Paxta tolasining sifatini zamonaviy usullarda aniqlash - Метрология - Рефераты

Paxta tolasining sifatini zamonaviy usullarda aniqlash

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

471.5 KB

Paxta tolasining sifatini zamonaviy usullarda aniqlash Reja: 1. Paxta tolasini sifatini Uster HVI 900 SA o’lchov tizimida aniqlash 2. Mikroneyr ko’rsatkichini o’lchash 3. Klassyor usulida paxta tolasining sifatini aniqlash

Paxta tolasini sifatini Uster HVI 900 SA o’lchov tizimida aniqlash O’lchash vositalari va qo’shimcha uskunalar: USTER HVI 900 SA o’lchov tizimi, 30-rasmda ko’rsatilgan. O’z RH 73—01: 2001 rasm. Paxta tolasini konditsiyalash javoni. Paxta tolasini o’rganuvchi yuqori samarador Uster HVI 900 SA o’lchov tizimi. Uzunlik va pishiqlikni Rangi va iflosligini Mikroneyr a niqlash moduli aniqlash moduli aniqlash moduli rasm. HVI tizimining asosiy modullari

rasm. USTER HVI 900 SA o’lchov tizimining chizmasi 1- mikroneyr moduli; 2- rang/ifloslik moduli; 3- uzunlik/pishiqlik moduli; 4 - elektron tarozi; 5 - mikroneyr kamerasi; 6- paxta tolasining rang va ifloslik ko’rsatkichlarining o’lchash jarayonida oyna sathiga tola namunasini siquvchi plita; 7 - paxta tolasining rang va ifloslik ko’rsatkichlarini o’lchashda namuna joylash-tirish uchun yorug’lik darajasi; 8 - shtrixli kodni o’quvchi moslama; 9fibro-sempler-paxta tolasining uzunlik va pishiqlik ko’rsatkichlarini o’lchash uchun namunalarni taroqli qisqich vositasida oluvchi uskuna; 10 - kompyuterning alfavitli-raqamli klaviaturasi; 11 - rangli monitor; 12 - printer. Paxta tolasining standart namunalari to’plami. Rang bo’yicha sopolli namunalar to’plami. Uzunlikni o’lchash uchun metall andaza. Ifloslanganlik ko’rsatkichi bo’yicha kalibrlash uchun plastinka. Paxta tolasining namligi indikatori. Paxta tolasi namunalari namligini me’yoriga yetkazuvchi uskuna (namunalarni joylashtirish uchun tagdonlar to’plami bilan) yoki standart iqlim sharoitida 24 soat mobaynida namunalar namligini passiv me’yoriga yetkazish (konditsiyalash) javonlari.

Asosiy ko’rsatkichlar Paxta tolasining asosiy ko’rsatkichlarini o’lchaydigan va HVI 900 SA tizimining metrologik tavsiflari jadvalda keltirilgan Paxta tolasi ko’rsatkichlari va ularni o’lchash jarayonidagi xatoliklar. jadval O’lchash sharoiti HVI tizimi standart iqlim sharoitida bo’lishi kerak: havo harorati (21±)°C, nisbiy namlik (65±)%-0,1°C shkalali Astman psixrometri nazorati bo’yicha yoki uning aniqligiga ekvivalent bo’lgan havo harorati va namligini o’lchovchi asboblar bo’yicha. O’lchash uchun O’z DSt614 ga binoan tanlab olingan namuna-lar 6,75 % dan 8,25 % gacha namlikning nisbatigacha ega bo’lishi kerak.

