Sifat, mahsulot sifatini boshqarish - Метрология - Рефераты

Sifat, mahsulot sifatini boshqarish

Загружено в:

15.09.2023

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Sifat, mahsulot sifatini boshqarish Reja: 1. Sifat, mahsulot sifatini boshqarish tizimi. 2. Mahsulot sifatini boshqarish, sifat sohasidagi asosiy atamalar. Sifatga iste’molchilarning bo’lgan qiziqishi.

Sifat, mahsulot sifatini boshqarish tizimi. Mahsulot sifatini boshqarish kompleks tizimi o’tgan asrning 60-yillari oxirlarida Gosstandartning Butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutining ilmiy xodimlari tomonidan Gosstandart raisining yordami bilan tashabbuskorlik yo’li bilan ishlab chiqildi. Lvov oblastidagi korxonalarda keng ko’lami ilmiy-ishlab chiqarish eksperimentni o’tkazildi. Eksperimentda Butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutining direktori A.V.Glichev va Gosstadartning Butun ittifoq fizika-texnik va radioo’lchashlar ilmiy-tadqiqotlar institutining Lvov filialining direktori E.T. Udovchenko rahbarlik qildi. 70-yillar boshida butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutida sifatni boshqarishning o’lchamli modeli yaratildi, shunday qilib, yassi ikki o’lchamli modellardan aksonometrik shaklga o’tildi. Modelda mahsulot hayotiy siklining bosqichlari ajratib ko’rsatilgan. Bu bosqichlarda sifat shakllantiriladi va sifatning erishilgan darajasining saqlanishi ta’minlanadi. Sifatni boshqarishning uchta darajasi berilgan. Har qaysi darajada 12 ta ( 11 dan 15 gacha va bundan ortiq ham bo’lishi mumkin) mahsus funksiya bo’ladi: 1. Ehtiyojlarni, mahsulotning texnik darajasi va sifatini o’rganish va prognoz qilish. 2. mahsulot sifatini oshirishni rejalashtirish. 3. Mahsulot sifatiga talablarni normalash. 4. Mahsulot yaratishni tashkillashtirish. 5. Mahsulot ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashni tashkillashtirish. 6. Moddiy-texnik ta’minotni tashkillashtirish. 7. Metrologik ta’minotni tashkillashtirish. 8. Xodimlarni o’qitishni tashkillashtirish. 9. Sifatning oshishini rag’batlantirish. 10. Standartlarga rioya qilinishi ustidan davlat nazorati. 11. Mahsulotni sifat toifalari bo’yicha attestatlash.

12. Sifatni huquqiy ta’minlash. Har qaysi mahsus funksiya doirasida quyidagi harakatlar bajariladi: – funksiyaning maqsadlari va vazifalarini o’rnatish; – bu funksiyaning bajarilishini tashkillashtirish; – funksiyaning bajarilishini sifatga ta’sirini, ya’ni qo’yilgan maqsadga erishishning qanday borayotganligini tekshirish; – to’g’rilash harakatlarini kiritish. Sifatni boshqarishning ko’rilgan modellarida, ularning afzalliklariga qaramay, mahsulot sifatini ifodalovchi blok, ishlab chiqarish va mehnat jarayonini tashkillashtirish bloklari ko’rinmaydi, ya’ni o’rnatilgan sifat ko’rsatkichlarini ta’minlash bo’yicha harakatlarning qanday amalga oshirilishi ko’rsatilmagan. 1974-yilda Butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutining olimlari M.I. Kruglov va I.D. Krijanovskiylar o’rtacha kattalikdagi mashinasozlik korxonalari misolida uchta doiraga ega bo’lgan yassi grafik modelini yaratdi: parametrik va funksional. Mehnat-tashkiliy doirali yassi model. Metodik prinsiplari mahsulotning texnik darajasini va sifatini oshirishda harakatlar majmuini korxona standartlari yordamida tashkillashtirishni ko’zda tutadi. Korxona standartlarida har qaysi bo’lim va alohida bajaruvchining vazifasi va funksiyasi qonunlashtirib belgilangan. Korxona standartlari – standartlashtirish davlat tiziminining ajralmas qismidir – jamiyat ehtiyojlarini eng to’liq qondirish maqsadlarida mahsulotni loyihalash, tayyorlash, saqlash, tashish, xaridga chiqarish va foydalanish (iste’mol qilish) kabi murakkab jarayonlarni moslanuvchan va tezkorlik bilan boshqarishga imkon beradi. 1974-yilda O’zbekiston delegatsiyasi Toshkentning bir guruh olimlari va mutaxassislari ishtirokida Lvov shaxrining korxonalarida yaratish va ishlatish tajribasini o’rganadi. O’zbekistonda MSB KT ni yaratishni joriy etish bo’yicha olib borilgan ishlar shartli uchta asosiy yo’nalishga yoki kichik tizimlarga bo’lindi: mafkuraviy, tashkiliy-metodik, kadrlar tayyorlash.

