АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ - Метрология - Рефераты

АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3753.5 KB

АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ Режа . 1. Электромеханик туридаги аналог ли асбоблар тўғрисида умумий маълумотлар. 2. Электромеханик туридаги ўлчаш асбобларининг турлари, уларнинг ишлаши, метрологик тавсифлари. 3. Ўлчаш асбобларининг шкаласидаги шартли белгилар.

Электромеханик туридаги аналогли асбоблар тўғрисида умумий маълумотлар Ўлчаш асбоби деб, ўлчаш учун қўлланиладиган ва меъёрланган метрологик хоссаларга эга бўлган техник воситага айтилади. Аналогли ўлчаш асбоблари ёки бевосита кўрсатувчи асбоблар электр ўлчашлар ва умуман ўлчаш техникасида кенг ўрин олган асбоблардан ҳисобланади. Бу турдаги асбобларда кўрсатув қайдномаси узлуксиз (функционал) равишда ўлчанаётган катталик билан боғлиқликда бўлади. Бу турдаги асбобларнинг структура схемаси 1-расмда кўрсатилган. 1 расм . Аналог ли ўлчаш асбобининг структура схемаси Бевосита кўрсатувчи электр ўлчаш асбоблари, (хусусан электромеханик асбоблари) икки асосий қисмдан, яъни ўлчаш занжири ва ўлчаш механизмидан иборат деб қараш мумкин. Ўлчаш занжири ў лчанадиган электр катталикни (кучланиш, қувват, частота ва хоказони) унга пропорционал бўлган ва ўлчаш механизмига таъсир қилувчи катталикка ўзгартириб беради. Ўлчаш механизми унга бериладиган электр энергиясини қўзғалувчан қи c м ва у билан боғлиқ бўлган кўрсаткич ҳаракатининг механик энергиясига айлантириб беради. Электромеханик ўлчаш механизмлари магнитоэлектрик, электромагнит, электродинамик, индукцион ва электростатик механизмлардан иборат бўлади. Ўлчаш асбоблари қайси тизимга таалуқли механизмдан иборат бўлишидан қатъий назар, асбоб қўзғалувчан қисмининг харакатланиши электромагнит майдон энергиясининг ўзгаришига боғлиқ. Ўлчанадиган катталик таъсири остида ҳосил бўлиб, асбоб кўрсаткичини кўпайиш томонига оғдирувчи момент айлантирувчи момент дейилиб, у умумий ҳолда қуйидагича ифодаланади: M = dW е / d , (1) бу ерда W e - электромагнит майдон энергияси,  - асбоб қўзғалувчан қисмининг бурилиш бурчаги. Юқоридаги ифодани (1) бошқача кўринишда ёзиш мумкин : M = F ( X 1  ) , яъни айлантирувчи моментни ў лчанадиган катталик ва асбоб қўзғалувчан қисмининг бурилиш бурчаги функцияси деб қараш мумкин. Ўлчаш асбобининг қўзғалувчан қисмига айлантирувчи моментдан ташқари акс (тескари) таъсир этувчи момент ҳам таъсир этиши лозим. Акс таъсир этувчи момент бўлмаганда эди, асбобнинг стрелкаси шкаласидан четга чиқиб кетган бўлар эди. Акс таъсир Х У  Ўлчаш занжири Ўлчаш механизми Қ айд этиш қурилмаси