HVI tizimi bo’yicha namunalarni talabdagi namlik darajasiga yetkazib, o’lchashdan avval ularni shu maqsadda qo’llaniladigan, namlikni me’yoriga yetkazuvchi tezkor uskunada yoki 6,1 da ko’rsa-tilgan standart iqlim sharoitlarida 24 soat mobaynida saqlash kerak. O’lchashlarga tayyorgarlik ko’rish Paxta tolasini o’lchashdan avval, HVI 900 SA tizimi ishlatish ko’rsatmasiga binoan, standart namunalar va andazalarda kalibrlanishi kerak. Kalibrlanishni bir kunda ikki marotaba: ish boshla-nishigacha va har 4-5 ishlagandan keyin o’tkazilish tavsiya qilinadi. HVI 900 SA tizimini mikroneyr, yuqori o’rtacha uzunlik, uzunlikning bir xillik koeffitsiyenti, pishiqllik (nisbiy uzilish kuchi) ko’rsatkichlari bo’yicha kalibrlash paxta tolasining standart namunalari yordamida o’lchov mezonining boshlanish va oxirgi ikki nuqtalari bo’yicha amalga oshiriladi. HVI 900 SA tizimini tola rangi ko’rsatkichi bo’yicha kalibrlash nur qaytarish koeffitsiyenti (Rd) va sarg’ishlik darajasi (+b) qiymat-larini sopolli namunalar rangiga solishtirgan holda bajariladi. HVI 900 SA tizimini ifloslanganlik ko’rsatkichi bo’yicha kalibrlash iflos aralashmalarga o’xshatib qo’yilgan nuqtalari bor plastinaga qarab amalga oshiriladi. Paxta tolasi yuzasida tabiiy iflos zarrachalar bo’lgan qo’llash ruxsat etiladi. O’lchashlarni bajarish O’lchash jarayonida namunalarning harakat sxemasi. Paxta tolasi namunalari tagdonlarga solingan holda, namlikni tezkor me’yoriga yetkazuvchi uskunaga, standart iqlim sharoitida, uskuna ko’rsatmasida belgilangan muddatga qo’yiladi. Agar namlikni me’yoriga yetkazuvchi tezkor uskuna qo’llanil-masa, namunalar, o’lchovlarni o’tkazishdan avval standart iqlim sharoitlari ta’minlangan xonada javonlarga joylashtirilib, kamida 24 soat mobaynida saqlanadi. Konditsiyalashdan keyin namunalar 6,2 da ko’rsatilgan namlikka ega bo’lsa, ular o’lchashlarni olib borish uchun yaroqli hisoblanadi. O’lchashlarni boshlashdan avval operator shtrixli kodni o’qituvchi uskuna

(8) yordamida namunalarni identifikatsiyalaydi, buning uchun kuponda belgilangan kod suratga olinishini mo’ljallab, kuponning yuza qismini uskunaga yaqinlashtiradi. Shtrixli kodni o’quvchi uskuna bo’lmagan holatlarda toylarni identifikatsiyalash operator tomonidan qo’lda klaviatura (10) yordamida bajaradi. HVI 900 SA tizimida namuna quyidagi tartib bo’yicha o’lchash-lardan o’tadi: 1) mikroneyr ko’rsatkichi; 2) rang va ifloslik ko’rsat-kichlari (nur qaytarish koeffitsiyenti Rd, sarg’ishlik darajasi +b, iflos aralashmalar maydoni va miqdori); 3) uzunlik ko’rsatkichi (yuqori o’rtacha uzunlik, bir xillik koeffitsiyenti, katta tolalar indeksi) va pishiqlik (solishtirma uzilish kuchi, uzilishdagi nisbiy uzayish). Mikroneyr ko’rsatkichini o’lchash Mikroneyr ko’rsatkichi tolaning pishib etilganligi va tabiiy chiziqli zichligi bo’yicha uning ingichkaligini ko’rsatadi. O’lchashlar Mikroneyr modulida (1) amalga oshiriladi. Bu usul tola namunasining havo o’tkazuvchanligi bilan namunadagi tola ingichkaligi o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikka asoslangan. HVI 900 SA tizimida o’lchashlarni olib borish uchun namuna massasi 10 g bo’lishi kerak. Namuna massasi HVI tizimi kompyuteri tomonidan nazorat qilib boriladi. Namligi me’yoriga yetgan namunadan operator qo’li bilan bir qism paxta tolasini olib, uni HVI 900 SA tizimining elektron tarozisida (4) tortib, massasini talab etilgan miqdorgacha olib boriladi. Tarozida tortishdan avval namunadan yaqqol ko’zga tashlanadigan yirik begona aralashmalar olib tashlanadi. Tarozida tortilgan namuna mikroneyr kamerasiga (5) joylashtiriladi, kameraning qopqog’i yopiladi, so’ngra avtomatik ravishda o’lchov o’tkaziladi. O’lchov tugagandan keyin qopqoq ochilib, namuna kamera ichidan siqib chiqariladi. Monitorda mikroneyr (Mic) ko’rsatkichi paydo bo’ladi.

