Quymani tayyorlab olishning finish jarayonlari - Материаловедение - Рефераты

Quymani tayyorlab olishning finish jarayonlari

Загружено в:

22.01.2023

Скачано:

0

Размер:

23.3984375 KB

Quymani tayyorlab olishning finish jarayonlari Reja: 1 Qolipga suyuq qotishmani quyish 2 Quymalarni ta’minlagichlardan tozalash

1 Qolipga suyuq qotishmani quyish Yig’ilgan va mahkamlangan qolipga suyuq metall gorizontal, vertikal yoki og’gan holatda quyiladi. Mexanizatsiyalashgan quymakorlik sexlarida qolipga suyuq metall konveyerlarda, asosan, gorizontal holatda quyiladi. Davriy jarayonlarda ishlovchi sexda qoliplar maxsus maydonlarda quyiladi. Katta bo’lmagan qoliplar bir-birining ustiga quyiladi. Faqat quyish kosachasi ochiq holatda turadi. Oddiy ko’rinishga ega bo’lgan quymalar (masalan, porshen quymasi) bitta tizimga yig’iladi. Bu qoliplar pastki va ustki qismlarini bir xilda bo’lishi uchun presslash mashinalarida tayyorlanadi. Maydonni tejash bilan birga, ketma-ket qolipga quyish natijasida eritish tizimidagi metall sarfi kamayadi. Qolipga suyuq metall cho’mich orqali, quymaning og’irligiga qarab quyiladi. Metall listdan tayyorlangan cho’michning ishchi yuzasi olovbardosh g’isht bilan futerovka (qoplama) qilinadi. Mayda cho’michlar olovbardosh aralashmalar bilan (5-50 mm qalinlikda) suvaladi. Xajmi 50 kg bo’lgan, unchalik katta bo’lmagan cho’michlar bitta yoki ikkita ishchi yordamida quyiladi. Qo’l cho’michlari mexanizatsiyalash sexlarida mayda qoliplarga quyma quyish uchun oraliq yo’laklarda olib kelib quyiladi. Mexanizatsiyalashgan cho’michning xajmi 20-30t gacha bo’ladi. Mayda va o’rtacha mexanizatsiyalashgan cho’michlar 20-60 mm li issiqbardosh qatlamni xosil qilish uchun issiqbardosh qatlam shamot materiali bilan shuvaladi. Katta cho’michlarnni suvashda asbest listlaridan, issiqlik o’tkazmaydigan va issiqbardok: g’ishtlardan foydalaniladi. Suvalgan qatlamning qalinligi 300 mm dan oshmasligi kerak. Cho’yanlarni qiyish uchun 3-5 t sig’adigan har xil hajmdagi barabanli cho’michlar ishlatiladi. Ochiq turdagi cho’michlarga qaraganda barabansimon cho’michlarning issiqlik yuqotish darajasi kam. Boshqa kovshlarga solishtirganda barabansimon cho’michlarda ishlaganda metallning tuqilishi kam va cho’michni olish yengildir. Konveyerda yoki rolgangda qolipga quyishda cho’michlarning ko’tariluvchi va tushiriluvchi mexanizmlar turlari qo’llaniladi. Qolipga shlak va flyuslarning tushmasligi uchun cho’michga maxsus to’siq o’rnatiladi.

Po’lat erituvchi sexlarda o’rta va yirik qoliplarga quyishda stopar qurilmasidan foydalaniladi, bu qurilma cho’michning pastki qismiga o’rnatilgan bo’lib, qolipga metall quyishni ta’minlaydi. Sifatli quyma olish va metall sarfini kamaytirish uchun cho’michlar metallni quyishdan oldin yetarli darajada qizdiriladi, aks xolda metall vodorod bilan to’yinib qolishi mumkin. Kam hajmli cho’michlarni kizdirish uchun kamerali yoki katta bo’lmagan shaxtali pechlarda, katta hajmli cho’michlar esa gaz yoki mazut gorelkalarda quritiladi. Qoplama bog’lovchilar tarkibidagi suvdan butunlay ozod bo’lish uchun 750-880 °C qizdirilib, shu haroratda 1,5-2 soat ushlab turiladi. Suyuq, metall qolipga to’siqlarga uchramasdan qisqa yo’l bilan aniq markazga quyilishi kerak, quyish kosachasi to’lguncha quyiladi. Qoliplarni sovitish va urib chiqarish. Quymaning qolipda sovish vaqti metallning issiqlik darajasiga, quyma devorining qalinligiga, qoliplash ashyosining issiqlik almashinuv xossasiga va boshqa xossalariga qarab aniqlaniladi. Unchalik katta bo’lmagan oddiy, kichik qalinlikka ega bo’lgan quymalarning qolipda sovish vaqti bir necha daqiqa atrofida bo’lsa, 50-60 tonnali katta qalinlikka ega bo’lgan quymalar qolipda sovishi bir necha kun, xattoki xaftagacha davom etadi. Quymaning qolipda uzoq, sovishi iqtisodiy nuktai nazardan ham foydasiz hamda texnologik jarayonni cho’zadi. Quymaning sovish davomiyligini qisqartirish maqsadida ayrim hollarda sovitish uslubi qo’llaniladi. Masalan, quyma qolipdagi maxsus teshik orqali havo puflab sovitiladi. Quymaning o’rtacha sovish tezligi 2 dan 150 daqiqa Sovish tezligi quyma devorining qalinligiga va qotishma mustahkamlik xossasiga qarab tanlanadi. Quymalarda juda tez sovish jarayonini amalga oshirish devorlarining ichki va tashqi qismda termik kuchlanishni hosil qilishga va yoriqlar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Quymakorlik sexlaridagi ish tajribasi shuni ko’rsatadiki, quyidagi haroratda qolipdan ajratilgan quyma sifatli olinadi: cho’yandan mayda quymalar uchun 700-