этувчи момент айлантирувчи моментга қарама-қарши йўналган бўлиб, қўзғалувчан қисминииг бурилиш бурчаги катталашиши билан ортиши лозим. Акс таъсир этувчи момент М айлантирувчи моментга тенглашгунча (М=М  ) қўзғалувчан қисм айлантирувчи момент таьсиридан бурилади. Кўп электр ўлчаш асбобларида акс таъсир этувчи момент тортқи, пружина ва осмаларнинг буралиши билан ҳосил қилинади. Бундай қурилмада акс таъсир этувчи момент қўзғалувчан қисмнинг бурилиш бурчагига тўғри пропорционал бўлади, яъни М  =-W  , бу ерда W тортқи ёки пружинанинг материали ва унинг ўлчамларига боғлиқ бўлган ўзгармас катталик, бу  бурчагининг бирлигига (1° ёки 1 радианга) мос келувчи момент бўлиб, солиштирма акс таъсир этувчи момент деб аталади. Асбоб қўзғалувчан қисмининг турғун бурилиш ҳолати айлантирувчи ва акс таъсир этувчи моментларнинг тенглигидан топилади М=М  ва у умумий ҳолда қуйидагича ифодаланади:  = ) , X(F W 1   (2) бу ҳолатни 2-расмда кўрсатилган графикдан ҳам кузатиш мумкин. 2 расм Асбоб динамик режимда ишлаганида, бошқача айтганда асбоб кўрсаткичи (сурилишида) жойидан қўзғалаётганида, юқорида айтилган айлантирувчи ва акс таъсир этувчи моментлардан ташқари бошқа моментлар ҳам ҳосил бўлади. Бу моментлар қўзғалувчан қисмнинг инерция моментидан, ташқи муҳит қаршилигидан ва металл элементлари бўлган ҳолда ҳосил бўладиган уюрма ток ва ҳоказолардан вужудга келади. Асбоб қўзғалувчан қисмининг ҳаракатланганида вужудга келадиган ва унинг ҳаракатини тинчлантиришга интилувчи момент - тинчлантирувчи момент дейилади. М Т = Р(d  /dt) (3) Бу момент тинчлантириш коэффициенти Р га ва қўзғалувчан қисмнинг бурчакли тезлигига d  /dt пропорционалдир. Тинчлантирувчи момент маълум даражада асбобнинг муҳим эксплуатацион параметрларидан бири - тинчланиш вақтини белгилайди.  `   ``  M  M M и M и M

Электромеханик туридаги ўлчаш асбобларининг турлари, уларнинг ишлаши, метрологик тавсифлари Электромеханик турдаги асбоблар магнитоэлектрик, электромагнит, электродинамик, ферродинамик, электростатик ва индукцион тизимл и асбобларга бўлинади. Бу тизимдаги асбоблар нисбатан кенг тарқалган бўлиб, қуйидаги 1- жадвалда уларнинг тавсифлари келтирилган.

1-жадвал.А сбоб тизими Шартли белгиси Ток тури Частота диапазони А йлантирувчи момент тенгламаси Ш кала тенгламаси А ниқлик класслари Вазифаси М α мех М α эл М Э − 0 BswI KX 0 ,1; 0,2; 0,5 А , V, Ω, G − 0 BswI KX -//- -//- Э М ~ kHz d dL I2 2 1 KX 2 0,5; 1;1, 5 A, V, Hz, φ Э Д ~ Бир неча ўн kHz ларда d dM II 2,1 2 1 KX 1 X 2 0,0 5;0, 1;0, 2 A, V, W, Hz, φ Ф Д ~ - // - KI 1 I 2 KX 1 X 2 0,5; 1;1, 5 -//- Э С ~ MHz d dC U 2 2 1 KX 2 0,5; 1;1, 5 V И ~ 50 Hz  in Ф cfФ 2 1 KN 1;1, 5;2 W, Wh Магнитоэлектрик ўлчаш асбоблари

3- расм. Магнитоэлектрик ўлчаш асбоби. Магнитоэлектрик ўлчаш асбоби 1-доимий магнит; 2-магнит қутб учликлари; 3-ўзак; 4-чулғам (қўзғалувчан рамка); 5, 6-ўқ; 7, 8-спиралсимон пружиналар; 9-стрелка; 10-посонгилардан тузилган. Рамкадан ўтаётган ток билан доимий магнит майдонининг ўзаро таъсирида рамкани ҳаракатга келтирувчи жуфт куч F=BIlw ҳосил бўлади. Ифодадаги В -қутб учликлари ва цилиндрсимон ўзак оралиғидаги магнит индукцияси; w -рамканинг ўрамлар сони; l - магнит майдонида жойлашган рамка фаол қисмининг узунлиги; I -рамкадан ўтадиган ток. Бу кучларнинг йўналиши чап қўл қоидасига биноан топилади ва улар ҳосил қилган айлантирувчи момент қуйидагича ифодаланади: , BswI BIlbw Fb 2 b F2 M     (4) бу ерда b -рамканинг кенглиги; s -рамканинг юзаси. Айлантирувчи момент таъсирида рамка ўқ атрофида айланганида спираль пружиналар буралиб тескари таъсир этувчи момент M  –ҳосил қилади. , W М      (5) бу ерда W -солиштирма тескари таъсир этувчи момент бўлиб, спирал пружинанинг материали ва ўлчамларига боғлиқ;  - рамканинг бурилиш бурчаги (асбоб кўрсаткичининг шкала бўйлаб сурилишини кўрсатадиган бурчак ёки бўлаклар сони.) Рамкага таъсир этаётган икки момент (айлантирувчи ва тескари таъсир этувчи) ўзаро тенглашганда ( М=М  ) рамка ҳаракатдан тўхтаб, мувозанат ҳолатида бўлади (ёки бу ҳолатни асбоб қўзғалувчан қисмининг турғун мувозанат ҳолати дейилали) W BswI  , (6) бундан I W Bsw   (7) Охирги ифода магнитоэлектрик ўлчаш асбобларининг шкала тенгламаси деб аталади. Агар магнит индукцияси B ни, рамканинг юзаси S ни, унинг ўрамлар сони w ва солиштирма тескари таъсир этувчи момент W ларнинг