Mafkuraviy kichik tizim barcha darajadagi me’yoriy-huquqiy hujjatlarni, ilmiy-texnikaviy istiqbolga ko’maklashish kengashlarining, sifat muammolari bo’yicha jamoat metodik kengashlarining tavsiyanomalarini o’z ichiga qamraydi. O’zbekiston korxonalarida sifat tizimini yaratish va joriy etish 1974-1975 yillarda boshlandi. Bu ishlarga metodik rahbarlik “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” sifatni boshqarish avtomatlashtirilgan tizimiga rahbarlik O’z FA HM li kibernetika instituti tomonidan olib borildi. MSB KT bo’yicha tayanch korxonalar sifatida sanoatning 20 ga yaqin turli tarmoqlari belgilandi. Tashkiliy-metodik kichik tizim doiralarida tizimni joriy etish reja-grafiklari ishlab chiqildi va tasdiqlandi. Republika, oblast, shahar, rayon sifat kabinetlari tashkil etildi, bular asosida “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” va uning hududiy idoralari O’zbekiston respublikasi ilmiy-texnikaviy jamiyatlar Kengashi, O’zbekiston mashinasozlik sanoati ilmiy-texnikaviy jamiyati bilan hamkorlikda qator respublika va hududiy ilmiy-texnikaviy konferensiyalar, seminarlar o’tkazildi. Sifat kabinetlari, Gosstandart Butun ittifoq malaka oshrish instituti Toshkent filiali VISM da doimiy ishlaydigan seminarlar, tayanch-konsultativ punktlar tashkil etildi. O’zdavstandart, iqtisodiy tadqiqotlar instituti, “Sifatni boshqarish” sirtqi konferensiyalarni o’tkazdi. “Ekonomika i jizn” jurnali qoshida sifat bo’yicha jamoatchilik kengashi tashkil etildi, uning maqsadi – sifat muammolarini hal etishga keng ilmiy-texnikaviy jamoatchilikni jalb etish bo’lgan. Kengash tarkibiga Gosplan, O’zdavstandart, vazirliklar va mahkamalar, Xalq kontroli Qo’mitasi, Toshkent xalq xo’jaligi instituti, Butun ittifoq konyuktura va talab ilmiy-tadqiqot instituti O’zbekiston filialining vakillari qatnashgan. Mahsulot sifatini boshqarish, sifat sohasidagi asosiy atamalar. Sifatga iste’molchilarning bo’lgan qiziqishi. GOST 15467 “Mahsulot sifatini boshqarish. Asosiy tushunchalar. Atama va tariflar”ga muvofiq sifat deyilganda mahsulot xossalarining majmui tushuniladi, bu