800°C; o’rtacha quymalar uchun 400-500°C, yirik massali quymalar uchun 300- 400°C. Bronzadan tayyorlangan quymalar uchun 300-500°C, alyuminiydan tayyorlangan quymalar uchun 200300°C issiqlik daraja, magniyli quymalar 100- 150°C atrofida qolipdan ajratib olinadi. Quymani bu vaqtdan erta ajratib olish mustahkamligi past yoki ichki kuchlanish yuqoriligi hisobiga yoriqlar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Seriyali va massali ishlab chiqarishda quyma maxsus mexanizmlar yordamida ajratiladi. Qoliplarni ajratish quymakorlik sexlaridagi eng og’ir jarayonlardan biri hisoblanadi. Jarayonni amalga oshirish vaqtida juda katta miqdorda issiqlik va chang chiqadi. Qolipni ajratish bo’limida o’rtacha holatdagi ish sharoitni ta’minlash uchun juda kuchli shamollatish ventilyatsiyalari, tabiiy chang bostirish va xavoni tozalash imkoniyatlaridan foydalaniladi. Yirik qoliplarni buzish uchun esa ko’tarma traversalar qo’llanailadi. Mexanizatsiyalashgan sexlarda qoliplar har xil jixozlarda buziladi Buzilgan qoliplar qayta yig’ishga qaytariladi. Qolip aralashmasi qolipni buzish vaqtida reshetkalar orasidan lentali konveyerga tushadi va qayta ishlatish uchun tozalanadi. Amaliyotda ajratishdan tashqari quymalarni tozalovchi avtomatik ajratish qurilmalaridan foydalaniladi. Qolipdan ajratilgan quymalarning issiqlik darajasiga qarab sovitigich yoki o’zakni ajratish uchun yuboriladi. Tarkibida organik bog’lovchilardan tashkil topgan o’zak yengil buziladi. Qum-gilli o’zak va suyuq shisha aralashmasidan tayyorlangan o’zaklar qiyinrok buziladi. O’zaklar tebranma-pnevmatik va gidravlik qurilmalar yordamida buziladi. Mayda quymalardagi o’zaklar pnevmatik zubilalar yordamida buzib chiqariladi, murakkab quymalardagi o’zaklar statsionar pnevmatik tebranma mashinalarda buzib chiqariladi. Yirik po’lat va cho’yan quymalardan o’zaklar buzish uchun gidravlik kameralardan foydalaniladi. Quyma buriluvchi stolga o’rnatiladi va unga 50 dan 100 atrofida bosim ostida suv uriladi. Bu usulda bir vaqtning o’zida o’zak urib chiqarish bilan birgalikda quymaning yuzalari tozalanadi. Yuvilgan va mayda qismlarga ajratilgan qumlarni qayta ishlatish mumkin. Pnevmatik tebranma