ўзгармаслигини ҳисобга олиб, Bsw/W=S I десак, у ҳолда S I ни ўлчаш механизмини ток бўйича сезгирлиги дейилади, яъни S I =const. Шуни ҳисобга олиб, (7) ни қуйидагича ёзиш мумкин: α = S I I, (8) яъни рамканинг бурилиш бурчаги α ўлчанадиган токнинг қийматига тўғри пропорционал, бундан чиқадики, токнинг йўналиши ўзгарса, α нинг ҳам йўналиши ўзгаради. Шу сабабли магнитоэлектрик ўлчаш асбоблари ўзгармас ток занжирида ишлатилади ва уларнинг шкаласи бир текис даражаланади. Магнитоэлектрик ўлчаш механизмлари амперметр, вольтметр, омметр ва гальванометрлар сифатида ишлатилади. Афзалликлари: • шкаласи тўғри чизиқ л и; • сезг и рлиги юқори; • ўлчаш хатолиги кичик. Камчиликлари: • фақат ўзгармас ток занжирларидагина ишлай олади; • бевосита катта қийматдаги токларни ўлчай олмайди; • таннархи баланд. Электромагнит ўлчаш асбоблари 4-расм. Электромагнит ўлчаш асбоби Электромагнит ўлчаш механизми 1 - қўзғалмас электромагнит ғалтаги; 2- ўзак; 3- с пиралсимон пружина; 4-тинчлантиргичдан иборат. а) б)

Электромагнит ўлчаш механизмлари ясси (4- а расм) ва думалоқ (4- б расм) ғалтакли қилиб тайёрланади. Бу ғалтаклар қўзғалмас бўлиб, улардан ўлчанувчи ток ўтади. Бунда ҳосил бўлган магнит майдони қўзғалувчан икки ўзакка таъсир этиши оқибатида (4- б расм) бу ўзак ғалтак ичига тортилади. Натижада ўқ айланиб кўрсаткични бирор бурчакка буради. 4- б расмда кўрсатилган механизмда қўзғалмас ва қўзғалувчан ўзаклар бир хилда магнитланади. Натижада қўзғалувчан ўзак қўзғалмас ўзакдан итарилиб ўқни айлантиради. Умуман айлантирувчи момент М магнит майдони энергиясидан қўзғалувчан қисмнинг бурилиш бурчаги бўйича олинган ҳосиласига тенг: М=dW e /d α . Ферромагнит ўзакли ғалтак магнит майдонининг энергияси: W e =2 LI 2 1 , бу ерда L ғалтак индуктивлиги, у ўзакнинг ҳолатига ва ғалтакнинг ўлчамларига боғлиқ. I – ғалтакдан ўтаётган доимий ток. Қўзғалувчан қисм мувозанат ҳолатида бўлганда: М = М  ёки 2 LI 2 1 =W α , (9) бундан α = d dL I W2 1 2  (10) (10) ифода электромагнит ўлчаш механизмларининг шкала тенгламаси деб аталади. Бурилиш бурчаги α ўлчанаётган токнинг квадратига тўғри пропорционал. Ғалтакдан ўзгарувчан ток ўтганда ҳам α учун бир хил (10) ифодага эга бўламиз. Бу ҳолда (9) ифодадаги I – токнинг эффектив қийматидир, шу сабабли электромагнит ўлчаш асбоблари ўзгарувчан ва ўзгармас ток занжирларида қўлланилиши мумкин. Уларнинг шкаласи нотекис бўлиб, квадратик характерга эга ва бундай шкаланинг бошланғич қисмидан фойдаланиш анча ноқулай. Электромагнит ўлчаш механизмлари амперметр, вольтметр сифатида ва логометрик механизми принципида ясалганда эса фазометр, фарадометр ва чатотомерлар сифатида ишлатилади. Афзалликлари :  ҳам ўзгарувчан, ҳам ўзгармас ток занжирларида ишла тила ди;  бевосита катта қийматдаги токларни ҳам ўлчаши мумкин;  констру к цияси нисбатан содда. Камчиликлари :  шкаласи нотекис (квадратик) даражаланади;  ўлчаш хатолиги бироз катта (магнитоэлектрикка нисбатан);  сезгирлиги юқори эмас. Э лектродинамик ўлчаш асбоблари

