Пахта толасининг сифатини замонавий усулларда аниқлаш - Метрология - Рефераты

Пахта толасининг сифатини замонавий усулларда аниқлаш

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

481 KB

Пахта толасининг сифатини замонавий усулларда аниқлаш Режа: 1. Пахта толасини сифатини Устер ҲВИ 900 СА ўлчов тизимида аниқлаш 2. Микронейр кўрсаткичини ўлчаш 3. Классёр усулида пахта толасининг сифатини аниқлаш

Пахта толасини сифатини Устер ҲВИ 900 СА ўлчов тизимида аниқлаш Ўлчаш воситалари ва қўшимча ускуналар: УСТЕР ҲВИ 900 СА ўлчов тизими, 30-расмда кўрсатилган. Ўз РҲ 73— 01: 2001 расм. Пахта толасини кондициялаш жавони. Пахта толасини ўрганувчи юқори самарадор Устер ҲВИ 900 СА ўлчов тизими. Узунлик ва пишиқликни Ранги ва ифлослигини Микронейр а ниқлаш модули аниқлаш модули аниқлаш модули расм. ҲВИ тизимининг асосий модуллари

расм. УСТЕР ҲВИ 900 СА ўлчов тизимининг чизмаси 1- микронейр модули; 2- ранг/ифлослик модули; 3- узунлик/пишиқлик модули; 4 - электрон тарози; 5 - микронейр камераси; 6- пахта толасининг ранг ва ифлослик кўрсаткичларининг ўлчаш жараёнида ойна сатҳига тола намунасини сиқувчи плита; 7 - пахта толасининг ранг ва ифлослик кўрсаткичларини ўлчашда намуна жойлаш-тириш учун ёруғлик даражаси; 8 - штрихли кодни ўқувчи мослама; 9фибро-семплер-пахта толасининг узунлик ва пишиқлик кўрсаткичларини ўлчаш учун намуналарни тароқли қисқич воситасида олувчи ускуна; 10 - компьютернинг альфавитли-рақамли клавиатураси; 11 - рангли монитор; 12 - принтер. Пахта толасининг стандарт намуналари тўплами. Ранг бўйича сополли намуналар тўплами. Узунликни ўлчаш учун металл андаза. Ифлосланганлик кўрсаткичи бўйича калибрлаш учун пластинка. Пахта толасининг намлиги индикатори. Пахта толаси намуналари намлигини меъёрига етказувчи ускуна (намуналарни жойлаштириш учун тагдонлар тўплами билан) ёки стандарт иқлим шароитида 24 соат мобайнида намуналар намлигини пассив меъёрига етказиш (кондициялаш) жавонлари.

Асосий кўрсаткичлар Пахта толасининг асосий кўрсаткичларини ўлчайдиган ва ҲВИ 900 СА тизимининг метрологик тавсифлари жадвалда келтирилган Пахта толаси кўрсаткичлари ва уларни ўлчаш жараёнидаги хатоликлар. жадвал Ўлчаш шароити ҲВИ тизими стандарт иқлим шароитида бўлиши керак: ҳаво ҳарорати (21±)°C, нисбий намлик (65±)%-0,1°C шкалали Астман психрометри назорати бўйича ёки унинг аниқлигига эквивалент бўлган ҳаво ҳарорати ва намлигини ўлчовчи асбоблар бўйича. Ўлчаш учун Ўз ДСт614 га биноан танлаб олинган намуна-лар 6,75 % дан 8,25 % гача намликнинг нисбатигача эга бўлиши керак.

