Чигитнинг сифатини аниқлаш усуллари - Метрология - Рефераты

Чигитнинг сифатини аниқлаш усуллари

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

1456.5 KB

Чигитнинг сифатини аниқлаш усуллари Режа: 1. Уруғлик пахтадан олинган, экишга мўлжалланган уруғлик чигитнинг сифатини аниқлаш 2. Уруғлик чигитларни назорат қилиш усуллари 3. Техник чигит намуналарини танлаш, қисмларга ажратиша, нуқсонларини аниқлаш 4. Чигитнинг намлигини аниқлаш 5. Чигитнинг ифлослигини аниқлаш 6. Чигитнинг тукдорлик миқдорини аниқлаш 7. Чигитнинг ёғдорлик миқдорини аниқлаш

Уруғлик пахтадан олинган, экишга мўлжалланган уруғлик чигитнинг сифатини аниқлаш Уруғлик чигитнинг сифатини аниқлашдан мақсад - категорияси бўйича ифлослигини, намлигини, мағзининг тўлиқлигини, пишиб етилганлигини ва механик шикастланмаганлигини белгилашдир. Уруғлик чигитнинг сифатини аниқлаш учун намуна олинади. Намуна олиш тартиби ва танлаб олиш усуллари 663-рақамли стандартда келтирилган. Ушбу стандарт қўлланиш доираси бўйича талаблари мажбурийдир. Уруғлик чигитлар қуйидаги техник талабларга жавоб бериши керак: —экиш учун ғўзанинг раёнлашган янги ва истиқболли навларининг элита ҳамда биринчи (Р1), иккинчи (Р2) ва учинчи (Р3) авлодли чигитлари ишлатилиши керак. Р4 ва сўнгги авлодлари Республика қишлоқ хўжалик вазирлигининг рухсати билан экилади; —уруғлик чигит навлиги 38-жадвалда кўрсатилган талабларга жавоб бериши керак; —уруғлик чигит унувчанлиги бўйича 39-жадвалда кўрсатилган И, ИИ ва ИИИ талаблардагидек учта синфга бўлинади. Ишлаб чиқарувчи ва талаблар ўзаро келишувига мувофиқ уруғлик чигит бўйича 3-жадвалда келтирилган талабларга биноан ўсиб чиқиш қуввати бўйича тавсифланиши мумкин. Уруғлик чигит экишга тайёрлаш бўйича қуйидагиларга бўлинади: —тукли (линтердан кейин); —механик усулда туксизлантирилган; —кимё-механик усулда туксизлантирилган. Намлик (намликнинг массавий улуши), ифлослик (минерал ва органик ифлослик аралашмаларининг массавий улуши), туклилик, механик шикастланганлик ва қолдиқ толалик кўрсаткичлари бўйича уруғлик чигит 39- жадвалда келтирилган меъёрларга муносиб бўлиши керак.

Туклилиги бўйича туксизлантирилган чигитлар тегишли тартибда тасдиқ- ланган намуналарга мос келиши керак. Чигит категорияси ифлослик, намлик ёки механик шикастланганлик кўрсаткичларининг энг ёмони бўйича аниқланади. Туксизлантирилган уруғлик чигитнинг экиш учун мўлжалланган фракциясининг ўлчамлари бўйича бир текислилиги 94 % дан кам бўл- маслиги, тўкилган дорилагич аралашмасининг мавжудлиги эса 0,5 % дан ошмаслиги керак. Туксизлантирилган уруғлик чигит тайёрлаш учун унувчанлиги бўйича фақат И ва ИИ синфга тегишли чигитларни ишлатишга рухсат этилади. Элита уруғини етиштириш учун элита-уруғчилик хўжаликларида экиладиган оилалар бўйича йигилган чигит унувчанлиги бўйича И синфдан паст бўлмаслиги керак. жадвал Чигит авлоди Нав тозалиги, камида % Синф Унувчанлик, камида % Ўсиб чиқиш қуввати, камида % Элита 100 И 95 90 Р1 99 ИИ 90 80 Р2 98 ИИИ 85* 70 Р3 96 70 дан кам * Экиш учун Республика Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг рухсати бўлган тақдирдагина йўл қўйилади. Уруғли чигитларда бегона аралашмалар, бегона ўт уруғи, тирик зараркунанда ва уларнинг тухуми бўлиши қатъиян ман этилади. Куйган уруғлик чигит экишга рухсат этилмайди. Ғўза чигитлари қопларга жойланади. Дориланмаган чигитлар массасини 50 кг дан оширмасдан жун-каноп қопларга солинади ёки уч қаватли қоғоз қопларга массасини 25 кг дан оширмасдан қопланади.

Дориланган уруғлик чигитлар уч қават қоғоз қопларга масса-сини 25 кг дан оширмасдан қопланиши керак. Ҳар бир қопнинг оғзи зич қилиб беркитилиши лозим. Қопланган уруғлик чигитлар белгиланади, қуйида кўрсатилган ёрлиқ ёпиштирилади. жадвал Фоиз ҳисобида Ko’rsatkich nomlari Me’yori tukli chigitlarga tuksiz chigitlarga 1 kategoriy a 2 kategoriy a 3 kategoriy a 1 kategoriy a 2 kategoriy a 3 kategoriy a Namlik (namlikning massaviy ulushi), ko’pi bilan 9,0 10,0 10,0 9,0 10,0 10,0 Ifloslik (mineral va organik ifloslarning massaviy ulushi), ko’pi bilan 5,0 6,0 0,7 0,2 0,3 0,3 Tukliligi, ko’pi bilan — — — 0,3 0,4 0,5 Mexanik shikastlanganli gi, ko’pi bilan 5,0 6,0 7,0 6,0 7,0 8,0 Qoldiq tolaliligi, ko’pi bilan: tukli chigitlar uchun 0,8 0,8 0,8 — — — Tabiiy tuksizlantirilga n chigitlar 0,4 0,4 0,4 — — —

uchun - маҳсулотнинг номи; - тўда тартиб рақами; - селекцион нави; - авлоди; - чигит синфи; - чигит категорияси; - ушбу стандартнинг белгиланиши. Туксизлантирилган чигитлар учун ёрлиқда қўшимча равишда туксизлантириш усули кўрсатилади. Дориланган чигит қопларга «Заҳар. Дориланган» сўзлари ёзилади. Уруғлик чигитларни қабул қилиб олиш Уруғлик чигитлар тўдалар бўйича қабул қилинади. Ҳар қандай миқдордаги уруғлик чигит сифати бир хил бўлиб, битта кузатув ҳужжати билан расмийлаштирилган бўлса, тўда деб ҳисобланади. Ифлослиги ёки механик шикастланганлиги, ёхуд тукдорлиги И категория учун меъёридан ошиб кетган ҳолда уруғлик чигит ИИ категорияга, шу ҳолда намлик меъёридан ошганда эса белгиланган тартибда нархидан чегирилади. Уруғлик бўйича 596-рақамли Давлат стандартига биноан чигитлар миқдори қабул қилинади. Уруғлик чигитларни назорат қилиш усуллари 1. Уруғлик чигитнинг нав тозалиги дала шароитида экиб, ўсимлик- ларнинг софлигини тасдиқловчи назорат ҳужжатлари асосида аниқланади. 2. Қопланган уруғлик чигитни ташиш учун турли хилдаги усти ёпиқ, тегишли қоидаларга жавоб берувчи транспорт воситаларидан фойдаланилади. 3. Агар уруғлик чигит очиқ транспорт воситаларида ташилса қопларнинг усти брезент билан ёпилиши керак.

