Махсулот сифатини миjдорий бахолаш - Метрология - Рефераты

Махсулот сифатини миjдорий бахолаш

Загружено в:

03.11.2023

Скачано:

0

Размер:

28.4951171875 KB

Маҳсулот сифатини миқдорий баҳолаш Reja: 1. Маҳсулот сифатини миқдорий баҳолаш 2. Маҳсулотлар ҳақидаги маълумотларни стандартлаштириш ва кодлаштириш тизими 3. Маҳсулотларни штрихли кодлаш

1. Маҳсулот сифатини миқдорий баҳолаш Квалиметрия метрологининг (лотинча " qualis” - “сифат” ва юнонча " μ є τριο - “ўлчайман” сўзларидан) маҳсулот сифатини миқдорий жиҳатдан баҳолаш билан шуғулланувчи қисми ҳисобланади. Унинг вазифаси маҳсулотнинг сифат кўрсаткичларини баҳолашдан иборат. Маҳсулот сифати худди фазо каби кўп ўлчовлидир. Ўлчанадиган миқдорлар орасида математик боғланишлар ва формулалар билан ифодаланувчи алоқадорлик мавжуд. Бу боғлиқликларда айрим катталиклар асосий, бошқалари эса ҳосилавий катталик сифатида иштирок этадилар. Квалиметрияда маҳсулотнинг сифат кўрсаткичлари асосий ва ҳосилавий қисмларга бўлинмайди. Маҳсулотнинг сифат кўрсаткичлари маҳсулотниг муайян хусусиятини белгиловчи бирламчи ва бир неча хусусиятларни ифодаловчи комплекс сифат кўрсаткичлари сифатида қаралади. Бунда, комплекс сифат кўрсаткичлари, худди ҳосилавий физик катталикларнинг асосий бирликлар билан ўзаро боғлиқлигига ўхшагандек, бирламчи сифат кўрсаткичлари орқали ифодаланади. Шунга кўра маҳсулотнинг сифат кўрсаткичларини миқдорий баҳолашда дифференциал, комплекс ва аралаш усуллардан фойдаланилади. Маҳсулот сифатини баҳолашнинг дифференциал усулида баҳоланаётган маҳсулотнинг сифат кўрсаткичи таққослаш асоси қилиб қабул қилинган намуна кўрсаткичлари билан таққосланади. Сифат даражасини баҳолашнинг комплекс усули таққослаш асоси қилиб қабул қилинган намунанинг умумлашган сифат кўрсаткичи билан таққослаш орқали аниқлашга асосланади. Сифат даражасини баҳолашнинг аралаш усулида диференциал ва комплекс усуллар биргаликда қўлланилади.

2. Маҳсулотлар ҳақидаги маълумотларни стандартлаштириш ва кодлаштириш тизими Ҳисобот, ҳисобга олиш, статистик ҳужжатлари билан иш олиб борувчи вазирлик, идоралар ва ташкилотларнинг ходимлари, маҳсулот ишлаб чиқарувчилар бу ҳужжатларни расмийлаштиришда, ОКП, ОКОНХ, ОКПО, СОАТО каби кодли графаларини тўлдиришларига тўғри келади. Мустақилликка эришгандан кейин, Ўзбекистон халқаро иқтисодий алоқаларнинг алоҳида субъекти сифатида фаолият кўрсата бошлади. Шунга кўра, мамлакатимизда ягона ахборот тизимини яратиш ва халқаро миқёсда ахборот алмашинишни таъминлаш зарурияти вужудга келди. Бу зарурият, ўз навбатида, халқаро стандартлар талабларига жавоб берадиган ва мустақил давлат статусини белгилайдиган миллий таснифлаш тизимларини яратиш масаласини қўйди. Шунга кўра, 1994 йил 24 августда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасининг халқаро амалиётда қабул қилинган учет ва статистика тизимига ўтиш бўйича Давлат дастури тўғрисида”ги 433-сонли қарори қабул қилинди ва лойиҳани амалга ошириш бўйича Давлат дастури тасдиқланди. Дастурда Ўзбекистон Республикасининг давлат статистика ва бошқа бошқарув соҳаларида техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборотни таснифлаш ва кодлашнинг Ягона тизими (ТИИА ТКЯТ) ни қўллаш ва ривожлантириш янги таснифлагичларни ишлаб чиқиш, мавжудларини жорий этиш ва такомиллаштириш, шунингдек таснифлаш ва кодлашга соҳасидаги халқаро стандартларни ватанимиз шароитларига мослаш, уйғунлаштириш ва мослаштиришни таклиф этади, деб белгиланган. Ўзбекистон Республикасининг ТИИА ТКЯТ ТКЯТ таснифлагичлари мажмуаси, уларни қўллаш тизимлари, таснифлаш ва кодлашга оид норматив ҳужжатлар, таснифлаш ва кодлаш ишларини олиб борувчи ташкилотларни ўз ичига олади.

