Қуйимларни танлаш - Материаловедение - Рефераты

Қуйимларни танлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

232.5 KB

Қуйимларни танлаш Режа: 1. Зазорли қуйимлар. 2. Ўтувчи қунимлар 3. Таранглаш қўнимлари. 4. Қўнимларнинг йўналиши. 5. Чизмаларда ўлчамларнинг чекли ўлчамдан четга чиқишларини қўйиш усуллари. 6. Ўтқазишларни танлаш.

Таянч сўзлар ва иборалар : Стандарт, қўйим, белгилар, четга чиқишлар, энг катта ва энг кичик қўйимлар қиймати, ўлчамдан четга чиқиш. 5 - 6 квалитетлар юқори аниқликдаги деталлар учун қўлланилади. Уларни аник подшипникларни асқ ишлатилади. талаблар, юриш равонлиги ва бирикмалар зичлиги талаб этилган масъулиятли бирикмалар учун машинасозликнинг барча сохаларида кенг қўлланилади. Масалан: нормал аниқликдаги подшипникларни, суюқликда ишқаланувчан подшипникларни ўрнатишда ички ёнув двигателларидаги кривошип шатун механизмининг харакатланувчан бирикмалари учун ва хоказо. 7 - 8 квалитетлар машина деталларини аниқ бириктириш учун ишлатилади (шкивлар, шестерняларни валларга, тўртгичлар, гильзалар, клапанлар, коромисел ўқлари ва бошқалар). 8 - 9 квалитетлар нисбатан катта зазор ва тарангликларни олиш учун қўлланилади. Масалан: шаклдан четга чиқишни тўлдириш (йўқотиш) зарурияти бўлганда тез айланувчан валлар учун, ярим суюқлик ишкаланиш шароитида сирпанишларга таянч учун ва хоказо (кардан вилкаси ва валлари, маховиклар, клапанлар, клапан каллаги, дифференциал чашкаси, турли втулкалар ва хоказо). 10 квалитет худди 9 квалитет каби холларда фақат бирикмалардаги зазорлар ва тарангликлар катта тебранишларда бўлган шароитларда қўлланилади. Масалан: эни бўйича поршен халқалари, қўшишлар ричагининг пастки қисми; втулкалар, вилкалар ва хоказолар. 11 ва 12 квалитетлар дагал бирикмалар учун қўлланилади. Турли қопқоқлар, флянецлар штампланган деталлар билан бирикканда, қишлоқ хўжалик машиналарида, пластмассали деталларда ва хоказолар. Юқорида келтирилган тавсиялар тахминийдир. Ўтказишни танлаш умуман асосий четга чиқишларни танлашга асосланган. Ўтказишлар асосан ишлаш шароити маълум ва тажрибада ўзини оқлаган ўхшаш бирикмаларга мўлжаллаб танланади. Масъул бирикмалар

асосан тажрибавий текшириб аниқланади. Бирикмаларни ҳисоблаш услублари мавжуд, аммо улар тахминийдир, чунки таъсир этувчи ҳамма омилларни ҳисобга олиш мумкин эмас. Зазорли ўтказишлар h ( H ), Smin 0 - харакатсиз ажралувчан бирикмаларда қисмларга ажратишни ва йиғишни осонлигини таъминлаш учун, харакатланувчан бирикмаларда юқори аниқликда марказлашган деталларни бўйлама йўналишда секин силжиши учун қўлланилади. g ( G ) энг кам ( min ) таъминланган зазорли харакатланувчан бирикмаларда бирикмани аниқлиги, равонлиги ва зичлигини таъминлаш учун қўлланилади. f ( F ) эркин айланувчан деталлар, валлардаги деталлар (шестернялар, шкивлар, маховиклар ва бошқалар) учун қўлланилади. e ( E ) юқорида кайд этилган шароитда бирикма узунлиги катта бўлган ҳоллар учун, кўп таянчли валлар учун, юқори тезликда харакатланувчан бирикмалар учун қўлланилади. d ( D ) қишлоқ хужалиги машиналари, йўл қурилиш машиналари учун, машинасозликда масъулиятли бўлмаган бирикмалар учун қўлланилади. c ( C ) температурали шароитда ишловчи зазорли уўказишларда, катта зазорлар талаб этилган масъулиятсиз бирикмалар учун қўлланилади. b ( B ) ва а(А) масъулиятсиз дағал бирикмаларда қўлланилади. Юқорида қайд этилган тавсиялар тахминийдир. Оралиқ ўтказишлар Оралиқ ўтқазишлар яхши марказлашганликни таъминловчи, аммо қисмларга осон ажралувчан харакатсиз бирикмалар учун мўлжалланган. Бу бирикмалардаги тарангликлар ва зазорлар катта эмас. Тарангликлар