ҲВИ тизими бўйича намуналарни талабдаги намлик даражасига етказиб, ўлчашдан аввал уларни шу мақсадда қўлланиладиган, намликни меъёрига етказувчи тезкор ускунада ёки 6,1 да кўрса-тилган стандарт иқлим шароитларида 24 соат мобайнида сақлаш керак. Ўлчашларга тайёргарлик кўриш Пахта толасини ўлчашдан аввал, ҲВИ 900 СА тизими ишлатиш кўрсатмасига биноан, стандарт намуналар ва андазаларда калибрланиши керак. Калибрланишни бир кунда икки маротаба: иш бошла-нишигача ва ҳар 4-5 ишлагандан кейин ўтказилиш тавсия қилинади. ҲВИ 900 СА тизимини микронейр, юқори ўртача узунлик, узунликнинг бир хиллик коэффициенти, пишиқллик (нисбий узилиш кучи) кўрсаткичлари бўйича калибрлаш пахта толасининг стандарт намуналари ёрдамида ўлчов мезонининг бошланиш ва охирги икки нуқталари бўйича амалга оширилади. ҲВИ 900 СА тизимини тола ранги кўрсаткичи бўйича калибрлаш нур қайтариш коэффициенти (Рд) ва сарғишлик даражаси (+б) қиймат-ларини сополли намуналар рангига солиштирган ҳолда бажарилади. ҲВИ 900 СА тизимини ифлосланганлик кўрсаткичи бўйича калибрлаш ифлос аралашмаларга ўхшатиб қўйилган нуқталари бор пластинага қараб амалга оширилади. Пахта толаси юзасида табиий ифлос заррачалар бўлган қўллаш рухсат этилади. Ўлчашларни бажариш Ўлчаш жараёнида намуналарнинг ҳаракат схемаси. Пахта толаси намуналари тагдонларга солинган ҳолда, намликни тезкор меъёрига етказувчи ускунага, стандарт иқлим шароитида, ускуна кўрсатмасида белгиланган муддатга қўйилади. Агар намликни меъёрига етказувчи тезкор ускуна қўлланил-маса, намуналар, ўлчовларни ўтказишдан аввал стандарт иқлим шароитлари таъминланган хонада жавонларга жойлаштирилиб, камида 24 соат мобайнида сақланади.

Кондициялашдан кейин намуналар 6,2 да кўрсатилган намликка эга бўлса, улар ўлчашларни олиб бориш учун яроқли ҳисобланади. Ўлчашларни бошлашдан аввал оператор штрихли кодни ўқитувчи ускуна (8) ёрдамида намуналарни идентификациялайди, бунинг учун купонда белгиланган код суратга олинишини мўлжаллаб, купоннинг юза қисмини ускунага яқинлаштиради. Штрихли кодни ўқувчи ускуна бўлмаган ҳолатларда тойларни идентификациялаш оператор томонидан қўлда клавиатура (10) ёрдамида бажаради. ҲВИ 900 СА тизимида намуна қуйидаги тартиб бўйича ўлчаш-лардан ўтади: 1) микронейр кўрсаткичи; 2) ранг ва ифлослик кўрсат-кичлари (нур қайтариш коэффициенти Рд, сарғишлик даражаси +б, ифлос аралашмалар майдони ва миқдори); 3) узунлик кўрсаткичи (юқори ўртача узунлик, бир хиллик коэффициенти, катта толалар индекси) ва пишиқлик (солиштирма узилиш кучи, узилишдаги нисбий узайиш). Микронейр кўрсаткичини ўлчаш Микронейр кўрсаткичи толанинг пишиб этилганлиги ва табиий чизиқли зичлиги бўйича унинг ингичкалигини кўрсатади. Ўлчашлар Микронейр модулида (1) амалга оширилади. Бу усул тола намунасининг ҳаво ўтказувчанлиги билан намунадаги тола ингичкалиги ўртасидаги ўзаро боғлиқликка асосланган. ҲВИ 900 СА тизимида ўлчашларни олиб бориш учун намуна массаси 10 г бўлиши керак. Намуна массаси ҲВИ тизими компьютери томонидан назорат қилиб борилади. Намлиги меъёрига етган намунадан оператор қўли билан бир қисм пахта толасини олиб, уни ҲВИ 900 СА тизимининг электрон тарозисида (4) тортиб, массасини талаб этилган миқдоргача олиб борилади. Тарозида тортишдан

аввал намунадан яққол кўзга ташланадиган йирик бегона аралашмалар олиб ташланади. Тарозида тортилган намуна микронейр камерасига (5) жойлаштирилади, камеранинг қопқоғи ёпилади, сўнгра автоматик равишда ўлчов ўтказилади. Ўлчов тугагандан кейин қопқоқ очилиб, намуна камера ичидан сиқиб чиқарилади. Мониторда микронейр (Миc) кўрсаткичи пайдо бўлади. Агар микронейр кўрсаткичи 2,0 дан паст ёки 7,0 дан юқори бўлса, мониторда «Недопустимий микронейр» («Номаъқул микронейр») деган ёзув пайдо бўлади. Бундай ҳолатда ўлчаш амали қайтадан бажарилади. Ранг ва ифлосланганлик кўрсаткичларини ўлчаш. Пахта толасининг ранг кўрсаткичи ҲВИ 900 СА тизимининг дарча ойнаси юзасига сиқилган пахта толаси намунаси юзасидан қайтган нурни ўлчаш билан аниқланади. Тола юзасидан қайтган нур орқали фотодиод ва нур фильтрлари ёрдамида нур қайтиш коэффициенти (Рд) ва тола рангининг сариқлик даражаси (+б) аниқланади. Ўлчанган Рд ва +б кўрсаткичлари бўйича ҲВИ тизимининг компьютери пахта толасининг Универсал тола стандартлари классификацияси тизимига кўра ранг бўйича навини, ўрта толали Упланд ёки узун толали Пима типларини аниқлайди. Толанинг ранг кўрсаткичини аниқлаш жараёнида намуна юзасидаги ифлос аралашмалар майдонини ўлчаш йўли билан пахта толасининг ифлослиги аниқланади. Ифлос аралашмалар майдони (Ареа) ва миқдори (Cоунт) видеокамера ёрдамида аниқланади. Видеокамера намуна юзасини суратга олиб, диаметри 0,25 мм ва ундан юқори бўлган ифлос аралашмаларни ажратади. Компьютер ифлос аралашмалар майдонини ўнга кўпайтириб ва бутун сонгача яхлитлаб, толанинг ифлослик бўйича кодини (Траш) ҳисоблайди. Намунанинг катталиги ва қалинлиги юзаси 10х 10 см бўлган нурли дарчани бутунлай қоплаш ва намуна орқали нур ўтмаслигини таъминлаш учун етарли бўлиши керак.

