Qirindi hosil bo‘lish jarayoni - Материаловедение - Рефераты

Qirindi hosil bo‘lish jarayoni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

724 KB

Qirindi hosil bo‘lish jarayoni Reja: 1. Metallarning kesilayotgan qatlamidagi deformatsiya. 2. O‘simtaning hosil bulishi. 3. Metallarni kesishdagi ishqalanish . 4. Puxtalanish.

Metallarning kesilayotgan qatlamidagi deformatsiya. Kesish jarayonida metalning kesilayotgan qatlami qirindiga aylanadi natijada detalda yangi ishlov berilgan yuza hosil bo‘ladi. Kesish bu elastik va plastik deformatsiyalanishning murakkab, jarayonidan iborat bo‘lib metalning yemirilishi bilan bo ь liqdir. Kesish, fizik xodisalarning o‘zaro aloqadorligining murakkab majmuasidan iboratdir. Bu jarayonlar kesuvchi asbobning ishlash qabiliyatini, mehnat unumdorligini va maxsulot sifatini aniqlaydi. Kesish jarayonida normal va urinma kuchlanishlar, ishqalanish kuchlari, kuchlanishlar kontsentratsiyasining notekis va yuqori darajasi, issiqlikni hosil bo‘lishi, o‘simta hosil bo‘lishi, qirindining kirishuvi, deformatsiya taosiri ostida kesilgan qatlamning xossalarini o‘zgartirishi ko‘zda tutiladi. Ishlov berilgan yuzadagi qoldiq kuchlanishlar kesuvchi asbobning yeyilishi va hokazo kabi fizik xodisalar qirindini hosil bo‘lish qonuniyatlari bilan yaqin aloqada bo‘ladi. SHuning uchun kesish jarayonining fizik moxiyatini ochish, fizik qonuniyatlarining o‘zaro aloqadorligini va harakterini o‘rganish metallarni kesib ishlash xaqidagi fanning asosiy vazifasi hisoblanadi. Odatda kesish jarayoni qirindini hosil bo‘lish jarayoni bilan aynan bir deb hisoblanadi. Buning ostida kesilayotgan qatlamning deformatsiyalanish jarayonini kuzatib boruvchi va ishlov berilgan yuzaning hosil bo‘lishi kabi barcha xodisalar majmuasi tushiniladi. Qirindi hosil bo‘lish jarayonini quyidagicha ifodalanadi. Kesuvchi qirra taosiri ostida kesilayotgan qatlamning elastik-plastik siqilishi sodir bo‘ladi. Bunda sindirish tekisligi deb nomlangan. AM tekisligi (shakl-23) bo‘yicha material asta-sekin aloxida-aloxida elementlar ko‘rinishida sindiriladi. Elementlarning muntazam sindirish natijasida qirindi hosil bo‘ladi.

23 - шакл. Кесилувчи ыатламни ыириндига айланиш схемаси Kesilayotgan qatlamda deformatsiya maolum burchak ostidaamalga oshiriladi. Kesishning turli holatlari burchak 45 0 dan 155 0 gacha bo‘lgan zig chegaralarda o‘zgaradi. Qirindida kristallar baozi bir burchak ostida siljish tekisligi tomon tortilgan holda bo‘ladi (shakl-24). SHunday qilib, AM tekisligi bo‘yicha siljishdan tashqari, qirindi elementlaprarining o‘zida ham siljishlar kuzatiladi. Metal qirindisi, AS yo‘nalishga parallel ravishda bir vaqtda bir necha sirpalish tekislarida siljiydi. AM siljish tekisligi esa siljishlar chegarasi hisoblanadi. AM va AS yo‘nalishlar orasidagi burchak kattaligi 0-30 chegaralarda tebranib turadi. U qovushqoq metallarni kesishda mo‘rt metallarga ishlov berishdagi va nisbatan kichik bo‘ladi va burchak kattaligi, oldingi burchakka, ishlov beriladigan metalning mexanik xususiyatlariga, kesilayotgan qatlam qalinligiga va kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi ishqalanish kuchlariga bo ь liq bo‘ladi.

Qirindi elementi ichida kristallarning deformatsiyalanishi, shuningdek ularning elementqalinligi bo‘yicha o‘zaro joylashuvi bir xil emas. Qatlamning oldingi yuzasiga joylashgan siljish chiziklari oxirgidagiga nisbatan deyarli parallel joylashadi. Oldingi yuza bilan tutashuvchi qatlam katta ishqalanish kuchlari ostida qo‘shimcha deformatsiyalanadi. Qirindining teksturasining o‘zgarishi kesish tezligiga bo ь liq bo‘ladi. U past tezlikda yaqqol namoyon buladi, qirindining metall donalari qirindi bo‘ylab buralishi mumkin. Tezlik ortishi bilan qirindining deformatsiya darajasi oshadi, qirindining usti shunchalik deformatsiyalanadiki, bunda u kristall tuzilishini yo‘qotadi va qovushqoqlanadi. Qirindi elementining plastik siljishi tekislik bo‘yicha emas, balki siljish yuzasi deb ataluvchi egri chiziqli yuza bo‘yicha sodir bo‘ladi. SHuning uchun... bu tekislik joylashgan burchakni shartli siljitish burchagi deb atashgan. Egri yuzalar to‘plami bo‘ylab ketma-ket plastik siljishlar yo‘li bilan qirindi hosil bo‘lish jarayonida AOM (shakl-25, a,b) bo‘yicha kesilayotgan qatlam qirindiga aylanadi. 24-шакл. Ыириндини текстурасини хосил бщлиш