5-расм. Электродинамик ўлчаш асбоби Электродинамик ўлчаш асбоби 1, 1`-қўзғалмас ғалтаклар; 2- қўзғалувчан ғалтакдан иборат. Иккита бир хил 1 ва 1 1 қўзғалмас ғалтаклардан, қўзғалувчан 2 ғалтакдан ўзгармас токлар I 1 , I 2 ўтганда ҳар бир ўрам атрофида магнит майдони ҳосил бўлади (5-расм). I 1 , I 2 токлар ҳосил қилган магнит майдонларининг ўзаро таъсирида айлантирувчи момент М ҳосил бўлади. Токли қўзғалмас ва қўзғалувчан ғалтакларнинг электромагнит майдон энергияси қуйидагига тенг W е =, MII I L2 1 I L2 1 12 21 22 2 211   (11). бу ерда L 1 - қўзғалмас ғалтакнинг индуктивлиги; L 2 - қўзғалувчан ғалтак индуктивлиги бўлиб, улар ғалтакларнинг ўзаро ҳолатига боғлиқ эмас; М 12 – ўзаро индуктивлик коэффициенти бўлиб, унинг қиймати қўзғалмас ва қўзғалувчан ғалтак ўқлари ўртасидаги бурчакка боғлиқ. W e қийматини (1) ифодага қўйиб айлантирувчи момент ифодасини ёзамиз. d dM II M 12 21  (12) Айлантирувчи ва тескари таъсир этувчи моментлар ўзаро тенг бўлганларида асбоб қўзғалувчан қисми учун турғун мувозанат ҳолати вужудга келади.   W d dM II 12 21  , ( 13 ) б ундан

  d dM II W 12 21 1  (14) (14) ифода электродинамик ўлчаш механизмларининг шкала тенгламаси деб аталади. Токлар ўзгарувчан бўлса қуйидаги ифодага эга бўламиз: , d dM cos II W 1 12 21     (15) бу ерда φ – I 1 ва I 2 токлар ўртасидаги фаза силжиш бурчаги. I 1 ва I 2 токларнинг эффектив қиймати. Қўзғалмас ва қўзғалувчан ғалтаклар кетма-кет уланганда (15) ифода қуйидагича ёзилади:    d dM I W 12 2cos 1  (16) Бундай асбобларнинг шкаласи нотекис (квадратик) характерга эга бўлади.Электродинамик ўлчаш механизмлари амперметр ва вольтметрлар сифатида кам ишлатилади. Улар асосан қувватни ўлчаш учун ваттметр сифатида ва логометрик механизми принципида ясалганида эса фазометр ва частотомер сифатида ишлатилади. Афзалликлари: • ҳам ўзгарувчан, ҳам ўзгармас ток занжирларида ишлатилади; • юқори даражадаги аниқликка эга; • электр қуввати сарфини ҳисоблашда қўлланилиши мумкин; • бир вақтнинг ўзида иккита катталикни текшириш мумкин. Камчиликлари : • хусусий энергия сарфи катта; • ташқи температурага боғлиқлиги кучли; • катта қийматларни бевосита ўлчай олмайди. 4. Электростатик ўлчаш асбоблари Электростатик ўлчаш механизмлари қўзғалувчан ва қўзғалмас (пластинка) ўтказгичлардан иборат бўлиб, уларда айлантирувчи момент зарядланган икки система пластинкаларининг, ўтказгичларнинг ўзаро таъсирлашувидан ҳосил бўлади. Электростатик ўлчаш механизмларида қўзғалувчан қисмнинг ҳаракатга келиши (бурилиши) сиғимнинг ўзгаришига яъни пластинкаларнинг актив юзаси ёки улар орасидаги масофани ўзгаришига боғлиқ бўлади. Шунинг учун бу система асбоблари фақат кучланишни ўлчашда яъни вольтметр сифатида ишлатилади. Биринчи турдаги электростатик ўлчаш механизмлари асосан 10 ва 100 вольтлардаги кучланишларни ўлчашда ишлатилади, иккинчи туридаги эса юқори, яъни киловольтлардаги кучланишларни ўлчашда ишлатилади.

