган суюқликли шиша термометрлар қуйидаги хилларга бўлинади:

1. Кўрсатишларига тузатиш киритилмайдиган термометрлар (кенг миқёсда қўлланиладиган термометрлар); а) симобли термометрлар (-35 дан +600 0 С гача); б) органик суюқликли термометрлар (-200 дан +200 0 С гача); 2. Кўрсатишларига паспортига биноан тузатиш киритиладиган термометрлар; а) аниқлик даражаси юқори симобли термометрлар (-35 дан +600 0 С гача); б) аниқ ўлчовларга мўлжалланган симобли термометрлар (0 дан +500 0 С гача); в) органик суюқликдан термометрлар (-80 дан +100 0 С гача). Конструкцияларининг хилма-хиллигига қарамай барча суюқликли термометрлар икки асосий турнинг бирига: таёқча шаклидаги ёки шкаласи ичига ўрнатилган термометрларга мансуб бўлади. Таёқча шаклидаги термометр (8.1-расм, а) қалин деворли, ташқи диаметри 6 . . . 8 мм га тенг қилиб тайёрланган капилляр найчадан иборат. Найчанинг пастки қисми суюқлик сақланадиган резервуар ҳосил қилади. Уларнинг шкаласи бевосита капиллярнинг сиртида даражаланади. Шкаласи ичига ўрнатилган термометрларда (8.1-расм, б) капилляр найчаси ингичка деворли бўлиб, симоб резервуари кенгайтирилган. Шкала даражалари сут рангидаги ясси шиша пластинкада жойлашган ва капилляр билан биргаликда резервуарга ёпишган шиша қобиқ ичига олинган. Ҳозирги вақтда шкаласи ичига ўрнатилган ёки бурчакли (термометрнинг пастки қисми 90 0 , 120 0 ва 135 0 ли бурчак ҳосил қилади) техник термометрлар тайёрланади. Юқори даражали термометрларда капиллярдаги суюқлик устидаги бўшлиқ инерт газ билан тўлдирилади. Температуранинг маoлум даражада сақланишини автоматик равишда таoминлаш ва унинг маoлум қийматини сигнализация қилиш учун контактли термометрлар қўлланилади. Бундай термометрлар икки ёки ундан кўпроқ контрактли бўлиб, юқоридаги контакт ўрни ўзгарувчан бўлади. Температурани суюқликли шиша термометр билан ўлчаш аниқлигидаги йўл қўйиладиган хатолар бир қатор 8.1-расм. Термометрлар

омилларга боғлиқ: текширилмаган шкала бўлинмалари учун киритиладиган тузатиш қийматининг ноаниқлиги; нолp нуқтасининг ўзгариши; термометрнинг ўлчанаётган муҳитга кириш чуқурлигининг ҳар хиллиги, ташқи босимнинг ўзгариши; термометр инерцияси ва резервуар билан атроф- муҳит иссиқлигининг мувозанати. Хатоларга сабаб бўладиган келтирилган омиллардан энг аҳамиятлиси нолp нуқтасининг ўзгариши ҳамда термометрнинг ўлчанаётган муҳитга кириш чуқурлигининг ҳар хиллигидир. Агар тўлиқ киритилган вазият учун даражаланган термометрни ўлчанаётган муҳитга тўлиқ киритиб бўлмаса, унда унинг резервуари ва суюқлик устуни турли температурада бўлади. Чиқиб турган устунга тузатма қуйидаги формула бўйича киритилади: t = n  ( t 1 - t 2 ) (8.8) бунда n - чиқиб турган устундаги даражалар (градуслар) сони,  - шишадаги суюқликнинг кенгайиш коэффициенти (симоб учун 0,00016, спирт учун 0,001), 1 0C ; t 2 - термометр кўрсатаётган температура 0 С; t 1 - резервуар чиқиб турган устунининг ўртасига бириктирилган ёрдамчи термометр орқали ўлчанадиган ўртача температура. Агар чиқиб турган устун температураси ўлчанаётган муҳит темературасидан кам бўлса, унда  t тузатма ишораси мусбат, ортиқ бўлса - манфий бўлади. Чиқиб турган устун ҳисобига пайдо бўладиган хатолик анча катта бўлиши мумкин ва шунинг учун уни эътиборга олмасликнинг иложи йўқ. Шуни таъкидлаш лозимки, чиқиб турган устун ҳисобига симоб учун хатолик суюқликларникига қараганда температура кенгайиш коэффициентлари қийматининг катта фарқ қилишига кўра бир тартибга паст. Ҳозирги шишали термометрларнинг қуйидаги турларидан фойдаланилади:

1. Ичига шкала жойлаштирилган техник симобли термометрлар ўлчаш диапазонлари бўйича 11 хилда чиқарилади: -90 ...+30; -60 ... +50; -30 ... +50; 0 ... 100; 0 ... 160; 0 ... 200; 0 ... 300; 0, ... 350; 0 ... 450; 0 ... 500 ва 0 ... 600 0 С. Шкала бўлинмасининг қиймати 0,5 0 С (шкаласи -30 ... +50 0 С) дан 5 ва 10 0 С гача (шкаласи 0 ... 600 0 С). 2. Таёқли, ичига шкала жойлаштирилган лаборатория симобли термометрлари - 30 дан +600 0 С гача температурани ўлчашга мўлжалланган, шкала бўлинмасининг қиймати 0,1 ва 2 0 С; 3. Суюқликли (симобли эмас) термометрлар (ГОСТ 9177-74) таёқли, ўлчаш чегараларини -200 дан +200 0 С гача қилиб чиқарилади. Шкала бўлинмасининг қиймати 0,2 дан 5 0 С гача. 4. Юқори аниқликдаги симобли ва намунавий (ГОСТ 13646-68) термометрлар ўлчаш чегараси тор (4 дан 50 0 С гача) ва шкала бўлинмасининг қиймати 0,01 дан 0,1 0 С гача қилиб чиқарилади. 5. Симобли электр контактли термометрлар (ГОСТ 9871-75) - 30 0 С дан 300 0 С гача бўлган ҳароратни ўлчашга мўлжаллаб чиқарилади. 6. Махсус термометрлар медицина хизмати (максимал), метеорологик тадқиқотлар (максимал, минимал, психометрик, тупроққа оид ва ҳ) ва бошқа мақсадлар учун мўлжаллаб ишлаб чиқарилади. Шкала бўйича ҳисоблаш ноқулайлиги, кўрсатишларни қайд қилиб, уларни масофага узаиб бўлмаслиги, иссиқлик инерциясининг катталиги (кўрсатишларнинг кечикиши) ва асбобларнинг механик нуқтаи назардан мустаҳкам эмаслиги. Суюқликли шиша термометрларнинг камчилиги ҳисобланади. Дилатометр ва биметалл термометрларнинг ишлаш тамойили температура ўзгаришида қаттиқ жисм чизиқли ўлчамининг ўзгаришига асосланган. Температура ўзгаришига боғлиқ бўлган қаттиқ жисм чизиқли ўлчамининг ўзгариши формула орқали қуйидагича ифодаланади: l t = l 0 (1+ r t ) (8.9)