сезиларли даражадаги буровчи моментни узатишни таъминлай олмайди, шунинг учун бундай утказишларда қўшимча мустахкамлаш қўлланилади.   J j s s тез-тез қисмларга ажралувчан деталлар, бирикмаларни эркин йиғиш ва қисмларга ажратиш учун қўлланилади. Улар 99 % зазорни ва 1 % тарангликни (турли ўзгарувчан деталлар учун) таъминлайди. К(к) энг кўп қўлланиладиганидир. Йиғиш ва қисмларга ажратиш ортиқча кучланишларсиз амалга оширилади. Бу ўтказиш деталларни яхши марказлаштиришни таъминлайди. Бирикмаларни бундай йиғишда 60 % зазор ва 40 % тарангликлик бўлади. M ( m ) деталлар кам қисмларга ажратиши учун ишлатилади. Йиғишда 80 % таранглик ваа 20 % зазор бўлади. N ( n ) оралик ўтказиш гурухидаги энг мустахкам бирикмалардир. Йиғишда 99 % тарангликка ва 1 % зазорга эришилади. Фақат капитал ремонтда қисмларга ажратииш талаб этилган бирикмалар учун қўлланилади. Йиғиш ва қисмларга ажратиш учун махсус мосламалар ва пресслардан қўлланилади. Таранглик ўтказишлар Ўтказишлар асосан қўшимча қотиришларсиз қаланган. Харакатсизлик пресслаш чоғидаги деталларни эзилиши натижасидаги кучланишлар ҳисобига эришилади. Таранглик ўтказишлар йиғишда тешикни қиздириб ва валларни совитиб олинади. Таранглик ўтказишни ҳисоби бирикмани ва тегиб турувчи деталларни мустахкамлигини аниқлаш мақсадида амалга оширилади. Р(р) енгил прессли ўтказиш бўлиб, унча катта бўлмаган буровчи моментли узатиш учун қўлланилади, юпқа деворли втулкаларни пресслаш учун, рангли металл ва қотишмалар учун ишлатилади.

R( r ), S(s), T(t) - прессли ўтказишлар . Ўртача таранглилик бирикмаларда қ ўлланилади . Бу турли втулкаларни тешикларга пресслаб ўтказишдир . Бундай бирикмаларни йи ғ иш пресс остида амалга оширилади . U(u), X(x), Z(z) - о ғ ир прессли ўтказишлар . Бирикмаларни йи ғ иш исси қ лик услубидадир . О ғ ир шароитларда ишлайдиган бирикмаларни пресслаш учун қ ўлланилади . Стандарт ( ГОСТ 2.307-68) да чизмалардаги чизи қ ли ўлчамларнинг чекли ўлчамдан четга чи қ ишларини қ ўйишнинг қ уйидаги учта усулини кўзда тутилади (21- расм ): Допусклар майдони ва ўтқазишларнинг шартли белгилари билан, масалан, 18А, 60 Пр; Чекли ўлчамдан четга чиқишларнинг сон қийматлари билан, масалан,065,0045,0 60  Допусклар майдонининг шартли белгилари билан ва ўнгда қавс ичида чекли ўлчамдан четга чиқишларнинг сон қийматларини қўйган ҳолда масалан, 60 Пр   065,0 045,0  . бундай қўйиш усули аралаш усул дейилади. расм. Допускларнинг белгиланиши: а-иш чизмасида, б-йиғиш чизмасида. Чизмада ўлчамдан четга чиқишнинг сон қийматларини қўйишда ўлчамнинг рухсат этилган энг катта қийматини аниқловчи юқориги ўлчамдан четга чиқиш пастки ўлчамдан четга чиқишнинг устига ёзилади.