6-расм. 7-расм. 6-расмда электродларнинг актив юзасини ўзгаришига боғлиқ бўлган механизм кўрсатилган. Унда 1-битта ёки бир нечта камерадан иборат бўлиб, ҳар қайси камера бир-биридан маълум масофада жойлашган иккита металл пластинкадан иборат бўлади. Агар қўзғалувчан ва қўзғалмас пластинкаларга ўлчанадиган кучланиш берилса, улар тескари ишорада зарядланади ва натижада қўзғалувчан пластинка электростатик тортиш кучи таъсирида камера ичига тортилади. Ўқ (3) га маҳкамланган қўзғалувчан пластинканинг қўзғалиши (бурилиши), тескари (акс таъсир этувчи) момент ҳосил қилувчи спирал пружинани (ёки тортқини) буралишига олиб келади. Айлантирувчи ва акс таъсир этувчи моментлар тенглашганда қўзғалувчан қисм ҳаракатдан тўхтайди ва асбоб шкаласининг кўрсаткичи бўйича ўлчанадиган кучланиш аниқланади. Электростатик ўлчаш механизмининг иккинчи тури (электродлар орасидаги масофани ўзгаришига боғлиқ) 7-расмда кўрсатилган бўлиб, иккита қўзғалмас пластинка (электрод) лардан 1, юпқа металл лентасига осиб қўйилган қўзғалувчан 2 пластинкадан иборатдир. Қўзғалувчан электрод қўзғалмас пластинкаларнинг бирига уланган бўлиб, бошқасидан изоляцияланган бўлади. Электродлар орасида потенциаллар фарқи ҳосил бўлиши қўзғалувчан пластинка қўзғалмас пластинкадан итарилиб тескари ишора билан зарядланган пластинкага тортилади. Пластинка бурилишини нг йўналиши кучланишнинг ишорасига боғлиқ эмас. Қўзғалувчан пластинканинг ҳаракатга келиши қўзғалувчан ўқ 6 ни ва ниҳоят асбоб кўрсаткичи 5 ни нг шкала бўйлаб сурилишига олиб келади. Бундай механизмларда акс таъсир этувчи момент қўзғалувчан пластинканинг оғирлигидан ҳосил бўлади. Электростатик ўлчаш механизмларининг қўзғалувчан қисмини оғиш бурчаги қуйидагиларга асосланиб топилади. Зарядланган жисмлар системасини электр майдони энергияси W e = CU 2 /2, (17) б у ерда С – зарядланган жисм сиғими; U – уларга қўйилг а н кучланиш Айлантирувчи момент ифодасини ( 17 ) асосан қуйидагича ёзиш мумкин 1 2 3