Дориланмаган Р2, Р3 авлодларнинг чигитини уюлган ҳолда ташиш мумкин. Чигит дорилаш бўлими пахта тозалаш корхонаси ҳудудида жойлашган бўлса (бунда бу бўлим цех корхона бош корпусидан 100 м узоқликда жойлашиши керак), ҳамма авлод чигитларини бу бўлимга узатиш узлуксиз равишда ёки бошқа транспорт воситасида уюлган ҳолда амалга оширилади. Бу ҳолда чигитларнинг тўкилишига ва шикастланишига йўл қўйилмайди. 4. Уруғлик чигит қуруқ ва яхши шамоллатиб туриладиган омбор-ларда сақланади. Очиқ майдончаларда уруғлик чигитни сақлаш манъ этилади. Уруғлик чигитнинг Р2 ва Р3 авлодини дорилангунча уюлган ҳолда атрофига шу чигитдан қопланиб, тўсиқ ясалган ҳолда сақлашга рухсат этилади. 5. Туксизлантирилган уруғлик чигитни қопланмаган ҳолда сақлаш мумкин эмас. Уруғлик чигит жойлашган қоплар тўдаларда алоҳида-алоҳида қилиб ёғоч тагликлар устида тахланиб сақланади. Ҳар бир уруғлик чигит тўдасига паспорт осилган бўлиб, унда қуйидагилар кўрсатилган бўлади: —маҳсулотнинг номи; —тўда тартиб рақами; —селекцион нави; —авлоди; —чигит синфи; —чигит категорияси; —дала гуруҳи; —тўданинг ҳақиқий ва кондицион массаси, кг; —ҳосил йили. Тахланган уюмлар ўлчамлари бўйича қуйидагилардан ошмаслиги керак: жадвал Чигит тури Узунлиги Эни Баландлиги Тукли чигитларга 20 15 3

Туксиз чигитларга 18 12 3 Уюмлар орасидаги масофа ҳамда уюмлар ва хона деворлари орасидаги масофа 1 м дан кам бўлмаслиги керак. Пахта маҳсулотларини стандартлаш ва сертификатлаш «Сифат» маркази ва «Пахта саноат илимий маркази» АЖ, ғўза уруғчилигини назорат қилиш маркази, «Гўза селекцияси ва уруғчилиги», «Пахта», Ўздавуруғмаркази томонидан ишлаб чиқилди. Стандартлаш бўйича «Пахта» ва «Навуруғназорат» техник уюшмалари томонидан киритилди. Техник чигит намуналарини танлаш, қисмларга ажратиша, нуқсонларини аниқлаш Чигитнинг нуқсондорлигини аниқлашдан мақсад - мағзининг рангини, эзилганлигини, шикаст етганлигини, мағзи бўш бўлган чигитларни тоза чигитлардан ажратишдан иборат. Техник чигитларни тоза чигитлардан ажратиш учун нуқтали намуналар олиш ва таҳлил қилиш тартиби ЎзДСт 598-рақамли давлат стандартида, нуқсонлигини аниқлаш ЎзДСт 597-рақамли давлат стандартида аниқ кўрсатилган. Ушбу стандартларнинг талаблари мажбурий ҳисобланади. Нуқтали намуналар олиш Махсус омборларда ёки майдонларда сочилган ҳолда сақланадиган чигит тўдасидан нуқтали намуна ҳар хил 20 та жойдан, 10-15 см чуқурликда қўл билан олинади. Темир йўл вагонларида келтирилган чигит тўдасидан нуқтали намуна, чигит вагонлардан туширилаётганда, қўл билан бир хил вақт оралиғида олинади. Вагондан олинган намуналар миқдори 20 тадан кам бўлмаслиги керак.

Автотранспортда келтирилган чигит тўдасидан намуна чигит машиналардан туширилишидан олдин намуна олувчи қисқич билан ҳар бир транспорт воситасидан 10 та жойдан ҳар хил чуқурликда ва туширилгандан кейин ҳам 10 та жойдан ҳар чуқурликда олинади. Чигит транспортёрлар орқали узатилганда, ундан намуна олиш пахта заводида қўл билан шнекнинг чиқиш учидан ёки ПХС типидаги механик намуна танлагич билан чигит ташлагич новидан, ёғ-мой заводларида эса транспортёрдан кейин амалга оширилади. Намуна олиш вақти қўлда олинганда -2 соатда, ПХС намуна олгичда эса 710 дақиқада амалга оширилади. Битта нуқтадан олинган намунанинг вазни темир йўл вагонларидан олинганда камида 100 г, автотранспортдан олинганда камида 200 г, транспортёрлардан олинганда камида 600 г, ПХС намуна олгичда олинганда эса камида 40-60 г бўлиши керак. Олинган намуналар зич ёпиладиган қопқоқли банкаларга ёки полиэтилен қопчаларга жойлаштирилади. Тўдадан олинган намуналарнинг йиғиндиси бирлаштирилган намунани ташкил қилади, унинг вазни эса 2 кг дан кам бўлмаслиги керак. Ўртача намуна ва намуна қисмини таҳлил учун ажратиш Ўртача намунани ажратиш. Агар бирлаштирилган намунанинг вазни 2 кг дан ошмаса, у ҳолда у бир вақтнинг ўзида ўртача намуна ҳисобланади. Вазни 2 кг бўлган бирлаштирилган намунадан ўртача намуна қуйидагича ажратилади: бирлаштирилган чигит намунаси стол устига тўкилиб, бир хил қатламда тақсимланади ва иккита ёғоч планка билан аралаштирилади, бу аралаштириш уч мартадан кам бўлмаслиги керак, сўнгра бир вақтнинг ўзида иккита қарама-қарши учлардан марказга супурилади. Аралаштирилгандан кейин бирлаштирилган намуна чигитни яна бир бор, бир текис қатламда тақсимланади ва ёғоч планка ёрдамида диагональ бўйича тўртта қисмга бўлинади. Иккита қарама-қарши учбурчаклардан чигит олиб ташланади, қолган иккита учбурчаклардаги чигит эса аралаштирилади ва яна бўлинади.