Нолга тенг бўлган ўлчамдан четга чиқиш чизмада кўрсатилмайди; бундай ҳолда фақат битта ўлчамдан четга чиқиш кўрсатилади: плюс ) ( ) лиси (8- расм, а) юқоририги чекли ўлчамдан четга чиқиш ўрнига   03,0 5 , минус (-) (8- расм, а га қаранг) пастки чекли ўлчамдан четга чиқиш ўрнига а ёзилади (5 -06 ). Ўлчамдан четга чиқишлар симметрик жойлашганда, яъни ўлчамдан четга чиқишлар тенг, бироқ ишоралари турлича бўлганда ўлчамдан четга чиқишнинг катталиги номинал ўлчамдан кейин қўш ишора (   ) қўйиб, бу ишораларнинг ўнг томонига номинал ўлчам шрифти катталигидаги шрифт билан ёзилади (115  0,1). Йиғма чизмаларда деталь ўлчамларининг чекли ўлчамдан четга чиқишлари ёки белгилар каср кўринишида кўрсатилади 8-расм, б га қаранг): касрнинг суратида доимо тешикларга оид ўлчамдан четга чиқишнинг шартли белгилари ёки сон қийматлари, махражида эса Валга оид ўлчамдан четга чиқишнинг шартли белгилари ёки сон қийматлари кўрсатилади. Иш чизмаларида допускларнинг аралаш белгиланишини қуйидаги тўрт ҳолда қўйиш мажбурий: 1. Допусклар ГОСТ 6636-69 бўйича нормал чизиқли ўлчамлар жадвалида мўлжалланмаган ўлчамга, масалан, 41,5 А ( +0,054) тегишли бўлганда. 2. Агар тешик учун вал системаси бўйича ўтқазишга оид допуск олинса (расм, а). 3. Алоҳида турдаги буюмларга тегишли допусклар ва уларнинг элементлари махсус стандартларда кўзда тутилган болта, масалан, подшипниклар, шпонкалар ва бошқаларни ўтқазиш (расм,б, ПШ ҳарфлар «Шпонка ўтқазиш»ни билдиради.) 4. Носимметрик допусклар майдони бўлган чиқиқлар ўлчамига оид чекли ўлчамдан четга чиқишларни қўйишда (расм. в)

расм. Допускларнинг аралаш белгиланиши: а- вал системаси бўйича тешикларга тегишли. б- шпонкага мўлжалланган вал ўйиғига тегишли, в-чиқиқ ўлчамига тегишли. Ўтқазишларни танлаш Щаракатланувчан ва қўзғалмас ўтқазишларни танлашда дастлаб деталларнинг бир хил шароитда ишлайдиган бошқа механизм ва машиналардаги шунга ўхшаш бирикмалари ўрганилади. Акс ҳолда туташган деталларни иш жараёнида текшириб кўришни мўлжаллаб зазор ва тарангликларни ҳисоблашга тўғри келади. Щаракатланувчан ўтқазишни танлаш. Щаракатланувчи ўтқазишни, яъни гарантияланган зазорли ўтқазишни танлашда асосий вазифа вал ва втулкаларнинг туташувчи сиртлари орасида энг кичик ишқаланишни, демак, уларнинг энг кам ейилишини таъминлаш ҳисобланади. Ишқаланишнинг қуйидаги турлари: қуруқ ишқаланиш, суюқликни ишқаланиш ва оралиқ (ярим қуруқ ва ярим суюқликли) ишқаланиш бор. Суюқликли ишқаланишда вал ва втулка (подшипник) сиртлари орасидаги мой қатламининг қалинлиги шундай бўлиши керакки, амалда вал сирти втулка сиртида сирпанмасдан мой қатламларидан бирига нисбатан сирпанадиган бўлсин.