бу ерда l t - t температурада қаттиқ жисмнинг узунлиги; l 0 - шу жисмнинг 0 0 С даги узунлиги;  r - ўртача чизиқли кенгайиш коэффициенти (0 0 С дан t 0 C гача бўлган температуралар оралиғида). 8.2-расмда дилатометрик термометрнинг тузилиш схемаси тасвирланган. Бу асбобда сезгир элемент сифатида катта чизиқли кенгайиш коэффициентига эга бўлган материалдан (жез ва мис) тайёрланган найча 2 қўлланилган. Корпус 3 га кавшарланган найча ичида стерженp 1 жойлашган. Стерженp чизиқли кенгайиш коэффициенти кичик бўлган материал (масалан, инвар) дан ишланган. Щлчанаётган муҳитнинг температураси кўтарилиши билан найча 2 узаяди. Бу ҳол стерженp 1 нинг силжишига олиб келади. Шунда пружина 3 шайн 4 нинг бўш томонини пастга туширади, ўз навбатида у тортқи 8 да тишли сектор 7 орқали стрелка 6 ни унинг ўқи атрофида айлантиради. Стрелка эса шкала 5 да ўлчанаётган температура қийматини кўрсатади. Дилатометрик термометрлар суюқликлар температурасини ўлчашда ҳамда температурани маълум даражада автоматик равишда сақлаш учун ва сигнализация тизимларида қўлланилади. Дилатометрик термометрлар 1,5 ва 2,5 аниқлик синфларида чиқарилади, уларнинг юқори ўлчаш чегараси 500 0 С гача бўлиб, 150 0 С дан ошмаган температуралар учун найча жездан, стерженp эса инвардан ишланади, ундан юқори температуралар учун найча зангламас пўлатдан, стерженp эса кварцдан ишланади. Афзалликлари: ишончли ва сезгирлиги юқори. Камчиликлари: асбоб ўлчамларининг катталиги, температуранинг бир нуқтадан эмас, балки ҳажмда ўлчаниши, иссиқлик инерциясининг катталиги, ўлчов кўрсаткичларини масофага узатиш мумкин эмас. 8.2-расм. Дилатометрик термометрнинг тузилиши

Биметалл термометрларнинг сезгир элементи кавшарланган иккита пластинкадан тайёрланган пружинадан иборат. Бу пластинкалар иссиқликдан кенгайиш коэффициенти турлича бўлган металлардан тайёрланади. Температура ўзгарганда пластинкалар узаяди. Пластинкалар бир-бирига нисбатан силжий олмаганлиги сабабли пружина иссиқликдан кенгайиш коэффициенти кам бўлган пластинка томонга оғади. Пластинкалар узайишнинг темература коэффициенти фарқи қанча катта бўлса, пружинанинг температура ўзгиришидаги оғиши шунча кўп бўлади. 8.3- расмда ясси пластинкали биметалл термометрнинг тузилиш схемаси кўрсатилган. Температура ўзгариши билан биметалл пружина 1 пастга эгилади. Тортқи 2 стрелка 4 ни ўқ 3 атрофида айлантиради. Стрелка шкала 5 да ўлчанаётган температура қийматини кўрсатади. 8.3-расм. Ясси пластинкали биметалли термометрнинг тузилиш схемаси Биметалл пластинка қўлланилганда ўлчашнинг юқориги чегараси пастки пластинка тайёрланган материалнинг қаийишқоқлиги чегараси билан чегараланади. Сезгир элементлар сифатида ёйсимон ёки винтсимон спираллар қўлланилади. Биметалл термометрлар билан температурани ўлчаш чегараси -150 0 С дан +700 0 С гача, хатоси 1 ... 1,5%. Бу турдаги термометрлар температурани маълум даражада автоматик равишда сақлаш сигнализация учун қўлланилади.

А дабиётлар: 1. А.Г.Сергеев, В.В.Крохин. Метрология. Учебное пособие. М.: Логос, 2001. - 408 с.: ил. 2. В.П.Коротков. Основ метрологии и теории точности измерителнх устройств. М.: Изд. Стандартов, 1978. - 352 с. 3. Б.Э.Мухамедов. Метрология, технологик параметрларни ўлчаш усуллари ва асбоблари. Т.: Уқитувчи. 1991. – 320 б. 4. Р.Ж. Тожиев, А. Йўлдошев, Ш.Д. Султонов. Аҳмад ал-Фарғоний ҳаёти ва ижоди. Т.: Фан. 1998. 5. А.Абдураҳмонов. Улуғбек академияси. Т.: Қомуслар Бош таҳририяти, 1993. 6. А.Иброҳимов, Х.Султонов, Н.Жўраев. Ватан туйғуси. Т.: Узбекистон, 1996. –396 б.

Похожие

АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

РАҚАМЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

Статик ва динамик синовларда ишлатиладиган ўлчов асбоблари

Маҳсулотларнинг сифат кўрсаткичлари ҳақида маълумотлар

«МЕТРОЛОГИЯ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ МАЪЛУМОТЛАР»