xossalar mahsulot qanday maqsadlarga mo’ljallanganligiga muvofiq ravishda uning muayyan ehtiyojlarni qondirishga yaroqliligini ta`minlaydi. Standartlashtirish bo’yicha xalqaro tashkilotning (ISO8402 standarti) talqin etishiga ko’ra sifat – mahsulot yoki xizmatlarning xossalari va tavsiflarining majmui bo’lib, ular ushbu mahsulot yoki xizmatlarga ular qondirishi shart bo’lgan yoki kutilayotgan ehtiyojlarni qondirish qobiliyatini baxshida etadi. Mahsulot sifatining mohiyatini yanada to’laroq tavsiflash uchun u bilan bog’liq quyidagi tushunchalarni aniqlash zarur: mahsulotning texnik darajasi; sifat halqasi; sifat ko’rsatkichlari; tovarning raqobatbardoshligi. Mahsulotning texnik darajasi – mahsulot sifatining nisbiy tavsifi bo’lib, baholanayotgan mahsulotning texnik jihatdan mukammalligini tavsiflovchi ko’rsatkichlarning qiymatlarini tegishli bazaviy ko’rsatkichlarning qiymatlari bilan solishtirishga asoslangan. Mahsulotning texnik darajasi mahsulot sifatining tarkibiy qismi hisoblanadi, turli ko’rsat-kichlarda aks ettiriladi va original konstruktorlik echimlarni qo’llash, yangi materiallardan foydalanish, ishlab chiqarishning ilg’or texnologik jarayonlarini joriy etish va ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini nazorat qilish natijasida oshiriladi. Sifat halqasi – mahsulotning hayot sikli, sifatni boshqarishni amalga oshiradigan quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi: marketing, bozorni izlash va o’rganish, texnik talablarni loyihalash va ishlab chiqish, mahsulotni ishlab chiqish, moddiy-texnika ta`minoti, ishlab chiqarish jarayonlarini tayyorlash va ishlab chiqish, nazorat, sinovlar va qabul qilish, joylash va saqlash, mahsulotni taqsimlash va sotish, montaj va ishlatish, texnik va kafolatli xizmat ko’rsatish, utillashtirish. Sifat ko’rsatkichlari – mahsulot ko’rsatkichlarining o’zaro bog’liq majmui bo’lib, uning qanday maqsadlarga mo’ljallanganligi, ishonchliligi, texnologikligi, standartlashtirish va unifikatsiyalash darajasi, estetik, ergonomik, ekologik xossalari, patent-huquqiy jihatlari, tashishga yaroqliligi, xavfsizligi va iqtisodiy parametrlarini tavsiflaydi.

Tovarning raqobatbardoshligi – buyumning sifati va qiymatining tavsiflari ushbu bozorning talablariga va iste`molchilarning baholariga yuqori darajada muvofiqligi tufayli uning xuddi shu turdagi va ayni shunday maqsadlarga mo’ljallangan boshqa buyumlarga nisbatan iste`mol uchun ancha o’ziga tortadigan bo’lish qobiliyati. Kvalimetriya – sifatni boshqarishda va standartlashtirishda qabul qilinadigan, qarorlarni asoslashda foydalaniladigan,sifatni baholashning miqdoriy metodlarini umumlashtiruvchi fan sohasi. Sifat – Xususiy tafsilotlar majmuining talablarga muvofiqlik darajasi. Tafsilot (xarakteristika) – Farqlantiruvchi xossa. Mahsulot xossasi – Sifatning boshlang’ich tafsiloti, ya’ni mahsulotni yaratish, foydalanish (iste’mol qilish) da namoyon bo’ladigan ob’ektiv xususiyatlari. Mahsulot sifatini tashkil etuvchi xossalarining miqdoriy tafsiloti, mahsulotning yaratilish va foydalanish (qo’llanish) ma’lum sharoitlariga nisbatan qaralganda, mahsulot sifati ko’rstkichi deb ataladi. Mahsulotning parametrlari sifat tarkibiga kirgan mahsulot xossalarini ham, boshqa xossalarini ham miqdoriy tavsiflaydi. “Parametr” tushunchasi “sifat ko’rsatkichlari” tushunchasiga nisbatan ancha keng. Masalan, metall kesishg asboblarining ish unumi ko’rsatkichlari keskichning konstruktiv parametrlari bo’lmish shakllari va geometrik o’lchamlariga bog’liq bo’ladi. Mahsulot sifati darajasi – Baholanadigan mahsulotning sifat ko’rsatkichlari qiymatlarini mos ko’rsatkichlarining tayanch (bazviy) qiymatlariga taqqoslashga asoslangan mahsulot sifatining nisbiy tafsiloti. Mahsulot sifatining darajasi ilmiytadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari jarayonida o’rnatiladi, ishlab chiqarish jarayonida ta’minlanadi va foydalanish (iste’mol qilish) da saqlanadi. Mahsulotning texnik darajasi – Baholanadigan mahsulotning texnik mukammalligini tavsiflovchi ko’rsatkichlar qiymatlarini mos tayanch qiymatlariga taqqoslashga asoslangan mahsulot sifatining nisbiy tafsiloti. Texnik mukammallik – Mahsulotni yaratishda qabul qilingan texnik echimning iste’molchi nuqtai nazaridan qanchalik muvaffaqiyatli ekanligini