Birlamchi plastik deformatsiyalar taosirida qirindi hosil bo‘lishining boshlan ь ich chegarasi OL paydo bo‘ladi. SHu muhitning OM oxirgi chegarasida maksimal urinma kuchlanishlar taosiri ostida material eng intensiv siljishlarga uchraydi. Buning natijasida material eng yuqori zichlanishga uchraydi va qirindiga aylanadi. Zonasining tashqi yuzasi va ishlov beriladigan yuza bilan bir tekis tutashadi. SHunday o‘tuvchi tekislikning mavjudligi so‘zsiz kerak,chunki deformatsiyalanuvchi jismning erkin yuzasida plastik шакл. Туташ ыириндини хосил бщлиш схемаси

deformatsiyalarning turli sxemalarida ikki qiralli burchaklarning hosil bo‘lishi mumkin emas. Odatda, kesish jarayonini kuzatish va uning plastik deformatsiyalanishi kabi o‘zaro aloqador xodisalarni o‘rnatishda bitta tekislik bo‘yicha soddalash sidirilgan qirindi hosil bo‘lish sxemasi yetarli bo‘ladi. Kesish sharoitiga bo ь liq ravishda turli xil qirindilar hosil bo‘ladi. Ularni I.A.Time quyidagi turlarga bo‘lgan: elementli, tutash va siniq (shakl-26). б) в) Bir-biri bilan boьlangan aloxida elementlardan tashqil topgan elementli qirindi, qattiq va qovushqoqligi kam bo‘lgan metallarni kichik tezliklarda kesishda hosil bo‘ladi. шакл. Ыиринди турлари. а-элементли ыиринди, б-туташ ыиринди в-синиы ыиринди,

Silliq, keskich usti bilan tutash yuzasi yaltiroq tashqi tomonda sezilmaydigan kertikli lentalar ko‘rinishidagi tutash qirindi po‘latlarga yuqori tezliklarda ishlov berishda hosil qilinadi. Tutash qirindini hosil qilish maqsadga muvofiq, chunki u kichik plastik deformatsiyalarga bardosh beradi, turli materialllarni kesib ishlashda bir xil yangi teng bo‘lgan sharoitlarda energiya kam sarflanadi, ishlov berilgan yuza kichik g‘adir-budirlikka ega bo‘ladi. Biroq tutash qirindi ish joyida bir oz noqulayliklar tuьdiradi, chunki u detlga, keskichga tez-tez o‘ralib qoladi, uni ishdan chiqaradi, ishchi uchun xavf tuьdiradi va uni tashish qiyinlashadi. SHuning uchun tutash qirindi bilan kurashish, ayniqsa avtomat dastgohlardan foydalanishda, muammo bo‘lib qoladi. Qirindilar turlarga shartli ravishda bo‘linadi. Kesish sharoitini o‘zgarishi bilan qirindi elementlidan tutashgacha oraliqda o‘zgaradi. Bunday o‘tish ishlov beraladigan metallning qovushqoqligini, kesish tezligini va oldingi burchakni oshishida, kesilayotgan qatlam qalinligini va ishqalanish kuchlarining kamayishida kuzatiladi. Siniq qirindi mo‘rt metallarni, masalan qattiq chuyanni kesishda hosil bo‘ladi. Biroq cho‘yanlarga kichik tezlik bilan ishlov berishda siniq qirindini va xatto tutash qirindini olish mumkin. Qirindining turi va tashqi ko‘rinishi kesish jarayonini baxolash uchun xizmat qiladi. Bo‘ ь inli va tutash qirindi oldingi yuza bo‘yicha sirpanib qo‘shimcha deformatsiyalanadi. SHundan so‘ng kesuvchi asbobdan chetga chiqadi va spiral bo‘lib jingalaklanadi. Qirindini jingalaklanishini quyidagicha tushuntirish mumkin: oldingi yuza qirindini jipslab elementlarning keskich usti tomonini qalinlashishini hosil qiladi va ular trapetsiya shaklini qabul qiladi. Spiral radiusi metallni kesishda deformatsiyalash darajasiga va qirindini keskichning yuzasi bo‘yicha plastik deformatsiyalanish darajasiga bo ь liq bo‘ladi.

Kesish tezligining oshishi bilan o‘ram radiusi oshadi, chunki plastik deformatsiyalanish darajasi kamayadi. SHuning uchun oldingi yuzada ishqalanish kuchlarining kamayishi bilan o‘ram radiusi ham oshadi. Kesuvchi asboblarni konstruktsiyalashda oldingi yuzaning shakli shunday tuzilishi kerakki, bunda qirindining jingalaklanishi va sinishining kerakli yo‘nalishi taominlanishi zarur. Ko‘p qirrali kesuvchi asboblarning tishlari orasidagi botiqlar shakli va o‘lchamlari ularga joylashuvchi qirindilar xajmining hisobi bilan tanlanadi. O‘simtaning hosil bulishi. Plastik metallarni muayyan sharoitlarda kesib ishlashda kesuvchi asbobning oldingi yuzasida, kesuvchi qirada va uning ostida o‘simta hosil bo‘ladi. O‘simta kesilayotgan metalldan tashqil topgan va o‘tmaslangan cho‘qqili maolum burchak ostida pona shakliga ega bo‘ladi (shakl-). 27 - шакл. Щсимта хосил бщлиш схемаси O‘simtaning o‘lchamlari va shakli kesish sharoitiga bo ь liq bo‘ladi. U maolum geometrik o‘lchamlarga ega bo‘lgan hajmda hosil bo‘lishi, shaklini o‘zgartirishi va butunlay yo‘qolib ketishi mumkin. O‘simta aksariyat hollarda keskich, freza va parmalarda hosil bo‘lishi mumkin. Rus olimi Ya.G.Usachev birinchi bo‘lib o‘simta hosil bo‘lish jarayonini fizik nuqtai nazardan chuqur tekshirib quyidagi xulosaga keldi: o‘simta-