Ўзбекистон Республикаси ТИИА ТКЯТ нинг асосий мақсадлари қуйидагилардан иборат: - ҳисоблаш техникаси воситаларидан фойдаланилган ҳолда халқ хўжалигининг бошқариш жараёнларини ахборот таъминотини стандартлаштириш; - ҳисоблаш техникаси воситаларидан фойдаланилган ҳолда халқ хўжалигининг бошқариш жараёнларини ахборот таъминотини мослигини таъминлаш; - халқаро миқёсда электрон ахборот алмашинувни таъминлаш. Ўзбекистон Республикаси ТИИА ТКЯТ нинг асосий масалалари қуйидагилардан иборат: - халқ хўжалигининг бошқарув тизимида техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборотни таснифлаш ва кодлаш; - таснифлагичларни ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича методик ягоналикни таъминлаш; - ўзаро мувофиқлаштирилган таснифлагичлар мажмуасини яратиш; - ахборотларга ишлов бериш жараёнларини автоматлаштириш учун шароит яратиш; - халқ хўжалигининг автоматлаштирилган ўзаро боғлиқ бошқарув тизимларида ахборотларнинг мувофиқлигини таъминлаш; - таснифлаш ва кодлаш тизимларини халқаро таснифлаш ва кодлаш тизимлари билан уйғунлаштириш. Техник- ижтимоий ахборот таснифлагичи - таснифий гуруҳларнинг номлари ва уларнинг кодланган белгиларини тизимлаштирилган рўйхати берилган стандартлаштиришга оид норматив ҳужжат ҳисобланади. Кодлаш – таснифланадиган объект ва таснифланадиган гуруҳни ажратиб олиш ва код билан белгилашдир. 1995 - 2001 йиллар давомида Ўзбекистон Республикасида ҳисоб ва статистика амалиётида қўллаш учун бозор иқтисодиёти шароитига мос келувчи қуйидаги таснифлагичлар ишлаб чиқилди ва жорий этилди:

КТУТ (ОКПО) – республика корхоналари ва ташкилотларининг умумдавлат таснифлагичи, унга ташкилий-ҳуқуқий ва мулк шаклларининг қўшимча таснифий белгилари киритилган. МҲБУТ (СОАТО) – маъмурий-ҳуқуқий бўлишнинг умумдавлат таснифлагичи, у корхоналарнинг Давлат реестрини қисми ҳисобланади. БОТ (КОУ) – бошқарув органларининг умумдавлат таснифлагичи – вазирликлар, бирлашмалар, ташкилотлар, корхоналар таснифлагичи. Давлат органлари функцияларининг халқаро таснифлагичи ( КФГО) асосида ишлаб чиқилган. ИФУТ (ОКВЭД) – иқтисодий фаолият турларининг умумий таснифлагичи. Таснифлагичга Европа стандарти NАСЕ асос қилиб олинган. МУТ (ОКП) – маҳсулотлар ва хизматларнинг умумдавлат таснифлагичи. Европа иқтисодий иттифоқининг маҳсулотларни фаолият турлари бўйича статистик таснифлагичи NАСЕ / СРА / РRODКОМ асосида ишлаб чиқилган. ММСТ (НСКЗ) – машғулотларнинг миллий стандарт таснифлагичи, МСКЗ-88 (ISО – 88) асосида тайёрланган бўлиб, машғулотларнинг касблар ва мансаблар бўйича йириклаштирилган, таркибли ва таянч гуруҳлари бўйича тавсифидан иборат. МШТ ( КФС ) – мулк шакллари таснифлагичи. Таснифлагич Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига мувофиқ ишлаб чиқилган.Таснифлагичда 2 хил мулк шакли - шахсий ва давлат мулки кўзда тутилган. ТҲШТ (КОПФ) – ташкилий-ҳуқуқий шакллари таснифлагичи. хўжалик юритиш субъектларининг ташкилий-ҳуқуқий шакллари белгиланган. Таснифлагич Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига мувофиқ ишлаб чиқилган. Ўзбекистонда, асосан тижорат ва нотижорат шаклдаги икки хил ташкилий-ҳуқуқий шакллар белгиланган. МТТ (КТФ) – шуғулланувчилар сони бўйича корхоналар таснифлагичи, унда корхоналарнинг тўрт - микрофирма, кичик, ўрта ва йирик корхона турлари белгиланган.

ИСТ (КСЭ) – иқтисодиёт соҳалари таснифлагичи, унда иқтисодиётнинг қуйидаги соҳалари белгилаб қўйилган: умумий иқтисодиёт, молиявий, номолиявий корпорациялар, давлат бошқаруви органлари, уй хўжалигига хизмат кўрсатувчи нотижорат ташкилотлар, уй хўжалиги, ва бошқалар. Таснифлагич Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига мувофиқ ишлаб чиқилган. СТ (КС) – стандартлар таснифлагичи. Таснифлагич каталоглар, кўрсаткичлар, норматив ҳужжатларнинг мавзули рўйхатини тузишга мўлжалланган. Таснифлагич норматив ҳужжатларни индекслаш учун фойдаланиладиган таснифий гуруҳларнинг номларини ва кодларини белгилайди. ЖМТ (КСМ) – жаҳон мамлакатлари таснифлагичи, IS0 3166 халқаро стандарти асосида ишлаб чиқилган. ВТ (КВ) – валюталар таснифлагичи, IS0 4217 халқаро стандарти асосида ишлаб чиқилган. ЎББТ ( СОЕИ ) – ўлчов бирликларини белгилаш тизими таснифлагичи. У ўлчов бирликларини халқаро таснифлагичи ЕЭК ООН ва ISO 31 - 0:1992, 1S0 1000:1992 стандартларига мувофиқ тайёрланган. 3. Маҳсулотларни штрихли кодлаш Кейинги пайтларда ишлаб чиқарилган маҳсулотни тамғалашда штрихли кодлашга ката эътибор берилмокда. Штрихли кодларни маҳсулотларга нисбатан тадбик этиш гояси илк бор ўтган асрнинг 30-йилларида АКШ нинг Гарвард бизнес мактабида яратилган бўлиб, ундан амалда фойдаланиш бир неча ўн йиллардан сўнггина, яъни 60- йиллардан бошланган. Микропроцессор техникасининг ривожланиши штрих-кодлардан кенг равишда фойдаланиш имконини яратди. 1973 йилда АКШ да маҳсулотнинг Универсал Коди (1РС) қабул килиниб, 1977 йилдан бошлаб эса Европа Кодлаш Тизими ЕАN ( EuropeanArticleNumber ) таъсис этилди . Ҳозир ундан нафакат Европада, балки бошқа минтакаларда ҳам кенг равишда фойдаланилмокда.