Бўлиш жараёни то иккита учбурчакда 2 кг чигит қолгунича давом эттирилади, қолган 2 кг чигит ўртача намунани ташкил қилади. Таҳлил учун намуна қисмини ажратиш. Ўртача намуналар аралаштирилади ва тахминан иккита бир хил қисмга бўлинади. Улардан бири таҳлил учун ишлатилади, иккинчиси эса назорат таҳлил учун қолдирилади. Ўртача намунанинг қолган қисми квадрат кўринишида, 2- 2,5 см қалинликда текисланади. Сўнгра ҳар хил жойдан 1,5-2,0 граммдан, берилган таҳлил қисм вазнига мос равишда чигитдан намуна олинади, намуна нуқсонли чигитининг вазний қисмининг намлигини, тукдорлигини, ёғдорлигини ва чигит ёғининг кислота сонини аниқлаш учун керак бўлади. Намунада минерал ва органик аралашмаларнинг вазний улушини аниқлаш учун, юқорида кўрсатилган бўйича, ўртача намунанинг қолган қисми 500 граммгача қисқартирилади. Ўртача намунанинг назорат қисмини сақлаш тартиби ва муддати Намунанинг назорат қисми ажратилгандан кейин ўша заҳотиёқ зич ёпиладиган қопқоқли банкага ёки полиэтилен қопчаларнинг ичига жойлаштирилади, сўнгра олинган муддати, тўда номери кўрсатилган ёрлиқ солинади ва 15 кунгача сақланади. Сақлаш муддати, агар чигитнинг бузилиш белгилари кўринса, қисқартирилиши мумкин, бу эса ўз навбатида тузилган далолатномада қайд қилинади. Нуқсонли чигитни аниқлаш усули мағзининг рангига қараб ажратилган паст сифатли ва шикастланган чигитларга асосланган. Нуқсонли чигитлардан 598-рақамли стандарт бўйича намуна танланади ва намуна қисми ажратилади. Минерал ва органик аралашмаларнинг вазний улуши 599рақамли стандарт бўйича аниқланади. Бу стандарт бўйича ифлос аралашмалардан тозаланган чигит-нинг хоҳлаган иккита жойидан ҳар бири 100 та чигитдан иборат бўлган иккита намуна қисмини ажратиб, сўнгра тортиш керак, улар 0,01 г гача хатоликда тортилади.

Ҳар бир намуна қисмидан мағзи ярмидан кам бўлган урилган ва шикастланган чигит, чигитнинг бутун мағзи ва унинг қисмлари ажратилади. Сўнгра бутун чигит кўндалангига кесиб кўрилади. Қизиш жараёнида бўлган, мағзининг ранги шу навнинг 596-рақамли стандарт бўйича кўрсатилган рангидан тўқроқ бўлган чигит ажратиб олинади ва уни шикастланган чигит солинган бюксга жойлаштирилади. Мағзи пуч ва мағзи қора рангли бўлган чигитни алоҳида бюксга жойлаштирилади. Ажратилган чигит тортилади. Нуқсондор чигитнинг (Д) вазний улушини фоизларда қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: Агар икки параллел таърифнинг ўртасидаги фарқ юқорида кўрсатилган қийматлардан ошмаса, ўлчов натижаси қилиб, уларнинг ўрта арифметик қиймати қабул қилинади, акс ҳолда таҳлил такрорланади. Агар такрор аниқлашда ҳам тафовут рухсат этилгандан ошса, у ҳолда нуқсон чигитнинг вазний улуши тўртта таърифнинг ўрта арифметик қиймати бўйича ҳисобланади. Чигитнинг намлигини аниқлаш Намликни аниқлашдан мақсад - қуритиш шкафлари ва қуритиш аппаратларидан фойдаланиб, чигитнинг қуритишгача ва қуритишдан кейинги массавий нисбатларини фоизларда белгилашдир. Чигитнинг намлигини аниқлаш учун ЎзДСт 598-рақамли Давлат стандарти бўйича намуна танланади ва ЎзДСт 600 - рақамли Давлат стандарти бўйича намликнинг массавий нисбати аниқланади. Ушбу стандарт ёғ-мой саноати корхоналарида қайта ишлаб чиқариш учун келтириладиган чигитга жорий қилинади ва қийматларнинг 0-50 % гача бўлган оралиқ қийматида (арбитраж) қуритиш шкафи ва қийматларнинг 0-15 % гача бўлган оралиқ қийматида термонам ўлчагич қўллаб, намликнинг вазний улушини аниқлаш усулларини ўрнатади. Бу стандартлардаги талаблар мажбурий ҳисобланади.

Қуритгич шкафлари қўллаб, намликнинг вазний улушини, аниқлаш усули. Қизитгич шкафлари таркибига металл бюкслар, шунингдек -шкала бўлими 2° C бўлган контактли термометр, шкала бўлими 0,5° C дан ошмаган назорат термометрлар киритилган табиий ҳаво алмаш-тиргичи, Уз-7М русумли қуритиш шкафи, ёки мажбурий ҳаво алмаштиргичли ШСХ русумли қуритиш шкафи, ёки Уз-8 русумли намунали қурилмадан иборат. Қуритиш зонасида 3° C дан ошмаган ўзгарувчаннинг талабларини таъминлайдиган табиий ёки мажбурий ҳаво алмаштиргичли бошқа қуритиш шкафлари қўлланилиши мумкин. Чигитни майдалаш учун ШСХ қуритиш шкафи комплектидан (2,0±0,2) ммли тарам-тарам валикли қурилма ёки, ташқи диаметри 70 мм дан кам бўлмаган металл ёки чинни ҳавонча. 3- ёки 4-синфга мансуб бўлган лаборатория тарозилари, уларнинг тортишдаги энг катта чекланиши 1 кг гача, шкаласининг оралиқ даражаси 10 мг гача бўлиши керак. Термонамлик ўлчагичларда намликнинг вазний улушини аниқлаш усули. Таркибида полистиролдан қилинган бюкса бўлган УСХ-1 ёки ВХС-М1 русумли термонамўлчагич қуйидаги техник характерис-тикага эга: қуритиш камераси марказидаги иситиш юзасининг ўртача ҳарорати 195±2° C , қуритиш вақти тугаганлиги ҳақида сигнал бериш вақти - 4 мин±10 сек. 3- ёки 4-синфга мансуб бўлган лаборатория тарозилари, уларнинг тортишдаги энг катта чекланиши 1 кг гача. Шкаласининг оралиқ даражаси 10 мг гача бўлиши керак. Ўлчашга тайёргарлик ва уни бажариш Ўз ДСт 598 рақамли стандарт бўйича намуна танланади ва намуна қисми ажратилади. Қуритиш шкафи ёрдамида намликнинг вазний улушини аниқлашда ўртача намунадан 10,00 г вазнга эга тўртта намуна қисми ажратилади.