Пахта толасининг намунаси Ранг/Ифлослик модулининг (2) нурли дарчасига (7) жойлаштирилади. Бунда нурли дарчага қисиладиган намунанинг юзаси етарли даражада текис, ҳар хил тугунларсиз, бурма-ларсиз ва чуқурчаларсиз бўлиши керак, чунки улар ўлчаш натижа-ларини бузиб кўрсатади. Ранг ва ифлосланганлик кўрсаткичлари ҲВИ тизимининг сиқувчи плитаси (6) намунани дарчанинг босган пайтда автоматик равишда ўлчанади. Ҳар бир намуна камида икки маротаба, юзасининг икки томонидан ўлчанади. Олинган натижалар мониторда - Рд, +б ранг бўйича код ( C Г), ифлосликлар майдони (Ареа), ифлосликлар миқдори ( C оунт) ва ифлосликлар бўйича код (Браш) кўрсаткичлари сифатида акс этади. Узунлик кўрсаткичини ўлчаш. Пахта толасининг узунлиги юқори ўртача узунлик таърифи билан ифодаланди (УҲМ). Уни аниқлашда фақат ўлчанаётган намуна массасининг ярмини ташкил этувчи узун толалар иштирок этади. Намунадаги барча толалар ўртача узунликнинг юқори ўрта-ча узунликка нисбати билан толанинг узунлик бўйича бир хиллик индекси фоиз ҳисобида таърифланади. Узунлиги 0,5 дуйм (12,7 мм) дан кам бўлган толалар СФИ индексини ташкил этади. Бу кўрсаткич намунанинг умумий вазнидаги калта толалар массасининг фоизини ифодалайди. Узунлик кўрсаткичлари махсус қисқичларда штапел кўринишида қисилган толаларнинг қисилган жойидан то штапелнинг учигача бўлган кўндаланг кесимини нурли сканерлаш натижасида ҳосил қилинадиган нур ўтказувчанликнинг эгри чизиғини ҳисоблаш йўли билан аниқланади. Штапел бўйича ўтувчи нур жадаллиги ўзгаришига биноан юқори ўртача узунлик, узунлик бўйича бир хиллик индекси ва калта толалар улуши кўрсаткичлари аниқланади. Узунлик кўрсаткичини ўлчаш учун намунани «тарамча» (ту-там) кўринишда тайёрлаш махсус ускуна фибросемпер (9) ёрдамида амалга