Agar mikroneyr ko’rsatkichi 2,0 dan past yoki 7,0 dan yuqori bo’lsa, monitorda «Nedopustimiy mikroneyr» («Noma’qul mikroneyr») degan yozuv paydo bo’ladi. Bunday holatda o’lchash amali qaytadan bajariladi. Rang va ifloslanganlik ko’rsatkichlarini o’lchash. Paxta tolasining rang ko’rsatkichi HVI 900 SA tizimining darcha oynasi yuzasiga siqilgan paxta tolasi namunasi yuzasidan qaytgan nurni o’lchash bilan aniqlanadi. Tola yuzasidan qaytgan nur orqali fotodiod va nur filtrlari yordamida nur qaytish koeffitsiyenti (Rd) va tola rangining sariqlik darajasi (+b) aniqlanadi. O’lchangan Rd va +b ko’rsatkichlari bo’yicha HVI tizimining kompyuteri paxta tolasining Universal tola standartlari klassifikatsiyasi tizimiga ko’ra rang bo’yicha navini, o’rta tolali Upland yoki uzun tolali Pima tiplarini aniqlaydi. Tolaning rang ko’rsatkichini aniqlash jarayonida namuna yuzasidagi iflos aralashmalar maydonini o’lchash yo’li bilan paxta tolasining iflosligi aniqlanadi. Iflos aralashmalar maydoni (Area) va miqdori (Count) videokamera yordamida aniqlanadi. Videokamera namuna yuzasini suratga olib, diametri 0,25 mm va undan yuqori bo’lgan iflos aralashmalarni ajratadi. Kompyuter iflos aralashmalar maydonini o’nga ko’paytirib va butun songacha yaxlitlab, tolaning ifloslik bo’yicha kodini (Trash) hisoblaydi. Namunaning kattaligi va qalinligi yuzasi 10x 10 sm bo’lgan nurli darchani butunlay qoplash va namuna orqali nur o’tmasligini ta’minlash uchun yetarli bo’lishi kerak. Paxta tolasining namunasi Rang/Ifloslik modulining (2) nurli darchasiga (7) joylashtiriladi. Bunda nurli darchaga qisiladigan namunaning yuzasi yetarli darajada tekis, har xil tugunlarsiz, burma-larsiz va chuqurchalarsiz bo’lishi kerak, chunki ular o’lchash natija-larini buzib ko’rsatadi. Rang va ifloslanganlik ko’rsatkichlari HVI tizimining siquvchi plitasi (6) namunani darchaning bosgan paytda avtomatik ravishda o’lchanadi. Har bir namuna kamida ikki marotaba, yuzasining ikki tomonidan o’lchanadi. Olingan natijalar monitorda - Rd, +b rang bo’yicha kod (CG), iflosliklar maydoni