УСХ-1 ёки ВХС-М1 русумли термонамўлчагичларда намликнинг вазний улуши аниқланганда ўртача намунадан 50,00 г оғирликдаги намуна ажратиб олинади. Қуритиш шкафида намликнинг вазний улушини аниқлаш. Ҳар бир намуна чигитни майдалаш учун ишлатиладиган тарам-тарам валикли қурилма орасидан ўтказилади ёки темир ҳавончада майдаланади. Агар намлик 12 % дан юқори бўлса (чигитлар майдаланмайди), унда ҳар бир намуна қисм қуритиш шкафида 110±1,5° C да бир соат мобайнида қуритилиб кейин майдаланади. Майдаланган намуна қисмлар бюксга солинади. Очиқ бюкслардаги намуналар қисмлар 110±1,5° C гача қиздирилган қуритиш шкафига жойлаштирилади. 4 соатдан кейин бюкслар чиқарилади, уларнинг усти ёпилиб, совитиш учун 30 дақиқага эксикаторга жойлаштирилади. Намуна қисмлар солинган бюкслар совитилгач, ўлчанади, шундан кейин бўшатилган бюксларнинг ўзи ҳам иккинчи ўнли қийматгача аниқликда ўлчанади. УСХ-1 ёки ВХС-М1 русумли термонамўлчагичда намликнинг вазний улушини аниқлаш. Ишга тайёрланган термонамўлчагичнинг қуритиш зонасида чигитнинг намуна қисми бир текис қилиб ёйилади, қопқоғи зич қилиб ёпилиб, вақтни ўлчаш релесининг тугма-си босилади. Қуритиш бошлангандан роса 4 дақиқадан кейин қуритиш камераси очилади, намуна бюксга йиғилади, бюкс беркитилиб, ўлчаб қуритилади. Сўнгра қопқоқ билан ёпилган бўш бюкс ўлчанади. Тортиш иккинчи ўнли қиймат аниқлигигача ўлчанади. Катта миқдордаги ўлчовларда бошидаги 2-3 марта ўлчан-гандаги бюкснинг вазни 0,01 г дан ортиқ ўзгармаса, у ҳолда қолган ўлчовларда бўш бюкс ўлчанмаса ҳам бўлаверади. Кейинчалик эса бўш бюкснинг вазни ҳар 10 ўлчовдан кейин текшириб турилади. Қуритиш шкафи ёрдамида ўлчовлар олиб борилганда охирги натижа қилиб бир вақтнинг ўзида ўтказилган тўртта ўлчовнинг ўрта арифметик қиймати олинади.

Ўлчашнинг хатолик меъёри Қуритгич шкафлари қўллаб, намликнинг вазний улушини аниқлаш усулида параллел қуритилган намуналар орасидаги тасодифий хатоликни ташкил қилувчи ўртача квадратик тафовут 0,1 абс. %; —ишончлилик эҳтимоллиги 0,95 бўлганда намликни ўлчашда-ги систематик хатолик чегараси 0,1 абс. %; —тўртта параллел қуритилган намуналарни аниқлашда охирги натижалар орасидаги тафовут 0,5 абс. %. Термонамўлчагичларида намликнинг вазний улушини аниқлаш усулида параллел қуритилган намуналар орасидаги ўртача квадратик тафовут 0,15 абс. %; —ишончлилик эҳтимоллиги 0,99 бўлганда намликни ўлчашда-ги тизимли хатолик чегараси 0,5 абс. %; —иккита параллел аниқлашнинг натижалари орасидаги рухсат этилган тафовут 0,5 абс. %. Таъминловчи ва истеъмолчининг лаборатория таҳлилларининг натижалари ўртасидаги тафовут 0,5 % дан ошмаслиги керак. Чигитнинг ифлослигини аниқлаш Чигитнинг ифлослиги тарозида тортиш ва момиқнинг сулфат кислотали эритмасини сентрифугалаш усули билан чигитдаги ифлос аралашмаларнинг массавий улуши орқали аниқланади. Синаш учун Ўз ДСт 657- рақамли давлат стандарти бўйича намуна танланиб, Ўз ДСт 662- рақамли давлат стандарти бўйича чигитнинг ифлослиги аниқланади. Мазкур стандарт пахта момиғига жорий қилинади ва ифлос аралашмалар ва бутун чигитларнинг массавий улушини аниқлаш усулларини белгилайди. Ифлос аралашмаларни аниқлашнинг сентрифугалаш усули доимий иш жараёнида қўлланилади.

Мазкур стандарт талаблари мажбурийдир. Бутун чигитлар деб пуч бўлмаган, майдаланмаган нормал чигитларга айтилади. Бутун чигитларнинг массавий улушини аниқлашда: - 4-синфга мансуб юқори тортиш чекланиши 500 г ва ҳар бир бўлинмаси 10 мг дан юқори бўлмаган лаборатория тарозиси ишлатилади. Ифлос аралашмаларнинг массавий улушини тарозида тортиш усули билан аниқлашда қуйидагилар қўлланилади: —ВФ типли фильтрлаш воронкаси; —сув оқимли насос; —тубусли колба; —металл ёки шиша бюкслар; —сиғими 500—1000 см3 (мл) бўлган чинни стаканлар; —сиғими 10 ва 250 см3 (мл) бўлган мензуркалар; —шиша воронка; —чинни ҳовонча; —эксикатор; —диаметри 10-12 мм бўлган учига резина ўрнатилган ёки япалоқ шиша таёқча; —диаметри 4-5 мм бўлган шиша таёқча; —етарли тозаланган ёки тозаланган сулфат кислотаси; —калий қўш хромоксид; —сувли аммиакнинг 10 % ли эритмаси; —фильтр-тигел ёки диаметри 40-50 мм бўлган пукак пластинкали воронка; —4-синфга мансуб юқори тортиш чекланиши 500 г ва ҳар бир бўлинмаси 10 мг дан юқори бўлмаган лаборатория тарозиси; —Уз-7М, ШХС-1, ШХС типли қуритиш шкафи. Шу русумга мансуб бошқа қуритиш шкафларини ҳар қўллашга рухсат этилади.

Ифлос аралашмаларнинг массавий улушини сентрифугалаш усули билан аниқлашда қуйидагилар қўлланилади; - Опи-3 русумидаги ёки таркибига кучланишни созловчи мослама киритилган СЕ-3 русумга мансуб сентрафуга; - сентрифугура пробиркаларни мувозанатга келтириш мосламаси; - диаметри 200 мм ва баландлиги 800 мм бўлган сув ҳам-моми; - юқори ўлчаш чекланиши 100° C гача бўлган лаборатория ёки техник термометр; - 200-400 см3 (мл) бўлган шиша ўлчов цилиндрлари; - металл бюкслар; - сиғими 500 ва 1000 см3 (мл) бўлган қопқоқли шиша идишлар; - 10 см3 (мл) сиғимли узунлиги 105 мм, шкаласининг энг кичик бўлими 0,1 см3 (мл) бўлган сентрифуга учун шиша пробирка; - 2,5 марта катталаштирувчи лупа; - суюқлик зичлигини ўлчаш чегараси 1,84 дан 1,56 г/см3 (г/мл) гача бўлган ареометр; - сулфат кислотаси; - барийли хлор; - барий нитрооксиди; - дистилланган сув; - пинсет; - аниқлиги 4-синфга мансуб юқори тортиш чекланиши 500 г ва ҳар бир бўлинмаси 10 мг дан бўлган лаборатория тарозиси. Ўлчаш усуллари. Бутун чигитларнинг массавий улушини аниқлаш пахта намунасидан бутун чигитларни қўл билан ажратишга асосланган. Тарозида тортиш усули пахта сулфат кислотасида эритилгандан сўнг толали қисмини ажратиб олиб, қолган қисмидаги ифлос аралашмаларнинг массавий улушини аниқлашга асосланади.