deformatsiyalangan metall turg‘unligidir. Olimlarning keyingi izlanishlari bu xulosani tasdiqlab berdi. O‘simta yuqori bosim va harorat hamda katta ishqalanish kuchlari taosirida hosil bo‘ladi. O‘simtaning tarkibi ishlov berilayotgan material va qirindi tarkibidan keskin farq qiladi. O‘simtaning qattiqligi ishlov berilayotgan materialning dastlabki qattiqligidan 2-3 marta katta bo‘ladi, bu o‘simtaga shu metalni kesish imkonini beradi. O‘simta hosil bo‘lishi bilan oldingi yuzaning shakli o‘zgaradi, xaqiqiy oldingi burchak kattalashadi, bu ishlov berishda plastik deformatsiya darajasini kamayishiga yordam beradi, issiqlik hosil bo‘lishini pasaytiradi. Kesish kuchi va quvvati kamayadi, qirindining o‘simta bo‘yicha sirpanishi natijasida ishqalanish kuchlari kamayadi. Yuqori qattiqligiga qaramasdan, o‘simta tanasi vaqti-vaqti bilan to‘laligicha yoki qisman yemiraladi va uni hosil bo‘lish jarayoni takrorlanadi. O‘simtaning zarrachalari ishlov berilgan yuza bilan birikib ketadi. O‘simtaning davriy hosil bo‘lish va yemirilishi qirindi hosil bo‘lish jarayonining barqororligiga taosir o‘tkazadi. O‘simtaning kattaligi va uning smirilish chastotasi kesish maromiga bo ь liq bo‘ladi. O‘simta po‘latlarga ishlov berishida 0,1 dan 1,5 m/sek gacha bo‘lgan tezliklar orali ь ida kuzatiladi. O‘simta 0,4 - 0,5 m/sek tezlikda maksimal kattalikka erishadi. Kichik tezliklar oldingi yuzada harorat va ishqalanish kuchlari katta bo‘lmasa o‘simta hosil bo‘lmaydi. Xuddi shuningdek katta tezliklarda ham o‘simta hosil bo‘lmaydi, chunki harorat yuqori bo‘lib, ishqalanish kuchi kamayadi va metall juda plastik bo‘lib qoladi. O‘simta ishlov berilgan yuzada notekisliklarni hosil bo‘lishiga taosir etadi, o‘simtaning yemirilgan qismlari yuza g‘adir-budirligini oshiradi. SHuning uchun toza ishlov berishda o‘simtaning hosil bo‘lishi - o‘rinsiz xodisadir. Ikkinchi tomondan o‘simta oldingi yuzani va kesuvchi qirrani yemirilishini ximoya qiladi, bu kesuvchi asbobninig ishlash vaqtini oshiradi.

SHuning uchun qora ishlov berishda, ishlov berilgan yuza tozaligi ahamiyatga ega bo‘lmasa, o‘simtani hosil bo‘lishi o‘rinli hisoblanadi. O‘simta to‘xtab-to‘xtab kesishda, hosil bo‘lishga ulgurmaydi,shuningdek, mo‘rt metallarni, masalan kul rang cho‘yanni kesishda elementli va siniq qirindi hosil bo‘lganda ham paydo bo‘ladi. O‘simtani hosil bo‘lishni bartaraf etish mumkin: buning uchun kesuvchi asbobni puxta charxlab, oldingi burchakni kattalashtirish kerak. O‘simtani bartaraf etish uchun haroratni va ishqalanish kuchlarini pasaytiruvchi sovutish-moylash suyuqliklarini qullash zarur. Kesish zonasini sunoiy yo‘l bilan sovutilsa ham bo‘ladi. Yumshoq va o‘rta qattiqlikdagi konstruktsion po‘latlarni, juda kichik qalinlikda ( a=0,004-0,060 mm ) V=0,15-5 m/sek tezlik va t=0,1-1mm chuqurliklar kesib ishlansa turg‘un o‘simta hosil bo‘ladi. Uning barqororligi quyidagicha tushuntiriladi: kesish kuchi juda ham kichik bo‘ladi shuning uchun oldingi yuzadan o‘simtani surib yuborishga yetmaydi: Bunda o‘simta aniq ifodalangan arrasimon shaklga ega bo‘lib, kesish tezligiga bo ь liq holda o‘simtaning oldingi burchagi  =22 0 dan  =37 0 gacha bo‘lgan chegarada o‘zgaradi. O‘simtaning orqa burchagi esa nolga teng bo‘ladi. O‘simta cho‘qqisining yumaloqlanish radiusi kesuvchi asbobning kesuvchi qirrasining yumaloqlanish radiusi bilan o‘lchovdoshdir /  x =8-15 mkm /. Kesish jarayonida o‘simtaning yumaloqlanish radiusini o‘zgarmasligiga erishilsa, o‘simta kesuvchi pona singari kesuvchi asboblarga nisbatan eng yaxshi kesish xususiyatlariga ega ekanligini ta’kidlash mumkin. Bu kesilayotgan qatlamning juda kichik qalinlikda kesish uchun sharoit yaratadi. Bu holda ishlov berilgan yuzaning g‘adir budirligi R a =2,5...1,25MKM bo‘ladi, odatda yarim toza va toza yo‘nalishida hosil bo‘ladi. Po‘latlarni kichik tezlikda kesib ishlashda o‘simta har doim ham yo‘q bo‘lmaydi. O‘simta kesilayotgan qatlamning kichik qalinligida ( a<0,15 mm ) juda kichik bo‘lgan kesish tezligida (V=0,015 m/cek) hosil bo‘lishi mumkin. SHuningdek, kulrang cho‘yanni kesishda ham o‘simta hosil bo‘lishi kuzatiladi.

Qirindining kirishuvi va nisbiy siljish . Rus olimi I.A. Time kesuvchi asbob, bosib o‘tgan yo‘l uzunligi l (shakl -28) qirindi uzunligi l 1 qirindi kalinligi a 1 esa qesilayotgan qatlam qalinligi a dan katta ekanligini qo‘rsatib o‘tdi. Odatda kesilayotgan qatlam eni v qirindi eni b 1 dan juda oz farq qiladi, shuning uchun b 1 =b deb qabul qilinadi. Bu xodisa qirindining kirishuvi deb nomlanadi. Kirishuv kattaligi kirishuv koeffitsienti bilan miqdoriy ifodalanadi. Plastik deformatsiya jarayonida metall xajmi o‘zgarmaydi, qirindi eni esa kesik kesib olinayotgan qatlam eniga teng bo‘ladi. U holda xulosa qilish mumkinki bo‘ylama kirishuv koeffitsienti, K L ko‘ndalang kirishuv koeffitsienti K a ga teng: K а a aK l l lK     1 1 (24) Kirishuv koeffitsientini eksperimental aniqlashda l va l 1 uzunliklarni o‘lchash zarur. Lekin plastikligi kichik bo‘lgan metallarga ishlov berishda, qachonki l qirindi uzunligini o‘lchash qiyin bo‘lgan taqdirda qirindining o ь irligini o‘lchash usuli qo‘llaniladi. Buning uchun l 1 uzunlikdagi qirindi bo‘lagining massasi m aniqlanadi va quyidagi kattalik hisoblanadi: b 1 1      m а (25) bu yerda (  -ishlov berilayotgan metall zichligi Qalin qirindilar uchun qirindi uzunligini o‘rta chiziq bo‘yicha aniqlashni taklif etiladi: 2 1 1 1.в .н      (26) bu yerda: l 1n va l 1v - tashqi va ichki tomonlar bo‘yicha mufoviq bo‘lgan qirindi uzunligi.

