Ўлчаш. Ўлчаш ноаниқликлари - Метрология - Рефераты

Ўлчаш. Ўлчаш ноаниқликлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Ўлчаш. Ўлчаш ноаниқликлари Режа: 1. Ўлчаш асбобларининг метрологик кўрсаткичлари. 2. Ўлчаш асбоблари ҳамда методлари. 3. Ўлчаш воситаларини танлаш шартлари.

Ўлчаш асбобларини (воситаларини) танлашда метрологик кўрсаткичлар деб аталадиган асбобдан фойдаланилади. («Метрология» ўлчашлар тўғрисидаги фандир.) Асосий кўрсаткичларга шкала бўлинмасининг интервали, ўлчаш воситаси учун йўл қўйилган хатолар, ўлчаш чегаралари, ўлчашдаги зўриқишлар киради. Шкала бўлинмасининг қиймати деб, ўлчанадиган миқдорнинг шкаладаги бир бўлимига мос қийматига айтилади. Шкала бўлимининг интервали шкала бўлимларини белгиловчи штрих (чизиқча) лар орасидаги масофадир. Ўлчаш асбобида йўл қўйиладиган хатолик деб . , ўлчаш асбобидан фойдаланганда йўл қўйиладиган энг катта хатоликларга айтилади. Ўлчаш хатоликларини кўздан кечиришда вариация ёки ўлчаш асбоби кўрсаткичларининг бир хил бўлмаслигига махсус қаралади. (Вариация-бир миқдорнинг қайта-қайта ўлчаб олинган қийматлари айирмаси). Шкала бўйича ўлчаш чегаралари-ўлчамнинг шкала ёрдамида бевосита ўлчаш мумкин бўлган энг катта қийматидир. Ўлчаш зўриқиши- ўлчанадиган юк ва ўлчаш асбоби сиртларнинг ёндашишида ўлчаш асбобида юз берадиган зўриқиш ҳисобланади. Ўлчаш асбоби ва уни ишлатиш приёмлари биргаликда ўлчаш методларини ташкил этади. Ўлчанадиган буюмларнинг қийматларини олиш методларини абсолют, нисбий, бевосита ва билвосита, контракли ва контраксиз ўлчаш методларига бўлади. Абсолют ўлчаш методи- ў лчанаётган миқдорни ўлчаш асбобининг кўрсатишларига қараб бевосита тўла ҳосил қилишдан иборат. Нисбий метод- бу усулда ўлчанадиган миқдор ўлчашнинг белгиланган ўлчамдан ёки намунанинг маълум ў лчамидан фарқи аниқланади. Бевосита ўлчашда берилган миқдор масалан, валнинг диаметри штангенциркуль билан бевосита ўлчанади.

Билвосита ўлчашда изланган миқдор у билан маълум боғланишда бўлган бошқа бир миқдорни ўлчаш йўли билан топилади. Контракли ўлчаш методи билан ўлчашда ўлчанадиган буюм ва ўлчаш асбобининг сирти бир-бирига тегади. Контраксиз ўлчаш усули билан ўлчанганда, ўлчанадиган буюм ва ўлчаш асбобининг сирти бир-бирига тегмайди. Буюмларни контроль қилиш учун воситаларини танлашда метрологик экспуатацион ва иқтисодий кўрсаткичлар ҳисобга олинади. Экспуатацион ва иқтисодий кўрсаткичларга қуйидагилар киради: Ўлчанадиган ўлчамларни такрорланиши, буюмларнинг кўплаб чиқарилиши ва уларни контроль қилиш енгиллиги, ўлчаш воситалари нархини ва ишончлилигини, ишлашининг давомийлигини, созлашга кетадиган вақт ва ўлчаш процесси оғирлиги, габарити ва иш нагрузкаси. Ишлов бериш учун белгиланган допуск кўрсатилган буюмларнни ўлчашда ўлчаш асбобларининг тўғри танлаши, ўлчаш хатолигининг қиймати ишлов бериладиган допуск қийматига бўлиш натижаси билан аниқланади. Бу эса «йўл қўйилган хатолик билан ўлчаш натижасида ҳосил қилинган ўлчам ҳақиқий ўлчамдир» деган одатдаги таърифдан келиб чиқади (ГОСТ 7713-62). Шунинг учун ҳар қайси конструктор, технолог, мастер, контролёр ишни зарурий аниқликда таъминламай туриб, детални тўғри тайёрлаб бўлмаслигини ва узел машинани тўғри йиғиб бўлмслигини тушуниши лозим. Ўлчаш қанчалик аниқ бажарилса, шунча яхши, аммо, айрим ҳолларда жуда аниқ воситаларни қўллаш қимматга тушгани ва кўп меҳнат талаб этгани учун қоидасиздир. 1 дан 500 мм гача бўлган ўлчамлар учун ўлчаш воситаларини танлаш бўйича умум машинасозлик типовой раҳбар материаллар ОМТРМ-0466-001-66 тузилган. Бунда ўлчашда йўл қўйиладиган хатоликнинг қиймтидан ташқари буюмларнинг ўлчам ва шакллари Ўзбекистондаги асбобсозлик заводлари ишлаб чиараётган турли ўлчаш воситаларидан фойдаланиб, ўлчашдаги хатоликнинг нормаллашган қиймати ҳам келтирилади. Хатоликнинг бу