Сентрифугалаш усулида ифлос аралашмаларнинг массавий улушини аниқлаш пахта момиғи сулфат кислотасида эритилгандан сўнг ифлос аралашмаларнинг сулфат кислотасида эритилган толали қисмдан ажралишига асосланган. Ўлчашни бажаришга тайёргарлик Бутун чигитларнинг массавий улушини аниқлаш учун намуна танлаб олиш. Синаш учун Ўз ДСт 657- рақамли стандарт бўйича танлаб олинган лаборатория сентрифугаси. СЕ-3 электр сентрифугалари СЕ-3 русумли сентрифуга момиқдаги ифлосликларнинг массавий улушини (ифлослигини) унинг сулфат кислотасида эритилган намунасини сентрифугалаб аниқлаш учун ишлатилади. Момиқни эритмаси солинган шиша ўлчов пробиркалари роторига қўйилишидан аввал жуфт-жуфт қилиб (эритмани биридан иккинчисига қуйиш йўли билан) мувозанатлаштирилади (расм). расм. СЕ - 3 сентрифугаси 1 - қобиқ қопқоғи; 2 - пробирка ушлагичлар билан ротор; 3 - қобиқ; 4 - электродвигатель; 5 - станина. СЕ-3 сентрифугасининг техник тавсифи жадвал

Роторнинг энг катта айланиш тезлиги, рад/с (р/мин) Роторнинг ишчи айланиш тезлиги, рад/с (р/мин) Таъминловчи тармоқ кучланиши, В Созлагич РЯШ-55 билан ишчи режим учун ўрнатиладиган кучланиш, В Электродвигателнинг энг катта куввати, W Электородвигателнинг ишчи қуввати, W Момиқ эритмаларини пробиркаларда сентрифугалаш муддати, мин Сентрифуга ўлчамлари, мм: диаметри баландлиги Пробирка ушлагичларнинг ўлчамлари, мм: ташқи диаметри ички диаметри узунлиги Пробирка ушлагичлар миқдори, дона Сентрифуганинг ўртача айланма тезлиги, м/с Момиқ ифлослигини аниқлаш учун шиша пробиркалар, мм: узунлиги диаметри 20 °С да ишчи хажм, мл 20 °С да шкала оралиғи, мл 630 (6000) 210 (2000) 127/ 220 45 360 99 15 330 410 24 18 105 4 20 105 16 10 0,1 Сентрифуга полга резина гиламчага қўйилади. Станинаси албатта ерга уланади. Эритиш, аралаштириш ва ёритгич солиш жараёнлари ҳавоси сўриладиган шкафда бажарилади. ОСХ-1 чигит туксизлантиргичи ОСХ-1 туксизлантиргич чигитдаги толасимон массани гидролиз қилиш усули билан чигит тукдорлигини аниқлашга мўлжалланган. ОСХ-1 чигитни туксизлантиргич таркибига тўрсимон стаканли реакцион қурилма, бошқариш пульти ва механик туксизлантиргичлар киради (расм).

расм. ОСХ - 1 чигит туксизлантиргичнинг чизмаси 1 - каркас; 2 - реакция камераси; 3 - чигит намунаси учун стакан; 4 - хлорли водород тайёрлагич; 5 - эшикча; 6 - колба иситгич;7 - корпус; 8 - камера; 9 - иссиқлик сақлагич; 10 - термоэлемент; 12 - хлорли водород юбориш учун найча; 13 - таглик; 14 - хлоркальцийли найча; 15 - контактли термометр;16, 17 - парафинни куйиш учун штусер; 18 - бўлиш воронкаси; 20 - плита; 21 - устун; 22 - лист; 23 - склянка; 24, 25 - экранлар; 26 - қобиқ; 27 - устки лист; 28 - штатив. ОСХ-1 чигит туксизлантиргичнинг техник тавсифи жадвал Иш унумдорлиги, тахлил/соат дан кам эмас 5 Чигит намуналари миқдори бир вақтда, тўрсимон стаканга жойланадиган, дона 2 Синаш намунаси массаси, г 30±0,02 Қиздириш ҳарорати, °С: колбадаги кислотаники 95+-53 реакция камерасидаги хлорли водородники 90±5 Электроэнергия сарфи, к W ×ҳ: иш режимига чиқгунгача 1,6 гача иш режимига чиққанда 0,9 гача

Тарозида тортиш усулида ифлос аралашмаларнинг массавий улушини аниқлаш учун намуна танлаб олиш. Бутун чигитларнинг вазний улушининг аниқлаш бўйича ўтка-зилган синовлардан сўнг қолган намуна стол устига бир хил қалинликда қатлам қилиб ёйилади ва яхшилаб аралаштирилади. Қатламни бир томонининг, сўнгра иккинчи томонининг 10 жойидан пинсет билан момиқ бўлакчалари танлаб олинади. Момиқ қатлами ўгирилаётганида ифлос аралашмаларнинг тўкилишига йўл қўймаслик учун кузатилиши керак. Ўлчаш учун ҳар бирининг массаси 5 г бўлган иккита намуна танлаб олинади. Момиқнинг намлигини аниқлаш учун намуна танлаш ва ўлчашни бажариш Ўз ДСт 659- рақамли стандарт бўйича амалга оширилади. Намликнинг ушбу қиймати вазний усулда ифлос аралашмаларнинг вазний аниқлаш бўйича ўтказиладиган сўнгги ҳисобларда ишлатилади. Ифлос аралашмаларнинг массавий улушини сентрифугалаш усулида аниқлаш учун намуна танлаб олиш Массаси 6 г дан бўлган иккита намуна бўйича танлаб олинади ва илгаридан қуритилган ва вазни тортиб қўйилган бюксларга солинади. Ўлчашни бажариш. Бутун чигитларнинг массавий улушини аниқлаш. Бирлаштирилган намуна 0,1 аниқликда тортилади ва стол устига ёйилади. Намунада барча бутун чигитлар ажратиб олинади ва 0,1 аниқликда тортилади. Тарозида тортиш усулида ифлос аралашмаларнинг массавий улушини аниқлаш учун синаш намунаси бюксдан сиғими 250 см3 (мл) бўлган қуруқ чинни стаканга кўчириб солинади ва совуқ сувли ваннага жойлаштирилади. Чинни стаканга 20° C гача совутилган 10 см3 (мл) ҳажмида 92-96 % ли сулфат кислотаси солинади. Шундан сўнг кислота билан ҳўлланган момиқ учига резина ўрнатилган ёки учи диск шаклида япалоқланган диаметри 10-12 бўлган шиша таёқча билан бир хил аралашма ҳосил бўлгунча кавлаб аралаштирилади. Акс ҳолда аралашмалар эримай қолади.