Konstruktsion materiallarni kesib ishlashda qirindi kirishuvi koeffitsientining kattaligi odatda 1 dan 5 gacha bo‘lgan chegarada o‘zgaradi. Plastik deformatsiyalanish darajasini qirindining kirishuvi bo‘yicha bevosita baholash mumkin. U deformatsiyalash darajasi singari ishlov berilayotgan material fizik xossalariga va kesish sharoitiga bo ь liq bo‘ladi. Geometrik bo ь liqliklardan kelib chiqan holda, I.A.Time qirindi kirishuvi koeffitsienti va siljish burchagi o‘rtasidagi bo ь lanishni o‘rnatdi.  =OAsin  1 va  1 =OAcos (  - g ) (shakl- 28)larni hisobga olgan holda:1 1 1 sin ) cos( а а К  g  - = = (27) l 1 l 28 - шакл. Ыириндини киришув коээфициентини топиш учун схема (27) tenglikdan siljish burchagi  kichiklashishi bilan qirindi kirishuvi koeffitsienti kattalashadi. (27) tenglikni o‘zgartirish bilan siljish burchagi va qirindi kirishuvi orasidagi bo ь liqlik formulasini hosil kilish mumkin: g g  sin К cos tg 1 - = . (28)

Qirindi kirishuvi koeffitsienti K va nisbiy siljish kattaligi e orasidagi bo ь liqlikni o‘rnatamiz. Agar  X qalinlikdagi qirindining qo‘shni elementlaridan biri ikkinchisiga nisbatan VS=  S kattalikka siljisa, u holda nisbiy siljish X S   e ga teng bo‘ladi. CHunki VS=VD+DS, VD=  Xctg  1 va DS=  Xtg(  1 - g ), u holda VS=  S=  Xctg  1 +  Xtg (  1 - g ), demak: e =ctg  1 +tg(  1 - g ) (29) (28) formuladan foydalanib (29) ifodani hisobga olib quyidagini hosil qilamiz. g g e cos 1 sin 2 2 К К К    (30) Qirindi kirishuvi qirindi hosil bo‘lishidagi plastik deformatsiyalarni sirtdan ifodalaydi. Lekin kirishuv koeffitsienti deformatsiya darajasini son jihatdan harakterlab berolmaydi. Qirindi kirishuvi koeffitsienti uzviy ravishda ishlov beriladigan material xossalariga bo ь liq bo‘ladi (15- jadvalga qarang ). Turli metallarga ishlov berishda qirindi kirishuvi koeffitsientining qiymati ( S = 0,1 ¸ 0,2 mm/ayl; l = 0 o -10 o ) Jadval Ishlov beriladigan material Kirishuv koeffitsienti (m/sek) Kesish tezligi (m/sek) Toblangan molibdenli qotishma VM-1 7,3 - 5 1,0 - 1,7 Mis ( s v » 245 mN/m) 6,5 1,1 Po‘lat 20x (NV135) 3,4 - 2,9 1,0 - 1,7 Po‘lat - 40 s v (630 MN/ m) 3,4 - 2,9 1,0 - 1,7

Titan qotishmasi ( s v » 1075 Mn/m) 1,4 - 0,8 0,1 – 1,0 VT2 Kul rang cho‘yan (NV210;S=0.6 mm/ayl) 1,2 0,03 - 6,7 Metall qanchalik plastik bo‘lsa,shunchalik yengil, to‘laroq bo‘ladi va u katta hajmda deformatsiyalanadi, shuningdek kirishuv ham shunchalik katta bo‘ladi. Kichik mustahkamlikka ega bo‘lgan mo‘rt mettallar juda oz plastik deformatsiyalarga bardosh beradi va qirindi kichik kirishuvga ega bo‘ladi. Mustahkamligi juda katta bo‘lgan, lekin plastikligi kichik bo‘lgan titan qotishmalariga ishlov berishda, qirindi kichik yoki «manfiy» deb ataluvchi kirishuvga ega bo‘ladi. Kesish tezligi ortishi bilan bu qotishmalarda qirindilarning turlari tutashdan elementligacha o‘zgaradi. Ko‘pchilik metallarda, masalan po‘latga ishlov berishda buning teskarisi sodir bo‘ladi. Bunda qirindining turi elementlidan tutashgacha o‘zgaradi. Bunday o‘zgarish qirindi elementi ichida deformatsiya darajasining kamayishi bilan kuzatib boriladi, lekin keskich usti qatlamining plastik deformatsiya ortib boradi va u yupqa qatlamda kuzatiladi. Kesish tezligi yetarlicha yuqori bo‘lganda, qirindi ichki hajmda deformatsiyalanib kuchsizlanadi, ammo bir-biri bilan yupqa va kuchli deformatsiyalangan keskichning ustki qatlamida o‘zaro mustahkam bo ь langan elementlardan tashqil topgan yupqa himoya pardasi hosil bo‘ladi. Masalan BT2 markali titan qotishmaning kesib ishlashda kirishuv koeffitsienti quyidagicha o‘zgaradi. Jadval Kesish tezligi m/sek 0,1 0,7 1,7 Kirishuv koeffitsienti K 1,6 1,0 0,8