qurilmasida o’zaklarni ajratish vaqti qoliplarni ajratish ish sharoitidan kam farq qiladi. Shuning uchun ish sharoitini yaxshilash uchun ko’rilgan barcha choralar (shamollatish, changni bostirish, shovqinga qarshi kurash ikkala bo’limga ham zarurdir. Quymadan o’zaklar buzib olingandan keyin karkaslar ajratib olinadi. Keyin quymani nuqsonlar mavjudligi tekshiriladi. 2 Quymalarni ta’minlagichlardan tozalash Quyma qolipdan ajratilgandan keyin tozalanadi. Bu jarayonda quymadan ta’minlagich, quyish tizimi, otqin va boshqa nuqsonlar urib ajratiladi. Ajratish qo’lda pnevmatik zubila, lentali va diskli arra va boshqa qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. Ayrim hollarda ta’minlagichlar tokarlik stanogida kesib tashlanadi. Cho’yan quymalarning quyish tizimlari qo’l yordamida, po’lat quymalarning quyish tizimlari ta’minlagichlari avtogen keskichlarda uziladi. Lentali va diskli arralar alyuminiy, magniy va mis qotishmasidan yasalgan quymalarni quyish tizimlarini uzishda ishlatiladi. Ko’pgina hollarda cho’yan quymalarni quyish, tizimlarini quyma sovib bolgadan foydalanib qo’l yordamida ajratiladi. Ular issiq holatda o’zak surib chiqarilganidek urib uziladi. Bu holatda uzilish qo’pol ishlov hosil qiladi, ya’ni tizimlar tekis uzilmaydi. Shuning uchun hamma quymalar mayatnikli va statsionar shilish stanoklarida, pnevmatik zubilalarda, elektrokontakt uslubida yoki gaz alangali keskichda tozalanadi. Quymalarning qattiqligiga qarab tozalash uchun yirik donali shliflash aylanasidan foydalaniladi. Massali ishlab chiqarishda tozalash jarayoni ko’p shpindelli avtomat va yarim avtomatlarda amalga oshiriladi. Gazda alangalanuvchi gorelkalar yordamida quymalarning yonish tizimlari shlak qo’shimchalar uzib tashlanadi. Bu usulda asosan po’lat quymalar tozalanadi. Quygan aralashmalardan tozalashning golovkali, qumli, pitrali. elektrokimyoviy tozalash usullaridan foydalaniladi. Golovkali tozalashning doimiy va davriy ishlovchi turi mavjud.

Sayqallash va ishlov berish. O’zak quritilib bo’lgandan so’ng uni omborxonaga, yoki qolip yiqish uchun yuborishdan oldin unga ustki qismidagi g’adir-budurlarini tozalab, mayda nuqsonalarini zamazkalab va boshqa jarayonlarni amalga oshirib qo’shimcha ishlov beriladi. G’adir-budurlarni qayroq tagi, egov, sim, qattik rezina, jilvir qolipqog’ozi bilan (qo’lda yoki konveyerda) ishqab ketkiziladi. Yalpi va yirik seriyali ishlab yo’nalish beruvchi moslama (konduktor) dagi karuselli-jilvirlovchi dastgohlarda tozalanadi. O’zaklarni yig’ish – bir nechta o’zak bir-biriga yopishtirilganda ulardan bittasi asos sifatida xizmat qiladi. O’zaklaning holatini shablonlar, detallar orasini o’lchaydigan asbob va boshqa asboblar bilan tekshiriladi o’zaklar bloklarga mahkamlab qo’yiladi. Bo’yash. Quymaning toza bo’lishi va qirmochlanishining oldini olish uchun uni botirib olish orqali, pulverizator bilan, bo’yoq chyotkasi, maxsus pasta surish orqali turli usullarda bajariladi. O’zak quritilgandan so’ng unga qalin qilib bo’yoq surgan hollarda, bu bo’yoq qatlamida yorilishi mumkin. Buyok qatlami yupqa bo’lganda esa qirmochlanish sodir bo’lishi mumkin. Bo’yoq qatlamining qovushoqligini va uning zichligini nazorat qilib turish zarur. Qatlamining zichligini densimetr bilan aniqlanadi, qovushoqligini viskozimetrlar yordamida nazorat qilinadi. Nazorat. O’zak tayyor bo’lgandan so’ng uni ko’zdan kechirib o’lchamlari, zichligi, yuzasining bo’lgandan keytngi holati, qismlarining o’zaro joylanishi, belgi tushirilgan qismlarining sifati, yig’ishning aniqlik darajasi, choklarining tekisligi, qirmochlanishga qarshi qo’llangan bo’yoqning quruqligi tekshiriladi. Bunda o’lchov asboblari, shablonlar va shuplardan foydalaniladi. Saqlash. O’zaklar butunlay qabul qilib olingandan so’ng omborxonaga keltirib, u yerda kigiz to’shalgan stelajlarga taxlab qo’yiladi. Kam seriyali quymalar ishlab chiqarishda davriy barabanlardan, ko’p massali ishlab chiqarishda doimiy ishlovchi barabanlardan foydalaniladi. Quyma yuzalarini quyindilardan