Штрихликодтурли оралиқда жойлашган ҳар хил қалинликдаги кетма-кет алмашиниб келувчи параллел қора (штрихлар) ва оқ (пробел) чизиқлардан иборат бўлиб, махсус оптик қурилмалар-сканерлар ёрдамида ўқишга мулжалланган. Штрихли кодда рақамлар, ҳарфлар, белгилар белгиланган кетма-кетликда ҳар хил қалинликдаги ва энликдаги штрихлар шаклида кодланади. Штрихли кодлар маълумотларни компьютерларга тезкорлик билан аниқ киритиш имконини беради. Микропроцессорлар орқали штрихлар рақамларга докодерланиб, маҳсулот ҳақидаги маълумотлар компьютерга узатилади. Кўпгина иқтисодий ривожланган давлатларда маҳсулотнинг ўрамида (упаковкасида) штрих-коднинг бўлиши мажбурий саналади, акс ҳолда савдо ташкилотлари маҳсулотдан воз кечишлари мумкин. Бу халкаро савдога ҳам тегишлидир. Ушбу тизимнинг иқтисодий жихатдан самарадорлиги маҳсулотнинг 85 фоизидан кўпи кодлаштирилганда намоён булади. Бундан ташқари, штрих- кодлаштириш маҳсулотга нисбатан бўлган талаб ва эхтиёжларни шакллантириш, жамлаш, ҳисобга олиш, бухгалтерия ҳисобларини олиб бориш ва ҳужжатларни расмийлаштириш, маҳсулотларни сақлаш ва сотувдаги назоратини амалга оширишга ёрдам беради. ЕАN нинг асосан икки хил кодлашидан - 13 разрядли ва 8 разрядли рақамли кодлардан.фойдаланилади: Бунда энг ингичка штрих бирлик сифатида олинади. Ҳар бир рақам (ёки разряд) икки штрих ва икки пробелдан иборат булади. 13 разрядли коднинг таркибида қуйидагилар курсатилади: 1. Давлат коди (“давлат байро ғ и”) - икки ёки уч та рақамли сонларда; 2. Корхона (фирма) - тайёрловчи коди – 5 та рақамли сонларда; 3. Маҳсулотнинг коди - 5 та рақамли сонларда; 4. Назорат сони - битта рақам билан.

ЕАN -13 штрихли кодининг тузилиши EАN ассоциацияси турли давлатлар учун кодлар ишлаб чиққан бўлиб, ушбу кодлардан фойдаланиш учун марказлашган тарзда лицензияларни тавсия этади. Айрим давлатларнинг маҳсулотларининг штрихли кодлаш учун бериладиган ЕАN коди қуйидаги жадвалда келтирилган. Давлат коди Давлат номи Давлат коди Давлат номи 93 Австралия 750 Мексика 90-91 Австралия 87 Нидерландия 779 Аргентина 94 ЯнгиЗеландия 54 Бельгия ва Люксембург 590 Польша 380 Болгария 560 Португалия 789 Бразилия 460-469 Россия 50 Буюк-Британия 00-09 АКШ ва Канада 599 Венгрия 869 Туркия 759 Венесуэла 64 Финляндия 400-440 Германия 30-37 Франция 489 Гонконг 859 Чехия 520 Греция 780 Чили 57 Дания 73 Швеция 729 Исраил 76 Швейцария 539 Ирландия 860 Югославия 569 Исландия 880 Жанубий Корея 84 Испания 45-49 Япония 80-83 Италия 478 Ўзбекистон 529 Кипр 478 Ўзбекистон 690 Хитой 850 Куба Тай ё рловчи корхонанинг коди ҳарбир давлат нинг тегишли органлар и томонидан берил ади. Одатда бу код бешта рақамдан иборат бўлиб, давлат кодидан кейин келади. Маҳсулот коди тай ё рловчи томонидан тузилади ва у ҳам бешта рақамдан иборат булади. Бу код стандарт эмас, у маҳсулотга тааллуқли бўлган муайян хусусиятларни ё ки фа қ ат тай ё рловчининг ў зигагина маълум бўлган маълумотни ёки шу маҳсулотнинг кайд этиш тартиб рақамини ифодалаши мумкин.