(Area), iflosliklar miqdori (Count) va iflosliklar bo’yicha kod (Brash) ko’rsatkichlari sifatida aks etadi. Uzunlik ko’rsatkichini o’lchash. Paxta tolasining uzunligi yuqori o’rtacha uzunlik ta’rifi bilan ifodalandi (UHM). Uni aniqlashda faqat o’lchanayotgan namuna massasining yarmini tashkil etuvchi uzun tolalar ishtirok etadi. Namunadagi barcha tolalar o’rtacha uzunlikning yuqori o’rta-cha uzunlikka nisbati bilan tolaning uzunlik bo’yicha bir xillik indeksi foiz hisobida ta’riflanadi. Uzunligi 0,5 duym (12,7 mm) dan kam bo’lgan tolalar SFI indeksini tashkil etadi. Bu ko’rsatkich namunaning umumiy vaznidagi kalta tolalar massasining foizini ifodalaydi. Uzunlik ko’rsatkichlari maxsus qisqichlarda shtapel ko’rinishida qisilgan tolalarning qisilgan joyidan to shtapelning uchigacha bo’lgan ko’ndalang kesimini nurli skanerlash natijasida hosil qilinadigan nur o’tkazuvchanlikning egri chizig’ini hisoblash yo’li bilan aniqlanadi. Shtapel bo’yicha o’tuvchi nur jadalligi o’zgarishiga binoan yuqori o’rtacha uzunlik, uzunlik bo’yicha bir xillik indeksi va kalta tolalar ulushi ko’rsatkichlari aniqlanadi. Uzunlik ko’rsatkichini o’lchash uchun namunani «taramcha» (tu-tam) ko’rinishda tayyorlash maxsus uskuna fibrosemper (9) yordamida amalga oshiriladi. Taroqchasimon qisqich tishlari yuqoriga qaratilib, fibrosemplerga o’rnatiladi. Paxta tolasining namunasi fibrosempler silindriga joylashtiriladi va u silindrning ichkari tomonidan teshikli plastinaga qo’l bilan bosiladi. Uskunaning dastasi soat strelkasiga qarshi tomonga to’liq bir marta aylantiriladi. Bunda ta-roqli qisqich tola bilan to’ldiriladi va fibrosemplerning ignalarida taralishi orqali tolalar tutami shakllanadi. Qisqich bir tekisda, taroqcha qatorida bo’shliqlarsiz to’ldirilishi kerak. Fibrosemplerda tayyorlangan tolalar tutami taroqchasi Uzunlik/ Pishiqlik module (3) qutisiga joylashtiriladi. Tizim avtomatik ravishda taroqchada qisilmay qolgan tolalarni tarab tashlaydi, taroqchali qis-qichni tizimning uzunlik va

pishiqlik ko’rsatkichlarini o’lchash qismi-ga yo’naltiradi. Dastlab tutam nur bilan skanerlanadi va so’ngra uziladi. Agar namuna tutami o’lchash mexanizmlari uchun juda ham katta yoki juda ham kichik bo’lsa monitorda (11) «Katta namuna» yoki (Kichik namuna) degan yozuv paydo bo’ladi. Bunday holda xuddi o’sha tola namunasidan boshqa tutam tay-yorlanadi. Har bir namuna yangi olingan tola tutamini qaytarib ko’rish yo’li bilan uzunlik ko’rsatkichi bo’yicha kamida ikki marotaba o’lchanadi. Olingan natijalar avtomatik ravishda monitorda namoyon bo’ladi. Pishiqlik ko’rsatkichini va uzilishdagi nisbiy uzayishini o’lchash. Paxta tolasining pishiqligi solishtirma uzilish kuchi ta’rifi bilan gk/ teks da ifodalanadi.Uzilishdagi nisbiy uzayish (Elongation) tolaning uzilishi paytidagi uzayishining foizda ifodalanadi. Ko’rsatkichlarni o’lchash dinamometrik usul bilan o’lchash analizatorida amalga oshiriladi. Bunday qisqichlar orasidagi masofa 1/8 (3,2 mm) bo’lib, uzilish kuchi ta’sirida tolalar yassi tutamining uzilishi aniqlanadi. Tolaning pishiqligini o’lchash uchun uning uzunlik ko’rsatkichi bo’yicha o’lchovdan o’tgan tutami ishlatiladi. Tizim avtomatik ra-vishda qisqichlar o’rnini aniqlab, so’ngra tolalar uzilishini amalga oshiradi. Har bir namuna solishtirma uzilish kuchi ko’rsatkichlari va uzilish-dagi nisbiy uzayishi bo’yicha yangi olingan tola tutamini kamida 2 marotaba qayta ko’rish yo’li bilan o’lchanadi. O’lchash natijalarini hisoblash Barcha hisoblashlar HVI 900 SA tizimining programmalashtirilgan ichki mikroprotsessori yordamida har bir hisobga olingan namuna bo’yicha amalga oshiriladi, bunda parallel tekshirishlar natijalarining o’rtacha qiymat natijalari ko’rsatiladi. Paxta tolasi ko’rsatkichlari bo’yicha o’lchashlarning yakuniy natijasi A ilovada ko’rsatilgan shaklda bosilgan holda printerdan (12) chiqariladi.