Момиқ толаси бутунлай эритилгандан сўнг чинни стакан ичидаги эритма билан ваннадан чиқарилади, диаметри 4-5 мм бўлган шиша таёқча билан батафсил аралаштириб турган ҳолда чинни стакандаги эритмани сиғими 1 дм3 (л) бўлган ва ичига 700-800 см3 (мл) ҳажмда совитилган дистилланган сув солинган иккинчи чинни стаканга қуйилади. Шу стаканга биринчи стакандаги қолган эритмали дистилланган сув билан ювилган қолдиғи ҳам солинади. Ҳосил қилинган эритмада момиқ толасининг эримай қолган қисми бўлмаслиги керак. Тиндирилган эритмани чўкиндиларини чайқатмасдан эҳтиётлик билан аввалдан қуритилган ва тортилган фильтр-тигел 40-50 мм диаметрли пўкак пластинкаси бор воронка орқали фильтрланади. Фильтрлаш сув оқимли насос суюқликни кучсиз сўриб олиши билан бирга олиб борилади. Стакан остида қолган чўкиндини 4-5 мм диаметрли шиша таёқча билан аралаштириб туриб, ҳажми 150-200 см3 (мл) дан бўлган дистилланган сув порциялари билан бир неча қайта чайилади. Ҳар гал чайинди тиндирилади ва тўкилади, бунда чўкиндилар фильтрга тушмаслигига ҳаракат қилинади. Чўкинди лойқаси ва ювинди сувда кислота реакцияси кетгунча ювилади. Шундан сўнг чўкинди стакан туби ва ён деворларидан фильтрга солинади. Чўкиндидан намлик сўриб олинади, фильтр-тигелнинг сиртки қисми қуригунча артилиб, қуритиш шкафида 105-110° C ҳароратда қуритилади. Қуритиш массасини тортиш бўйича натижа илгариги тортилган натижадан 0,1 ошмаган фарқ қолгунча давом эттирилади. Кислотани аммиак билан нейтраллашга рухсат этилади. Бунинг учун насос ўчирилгандан сўнг чўкиндили фильтрга 30 см3 (мл) ҳажмли дистилланган сув қуйилади, 2-3 см3 (мл) дақиқага насос ёқилади. Фильтрдаги чўкинди 150-200 см3 (мл) ҳажмдаги дистилланган сув билан ювилади ва суюқлик сўриб олинади. Синаш тугагандан кейин фильтр-тигел тайёрланган хром аралашмаси билан ювилади. Бунинг учун аралашма фильтр-тигелга ундаги барча қолдиқ ифлос аралашмалари эригунча бир неча бор қуйилади.

Сентрифугаллаш усулида ифлос аралашмаларнинг массавий улуши аниқлаш учун танлаб олинган синаш учун намунани бюксдан сиғими 100 см3 (мл) бўлган чинни стаканга солинади, уни 40-50° C гача иситилган ваннага солинади ва 1-2 дақиқа давомида иситилади. Момиқли стаканга 20 см3 (мл) ҳажмда 72 % ли сулфат кислотаси қуйилади. Шундан сўнг кислота билан ҳўлланган момиқ 10-12 мм диаметрли резина учли ёки учи диск шаклида япалоқланган шиша таёқча билан то тўла эригунча кавлаб аралаштирилади. Чинни стакан ичида бўлган эритма 4-5 мм диаметрли шиша таёқча билан аралаштирилади ва шкала бўлими 0,1 см3 (мл) бўлган сентри-фугаллаш типидаги 4 та шиша пробиркага солинади. Эритмали пробиркалар жуфт-жуфт қилиб махсус тарозида массаси тенглаштирилади. Массаси тенглаштирилган пробиркалар сентрафигага жойлаштирилади. Сентрафигалаш натижасида пробирканинг юқори қисмида органик ифлос аралашмаларнинг зич қатлами, паст қисмида эса органик бўлмаган қум ва оғир қаттиқ аралашмалардан иборат ифлос аралашмалар чўкиндиси қатлами ҳосил бўлади. Органик бўлмаган ифлос аралашмаларнинг баландлиги алоҳида қилинади. Чигитнинг тукдорлик миқдорини аниқлаш Тукдорлик миқдорини аниқлашдан мақсад ОСХ-1 чигит туксизлагич ёки куйдирилган ғовак лойли идишларни қўллаш ёрдамида тукли ва туксизланган чигитларнинг вазний улушини фоизларда белгилашдир. Чигитнинг тукдорлик миқдорини Ўз ДСт 601 рақамли давлат стандарти бўйича аниқланади. Ушбу стандарт ёғ-мой саноати корхоналарида қайта ишлаб чиқариш учун келтириладиган чигитга жорий қилинади.

Тукдорлик деб, момиқ ажратишда чигитда қоладиган ва чигитнинг вазнида фоизларда акс эттириладиган толанинг миқдорига айтилади. Ушбу стандарт талаблари мажбурий ҳисобланади. расм. ОСХ-1 русумли чигит туксизлагич. ОСХ-1 русумли чигит туксизлагичда чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усулида қўлланиладиган воситалар ОСХ-1 чигит туксизлагич бошқарув пульти, сеткали стакан ва чигитни туксизлантирувчи ускунадан иборат бўлган реакцион қурилма-дан тузилган (расм). 3- ёки 4-синфга мансуб бўлган лаборатория тарозилари уларнинг тортиш чегараси 1 кг гача, шкаласининг оралиқ даражаси 10 мг гача бўлиши керак: —сиғими 150 см3 бўлган буғланиш идишлари; —сулфат кислота; —хлорид кислота; —куйдирилган кальций хлорид. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усули 3- ёки 4-синфга мансуб бўлган лаборатория тарозилари, уларнинг тортишдаги энг катта чекланиши 1 кг гача, шкаласининг оралиқ даражаси 10 мг гача бўлиши керак; —сиғими 500 см3 гача бўлган куйдирилган ғовак лойдан ясалган