  d dc U d dW M e 2 2 1   (18) Акс таъсир этувчи момент эластик элемент ёрдамида ҳосил бўлишини ҳисобга олсак, турғун бурилиш ҳолати қуйидагича ифодаланади. , 2 1 2   W d dC U  (19) бундан   d dc U W2 1 2  ( 20 ) Ифодадан кўриниб турибдики, электростатик вольтметрлар ҳам ўзгармас ҳам ўзгарувчан ток занжирларида қўлланилиши мумкин, чунки кучланиш U ни қутби ўзгариши билан қўзғалувчан қисмини бурилиш йўналиши ўзгармайди. Агар ифодадаги ( 20) dC/d α =const бўлса, электростатик вольтметрни шкаласи квадратик характерда бўлади(даражаланади). Электростатик асбобини шкаласини бир текис даражалашга қўзғалувчан ва қўзғалмас пластинкаларни формасини танлаб олиш билан ёки сиғимни қўзғалувчан қисмини оғиш бурчаги бўйича маълум қонуният бўйича ўзгаришини таъминлаш билан эришиш мумкин. Бу усул амалда асбоб шкаласини 15-20 % дан юқори қисмида бир текис даражаланишига имкон беради. Электростатик асбобларини кўрсатиши га ўлчанадиган кучланиш частотаси, атроф - муҳит температурасини нг ўзгариши ва ташқи майдонлар деярли таъсир этмайди. Бунга қарама-қарши ўлароқ ташқи электр майдонини нг таъсири сезиларли даражада бўлади. Электростатик асбобларининг хусусий энергия сарфи жуда кам: масалан, ўзгармас токда у деярли нолга тенг. Электростатик вольтметрлар кам қувватли занжирларда жуда кенг, ҳ аттоки 30 М Hz гача бўлган частота диапазонида кучланиш ўлчашда ишлатилади. Аниқлиги бўйича электростатик вольтметрлар кўпинча 1,0-1,5 классларига мўлжаллаб ишланади. Махсус ишланган аниқлиги 0,1;0,05 бўлган вольтметрлар ҳам мавжуд. Ташқи электр майдон таъсирини камайтириш мақсадида электростатик экран ишлатилади. Индукцион ўлчаш асбоблари Индукцион ўлчаш механизмлари бир ёки бир нечта қўзғалмас электромагнитдан ва қўзғалувчан қисми алюминдан ишланган дискдан иборат бўлади. 8-расмда икки оқимли индукцион механизм кўрсатилган. Диск юзасига перпендикуляр йўналган ўзгарувчан магнит оқимлар уни кесиб ўтиши натижасида уюрма токлар индуктивлайди. Ўзгарувчан магнит оқимлари дискдаги индуктивланган токлар билан ўзаро таъсиридан қўзғалувчан қисми айланади. Индукцион механизмлар қўзғалувчан қисмини кесиб ўтувчи оқимлар сони бўйича бир оқимли ва кўп оқимли механизмларга бўлинади.

8-расм. Ўлчаш техникасида кўпроқ кўп оқимли механизмлар ишлатилади. Электромагнит 1 ва 2 чўлғамларидан ўтадиган I 1 ва I 2 токлар электромагнит ўзаклари бўйлаб йўналган Ф 1 ва Ф 2 оқимларини ҳосил қилади. Ф 1 ва Ф 2 оқимлар дискни кесиб ўтиши натижасида Е 1 ва Е 2 - ЭЮК ларини индуктивлайди. Ўзгарувчан магнит оқими Ф 1 ва шу оқим дискни кесиб ўтиши натижасида индуктивланган уюрма токни ўзаро таъсиридан ҳосил бўлган айлантирувчи моментнинг оний қиймати қуйидагича ифодаланади:121i cФ M t t , (21) бу ерда, с – пропорционаллик коэффициенти. Индукцион механизмнинг қўзғалувчан қисми айлантирувчи моментнинг ўртача қиймати таъсиридангина харакатга келади, яъни . cos I cФ dt) t sin( t sin I cФ T 1 dt М Т 1 M 2,11 Т 0 Т 0 т12 т1 t ур             (22) Икки оқимли индукцион механизмларнинг кўзғалувчан қисми Ф 1 ва Ф 2 оқимларидан ҳосил бўлувчи иккита моментларнинг суммаси таъсирида айланади ва у қуйидагича ифодаланади: , sin 2 1  Ф cfФ M  (23) бу ерда с - пропорционаллик коэффициенти, f – оқимларнинг ўзгариш частотаси; Ф 1 , Ф 2 - ўзгарувчан магнит оқимлар; φ - Ф 1 ва Ф 2 оқимлар орасидаги фаза фарқи. Юқорида келтирилган (23) ифода икки ва кўп оқимли индукцион ўлчаш механизмлари учун умумий айлантирувчи момент ифодаси ҳисобланади. Индукцион механизмларда айлантирувчи момент ҳосил бўлиши учун камида иккита ёки икки ташкил этувчидан иборат битта, фаза жаҳатидан бир- биридан фарқ қилувчи ва бир-бирига нисбатан узоқроқ жойлашган ўзгарувчан магнит оқимлари бўлиши керак. Ўзгарувчан магнит оқимлар орасидаги фаза фарқи 90 0 га тенг бўлганида айлантирувчи момент ўзининг максимал қийматига етади. Айлантирувчи момент ўзгарувчан ток частотасига боғлиқдир.