Назор а т сони ЕАN алгоритми бўйича кодни сканер воситасида тўғри ў қилганлигини текшириш учун хизмат килади. Штрих-коднинг пастки қисмда жойлашган рақамлар сканер учун эмас, балки ҳаридорлар учун мулжалланган. Талабгор (ҳаридор) ундан факат маҳсулот тайёрланган давлатни билиши мумкин, чунки давлат коди махсус нашрларда ва маълумотномаларда келтирилиб туради ёки маълумот базаларида ва банкларида сакланиши мумкин. ЕАN -8 коди кичик ўрамли (упаковкали) маҳсулотлар учун мулжалланган. ЕАN -8 коди қуйидаги кодлар тартибидан иборат: а) давлат коди (“давлат байро ғ и”); б) корхона (фирма) - тайёрловчи коди; в) назорат сони. Баъзан тайёрловчи корхона кодининг ў рнига ма ҳ сулотнинг кайд этиш тартиб рақами келтирилиши ҳам мумкин. Штрихли кодларнинг аниқлиги жуда юқори булиб, ўтказилган тестларнинг натижасига кўра, ахборотнинг 10000000 белгиси 1 та хатолик бериши кузатилган. Ҳозирги вақтда ЕАN-13, ЕАN-8 дан ташқари 128 коди, 39 коди, “5 та амашувчидан кейин 2” (ITF-14) каби штрихли кодлар ҳам ишлатилмоқда. Ҳозирги кунда Республикамизда ҳам штрих кодлардан кенг фойдаланишга катта эътибор берилмокда.1999 йил 21 сентябрда ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқариладиган маҳсулотларга штрихли кодлашни жорий этиш тўғрисида”даги 438-сонли қарори қабул қилинди. Қарорга асосан, Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқариладиган маҳсулотларни штрихли кодлаш тўғрисидаги Низом тасдиқланди. Ўзбекистон Республикаси товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар Палатаси ҳузурида товарлар ва хизматларни автоматик идентификациялаш Ўзстандарт” агентлиги

ҳузуридаги Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш илмий– тадқиқот институтида эса Штрихли кодлаш Марказлари ташкил этилди. Штрихли кодни тадбиқ этишга доир O'z DSt 6.17.01, O'z DSt 6.17.03 каби қатор қатор норматив ҳужжатлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасида штрихли кодлашнинг тадбик этилиши энг аввало, 1996 йилнинг 26-апрелида қабул қилинган “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” номли Қонун нинг 4 моддасида курсатилган - истеъмолчининг ҳарид килинаётган маҳсулот хакида зарур ва ишончли маълумот олиш ҳуқуқини амалга оширишда катта аҳамият касб этади. Штрихли кодлаш ишлаб чиқариш корхоналари учун қуйидаги имкониятларига яратади. а) автоматлаштирилган бошқарув тизимларининг тадбик этилишини осонлаштиради; б) ишлаб чиқариш, маҳсулотни сақлаш ва реализация қилиш каби фаолиятлардаги ҳисоб-китоб ишларининг самарадорлигини оширади; в) ресурсларни чукур таҳлил қилиш имкониятини беради; г) ҳужжатлар айланишини тезлаштиради; д) маҳсулотни реализация қилиш ва ҳаракати ҳақидаги ишончли маълумотларни мунтазам равишда йи ғ ишни йўлга куйиш мумкин; е) бошқарув ва назорат органларига тезкор равишда маҳсулот хусусидаги маълумотларни тавсия этиш ва бошқалар. Маҳсулот ишлаб чиқарувчи маҳсулот учун штрихли коднинг о ригиналмакет ини “Ўзстандарт” агентлигининг штрихли кодлаш Марказидан олиши мумкин. Бунда штрихли коднинг юқори қисмига штрихли коднинг Давлат реестри ёзиб қўйилади. Штрихли код маҳсулот ёки унинг ўрамини харидорга кўринадиган жойида жойлаштирилиши шарт.

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

Похожие

Махсулот сифатини миқдорий бахолаш

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА МАХСУЛОТ СИФАТИ

Махсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тартиби

Махсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тартиби

Пахта маҳсулотлари сифатини баҳолаш