оширилади. Тароқчасимон қисқич тишлари юқорига қаратилиб, фибросемплерга ўрнатилади. Пахта толасининг намунаси фибросемплер цилиндрига жойлаштирилади ва у цилиндрнинг ичкари томонидан тешикли пластинага қўл билан босилади. Ускунанинг дастаси соат стрелкасига қарши томонга тўлиқ бир марта айлантирилади. Бунда та-роқли қисқич тола билан тўлдирилади ва фибросемплернинг игналарида таралиши орқали толалар тутами шаклланади. Қисқич бир текисда, тароқча қаторида бўшлиқларсиз тўлдирилиши керак. Фибросемплерда тайёрланган толалар тутами тароқчаси Узунлик/ Пишиқлик модуле (3) қутисига жойлаштирилади. Тизим автоматик равишда тароқчада қисилмай қолган толаларни тараб ташлайди, тароқчали қис-қични тизимнинг узунлик ва пишиқлик кўрсаткичларини ўлчаш қисми-га йўналтиради. Дастлаб тутам нур билан сканерланади ва сўнгра узилади. Агар намуна тутами ўлчаш механизмлари учун жуда ҳам катта ёки жуда ҳам кичик бўлса мониторда (11) «Катта намуна» ёки (Кичик намуна) деган ёзув пайдо бўлади. Бундай ҳолда худди ўша тола намунасидан бошқа тутам тай-ёрланади. Ҳар бир намуна янги олинган тола тутамини қайтариб кўриш йўли билан узунлик кўрсаткичи бўйича камида икки маротаба ўлчанади. Олинган натижалар автоматик равишда мониторда намоён бўлади. Пишиқлик кўрсаткичини ва узилишдаги нисбий узайишини ўлчаш. Пахта толасининг пишиқлиги солиштирма узилиш кучи таърифи билан гк/ текс да ифодаланади.Узилишдаги нисбий узайиш (Элонгатион) толанинг узилиши пайтидаги узайишининг фоизда ифодаланади. Кўрсаткичларни ўлчаш динамометрик усул билан ўлчаш анализаторида амалга оширилади. Бундай қисқичлар орасидаги масофа 1/8 (3,2 мм) бўлиб, узилиш кучи таъсирида толалар ясси тутамининг узилиши аниқланади. Толанинг пишиқлигини ўлчаш учун унинг узунлик кўрсаткичи бўйича ўлчовдан ўтган тутами ишлатилади. Тизим автоматик ра-вишда қисқичлар ўрнини аниқлаб, сўнгра толалар узилишини амалга оширади.

Ҳар бир намуна солиштирма узилиш кучи кўрсаткичлари ва узилиш-даги нисбий узайиши бўйича янги олинган тола тутамини камида 2 маротаба қайта кўриш йўли билан ўлчанади. Ўлчаш натижаларини ҳисоблаш Барча ҳисоблашлар ҲВИ 900 СА тизимининг программалаштирилган ички микропроцессори ёрдамида ҳар бир ҳисобга олинган намуна бўйича амалга оширилади, бунда параллел текширишлар натижаларининг ўртача қиймат натижалари кўрсатилади. Пахта толаси кўрсаткичлари бўйича ўлчашларнинг якуний натижаси А иловада кўрсатилган шаклда босилган ҳолда принтердан (12) чиқарилади. Таъминловчи ва истеъмолчининг ўзаро келишувига асосан босма кўринишида чиққан кўрсаткичлар номенклатураси тўлдирилиши ёки қисқартирилиши мумкин. Ўзбекистон пахта толасининг 2017-йилги сифат кўрсаткичлари жадвал Navi MIC UHML STR UI RD b unit inch*10 gf/tex % % % An-Bayaut 2 4,35 110,54 29,41 81,98 78,51 8,70 Buhora 6 4,48 113,48 31,36 83,12 80,03 9,07 Namangan 77 4,58 110,81 30,54 83,11 78,76 9,20 Omad 4,49 114,67 30,16 83,08 78,78 8,30 C 6524 4,19 111,97 31,34 82,39 77,74 8,72 C 6530 4,58 112,87 32,57 83,31 79,23 9,18 Классёр усулида пахта толасининг сифатини аниқлаш Пахта толасининг ЎзДСт 604- га мувофиқ саноат навлари ва синфлари бўйича ташқи кўриниши намуналари ёки белгиланган тартибда тасдиқланган бошқа намуналар.

Ўлчаш усуллари Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини аниқлаш синалаётган намунани тасдиқланган намуналар ташқи кўриниши билан сунъий (арбитраж усул) ёки табиий ёруғликда солиштириш йўли орқали бажарилади. Операторнинг малакасига бўлган талаблар Тажрибаларни бажаришга пахта классификацияси бўйича махсус каби тайёргарлигини ўтган кишиларга ижозат берилади. Ўлчаш шароитлари Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини аниқлашни қуйидаги талабларга жавоб берадиган махсус хоналарда (классёр хонасида) бажариш тавсия қилинади (расм): расм. Классёр усулида тола сифатини аниқлаш -ёруғликнинг зарурий спектрал таркибини таъминлаш учун Лумилухе 36 w 11 ва Лумилухе Делухе 36 w 22 ёки ўхшаш спектрал тавсифли люминисцент лампалар қўлланиши керак; —иш столининг ёритилганлиги 500-1200 люкс оралиғида бўлиши керак; —иш жойида ёруғлик бир текис тарқалган бўлиши керак; —ёрутгичлар классёр столига параллел тартибда, полдан 2,5- 3 м баландликда ўрнатилади; —деворлар ранги бўғиқ кул ранг;