Индукцион тизимли ўлчаш механизмлари асосан қувват ўлчашда - ваттметр, электр энергиясини ҳисоблашда – ҳисоблагич (счётчик) сифатида ишлатилади. Ўлчаш асбобларининг шкаласидаги шартли белгилар Ўлчаш асбобларига махсус шартли белгилар чизилган бўлади ва бу белгилар асосида ўлчаш асбобининг муҳим фазилатлари борасида керакли маълумотларни олишимиз мумкин. Қуйида шу белгиларнинг асосийларини келтириб ўтамиз: А. Асосий ўлчаш бирликлари ва уларнинг каррали ва улушли қийматлари: kА, kV, mA, mV, W, МW, Нz, kHz<МHz ва ҳоказолар; Б. Ўлчаш занжиридаги токнинг тури: ~ ўзгарувчан ток занжирида ишлайди; – ўзгармас ток занжирида ишлайди; ~ ҳам ўзгарувчан, ҳам ўзгармас ток занжирида ишлайди. В. Ҳавфсизлиги: Бешқиррали юлдузча чизилган бўлиб, агар унинг ичида ҳеч қандай рақам бўлмаса, у ҳолда 500 вольтли кучланиш остида синалган бўлади. Агар, рақам ёзилган бўлса, масалан 2, бунда асбоб 2000 вольт кучланишида синалган бўлади. Г. Фойдаланиш ҳолати:  - вертикал ҳолатда жойлаштирилади, - горизонтал ҳолатда жойлаштирилади; 60° - қия ҳолатда жойлаштирилади. Д. Аниқлик класслари: 0,5; 1,0 каби.

ФОЙДАЛАНИЛГАН ВА ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон, 1994 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т. Ўзбекистон, 1996 й. 3. Метрология ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 4. Стандартлаштириш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 5. Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 6. Исматуллаев П.Р., Маъруфов Э.А., Абдуллаев А.Х. Метрология бўйича изоҳли луғат. Тошкент, 1993 й. 7. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т. Сифат ва сертификат. Конструктор ИЧБ. 1994 й. 8. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т., Абдуллаев А.Х. Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштиришга муқаддима. Конструктор ИЧБ. 1995 й. 9. Крылова А.Н. Основы метрологии, стандартизации и сертификации. М. : Аудит, 1998 г, ЮНИТИ. 10. ЎзРСТ 8.010-93. Метрология. Атамалар ва таърифлар. 11. ЎзРСТ 0-92. Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш давлат тизими. Асосий қоидалар. 12. ЎзРСТ 5.0-92. Ўзбекистон Республикаси миллий сертификатлаш тизими. Асосий қоидалар. 13. ISO 9000-1-94. Стандарты по общему руководству качеством и обеспечению качества. 14. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Турғунбоев А., Аъзамов А.А. Ўлчашларнинг фан ва турмушдаги тутган ўрни. ТДТУ, 1999 й. 15. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Қодирова Ш.А., Аъзамов А.А., Миралиева А.Қ. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаш-тириш. Маърузалар матни. ТДТУ, 2000. 16. Шишкин И.Ф. Метрология, стандартизация и управление качеством. М. : Изд. Стандартов, 1990 г. 17. www . Standart . ru ; 18. www usst . uz 19. www.smsiti.uz 20. www.standart.uz 21. www.uniim.ru

Похожие

РАҚАМЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

Температурани ўлчаш ҳақида асосий маълумотлар ва ўлчов асбоблари

Ўлчаш. Ўлчаш ноаниқликлари

«ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ»

Ўлчаш асбобларининг метрологик тавсифлари