Агар деталларнинг сиртлари мойланмаган бўлса қуруқ ишқаланиш содир бўлади. Бунда деталлар айланишнинг механик энергиясига айланади, деталлар қизийди, қизийди, машинанинг иш қобилияти камаяди. Ишқаланувчи сиртлар мой қатлами билан бир-биридан тўла ажратилмаганда оралиқ (ярим қуруқ ёки ярим суюқликли ) ишқаланиш вужудга келади. Сирпаниш учун энг яхши шароит, вал билан подшипник тешиги сиртлари бир-биридан мой қатлами билан тўла ажратилганда ҳосил бўлади. Мой қатлами ва мойловчи суюқликнинг циркуляцияси энг кам ишқаланишни вужудга келтиради ва подшипникнинг иш бажарувчи сиртлари ишқаланишдан ҳосил бўладиган иссиқликнинг узатилишини яхшилайди. Щисоблашлар ва машиналарни ишлатиш тажрибаси шуни кўрсатадики, айланишлар частотаси оширилган сари ва мойнинг қовушоқлиги ошган сари каттароқ зазорли ўтқазишни танлаш керак. мой танлашда шуни эсда тутиш керакки температура кўтарилган сари мойнинг қовушоқлиги камаяди, температура пасайган сари қовушоқлиги ошади. Пресслаб ўтқазишни танлаш. Икки деталнинг қўзғалмас бирикмасининг мустаҳкамлиги деталлар сиртлари орасидаги ишқаланиш кучи билан таъминланади ва таранглик катталигига боғлиқ. Шунинг учун пресслаб ўтқазишни танлашда энг катта ва энг кичик тарангликларнинг рухсат этилган қийматлари аниқланади. Агар таранглик йўл қўйилгандан ортиқ бўлса, деталь емирилиши мумкин, таранглик жуда кам бўлганда эса ишқаланиш кучи етарли бўлмаслиги мумкин ва иш вақтида деталлар бир-бирига нисбатан силжийди. Айни пресслаб ўтқазишни бошқа машина ва узелларда ишлатиб, татбиқ этиш тажрибаси бўлганда, конструктор рухсат этилган тарангликларни ҳисоблаш йўли билан аниқлайди. Бу мақсада дастлаб энг катта тарангликнинг катталиги ҳисоблаб топилади, сўнг асосий ёки аралаш пресслаб ўтқазишлардан тегишлиси танлаб олинади ва бириккан

деталларнинг бир-бирига нисбатан силжимаслигини таъминлайдиган энг кичик таранглик текширилади. Прессланган туташманинг мустаҳкамлигига туташувчи вал ва втулка деворларининг қалинлиги (агар вал ковак бўлса), туташувчи сирт (юзи)нинг катталиги, шунингдек, деталларни бириктириш усули таъсир этади. Втулкани қиздириб кенгайтириш ҳисобига (куч ишлатмасдан) бириктиришдаги мустаҳкамлик втулкани қиздирмай пресслашдагига қараганда анча юқори бўлади. Бунинг сабаби шундаки, деталларни куч билан (масалан, пресс ёрдамида) пресслаб ўтқазишда туташувчи сиртлардаги ғадир-будурлик эзилади ва (вал ва втулкаларни ўлчаб) пресслашдан олдин ўлчамларга асосланиб ҳисоблаб топилган таранглик анча камаяди. Бироқ, қамровчи детални қиздириб пресслаб ўтқазишда нотекис деформация (шаклининг бузилиши) вужудга келиши мумкин, бу эса айниқса мураккаб шаклли деталлар учун хавфли. Пресслаб ўтқазишлар, одатда, ажралмайдиган бўлади чунки пресслашни бузиб қайта пресслаш ўтқазишнинг бузилишига олиб келади. Ўтқазиш турини танлашда деталларнинг ишлаш температурасини ҳам ҳисобга олиш керак. Масалан, қамровчи ва қамралувчи деталларнинг чизиқли кенгайиш коэффициентлари турлича бўлса, яъни улар турли материаллардан тайёрланган бўлса, иш температураси нормал температура (20 0 С) дан анча фарқ қилса, таранглик ўзгариб, механизмнинг иш шароитини қониқтирмаслиги мумкин. Асосий ўтқазишларнинг умумий характеристикаси. Сирпанувчан (С) ўтқазишларда энг кичик зарор нолга тенг, шу сабабли бундай ўтқазишлар қўзғалувчан ва оралиқ ўтқазишларнинг ёндошиш чегарасида бўлади. Деталлар яхши мойланган бўлса, улар бир-бирига нисбатан эркин силжийди. Масалан, дастгоҳлардаги йўналтирувчилар ва пиноллар, насос цилиндрлари ва поршенли машиналардаги поршень штоклари, фланец ва қопқоқларнинг марказловчи сиртлари. Бироқ, қўшимча маҳкамлаш воситаси масалан, шпонка ишлатилса, қўзғалувчан ўтқазиш қўзғалмас ўтқазишга айланади. Бу