Ta’minlovchi va iste’molchining o’zaro kelishuviga asosan bosma ko’rinishida chiqqan ko’rsatkichlar nomenklaturasi to’ldirilishi yoki qisqartirilishi mumkin. O’zbekiston paxta tolasining 2017-yilgi sifat ko’rsatkichlari jadval Navi MIC UHML STR UI RD b unit inch*10 gf/tex % % % An-Bayaut 2 4,35 110,54 29,41 81,98 78,51 8,70 Buhora 6 4,48 113,48 31,36 83,12 80,03 9,07 Namangan 77 4,58 110,81 30,54 83,11 78,76 9,20 Omad 4,49 114,67 30,16 83,08 78,78 8,30 C 6524 4,19 111,97 31,34 82,39 77,74 8,72 C 6530 4,58 112,87 32,57 83,31 79,23 9,18 Klassyor usulida paxta tolasining sifatini aniqlash Paxta tolasining O’zDSt 604- ga muvofiq sanoat navlari va sinflari bo’yicha tashqi ko’rinishi namunalari yoki belgilangan tartibda tasdiqlangan boshqa namunalar. O’lchash usullari Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini aniqlash sinalayotgan namunani tasdiqlangan namunalar tashqi ko’rinishi bilan sun’iy (arbitraj usul) yoki tabiiy yorug’likda solishtirish yo’li orqali bajariladi. Operatorning malakasiga bo’lgan talablar Tajribalarni bajarishga paxta klassifikatsiyasi bo’yicha maxsus kabi tayyorgarligini o’tgan kishilarga ijozat beriladi. O’lchash sharoitlari Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini aniqlashni quyidagi talablarga javob beradigan maxsus xonalarda (klassyor xonasida) bajarish tavsiya qilinadi (rasm):

rasm. Klassyor usulida tola sifatini aniqlash -yorug’likning zaruriy spektral tarkibini ta’minlash uchun Lumiluxe 36w11 va Lumiluxe Deluxe 36w22 yoki o’xshash spektral tavsifli lyuminissent lampalar qo’llanishi kerak; — ish stolining yoritilganligi 500-1200 lyuks oralig’ida bo’lishi kerak; — ish joyida yorug’lik bir tekis tarqalgan bo’lishi kerak; — yorutgichlar klassyor stoliga parallel tartibda, poldan 2,5- 3 m balandlikda o’rnatiladi; — devorlar rangi bo’g’iq kul rang; — shipning rangi bo’g’iq oq rang; — klassifikatsiya stolining rangi bo’g’iq qora rang bo’lishi kerak; — polning rangi qora-kulrang yoki qora bo’lishi kerak; — xonaning ichkarisiga tashqaridan yorug’lik tushmasligi kerak; — namunalarni o’rash uchun mo’ljallangan qog’oz klassyorning ko’rish maydonida katta joy egallamasligi kerak. Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini tabiiy yorug’likda aniqlash hollarida klassifikatsiya stolining usti tekis yoritilishi, yorig’lik 500 lyuksdan kam bo’lmasligi kerak.