Kesilayotgan qatlamning deformatsiyalanishi va qirindi kirishuvining bunday o‘zgarishi katta plastik deformatsiya kuzatilmaydigan, titan qotishmalarining kichik plastikligi va past issiqlik o‘tkazuvganligi bilan tavsiflanadi. Natijada kesish muhitida haroratning yuqoriligi (800-900 0 S) taosirida qirindining issiqlik uzatish ortadi. Yuqori harorat ostida metall qirindi jadallik bilan azot va xavodagi kislorodni yutadi va yanada mo‘rtroq bo‘lib qoladi. Sovush natijasida qirindining qisqarishi nisbatan kichik va piravord natijada uning uzunligi kesuvchi asbobning yo‘l uzunligiga qaraganda katta bo‘lishi mumkin. Kichik tezliklarda kirishuv eng yuqori bo‘ladi. Tezlikni ortishi bilan kirish koeffitsientiga  1 tezlikda hosil bo‘luvchi va  2 tezlikda maksimumga erishuvchi o‘simta muxim taosir ko‘rsatadi. Xaqiqiy oldingi burchak kattalashadi (shakl-29), bu plastik deformatsiyani va qirindi kirishuvini kichiklashish imkonini beradi. O‘simtadagi maksimal qiymatga erishganda kirish eng kichik bo‘ladi. 29 - шакл. Кесиш тезлигининг щситма баландлигига (1) ва ыириндини чщкиш коэффициентига (2) тасири 2 1 м/мин Tadqiqotlarga ko‘ra po‘latlarga ishlov berishida eng katta o‘simta va eng katta ishqalanish koeffitsienti 300 0 S atrofidagi haroratda kuzatiladi. Bundan keyingi tezlikning ortishi bilan (  2 -  3 oraliq) o‘simta miqdorini

kamayishining va oldingi burchakning nominal miqdorga yaqinlashishi kuzatilib kirishuv asta-sekin kattalashib beradi.  1 -  3 tezliklar orasida, kirishuvning o‘zgarishiga o‘simtadan tashqari ishlov berilayotgan materialning xossalari va oldingi yuzadagi ishqalanish shartlarini taosir etishini ham eotiborga olish kerak.  1 -  3 tezliklarda o‘simtani hosil bo‘lish jarayoni barqaror emas, chunki bu holat qaltis kesish muhiti hisoblanadi va dastgoh, moslama, kesuvchi asbob-detal tizimining eng katta terbanishlari bilan tavsiflanadi.  3 -  4 oraliqdagi tezlikning ortishi bilan qirindi kirishuvi asta-sekin kichiklashadi. Bu kesuvchi asbob va qirindining ishqalanish yuzalarida haroratning ortishi bilan tushuntiriladi, bu o‘z navbatida ishqalanish koeffitsientining kamayishiga olib keladi. Bunda oldingi yuzada ishqalanish va umumiy kesish kuchlari kamayadi.  3 dan yuqori bo‘lgan tezliklarda qirindi kirishuvining kamayishi, qirindi hosil bo‘lish muhiti, qirindi deformatsiyalanish tezligidan orqada qolish oqibati bo‘lish hisoblanadi.  4 tezlikdan boshlab ( konstruktsion po‘lat uchun  4 > 3,4- 6m/sek) bo‘lgandagi kirishuv deyarli kesish tezligiga bo ь liq bo‘lmaydi. Bu to‘qnash yuzalarda haroratning asta - sekin ortishi va ishqalanishning barqarorlashishi bilan bo ь liq bo‘ladi . Tenglamadan (2) ko‘rinadiki oldingi burchakning kattalashishi bilan kirishuv koeffitsienti kichiklashadi . Oldingi burchakning kattalashishi odatda keskichning o‘tkirlik burcha kichiklashishi bilan bo ь liqdir . Kesuvchi ti ь qanchalik o‘tkir bo‘lsa, u ishlov beriladigan materialga shunchalik oson o‘yib kiradi va kesilayotgan qatlam shunchalik kamroq deformatsiyalanadi. SHuni e o tiborga olish kerakki oldingi burchakning kattalashishi bilan siljish burchagi ham kattalashadi . (2) tenglama bo‘yicha kirishuv koeffitsienti va oldingi burchak o‘rtasida to‘g‘ri proportsionallik yo‘q . Qirindi hosil bo‘lish jarayoniga oldingi burchakning ta o siri plastik metallarni kesishda juda kuchli bo‘ladi . U ishlov beriladigan material qattiqligini ortishi bilan kamayadi. Kesilayotgan qatlam qalinligi kattalashishi bilan kirishuv koeffitsienti kichiklashadi. Bu qirindining keskich usti qatlamlarining deformatsiyalanishi,

tashqi qatlamlarnikiga qaraganda kattaroq bo‘lishi bilan bo ь liqdir. Binobarin , qalinligi katta bo‘lgan qirindining tashqi tomoni kam deformatsiyalanadi . Bu umumiy deformatsiyaning kamayishi va qirindining kirishuv koeffitsienti kichiklashishiga olib keladi . Kesish tezligi va oldingi burchakning kattalashishi bilan kesilayotgan qatlam qalinligining kirishuv koeffitsientiga taosiri kichiklashadi. SHaklda ko‘rinib turibdiki, keskichning surish qiymatini kattalashishi bilan qirindi kirishuv koeffitsienti kichiklashadi. Surish miqdori doimiy bo‘lsa plandagi asosiy burchakning kattalashishi bilan kesib olinayotgan qatlam qalinligi kattalashadi. Tadqiqotlar asosida quyidagi xulosaga kelingan: orqa burchak, kesilayotgan qatlam eni va kesish chuqurligi qirindining kirishuv koeffitsientiga sezilarli taosir ko‘rsatmaydi. Sovitish - moylash suyuqliklarini qo‘llanganda qirindining kirishuv koeffitsienti kichiklashadi . Bunda kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi ishqalanish kuchi pasayadi. Qattiq qotishmadan tayyorlangan asbobsozlik materiali bilan taominlangan kesuvchi asbob yordamida uglerodli po‘latlarni kesishda qattiq qotishmadagi titan karbidi zarrachalari kattalashishi oqibatida kobalt kichiklashadi va qirindi kirishuvi kichrayadi. Boshqa maolumotlar bo‘yicha 40X po‘latini ( s v =530 MH/m ) kesib ishlashda qirindi kirishuvi, mineralokeramika qattiq qotishma bilan taominlangan keskichdan tezkesar po‘latdan tayyorlangan kesuvchi asboblarga o‘tishda o‘sib boradi. Bu quyidagicha izohlanadi: ishqalanayotgan juft materiallar kesuvchi asbob- ishlov berilayotgan material o‘rtadagi jarayonning o‘zgarishi bilan ular orasida adgeziya kuchlari va ishqalanish kuchlari kichiklashadi. Metallarni kesishdagi ishqalanish . Kesuvchi asbobning oldingi va orqa yuzasi bo‘yicha ishqalanishning xususiyatlari butun qirindi hosil bo‘lish jarayoniga katta taosir o‘kazadi. Ishqalanish kuchi boshqa omillar bilan birgalikda kesuvchi asbobning oldingi yuzasida teng taosir euvchi kuchlarning yo‘nalishini aniqlaydi. O‘z navbatida bu yo‘nalishga, siljish yuzasining xolati, qirindi kirishuvi, kesiladigan qatlamning deformatsiyalanish darajasi taosir etib,