идишлар; —табиий ва сунъий ҳаво алмаштириш билан қуритиш шкафи; —предмет шишаси; —хлорид кислота. Намуна 598 рақамли стандарт бўйича танланади ва намуна қисмини ажратилади. ОСХ-1 чигит туксизлагичда чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усули Газ ювиш учун мўлжалланган склянкаларга 25-30 sm 3 ҳажмли концентрацияланган сулфат кислота қуйилиши ва хлоркальцийли трубка хлорли кальций билан тўлдирилиши лозим. Туксизлагич колбасига бўлиш воронкаси орқали 30 см3 концентрацияланган хлорид кислота қуйилади. Қиздириш натижасида колбадаги хлорид кислотанинг ҳарорати 95±3° C , туксизлагичнинг реакцион камерасида ҳарорат 5° C га етганда газ ювиш склянкасида билқиллаётган пуфаклар пайдо бўлади. Пуфак пайдо бўлгандан 10 дақиқадан кейин ОСХ-1 қурилма таҳлил ўтказишга тайёр. Газ ювиш склянкасидаги хлорид кислота, унинг ҳажми тахминан икки баробар ошгандан кейин доимо алмаштирилади. Хлоркальцийли трубкадаги кальций хлор ҳар 20-25 марта таҳлилдан кейин алмаштирилади. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усули Иккита куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишга хлорид кислотаси қуйилади ва 15-20 дақиқадан кейин (янги идишда 20-30 дақиқадан кейин) тўкиб ташланади. Ўлчовларни бажариш Ўртача намунадан вазни 30,00 г дан бўлган иккита намуна қисми танланади. Ўлчовларни ОСХ-1 чигит туксизлагичда бажариш. Чигитнинг иккита намуна қисми қиздирилган турли стакан бўлмасига алоҳида тўкилади ва камеранинг ишчи бўшлиғига жойлаштирилади. 15 см3 хлорид кислота бўлиш

воронкасидан колбага қуйилади. СПЖ-250 нинг биринчи склянкасида бир сонияда 2-3 билқиллаётган пуфаклар пайдо бўлгандан бошлаб вақт саналади. Чигитни қайта ишлаш қуйидаги вақт ичида бажарилиши лозим: - толаси ажратилгандан кейинги чигит (тукдорлиги 12 % кўп) -10 мин±15 сек; - биринчи ва иккинчи момиқ ажратилгандан кейинги чигит (тукдорлиги 8 дан 12 % гача ҳисобга олган ҳолда) - 8 мин ±15 сек; - учинчи момиқ ажратилгандан кейинги чигит (тукдорлиги 8 % дан кам) - 6 мин ±15 сек. Чигитни қайта ишлаш вақти қўнғироқли соатлар орқали назорат қилинади. Қайта ишлаш вақти тугагандан кейин тўрли стакан буғлатгич ичидан чиқарилади ва улар у ерда 1-2 дақиқа ичида совийди. Чигитни туксизлаш ускунаси ёрдамида чигитнинг ҳар бир намуна қисмидан момиқ ажратилади. Бунинг учун чигит туксизлагич барабанига тўкилади ва қопқоғи ёпилади. Дастани бир томонга, кейин эса қара-ма-қарши томонга айлантириб, чигит бутундай туксизлантирилгунча момиқ ажратилади. Туксизлантирилган чигит барабандан чинни идишга ағдарилади ва унга тешикдан тушган мағизлар ва ифлос аралашмалар тўпланади ва тортилади. Куйдирилган лойдан ясалган идишларни қўллаш орқали ўлчовларни бажариш Кислота қўйилгандан 5 дақиқа кейин ҳар бир идишга чигитнинг намуна қисми жойлаштирилади, шиша билан беркитилади ва 120-130° C гача қиздирилган қуритиш шкафига жойлаштирилади. 30 дақиқадан кейин идишлар чиқарилади, чигит совитилади ва олдиндан тортилган шишага тўкилади, кейин шиша билан биргаликда тортилади, бунда хатолик 0,02 г дан ошмаслиги керак. Ҳар бир намуна халтачаларга солинади ва 2-3 дақиқа ичида енгил ишқалаш билан кислота таъсирида бузилган толалар ва момиқ чигитдан ажратилади, кейин чигит қоғоз варағига тўкилади ва улардан тола ва чигит

туки ажратилади. Тукдан тозаланган чигитни пўчоқ билан биргаликда ўша шишада тортилади. Чигитнинг ёғдорлик миқдорини аниқлаш Ёғдорлик миқдорини аниқлашдан мақсад ЯМВ - лаборатория АМВ-1006 анализаторидан фойдаланиб, 15-30 % оралиқда чигит таркибидаги ёғ миқдорини белгилашдир. Чигитнинг ёғдорлик миқдорини аниқлаш Ўз ДСт 602 рақамли давлат стандарти бўйича амалга оширилади. Ушбу стандарт ёғ-мой саноат корхоналарида қайта ишлаб чиқариш учун юбориладиган чигитга жорий қилинади ва стандартда-ги талаблар мажбурий ҳисобланади. Чигитнинг ёғдорлигини АМВ-1006 ЯМР анализаторида аниқ-лаш усули. АМВ-1006 лаборатория ЯМР датчигидан ва протонли стабилизаторидан, назорат қурилмаси ва стандартли намуналар мажмуасидан иборат. Чигитнинг ёғдорлигини Нааб аппаратида аниқлаш усули Нааб асбоби колбалар, экстраток ва музлаткичдан иборат. Терморегулаторли лаборатория қуритиш шкафи. 2-синфга мансуб бўлган лаборатория тарозилари, уларнинг тортиш чегараси 200 г гача. Хлорли кальций бўган эксикатор. Сиғими 250 мсм3 бўлган буғланиш идишлари. Сиғими 50 ва 100 см3 бўлган ўлчов цилиндрлари. Диаметри 4-5 см бўлган шиша воронкалар. Соатли шиша. Шпател. Пинсет. 40-55° C ҳароратда қайнайдиган фракция пентропейнли эфир ёки экстракция бензин 63-75° C ҳаракатда қайнайдиган фракцияси.

Фильтрлаш қоғози. Гигроскопик пахта. Буғни ёки электр қизитиш билан бирга кўп уяли сувли ёки қумли ҳаммом. Узунлиги 150-160 мм, диаметри 25 мм бўлган картонли ёки ёғочли цилиндрик стержень. Эритмани ҳайдаш учун созлама ёки ИР-1М роторли вакуум буғлатгич. Лаборатория майдалагич ёки металли босқич. Ўлчаш усули ЯМР - анализаторида чигитнинг ёғдорлигини аниқлаш усули намунадаги ёғнинг миқдори ва шу намунадаги ЯМР сигналининг катталиги ўртасидаги функционал алоқасига асосланган. Нааб аппаратида чигитнинг ёғдорлигини аниқлаш усули майдалан-ган чигит ёғидан олинган петролейпли эфир ёки экстракцион бензин билан, яъни триглицеридлар ва уларга боғлиқ бўлган моддалар билан экстрактлашга ҳамда уларнинг миқдорини аниқлашга асосланган. Ўлчовларни бажаришга тайёрланиш АМВ-1006 ЯМР анализаторда чигитнинг ёғдорлигини аниқлаш усули. Намуна 598- рақамли стандарт бўйича танлаш ва намуна қисмини ажратиш. Минерал ва органик аралашмаларнинг вазний улушини 599 рақамли стандарт бўйича аниқланади. Нааб аппаратида чигитнинг ёғдорлигини аниқлаш усули. ЎзДСт 598- бўйича намуна танлаш ва намуна қисмини ажратиш 598 рақамли стандарт бўйича бажарилади. Минерал ва органик аралашмаларнинг вазний улушини 599 рақамли стандарт бўйича аниқланади. Ўз ДСт 600- бўйича чигит намлигининг вазний улушини аниқлаш. Намунани анализга тайёрлаш чигитни майдалаш усулига қараб ўтказилади. усул. Лаборатория тегирмонида чигитни майдалаш. Ифлос аралашмалардан тозаланган чигитдан 50 г намуна танланади ва буғлатгич