эса машинани ишлатишда узелларни тез-тез қисмларга ажратиш ва йиғишда туташувчи деталларнинг аниқ марказланиши талаб қилинганда (валларнинг алмашинадиган ғилдираклар билан, илашиш дисклари билан ёки бириктириш ва фрикцион муфталар билан бириктиришда ва ҳоказода) амалга оширилади. Қўзғалувчан (Д) ўтқазишларда гарантияли зазор кичик бўлади, бунинг натижасида деталлар яхши марказлашади ва нагрузка ўзгарганда зарблар бўлмайди. Мойлаш яхши бўлганда қўзғалувчан ўтқазишлар поршенли двигателда тирсакли валнинг бўйнини шатун билан бирлаштиришда, трубинадаги ротор валини ва дастгоҳларнинг шпинделларини, клапанларни туташтиришда, шунингдек, деталларнинг секин ҳаракатланиб мутасил кўчиши керак бўлганда тадбиқ қилинади. Щаракатланувчан (Х) ўтқазишлар, асосан текис ва ўзгармас тезликларда, зарбсиз нагрузка билан ишлайдиган деталларни, масалан, подшипникларда айланувчи валлар (тирсакли, кулачокли) ва шпинделларда ишлатилади. Енгил ҳаракатланувчан (Л) ўтқазишлар нисбатан катта зазорларга эга бўлади ва қўзғалувчан бирикмаларда ҳаракатланувчан бирикмалар билан бир шароитда татбиқ этилади, бироқ енгил ҳаракатланувчан ўтқазишларда втулка узунроқ ёки таянчлар кўпроқ, шунингдек, айланишлар частотаси 1000 айл| мин дан катта бўлади. Бундай бирикмаларнинг ишлатилишига мисоллар: марказдан қочирма насослардаги, жилвирлаш дастгоҳлари, турбогенераторлар юритмаларидаги валларнинг цапфалари билан подшипникларнинг вбирикмаси: салт юриш шкивларининг ва эркин айланувчи ғилдиракларнинг валлари; шарчали ва айрисимон шарнирларда, 4- класс аниқликдаги енгил ҳаракатланувчан ўтқазиш қишлоқ хўжалик ва транспорт машиналаридаги валларни втулкалар билан бириктиришда, зичлаш поршень ҳалқаларининг поршень ўйиқлари билан (эни бўйича) бириктиришда, юргизиб юбориш ричагларининг тормоз тортқилари вилкаси билан бириктириш собачкаларида ишлатилади.