—шипнинг ранги бўғиқ оқ ранг; —классификация столининг ранги бўғиқ қора ранг бўлиши керак; —полнинг ранги қора-кулранг ёки қора бўлиши керак; —хонанинг ичкарисига ташқаридан ёруғлик тушмаслиги керак; —намуналарни ўраш учун мўлжалланган қоғоз классёрнинг кўриш майдонида катта жой эгалламаслиги керак. Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини табиий ёруғликда аниқлаш ҳолларида классификация столининг усти текис ёритилиши, ёриғлик 500 люксдан кам бўлмаслиги керак. Ўлчашларни бажаришга тайёргарлик Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини аниқлаш учун намуна танлаш Ўз ДСт 604, Ўз ДСт 614- га мувофиқ бажарилади. расм. Эталон намуналар. Ўлчашни бажариш Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини аниқлаш махсус жиҳозланган классёр хоналарида бажарилади. Оператор синалаётган намунани классификатор столига, ташқи кўриниш эталон намуналари (расм) жойлашган қути билан ёнмаён қўяди ва солиштирма йўли билан кўпроқ яқин келувчи эталон намуна топилади. Кейин оператор синалаётган намунани юқори ва пастки бўлакларга ажратади (китоб шаклида очиб) ва намунанинг ички юзасини эталон намуналар билан солиштиради. Агар намунанинг

ташқи ва ички юзалар ранги ҳамда ташқи кўриниши мувофиқ келмаса, баҳолаш натижаси сифатида паст кўрсаткич олинади. Табиий ёруғликда синаш усули Пахта толасининг ранги ва ташқи кўринишини табиий ёруғликда аниқлашда оператор соя жойда бўлиши керак. Классификация столи шундай жойлашган бўлиши керакки, оператор намуналарни текшира-ётган вақтида ёруғлик манбаига тескари қараб туриши керак. Оператор атрофида нур таратувчи, нур қайтарувчи кўзгу ва ялтироқ бўял-ган жисмлар бўлмаслиги керак. Толанинг штапел узунлиги классёр қўлда аниқлайди. Намунани эталон намуналар билан солиштириш арбитраж усули билан бажарилади. Пахта толасининг чиқиши Чигитли пахтадан олинадиган асосий маҳсулот пахта толаси ҳисоб- ланади. Тола массаси ГТ нинг чигитли пахта массаси ГЧ га нисбати толанинг чиқиши Б деб аталади (%): Лаборатория шароитида ҳар бир партияда чигитли пахтадан қанча тола чиқишини шу партия пахта намунасини 10 аррали жинда ишлаб чиқиб топилади. Ишлаб чиқариш шароитида эса, берилган партия пахта-сининг назорат гуруҳини ишлаб, тола чиқиши аниқланади. Назорат гуруҳ пахталарини корхонада ишлашдан аввал пахта таро-зида тортилади, тозаланади ва технологик машиналар созланади. Пахта ишлангандан кейин тайёр маҳсулотларнинг ифлосликларини алоҳида йиғиб, тарозида тортилади. Тола, чигит, линт ва толали чиқиндилар ҳамда ифлосликларни алоҳида ўлчаб, уларнинг чиқиши аниқланади. Тола чиқишини аниқловчи кўрсаткич сифатида чигитли пахтанинг толалик даражаси - толалик индекси хизмат қилади. Чигитли пахтанинг толалик даражаси деб 100 дона чигитдан ажратиб олинган толанинг грамм ҳисобидаги массасига айтилади. Пахтадан олинадиган чигит уруғлик ҳамда техник чигитларга ажратилади. Булар тўғрисидаги маълумотлар қуйидаги бобда ёритилган.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 21 апрелдаги «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-2909-сонли қарори. 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 28 ноябрдаги Пахтачилик тармоғини бошқариш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3408-сонли қарори. 3. Пахтани қабул қилиш ва сақлаш бўйича йўриқнома Т.: 2017 4. Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Уруғлик чигит тайёрлаш технологияси”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ-2016 5. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Пахтанинг сифатини аниқлаш”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015. 6. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Пахтани дастлабки ишлаш машиналаридан фойдаланиш”.Т.:,«Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015 7. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Мехнатни муҳофаза қилиш ва техника хавсизлиги”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015

Похожие

Пахта толасининг сифатини аниқлаш усуллари

Пахта маҳсулотлари сифатини баҳолаш

Чигитнинг сифатини аниқлаш усуллари

Маҳсулотларнинг сифат кўрсаткичлари ҳақида маълумотлар

Пахтанинг сифат кўрсаткичларини аниқлаш