идишлари қуритгич шкафларида 110 ±2° C ҳароратда 30 минқ қуритилади. Қуритилган чигит бир хил бўлгунча лаборатория (берилган чигитнинг озроқ миқдорини майдалаш йўли билан олдиндан ёғланган) тегирмонида майдаланади. усул. Металл босқичда чигитни майдалаш. Ифлос аралашмалардан тозаланган чигитдан 5,00 намуна олинади, юқорида ёзилган каби буғлатгич идишларида қуритгич шкафларида қуритилади, сўнгра металл босқичда бир хил масса ҳосил бўлгунча майдаланади. Фильтрлаш қоғозидан экстракцион патрон қуйидагича тайёрланади: 10х50 см ўлчамли қоғоз ёғоч стерженга ўралади, бунда патрон тубини ҳосил қилишда қоғознинг озод чети бурма қилиб қатланади. Кейин патрон стержендан олиб ташланади ва унинг тубига пахта бўлаги ташланади. Фильтрлаш қоғози ва пахта Нааб аппаратида 2 соат ичида олдиндан органик эритма билан экстракциялаш орқали ёғсизлантирилиши лозим. Экстракция ўтказишда Нааб аппаратнинг колбаси 100-110° C ҳароратда ўзгармас вазнгача қуритилиши керак. 63-75° C ҳаракатда қайнайдиган фракциянинг керакли эритгичини экстракцион бензиндан ажратиш. Ўлчашни бажариш АМВ-1006 ЯМР анализаторида ўлчовларни бажариш эксплуатация қўлланмасига асосан ўтказилади. Асбобни таҳлилга тайёрлашдан ва уни стандарт намуналари бўйича текширгандан кейин таҳлил қилинаётган намунали пробирка ЯМР датчигининг ғалтаги ичига туширилади ва асбоб кўрсаткич-ларини олиш билан ифлос аралашмалардан тозаланган чигитнинг ёғдорлиги (абсолут қуруқ ва тоза модда учун) аниқланади. Чигит намлигининг ҳақиқий вазний улушини аниқлаш чигит ёғдорлигини олиш билан АМВ-1006 анализаторида ўтказилади. Нааб аппарати билан ишлашда ўлчовларни бажариш

Лаборатория тегирмонида майдаланган чигит (И усул) шпател билан яхшилаб аралаштирилади ва ёғдорлигини аниқлаш учун вазни 5,00 бўлган чигитнинг намуна қисми олинади ҳамда майдаланган, қуритилган чигит вазний улушини аниқлаш учун 10,00 олинади ( W 1). Чигитнинг босқичда майдаланган намуна қисми (ИИ усул) ёғдорликни аниқлаш учун ишлатиладиган фильтрлаш қоғозидан иборат патронга ўтказилади. Чигитнинг экстракцион патронга жойлаштирилган намуна қисми, намунани зичлаштирмасдан, унча катта бўлмаган пахта қатлами билан ёпилади. Патроннинг чети пастга қараб эгилади, қоғоздан пахта устида, марказида 5 мм келадиган чуқурлик ҳосил қилинади. Патроннинг пахта устидан чиқиб турган чети тагидан пружинали ушлатгич ўрнатилади, шу ушлатгич орқали патрон музлатгич илгагига вертикал ҳолатда осиб қўйилади. Музлатгич экстрактор шлифига, экстрактор эса колбанинг қабул шлифига ўрнатилади. Музлатгич орқали воронка ёрдамида ёки уни кўтариб, экстракторга 75 см3 петролейнли эфир ёки экстракцион бензин қуйилади. Экстракцион бензин билан аниқланганда Нааб асбоби қумли қиздиргичга ўрнатилади, ҳарорати 110-120° C ва 6 соат давомида экстракция олиб борилади. Экстракция тезлиги сувнинг сувли ҳаммомдаги ҳароратининг ўзгариши билан ва қабул қолбасининг сувли ҳаммомга чўкиш чуқурлиги билан регулация қилинади, бунда экстракцион юқори қисмидаги чуқурлик ҳар доим музлатгичдан оқаётган органик эритма билан тўла бўлиши керак. Экстракция вақти ўтгандан кейин ёғ ажралишининг тўлалиги текширилади. Бунинг учун экстратер колбадан ажратилади, шиша сиртига экстрактордан оқаётган эритмадан бир томчи томизилади. Эритма буғлангандан кейин ёғли доғлар қолмаслиги керак, акс ҳолда ёғ ажралишининг тўлалигини бир соатдан кейин текшириш билан экстракция давом эттирилади.

Экстракция тугагандан кейин экстрактордан колба ажратилади ва ундан роторли вакуум-буғлатгичда ёки эритмани ҳайдаш аппаратида нормал босимда эритма ҳайдалади. Эритмани бутунлай ҳайдаш учун колбани 10-15 дақиқа эгилган ҳолатда сувли ҳаммомда ушлаб турилади ва у вақти-вақти билан айлантирилади. Колба ичидаги ёғи билан қуритгич шкафига жойлаштирилади ва ёғ 110±2° C ҳароратда бир хил вазнга эга бўлгунча қуритилади. Биринчи тортиш бир соатдан кейин, кейингилари эса ҳар 30 минда ўтказилади, ҳар бир тортишдан олдин колба эксикаторда совитилади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 21 апрелдаги «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-2909-сонли қарори. 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 28 ноябрдаги Пахтачилик тармоғини бошқариш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3408-сонли қарори. 3. Пахтани қабул қилиш ва сақлаш бўйича йўриқнома Т.: 2017 4. Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Уруғлик чигит тайёрлаш технологияси”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ-2016 5. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Пахтанинг сифатини аниқлаш”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015. 6. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Пахтани дастлабки ишлаш машиналаридан фойдаланиш”.Т.:,«Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015 7. Р.Бўриев, Қ.Жуманиязов, А.Салимов “Мехнатни муҳофаза қилиш ва техника хавсизлиги”. Т.:, «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ - 2015

Похожие

Пахта толасининг сифатини аниқлаш усуллари

Пахта толасининг сифатини замонавий усулларда аниқлаш

Пахта маҳсулотлари сифатини баҳолаш

Махсулот сифатини миjдорий бахолаш

Махсулот сифатини миқдорий бахолаш