natijada kesish kuchining kattaligiga bo ь liq bo‘ladi. Kesish uchun sarflangan ish issiqlikka aylanib ishqalanish yuzalaridagi kesuvchi asbobning haroratini va uning kesuvchi xususiyatlarini saqlash qobiliyatini belgilaydi. Kesuvchi asbob yuzalaridagi ishqlanish - mashina detallaridagi ishqalanishdan butunlay farq qiladi . U to‘qnashuvchi yuzalarda yuqori bosim ostida amalga oshadi. Bu bosim kesuvchi qirrada 1000 mn/m2 ga erishadi va oldingi yuzadan qirindini tushish joyida nolgacha yetadi (mashina deallarining harakatlanuvchi brikmalarida bu kattalik 10 - 20 mn/m 2 dan yuqori emas). Ishqalanuvchi yuzalarning harorati , xona haroratidan ishlov beriladigan materialning erish haroratigacha bo‘lgan keng chegarada o‘zgarishi mumkin . Bunda ishqalanuvchi jismlardan biri qirindi-plastik deformatsiyalanadi. Masalan, quyidagi o‘rnatilgan maromda: po‘lat 50 ni 0,33 m/sek kesish tezligida va 2,38 mm/ayl surish bilan yo‘nishda, keskich bilan to‘qnash qirindini yuzasidan 0,025 mm masofadagi nisbiy siljishi 39 ga teng va qirindining asosiy materiali deformatsiyasidan 20 marta ortiqdir. Faqat muayyan sharoitlarda (ayiqsa kichik kesish tezliklarida) ishqalanuvchi yuzalarning o‘zaro metall taosirini chiqarib tashlovchi plyonkalar bilan qoplangan bo‘lishi mumkin. Kesish jarayonida hosil bo‘luvchi va hamma fizik xodisalarga taosir etuvchi, ishqalanish ular bilan uzviy o‘zaro bo ь liqda bo‘ladi. Ishqalanish kuchini kamayishini taominlovchi omillar kesish jarayonini yengillashtiradi, kesuvchi asbobning xizmat muddatini oshiradi. Kesish jarayonida ishqalanish kuchlarini bevosita o‘lchash juda murakkab, sunoiy o‘xshash sharoitlarni tashqil qilish yo‘li bilan tadqiq qilinadi. Ishqalanishning o‘rtacha koeffitsienti ikkita turli fizik maonoga ega bo‘lishi mumkin. Agarda tashqi ishqalanishdagi kuchlanish qirindi materialini siljishdagi oquvchanlik chegarasidan kichik bo‘lsa, u holda oldingi yuza bo‘yicha qirindi qatlamining tashqi siljishi qirindi materialidagi ichki siljishiga nisbatan faolroq bo‘ladi. Bu holda qirindi va kesuvchi asbob ikkita egiluvchan jism sifatida

o‘rganiladi va qirindini ko‘chishi maolum chegarada bir xil tezlikka ega bo‘ladi. U holda ishqalanish koeffitsienti bevosita to‘qnash yuzalardagi tashqi ishqalanish jarayonini tavsiyalaydi. Bunda ishqalanish kuchlanishini normal kuchlanishga munosabati taxminan doimiy deb qaraladi, yaoni o‘rtacha ishqalanish koeffitsienti normal bosimga bo ь liq bo‘lmaydi. Agarda tashqi ishqalanishdagi kuchlanish qirindi materialini siljishidagi oquvchanlik chegarasidan katta bo‘lsa u holda qirindi materialida to‘qnash yuza bo‘ylab ichki siljish oldingi yuza bo‘yicha qirindini tashqi siljishiga nisbatan faolroq bo‘ladi. Bu holda kesuvchi asbob o‘zini egiluvchan jism sifatida, qirindi esa plastik jism sifatida o‘rganiladi, kesuvchi asbobning oldingi yuzasi bilan bevosita tegib turuvchi qirindi qatlami to‘xtaydi va unga yopishib qoladi,qirindi harakati esa to‘qnash yuzaga yaqin turuvchi qatlamlarning o‘zaro plastik siljishi yo‘li bilan yuzaga chiqadi. Demak, to‘qnash yuzida bo‘lakda urinma kuchlanishlar to‘xtagan qatlam va yuqorida turuvchi qatlamlarning plastik siljishi bilan birgalikda doimiyligicha qolishadi. F =  S1 = const, (31) U vaqtda N const N F s s     (32) U holda o‘rtacha ishqalanish koeffitsienti to‘qnash qatlamda kuchlangan mos ko‘rsatkichi hisoblanadi. U asosan normal kuchlanishga bo ь liq bo‘ladi. SHuni nazarda tutish kerakki normal kuchlanish ortishi bilan o‘rtacha ishqalanish koeffitsienti keskin kamayadi. Kesuvchi qirradan uzoqlashgani sari, normal kuchlanish to‘qnash yuzada asta-sekin kamayib boradi. U oldingi yuzadan qirindini tushish joyida nolga teng bo‘ladi. Demak, kesishning har qanday sharoitlarida oldingi yuza bilan qirindining to‘qnashish qismi tashqi siljish bilan harakterlanadi.