aniqlovchi mahsulot xossasi. Texnik mukammallik ko’rsatkichlari mahsulotning o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Masalan, mashinasozlik buyumlari uchun ko’rsatkichlar – konstruksiyaning va boshqarishning oddiyligi, energiyaning solishtitma sarfi, ish unumi; energetik mashinasozlik buyumlari uchun – foydali ish koeffitsienti, tikuvchilik buyumlari uchun – bo’yoqning puxtaligi, bir buyumga gazlama sarfi; oziq-ovqat mahsulotlari uchun – kaloriyalilik va h.k. (Ko’pincha “Mahsulotning texnik darajasi, mahsulot darajasi, tayyorlash sifati darajasi va mahsulotning foydalanishdagi yoki iste’mol qilishdagi sifat darajasi” to’g’risida kompleks tushuncha qisqacha “Mahsulot texnik darajasi va sifati” yoki, yanada qisqa “mahsulot sifati darajasi” deb ataladi. Iqtisodiy ko’rsatkichlar – Mahsulotni yaratish va ekspluatatsiya qilish ( iste’mol qilish ) ga moddiy-texnik boyliklar sarfini aks ettiruvchi ko’rsatkichlar guruhi.Sifatni shakllantirish bosqichlari . Mahsulot sifati ilmiy-tadqiqot, tajribakonstruktorlik ishlari, ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash bosqichlarida shakllantiriladi, tayyorlash jarayonida ta’minlanadi, muomala, sotish, foydalanish (iste’mol) bosqichlarida saqlanib turadi. Mahsulotni yaratish, me’yoriy-texnik hujjatlar ( standartlar va texnik shartlar, konstruktorlik va texnologik hujjatlar ) ni ishlab chiqish uchun texnik topshiriq asos bo’ladi. Texnik topshiriqni ishlab chiquvchi-tashkilot buyurtmachi – asosiy iste’molchining talablari asosida yaratadi. Texnik topshiriqqa mahsulotning kutilayotgan texnik daraja va sifat ko’rsatkichlari kiritiladi, bunda vatan va xorijiy mamlakatlar fan va texnikasi yutuqlari, tayanch modelni standartlashtirish va birxillashtirishda erishilgan daraja, patent hujjatlarining tahlili, eksportga mo’ljallangan mahsulot uchun esa tashqi bozor talablari va raqobatbardoshlik, kashfiyotlar tahlili ham hisobga olinadi. Mahsulot sifati ko’rsatkichlari tizimlari davlat standartlariga amal qilinadi. Bu standartlar barcha tarmoqlarda mahsulotning har bir turi bo’yicha sifat ko’rsatkichlari to’liq nomenklaturasini o’z ichiga olgan. Mahsulotning har qanday turi uchun quyidagi sifat ko’rsatkichlari o’rnatilgan:

-mahsulotdan vazifasi bo’yicha foydalanilganda foydali samarani tavsiflovchi va uning qo’llanish doirasini aniqlovchi vazifa ko’rsatkichlari; -mahsulotdan muayyan sharoitlarda foydalanilganda puxtalik va ko’pga chidamlilik (umrboqiylik) ko’rsatkichlari; -mahsulotni tayyorlash va ta’mirlashda mehnatning yuqori unumdor bo’lishini ta’minlash uchun konstruktiv-texnologik echimlarning samaradorligini tavsiflovchi texnologiyaboplik ko’rsatkichlari; -mahsulotning ma’nodorlik, originallik, uyg’unlashtiruvchanlik, yaxlitlik, muhitga va stilga muvofiqligi va b. xossalarini tavsiflovchi estetik ko’rsatkichlar; - mahsulotda standartlashtirilgan buyumlardan foydalanganlik darajasini va tarkibiy qismlarning birxillashtirilganlik darajasini tavsiflovchi standartlashtirish va birxillashtirish ko’rsatkichlari; -vatanda va xorijda patent bilan himoyalanganlik, shuningdek mahsulotning patent sofligini tavsiflovchi patent-huquqiy ko’rsatkichlar; -mahsulotni yaratishga, tayyorlashga va foydalanishga (iste’mol qilishga) harajatlarni, shuningdek foydalanishning iqtisodiy samaradorligini aks ettiruvchi iqtisodiy ko’rsatkichlar. Mehnat vositalari uchun massa, metall sig’imi, materialning solishtirma va nisbiy sarfi, tezlik, yuk ko’tarish kuchi, quvvat, ish unumi, xizmat ko’rsatish va boshqarish qulayligi, tashqi o’lchamlari, ishlov berish aniqligi, yuzaning g’adirbudurligi, mexanizatsiyalashtirish, avtomalashtirish darajasi va b. kabi ko’rsatkichlar qo’llaniladi. Mehnat vositalarining sifati, asosan, ularning texnologiyabopligini, ya’ni qayta ishlashning osonligi va samaraligini tavsiflovchi ko’rsatkichlar tizimi bilan baholanadi. Bu ko’rsatkichlarning ko’p qismi mehnat vositasining fizikamexanikaviy xossalarini va kimyoviy tarkibini aks ettiradi. Iste’mol mahsulotlari uchun sub’ektiv baholash qo’llaniladi. Mahsulot assortimenti alohida ahamiyatga ega. Mahsulot assortimenti uning navi va sifatini ham tavsiflaydi. Oziq-ovqat mahsulotlari uchun yog’lik, mazadorlik, to’yimlilik; kiyim va pardoz-andoz mollari uchun puxtalik, chidamlilik, xushbichimlik, xizmat