tozalash uchun ular baraban ichiga solinadi. Baraban harakatlanishi tufayli quymalar baraban devorlariga urilib, ishqalanib tozalanadi. Bu harakatni jadallashtirish uchun baraban ichiga maxsus tayyorlangan oq cho’yan yulduzchalari joylanadi. Quymalarning o’lchamlari va diametr qalinliklari qancha bulishidan, qanday turdagi qotishma bo’lishidan qat’iy nazar, tozalash davri 30-90 daqiqani tashkil qiladi (barabanda tozalashda ko’proq vaqtni po’lat quymalarda talab qilinadi). Doimiy harakatlanuvchi barabanlar ikkita qoplamadan iborat bo’ladi. Quyma va yulduzchalar doimiy harakat natijasida ichki qoplamada harakatlanadi. Bu oraliqda quymalar barabanning oxirigacha bir-biri bilan aralashib tozalanib boradi. Yulduzchalar baraban oxirigacha yetmasdan tashqi qoplamaga spiralli aynaltiruvchi yordamida qo’llash darchasiga qilib tushadi. Quymalarni tozalash uchun keng ko’lamda gidroqum, pitrali qurilmalari va boshqa har xil turdagi konstruksiyalari ishlatiladi. Bu apparatlarda quymalarning yuzasi suv va xavo bosimi ostida qum yoki pitra bilan birgalikda yuviladi. Qum yoki pitra katta kinetik energiya va katta tezlikda quyma yuzasiga ta’sir qiladi. Bu usulda tozalash maxsus kamerali buriluvchi stol va barabanda amalga oshiriladi. Quymalarni drobli (mayda shariklar) tozalash usulida yumshoq qotishmalarni tozalab bo’lmayldi. Alyuminiy qotishmalaridan tayyorlangan quymalarni tozalashda alyuminiy simlarining bo’laklaridan foydalaniladi. Po’lat va cho’yan quymalarni tozalash qurilmasida pitradan foydalanish ishni jadallashtiradi. Pitrali tozalash qurilmasining aylanish tezligi 3000 a d y a l q ana iqa gacha markazdan qochma kuch yordamida otilib chiqdan pitralar quymaning yuzasiga otiladi va natijada tozalaydi. Tozalash qiyin bulgan ichki bushlikqdagi quyindi aralashmalaridan tozalagani uchun kimyoviy yoki elektrokimyoviy tozalash uslublaridan foydalaniladi. Kimyoviy tozalash uslubidan oldin po’lat quymalar 25 daqiqa davomida 150 0 C qizdiraladi va maxsus temir idishda 500°C gacha qizdirilgan kaustik soda, ohak bilan qunib qo’yiladi. Kaustik sodada 20 - 25 daqiqa ushlab turiladi. Oldin sovuq suvda 10 daqiqa, keyin (80 °C) issiq suvda 15 daqiqa yuviladi.

Elektrokimyoviy tozalash ham 420-480° C temperaturali kaustikda amalga oshiriladi. Tokning zichligi 5-8 a/dm 2 , quvvati 2,5-3,5 Vt ga teng [17]. Ushlab turish jarayoni tok yunalishining navbatiga qaratilgan. Quyma 7-8 daqiqa orasida katod bilan, 3-4 daqiqa anod va 3 - 4 daqiqa yana katod bilan ta’sirlanadi. Bunday tozalashdan keyin quymalar sovuq (3-4 daqiqa) va issiq (8-10 daqiqa) suvda yuviladi. Rivojlangan yirik quymakorlik sexlarida quymalarni tozalash kompleks qurilmalarda amalga oshiriladi. Masalan, yig’ilgan tozalash liniyasiga inersiyali reshetka, kallakli baraban, tozalash stanogi va transportlashtirish tizimlari kiradi. Liniya 0,2 dan 40 kg og’irlikdagi cho’yan quymalar 8-10 so t a t tozalash imkoniga ega. Quymalarga termik ishlov berish. Termik ishlov berish quyma xossalari va strukturasini yaxshilashga xamda ichki kuchlanishni yo’qotishga xizmat qiladi. Termik ishlov berishning quyidagi turlari mavjud: yumshatish, normallash, toblash, bo’shatish. Ishlov berishning uslubi yoki turi qotishmaning turiga, texnik sharoitning talabiga qarab belgilanadi. Yumshatish deb, metallni ma’lum haroratgacha qizdirib, mo’ljallangan vaqtda pechda tutib turilgandan keyin, asta-sekin pech bilan birga sovitishga aytiladi. To’la yumshatish kristallanish haroratidan 30-50°C yuqori qizdiriladi. Metallarni yumshatishdan maqsad, ularning, qattiqligini kamaytirish, ichki kuchlanishni yuqotish va strukturasini muvozanat holatga keltirishdan iborat. Normallash deb, metallarni kristallanish haroratidan 30-50°C yuqoriroq haroratda qizdirib, pechda mo’ljallangan vaqtda tutib turib, sekin havoda sovitishga aytiladi. Toblash deb, metallarni kristallanish haroratidan 30- 50°C yuqoriroq haroratda qizdirib, pechda mo’ljallangan vaqtda tutib turilgandan keyin tezlik bilan (suvda, moyda) sovitishga aytiladi.