Murakkab kesim sharoitida o‘rtacha ishqalanish koeffitsienti, tashqi ishqalanish va qirindining quyi qatlami kuchlanganlik xolatining umumiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Ishqalanish jarayoniga boshqa faktorlarning taosirini ko‘rib chiqamiz. Sovitish-moylashsiz, juda kichik tezlikda ishqalanish yuzasida adsorblangan va oksidli plenkalar hosil bo‘ladi. SHu sababli ishqalanishning kuchlari va koeffitsienti nisbatan katta bo‘lmaydi. Moylashni qo‘llanilishi quyidagiga olib keladi: yuqori bosimga qaramasdan moylovchi modda ishqalanuvchi yuzalar orasiga kiradi va qanchalik jadalroq bo‘lsa, shunchalik qovushqoqlik past va yuzalarining moylash aktivligi katta bo‘ladi. Binobarin, ishqalanish kuchi moylovchi moddalar xususiyatlariga bo ь liq bo‘ladi. Moylash adgeiziya kuchlari taosirini yo‘qotadi va ishqalanish kuchlarini pasaytiradi. Kesish tezligining oshishi bilan ishqalanish kuchiga moylash natijasida adsorblangan va oksidli plyonkalarning taosiri pasayadi. CHunki ishqalanish yuzasida adsorblangan va oksidli plyonkalarini hosil bo‘lishi uchun maolum vaqt kerak bo‘ladi. SHuning uchun kesish tezligining oshishi bilan plyonka qalinligi kamayadi va adgeziya kuchlari ancha o‘sadi. Agarda moylash darajasi orttirilmasa adgeziya kuchlari qirindi materialida molekulalararo kuchlardan oshib ketishi mumkin va qirindining ostki qatlami kesuvchi asbobning oldingi yuzasida to‘xtab qolishi mumkin, bunday jarayonga mikrokontekisliklar ham yordam beradi. Bunda ishqalanish kuchi kesuvchi asbobning oldingi yuzasi bo‘ylab qirindi materialining siljishga qarshilik qiladi. Bu hodisa katta bo‘lmagan tezliklar orali ь ida kuzatiladi. Kesishning muayyan sharoitida tezlikning keyingi ortishi ishqalanish kuchining kamayishiga olib keladi.Biroq tezlik ishqalanish kuchiga harorat orqali taosir o‘tkazmasdan, balki tezkor faktor sifatida deformatsiya tezligini o‘zgartiruvchi sifatida ham taosir o‘tqazishi mumkin. Bu asosan yengil eruvchan metallarni kesishda muhim hisoblanadi.

Ishqalanish tezligi qirindining mustahkamligini pasaytirib, harorat omili sifatida ishqalanish kuchini kamaytiradi. SHunday qilib ikkala omillarning taosiri o‘zaro bir-birini yo‘qotadi va yuqori kesish tezligida o‘rtacha ishqalanish koeffitsienti asosan oldingi yuzadagi o‘rtacha normal kuchlanishga bo ь liq bo‘ladi. Sanab o‘tilgan holatlar plastik hamda mo‘rt metallarga taoluqlidir. Mo‘rt metallarning mustahkamligi past bo‘lgani sababli, ishqalanish kuchi mustahkamlikning boshlan ь ich funktsiyasi hisoblanadi. Po‘latlarni kesishda o‘rtacha ishqalanish koeffitsenti ishqalanish yuzasida haroratning oshishi bilan (taxminan 300 0 grad 0 S gacha, V=0,3-0,5 m/sek ) o‘sadi, bunda eng katta o‘simta hosil bo‘ladi. Adgeziya kuchlari qanchalik bu sharoitda yuqori bo‘lsa,qirindining va kesuvchi asbobning to‘qnashish eni shunchalik past, o‘rtacha ishqalanish koeffitsenti shunchalik yuqori bo‘ladi. Puxtalanish. Mo‘rt metallar, masalan, kulrang cho‘yan, bronza va boshqalar, kesish jarayonida deyarli plastik deformatsiyalanmaydi. Agar kesiladigan qatlamning plastik deformatsiyalanish jarayoni notekis bo‘lsa, u holda ishlov beriladigan materialni parchalashga dastgohda titirash hosil bo‘lishiga va kuchayishga yordam beradi. Bunday holda dastgoh, detal, moslama, kesuvchi asbob tizimining ustvorligini oshirish choralarini ko‘rish to‘g‘ri keladi. Detalning ishlov berilgan yuzasida plastik deformatsiyalangan qatlamning hosil bo‘lishi quyidagicha tushintiriladi. Kesuvchi ti ь ning oldingi va orqa yuzalari kesishmaydi, aslida baozi yuzalar bo‘yicha bir - biriga tutashib turishadi. Buni taxminan  =0,01- 0,02 mm radiusli tsilindr sifatida tasavvur etish mumkin (shakl-30).

30 - шакл. П ассив деформациянинг таысимланиш зонаси (пухталаниш ) AV chiziqdan pastdagi metall kesuvchi asbob bilan qisiladi va egiluvchan oqibatda plastik deformatsiyalarga uchraydi, natijada puxtalanish hosil bo‘ladi. Plastik tiklanish natijasida detal materiali h kattalikka biroz ko‘tariladi. Elementlar kuchlar bosimini natijalovchi normal kuch kattaligiga, shuningdek kesuvchi asbob va detal orasidagi ishqalanish kuchiga bo ь liq bo‘ladi. Ishqalanish kuchi taosiri ostida plastik deformatsiyalar natijasida qo‘shimcha ravishda ishlov berilgan yuzaning yupqa tashqi qatlamida plastik siljish hosil bo‘ladi. Qirraning yumaloqlanish radiusini oshishi bilan kesuvchi asbobning kesish yuzasi bilan bo‘lgan to‘qnash yuzasi o‘sadi, bu esa ishqalanish kuchlarining o‘sishini va sirtqi qatlamning plastik deformatsiyalanishini, puxtalanishini orttiradi. SHuningdek detalni puxtalanishining boshlanish joyi hisoblanuvchi ishlov berilgan yuzaning boshqa nuqsonlari detal materialining mustahkamlik chegarasini pasaytiradi. Bir vaqtning o‘zida puxtalangan sirtqi qatlamning yuqori qattiqligi, agarda unda sanab o‘tilgan nuqsonlar bo‘lmasa, detalning xizmat qilish muddatining oshishiga yordam berishi mumkin. Baozi po‘latlarlarni (R9, R18 va boshqalar) toblashda yoriqlar hosil bo‘ladi. Bundan qutilish maqsadida ortiqcha kuchlanishlarni olib tashlash uchun detallar toblashdan oldin kuydiriladi. Qora ishlov berilgandan so‘ng puxtalangan qatlam, toza ishlov berishda yomon taosir ko‘rsatadi. Masalan