muddati, fason bichimi model, rangi, modaga muvofiqligi, g’ijimlanmaslik, bo’yoqning mustahkamligi, gigroskopliligi, issiqdan saqlovchanligi va b. ko’rsatkichlar qo’llaniladi. Xo’jalikda kunda ishlatiladigan buyumlar, transport va madaniy inventar uchun sifat ko’rsatkichlari mehnat vositalaring sifat ko’rsatkichlariga o’xshaydi, chunki ular uzoq foydalaniladigan narsalar hisoblanadi. Bozor xolati va talabni puxta o’rganish asosida, mahsulot sifati nafaqat o’rnatilgan, balki kutilayotgan ehtiyojlarni ham qondirishi lozimligiga amal qilib, mumkin bo’lgan echimlarning turli variantalrini tahlil qilish va ulardan eng yaxshisini tanlash asosida yaratuvchi-tashkilot texnik va texnik-iqtisodiy asoslangan texnik taklifni tuzadi. Buyurtmachi bilan kelishilgan, tasdiqlangan texnik taklif eskiz va texnik loyihalarni, ishchi konstruktorlik hujjatlarini yaratish uchun asos bo’ladi. Texnik hujjatlarni yaratishning har bir bosqichida ularning texnik takliflarda bayon etilgan talablarga muvofiqligi ekspertizadan o’tkaziladi.

Adabiyotlar : 1. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bagishlangan Oliy Majlis palatalarining kushma majlisidagi nutki. -T.: "O’zbekiston" NMIU, 2016.- 2. Mirziyoev SH.M. Konun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt tarakkiyoti va xalk farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul kilinganining 24 yilligiga bagishlangan tantanali marosimdagi maruza 2016 yil 7 dekabr. T: "O’zbekiston" NMIu. 2016-486. 3. Mirziev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga kuramiz. - T.: "O’zbekiston"NMIU, 2017. - 488 6. buyicha 4. Ismatullaev P.R., Matyakubova P.M. Turaev SH.A. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Dasrlik. T.: Lesson-Press, 2015.423 5. Ismatullaev P.R., Axmedov B.M., Matyakubova P.M., Xamrokulov F.X. Turaev SH . A . Sertifikatlashtirish asoslari va sifat menejmenti . Darslik. Toshkent, Sano-standart, 2014. - 330 6. 6. Abduvaliev A.A. i metrologii i upravleniya kachestvom Izdatelstvo TGTU, 2002. - 287 s. dr. Osnovы standartizatsii, sertifikatsii produksii. Uchebnoe posobie. - Tashkent: 7. Axmedov B.M., Ismatullaev P.R., Turaev SH.A. Sertifikatlashtirish va sifatni boshkarish asoslari, o’kuv kullanma. O’zR O MTV; TDTU. – Toshkent 2007. -233 6. 8. Axmedov B.M., Ismatullaev P.R. Turobjonov S.M., YUsupov E.D. Typaev SH . A . Osnov ы sistem ы menedjmenta kachestva . Izd-vo iptd Uzbekistan. - Tashkent, 2009. -208 s.

Похожие

Mahsulot va xizmatlarni boshqarish asoslari. Sifat tizimlarining me`yoriy asoslari

Chigitning sifatini aniqlash usullari

Paxta mahsulotlari sifatini baholash

Paxtaning sifat kо’rsatkichlarini aniqlash

Sifat menejmenti tizimiga talablar