Bo ’ shatish deb, toblangan po’latlarni kristallanish chizig’idan past haroratda qizdirib, pechda mo’ljallangan vaqtda tutilgandan keyin havoda sozlashishga aytiladi. Bo’shatishning past haroratda (160- 250°C), o’rta haroratda (350-450°C), yuqori haroratda (550-600°C) bo’shatish turlari mavjud. Boshlang’ich tekshirishdan tashqari quyma texnik talablarga mos kelishini oxirgi tekshiruv belgilaydi. Quymaning nomi va ishlatilish joyiga qarab massali yoki alohida tekshiruvdan o’tkaziladi. Quymaning o’lchami loyihadagi o’lchamga mos kelishi maxsus o’lchash stolida amalga oshiriladi. Quymalarni ichki bo’shliqlarning o’lchamini aniqlash uchun kesiladi. Quymalarning mexanik xossalari (cho’zilishdagi mustahkamligi, qattiqligi, zarbga qovushqoqligi va boshqalar) alohida tayyorlangan yoki quyma tanasidan kesib olingan qismida tekshirish o’tkazilib aniqlanadi. Quyma ishlatish joyiga qarab, gaz yoki suyuqlik bosimiga, ish sharoitida gidro va pnevmatik sinovlarga chidashi kerak.

Hulosa Finish jarayonini ahamiyati kattadir. Finish jarayonida quymalar qolipdan ajratiladi va tozalanadi. Quymalarni sayqallash va ishlov berish quymani sifatini oshiradi. Nazorat savollari: 1. Suyuq metallni qolipga quyish tartibi. 2. Po’latni va cho’yanni qolipga quyish farqlanishi. 3. Nimaga quyish cho’michlari qizdiriladi? 4. Qaysi darajada qoliplar buziladi? 5. Quyish tizimini qanday ajratilinadi? 6. Qoliplar yaxshi ajralishi uchun qanaqa bog’lovchi moddalar qulay? 7. Termik ishlov beridh turlari. 8. Toblash deb qanaqa termik ishlov nomlanadi.

Adabiyotlar 1. Производство сталных отливок, под ред. Я.Я.Козлова, Москва, МИСИС, 2003, 347. 2. А.Муйнов. Получение отливок вакуумно-пленочным методом, Бухоро, 1972, 46. 3. Специальные способы литья, под ред. Б.Б.Гуляева, Машиностроение, 1971, 255. 4. Н.Н.Рубцов, В.В.Балабин, М.Н.Воробев. Литейные формы, Машгиз, 1959 5. S.A. Rasulov, N.D. Turaxodjayev. Metallurgiyada quyish texnologiyasi, Toshkent, Cho’lpon, 2007, 209. 6. Технология литейного производства, литье в песчаные формы, учебник, под ред. А.П.Трухова, Академа, 2005, 525. 7. С.С.Жуковский, А.М.Лясс, Формы и стержнииз холоднотвердеющих смесей, М, Маш., 1978, 221. 8. Mahi Sahoo and Sudhari Sahu Principles of metall casting, 3-rd edition, 2014, 765p, New York. 9. М.Н.Сосненко, Современные литейные формы, М., Маш., 1987, 263. 10. A.M.Липнинкий, Справочная книга рабочего литейщика, Лениздат, 1981, 240. 11. Литейное производство, под ред. А.М.Михайлова, М., Маш., 1971, 311. 12. Литейное производства, под ред. И.Б.Куманина, М., Маш., 1971, 311. Peter Beeley Foundry Technology, London, England, Wip9hl, 2001,

Похожие

Quymani tayyorlab olish texnologiyasini loyihalash asoslari

Quymakorlik nuqsonlari va quymani aniqligi

Quymakorlikning texnologik asoslari

Quymakorlik metallurgiyasi

Aniq quymalar olish texnologiyasi