razvyortka tezda o‘tmaslanadi, ishlov berilgan yuza esa zo‘riqish bilan hosil qilinadi. Puxtalanish chuqurligining va darajasining oshishi metal sirtqi qatlamining korroziyaga turg‘unligini ancha pasaytiradi. Masalan, po‘latning korroziya tezligi sulofat kislotasining kuchsiz eritmasida keskich bilan ishlov berilgandan so‘ng, pardozlangandan keyingiga nisbatan 12,5 marta katta bo‘ladi. Puxtalangan qatlam chuqurligi ishlov berish turiga bo ь liq bo‘ladi va o‘rta qattiqlikdagi po‘latlar uchun qora yo‘nishda 0,4-0,5 mm ni, toza yo‘nishda 0,07 - 0,08 mm ni, jilvirlashda 0,04 - 0,06 mm ni va pardozlashda 0,02 - 0,04 mm ni ashkil etadi. Puxtalash plastik deformatsiya mahsuli bo‘lganligi sababli (u deformatsiya o‘sishi bilan oshadi) kesish jarayonini aniqlovchi hamma omillar unga taosir etadi. Puxtalash chuqurligi va darajasi surish va kesish chuqurligini oshishi bilan o‘sadi, shu bilan birga surish qiymati chuqurlikka nisbatan katta taosir o‘tkazadi. Kesuvchi asbob oldingi burchagining kamayishi va o‘tmaslanishining o‘sishi puxtalanishni ancha oshiradi. Kesish tezligining ortishi bilan plastik deformatsiyaning taosir chuqurligi kamayadi va puxtalanish chuqurligi ham kamayadi. Plastik deformatsiyaning ishlov berilgan yuza ostida material chuqurligiga o‘tib borishi unda qoldiq kuchlanishlarni hosil qiladi. Bu kuchlanishlarning o‘lchamlari tashqi qatlamdan chetlatish o‘lchovi bo‘yicha kamayadi. Kesuvchi asbob va detal orasida hosil bo‘luvchi ishqalanish kuchlari taosiri ostida cho‘zilish kuchlanishi hosil bo‘ladi, buning natijasida esa yaxlitlangan qirra materialni siqadi, sirtqi qatlamda siqilish kuchlanishi hosil bo‘ladi. Qirindi hosil bo‘lish sharoitini, kesuvchi asbob geometriyasi va uning qirrasini o‘tmaslanishini, kesish maoromini, kesish muhitidagi haroratni,

sovituvchi-moylovchi suyuqlikni, ishlov beriladigan materialning fizik - mexanik xususiyatlarini va boshqa omillardan o‘zaro birikishidan taosiri natijasida cho‘zilish yoki siqilishning qoldiq kuchlanishlari hosil bo‘lishi mumkin. Odatda siqilishning qoldiq kuchlanishi, keskichning oldingi burchagi manfiy bo‘lgan holda hosil bo‘ladi. Sovituvchi-moylovchi suyuqliklarning qo‘llanilishi kuchlanishlarning pasayishiga va ularning o‘tish chuqligi kamayishiga yordam beradi. Maolumki, detalning sirtqi qatlamidagi siqilishning ortiqcha kuchlanishi mavjudligi ularning toliqqan mustahkamligini oshiradi. SHu bilan birga siqilishning ortiqcha kuchlanishi-cho‘zilishdagi ortiqcha kuchlanishni pasaytiradi. SHunday qilib, yuqori qatiqlikdagi po‘latlar uchun chidamlilik chegarasining ortishi siquvchi kuchlanish mavjudligida 50 % ga erishadi, pasayish esa cho‘zuvchi kuchlanish mavjudligida 50 % ga teng bo‘ladi. Biroq, detal sirtqi qatlamining ortiqcha kuchlanishlari uning yeyilish turg‘unligiga taosir etmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash. «O‘qituvchi» nashriyoti, Toshkent, 1971. 2. Avakov A.A. Fizicheskie osnovq teorii stoykosti rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashgiz», 1960. 3.Bobrov V.F.i dr. Razvitie nauki o rezanii metallov. Pod redaktsiey. Zoreva N.N. M. «Mashinostroenie», 1967. 4. Vul ь f A.M. Rezanie metallov. M. «Mashgiz», 1963. 5. Granovskiy G.I., Granovskiy V.G.Rezanie metallov. M. «Vqsshaya shkola», 1985. 6. Geller Yu.A. Instrumental ь nqe stali. M. «Metallurgiya», 1968. 7. Danilenko B.D., Fayzimatov.B.N, Irgashev O.S. Konspekt lektsiy po predmetam. «osnovq obrabotki materialov rezaniem», «proizvodstvennaya texnologiya». CHast ь I, II, III. Tip. FerPI, 2000. 8. Zorev N.N. Vopros ы mexaniki protsessa rezaniya metallov. M. «Mashgiz», 1956. 9. Klushin M.I. Rezanie metallov. M «Mashgiz», 1957 10. Krivouxov V.A. i dr. Rezanie konstruktsionnqx materiallov, rejuo‘ie instrumentq i stanki. M. «Mashinostroenie», 1967. 11. Loladze G.N Iznos rejuo‘ego instrumenta. M. «Mashgiz», 1958. 12. Makarov A.D. Iznosostoykost ь rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashinostroenie», 1966. 13. Poduraev V.N. Obrabotka rezaniem anoroprochnqx i nerjaveyuo‘ix materialov. M. «Vqsshaya shkola», 1965

Похожие

Qirindining hosil bo'lish jarayoni

Flotatsiya jarayoni

Yanchish jarayoni

Klassifikatsiya jarayoni

Elash jarayoni