қийматлари ўлчанадиган ўлчамлари температура режимини ва ўлчашда бажариладиган усулларни ҳисобга олиб белгиланган. Масалан, деталларни микрометр билан ўлчашда микрометрни қўл билан ушлашга ёки уни стойкага маҳкамлашга, ўлчашда барча ўлчаш чегараларида фойдаланишга ёки ўлчаш, фақат 0,3 мм чегарада бажарилишига микрометрни намуна бўйича ўрнатишга ҳамда бошқаларга боғлиқ. Ўлчаш ишларини амалга ошириш учун қуйидаги ишларни бажариш керак бўлади: 1. Аниқроқ ўлчайдиган ўлчаш воситасини олиш. 2. Шкалани юқорироқ разряддаги 3 ўлчовлари бўйича 0 ҳолатга ўрнатиш. 3. Ўлчашни энг тажрибали кишиларга топшириш ёки зарур холда ўлчаш процессини механизациялаштириш ёки автоматлаштириш. 4. Ўлчаш воситаси ёки ўлчанадиган буюмларнинг температураларини бараварлаш ёки ўлчашни нормал температура (Қ 20 о С) да ўтказиш. 5. Маъсулиятли ўлчам бўйича деталларга ишлов беришда сирт шаклларининг оғиш эҳтимолларини допусклар билан чегаралаш. 6. Детални бир марта ўлчаб, уларнинг ўртача қийматини ҳақиқий ўлчам деб қабул қилиш керак. Ўлчаш воситаларига муомила қилиш бўйичча маслаҳатлар: Аниў ўлчайдиган ўлчаш асбобини олишда белгиланган график бўйича синаш муддати ўтиб кетмаслигини текшириш тавсия этилади. Ўлчашдан олдин ўлчаш асбобини, айниўса, ўлчаш сиртларини обдан тоза, майин латта билан артиш ва нолга ўрнатилганлигини текшириш керак. Ўлчаш вақтида ўлчаш сиртларини ўлчанаётган деталь сирти бўйича суриш мумкин эмас, ўлчаш асбоби қўлда кўп вақт тутиб туришга рухсат этилмайди, чунки ундаги барча қисмларнинг исиши қўшимча хатоликка йўл қўйишга олиб келади. Ўлчаш бажарилгандан кейин ўлчаш воситаларини станок ва бошқаларни металл сиртига қўйиш тавсия этилмайди, уларни артиш керак, коррозияга қарши состав билан мойланади ва футлярга жойланади. Ўлчаш асбобига уриш ва уни тушириб юбориш қатъий ман қилинади.