Бемалол ҳаракатланувчан (Ш) ўтқазишлар. Бундай ўтқазишларда зазор нисбатан катта бўлиб, деталлар катта тезлик билан ишлайдиган, иш шароити бўйича ноаниқ марказлашга, қийшайшига ва эгилишига рухсат этиладиган деталларни бириктириш учун: ўтқазиш узунлиги катта бўлганда: кўп таянчли бирикмаларда: машина ишлаган вақтда температуранинг таъсири натижасида ўлчамлари ўзгарадиган ёки ноқулай, ифлосланган шароитда, масалан, қишлоқ хўжалик, транспорт ва бошқа машиналарда ишлайдиган деталларни бириктириш учун ишлатилади. 2-аниқлик классида бемалол ҳаракатланувчан ўтқизиш цилиндрли поршенлар учун ва турбогенераторлар валлари, втулкали турли клапанлар, компрессорлардаги поршенли ҳалқалар учун ишлатилади. Иссиқлайин ҳаракатланувчан (ТХ) ўтқазишлар юқори температурада ишловчи (масалан, турли иссиқлик двигателларидаги) деталларни бириктиришда ишлатилади бунда деталларнинг иссиқликдан турлича кенгайиши туфайли улар орасидаги зазор кичрайиб қолиши мумкин. Қимирламайдиган (Г) ўтқазиш 1-классга ишлатилса, гарантияли таранглик бўлади, 2 ва 2 а классларда эса энг кичик таранглик ўрнига зазор ҳосил бўлади. Бундай ўтқазишлар кам ишлатилади, жумладан катта динамик нагрузкалар (титраш, зарб, вибрация) юз берадиган жойларда, узелларни машинани капитал ремонт қилгандагина қисмларга ажратиш мўлжалланганда ишлатилади. Тиғиз (Т) ўтқазишлар қимирламайдиган ўтқазишларга ўхшаш ишлатилади. Бироқ, бунда деталларнинг материали бўшроқ бўлиши ёки узеллар тез-тез йиғиладиган бўлиши, шунингдек, втулканинг узунлиги 1,5 d дан ортиқ бўлиши ёки втулкаларнинг деворлари анча юпқа бўлиши керак. қимирламайдиган ва тиғиз ўтқазишларга қуйидаги бирикмалар мисол бўла олади: валлар ва ўқлар кулачокли муфталари, маховиклар, шкивлар ва ричаглар билан бирикиши; конуссимон тишли ғилдираклар ва червякли узатмалар, электр машиналарнинг роторларида ишлатилади. Таранг (Н) ўтқазишлар яхши аниқ марказлашга ва деталларни енгил болғалар ёрдамида тезда йиғиш ҳамда қисмларга ажратишга имкон беради .

Бундай ўтқазишлар тез ишлайдиган шкивларда, редукторларнинг ғилдиракларида, маховикларда, дасталар, муфталарда, ўрнатиш ғилдиракларида, компрессорларнинг крейцофлари, бармоқларида, ғилдираклар ва подшипникларнинг алмашинадиган втулкаларида ишлатилади. Жипс (П) ўтқазишлар узелларни тез-тез ва дарҳол йиғиш ҳамда қисмларга керак бўладиган ҳолларда, шунингдек, втулканинг узунлиги 1,5 d дан ортиқ бўлганда таранг ўтқазиш ўрнида қўлланилганда ортиқ бўлганда таранг ўтқазиш ўрнида қўлланилганда ишлатилади. Бу ўтқазишлар деталларнинг ўқ бўйича йўналишда секин силжишини ва уларнинг яхши марказланишини таъминлайди, масалан. Алмашинадиган ғилдираклар, марказлашувчи штифтлар. Пресслаб (Пр) ўтқазишлар стандарт таранглик бўйича тахминий киритилган. Пресслаб ўтқазишни танлашда конструктор тарангликларни ҳисоблаб чиқиши ва уларни танлашга таъсир этувчи барча факторларни ҳисобга олиши керак. Ўтқазишни танлангандан сўнг, уни тажриба йўли билан текшириш лозим.

Похожие

Пластмассани йўниш. Пластмассани йўнишда махсус дастгохларни танлаш. Пластмассани пармалаш.

Ўлчамлар занжирлари

Тишли ва червякли узатмаларнинг ўзаро алмашувчанлиги

Ўқув устахонасини ташкил этиш ва жиҳозлаш.

Чарм буюмларини ишлаб чиқариш технологик жараёнларини автоматлаш тирилган лойиҳалаш