O’lchashlarni bajarishga tayyorgarlik Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini aniqlash uchun namuna tanlash O’z DSt 604, O’z DSt 614- ga muvofiq bajariladi. rasm. Etalon namunalar. O’lchashni bajarish Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini aniqlash maxsus jihozlangan klassyor xonalarida bajariladi. Operator sinalayotgan namunani klassifikator stoliga, tashqi ko’rinish etalon namunalari (rasm) joylashgan quti bilan yonmayon qo’yadi va solishtirma yo’li bilan ko’proq yaqin keluvchi etalon namuna topiladi. Keyin operator sinalayotgan namunani yuqori va pastki bo’laklarga ajratadi (kitob shaklida ochib) va namunaning ichki yuzasini etalon namunalar bilan solishtiradi. Agar namunaning tashqi va ichki yuzalar rangi hamda tashqi ko’rinishi muvofiq kelmasa, baholash natijasi sifatida past ko’rsatkich olinadi. Tabiiy yorug’likda sinash usuli Paxta tolasining rangi va tashqi ko’rinishini tabiiy yorug’likda aniqlashda operator soya joyda bo’lishi kerak. Klassifikatsiya stoli shunday joylashgan bo’lishi kerakki, operator namunalarni tekshira-yotgan vaqtida yorug’lik manbaiga teskari qarab turishi kerak. Operator atrofida nur taratuvchi, nur qaytaruvchi ko’zgu va yaltiroq bo’yal-gan jismlar bo’lmasligi kerak. Tolaning shtapel uzunligi klassyor qo’lda aniqlaydi. Namunani etalon namunalar bilan solishtirish arbitraj usuli bilan bajariladi.

Paxta tolasining chiqishi Chigitli paxtadan olinadigan asosiy mahsulot paxta tolasi hisob-lanadi. Tola massasi G T ning chigitli paxta massasi G Ch ga nisbati tolaning chiqishi B deb ataladi (%): Laboratoriya sharoitida har bir partiyada chigitli paxtadan qancha tola chiqishini shu partiya paxta namunasini 10 arrali jinda ishlab chiqib topiladi. Ishlab chiqarish sharoitida esa, berilgan partiya paxta-sining nazorat guruhini ishlab, tola chiqishi aniqlanadi. Nazorat guruh paxtalarini korxonada ishlashdan avval paxta taro-zida tortiladi, tozalanadi va texnologik mashinalar sozlanadi. Paxta ishlangandan keyin tayyor mahsulotlarning iflosliklarini alohida yig’ib, tarozida tortiladi. Tola, chigit, lint va tolali chiqindilar hamda iflosliklarni alohida o’lchab, ularning chiqishi aniqlanadi. Tola chiqishini aniqlovchi ko’rsatkich sifatida chigitli paxtaning tolalik darajasi - tolalik indeksi xizmat qiladi. Chigitli paxtaning tolalik darajasi deb 100 dona chigitdan ajratib olingan tolaning gramm hisobidagi massasiga aytiladi. Paxtadan olinadigan chigit urug’lik hamda texnik chigitlarga ajratiladi. Bular to’g’risidagi ma’lumotlar quyidagi bobda yoritilgan.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 21 apreldagi «Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-2909-sonli qarori. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 noyabrdagi Paxtachilik tarmog’ini boshqarish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-3408-sonli qarori. 3. Paxtani qabul qilish va saqlash b о ’yicha y о ’riqnoma T.: 2017 4. Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Уруғлик чигит тайёрлаш технологияси”. Т .:, « Пахтасаноат илмий маркази » АЖ -2016 5. R.B о ’riyev, Q.Jumaniyazov, A.Salimov “Paxtaning sifatini aniqlash”. T.:, «Paxtasanoat ilmiy markazi» AJ - 2015. 6. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Пахтани дастлабки ишлаш машиналаридан фойдаланиш”.Т.:,«Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015 R.Bо’riyev, Q.Jumaniyazov, A.Salimov “Mexnatni muhofaza qilish va texnika xavsizligi”. T.:, «Paxtasanoat ilmiy markazi» AJ - 2015

Похожие

Paxta tolasining sifatini aniqlash usullari

Paxta mahsulotlari sifatini baholash

Chigitning sifatini aniqlash usullari

Mahsulotlarning sifat ko`rsatkichlari haqida ma’lumotlar

Paxtaning sifat kо’rsatkichlarini aniqlash