Универсал ўлчаш воситаларини танлаш. Берилган ўлчамларни текшириш учун асбоблари ва струментларини танлашда қуйидаги қоидага амал қилиш зарур, яъни асбоб билан ўлчашда йўл қўйиладиган чегаравий хатолик детални тайёрлашга мўлжалланган допускдан кичик бўлиши керак. 1)  40 3 (100,0 032,0 ) 2)  20и ( 002,0 017,0 ) Ўлчаш асбоблари ва инструментларини амалий ўлчаш усулидаги хатолик ўлчанаётган деталь ўлчами допуск қийматининг 1Ғ4 ёки 1Ғ20 гача қисмини ташкил этиш керак. Цех шароитида текшириш учун чегаравий хатоликни допускнинг 1Ғ4 қисмига яқин қилиб танланган маъқул лабораторияда эса детални тайёрлаш учун 1Ғ10 дан 1Ғ20 қисмига тенг қилиб танлаш яхши. Текшириш учун қўл келадиган универсал воситалар бўлмаганида махсус асбоблардан, масалан калибрларда фойдаланиш назарда тутилади. Ундан ташқари асбоб танлаш бир қанча бошқа асбобларга (деталь шакли, ишлаб чиқариш тури кабиларга) хам боғлиқ.

1-мисол. Ўлчами бўлган вал (38 расм) цех шароитида текшириш учун аниқлик жихатидан мос бўлган ўлчаш асбоби танлаш зарур. Ечиш. Берилган деталь допуски (Қ0,017)–(Қ0,002)қ0,015 мм га тенг. Ўлчаш асбобларининг йўл қўйиладиган чегаравий хатоликлари қийматини изохда берилган шартларга асосан аниқлаш керак. Допускни кўриб чиқайлик (5 1 х0,015қ0,003 мм) Деталларга ишлов бериш хатоликлари. 1. Деталнинг ишлашига, тайёрланишига ёки ўлчанишига махсус талаблар қўйилганда детал шаклининг ёки унинг сиртларини жойлашишига чегаравий четга чиқишлар белгиланади, хеч бир кўрсатма берилмаган бўлса, ушбу четга чиқишлар ўлчам бўйича допуск майдонига жойлашади деб ҳисобланади. ГОСТ 10356-63 билан 10 та аниқлик даражаси белгиланган. 2. Шаклнинг ва сиртларнинг жойлашишини чегаравий четга чиқишлари чизмаларда жадвалга мувофиқ кўрсатилади (ГОСТ 3457-46). 3. Жойлашиш сиртларини допусклари номустақил ва мустақил бўлиши мумкин (ГОСТ 10356-63) катталиги фақат жойлашишнинг чегаравий четга чиқишигина эмас, балки сиртлар ўлчамларининг хақиқий чегаравий четга чиқишларига боғлиқ бўлган допуск номустақил допуск деб аталади. Бунда жойлашишнинг чегаравий четга чиқиши биргаликда йиғиладиган тешикнинг энг кичик чегаравий четга чиқиш ўлчами билан валнинг энг катта чегаравий четга чиқиш ўлчамига тенг қилиб белгиланади, хақиқий ўлчамлар эса чизмада белгиланган чегарада допуск ўлчами катталигича четга чиқиши мумкин.

Контур деталлар билан бир йўла бир неча сирти билан туташадиган деталлар учун номустақил допусклар белгиланади. Улар учун ўзаро алмашинувчанликка қўйиладиган талаб уларнинг ўзаро йиғилишига имкон яратишдан иборат. Катталиги фақат сиртнинг жойлашишига белгиланган чегаравий четга чиқиши билан аниқланадиган жойлашиш допуски мустақил допуск деб аталади. 4. Сирт тозалиги классларининг барчаси битта белги тенг томонли учбурчак билан белгиланади ва у билан ёнма-ён класс номери кўрсатилади: 1-классдан дағалроқ сирт тозалиги V аломати билан белгиланади. Унинг тепасига нотекисликлар баландлиги R микромертларда кўрсатилади. Адабиётлар .

1. Журавлев А.Н «Допусклар ва техник ўлчашлар» Т.»Ўқитувчи», 1971й. 2. Березин Б.П ва б. «Допуск ва техник ўлчашларга доир масалалар тўплами» Т. «Ўқитувчи», 1970 й. 3. Серўй И.С. «Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерение» М, 1981 г. 4. Якучев А.И. «Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерение» М, 1974 г .

Похожие

«ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ»

АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

РАҚАМЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

Моддаларнинг намлигини ўлчаш

Ўлчаш усуллари ва воситалари