Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar1 - Материаловедение - Рефераты

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar1

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar Reja: 1. Korrozion emirilishning asosiy turlari. 2. Mikrogal’vanik elementlar. 3. Metallarning elektrolitik potentsiallari. 4. Ikkilamchi jarayonlar va korroziya maxsulotlarini xosil bulishi.

Korrozion emirilishning asosiy turlari Metallarning emirilishi fakat korroziyalanish tezligiga boglik bulmay, balki ularni sirtida korroziyalangan maydonlarning taksimlanishiga xam boglik buladi. Korroziyalangan maydonlarni metall sirti va uning ichki kismida taksimlanishiga karab ular kuyidagi korroziya turlariga bulinadi: 1.Tekis korroziya; 2. Notekis yoki maxalliy korroziya; 3.Tanlangan korroziya; 4.Tig kurinishdagi pichoksimon yoki darzsimon korroziya. Agar metallning butun sirti, kalinliklaridan katiiy nazar, korroziya maxsuloti bilan koplangan bulsa, bunday korroziya tekis korroziya deb ataladi. Bu korroziya ikki kurinishda buladi (Ilova, 6-rasm a,b). Agar metall sirtining xamma maydoni korroziyalanmay, ayrim kismlarigina korroziyalansa, bunday korroziya notekis yoki maxalliy korroziya deyiladi. Bunday korroziya besh kurinishda buladi (6-rasm v,g,d,e,j). Tanlangan korroziyaga kristallitlararo, kristallitlar buyicha, ekstraktsiyali yoki selektiv korroziyalar kiradi (6-rasm z,i). Kristallitlararo va kristallitlar yuzi buyicha buladigan korroziyalanish metall donalari (kristallitlari) chegarasi buyicha yoki kristallitlar yuzi buyicha boradi. Bunday korroziyani aniklash kiyin bulib, metallning korroziyalangani uning ovozini uzgarishi bilan aniklanadi. Ekstraktsiyali korroziyada kattik eritma tarkibida i щ tirok etuvchi biror birima kotishmadan chikib ketadi. Masalan: chuyan tarkibidan uglerodni chikib ketishi, latundan ruxni chikishi va . Bunday kurinishdagi korroziyalanish komponent tanlash buyicha boradigan korroziyalanish deyiladi. Agar eritmaga geterogen eritmadan uning biror struktura tashkil kiluvchisi utsa bunday korroziyani struktura tanlash buyicha boradigan korroziya deyiladi.

Tig kurinishdagi korroziyada chukur darz ketish namayon buladi. Bunday korroziya juda xavfli bulib, korroziyalangan metallning mexanik xossalari kuchli darajada yomonlanishiga karamay, uning tashki kurinishi deyarli uzgarishsiz koladi. Korroziyalanishga bulgan turgunlik, ya’ni korroziya bardoshlik metallarning absolyut xarakteristikasi bulaolmaydi. Metall kotishmalari biror muxitda va ma’lum sharoitda kimyoviy ta’sirlarga butunlay turgun bulib, boshka sharoitda yoki boshka muxitda korroziyalanishi mumkin. Metallarni korroziyalanishiga bulgan munosabatini tekshirishdan asosiy maksad ta’sir kilayotgan muxitda metall jixozlarni uzok vakt ishlay olishini aniklashdan iborat. Korroziyalanishni urganish usullari asosan kuyidagilarga bulinadi: 1.Laboratoriya sharoitida sun’iy ravishda mugit yaratilib, korroziyalanishni turli apparatlar yordamida sinab kurish; 2.Dala sharoitida sinash, ya’ni metall namunalarini tabiiy ekspluatatsiya kilish sharoitida sinash; 3.Asl xolatdagi metall buyum yoki jixozlarni tabiiy kiyin sharoitlarda sinash. Korroziya jarayonini urganish usullarini ikki turga, ya’ni sifatli va mikdoriy turlarga bulish mumkin. Mikrogal’vanik elementlar Ma’lumki, rux plastinkasi (anod) mis plastinkasi (katod) bilan tutashtirilgan xolda kislota eritmasiga tushirilganda rux tez eriyboshlaydi, mis plastinka esa, uning sirtidan vodorod pufakchalari ajralib chikishiga karamay, uzgarishsiz koladi. Rux kanchalik toza bulsa va tarkibida temir, mis, sur’ma kushimchalar bulmasa uning kislotada erishi shunchalik sekin boradi. Ifloslangan, ya’ni tarkibida xar xil kushimcha elementlar bulgan rux kupgina kislotalarda eriydi va erish jarayonida uning sirtining ma’lum kismlaridan vodorod

ajralib turadi. Nima uchun? degan savol tugiladi. Bu savolga birinchi bulib Щ veytsariya olimi Artur-Avgust de lya Riv javob topdi va bu xodisa sabablarini tushuntirib berdi: metall tarkibidagi kushimcha elementlar, xar xil iflosliklar va shuningdek metall sirtining bir xil (gadir-budir, baland-past,bir eri kir kolgan eri toza va x.k.) emasligi, metall sirtida kupgina kichik-kichik katodlarni vujudga kelishiga sabab buladi va bunda ruxning uzi anod vazifasini utaboshlaydi. SHunday kilib kislota eritmasidagi rux sirtini, ruxning uzi bilan tutashtirilgan bir kancha kichik-kichik gal’vanik elementlardan (mikroelementlardan) tashkil topgan deb karash mumkin. Mana shunday mikroelementlarni ishlashi natijasida anod vazifasini bajarayotgan rux kislota ta’sirida eriyblshlaydi va metall tarkibidagi kushimchalardan, xuddi oddiy gal’vanik elementlaridagidek, vodorod pufakchalari ajralib chikaboshlaydi (Ilova, 7-rasm). Ruxni (mikroanodlarni) kislotada erishi bilan metall tarkibidagi yangidan- yangi kushimchalar plastinka sirtiga chikaboshlaydi va vakt utishi bilan rux sirtida mikrokatodlar soni ortib boradi. Natijada mikroelementlarni soni kupayib boradi va plastinkani kislotada erishi tezlashadi. SHunday kilib mikroelementlar, bizga ma’lum bulgan oddiy gal’vanik elementlardan, kuyidagilar bilan farklanadi: 0 Anod va katod yuzlarini kichikligi bilan; 1 Anod va katodlarni gorizontal joylashishi bilan; 2 Anod va katodlar metallning uzi bilan tutashgan bulib, bu metall elektr utkazgich vazifasini bajaradi. Metallarning elektrolitik potentsiallari Demak mikrogal’vanik elementlarda xam, odatdagi gal’vanik elementlardagi kabi, anod eriydi. Ma’lumki, metallar (kotishmalar) kupincha bir jinsli bulmaydi. Bunday metall elektrolit eritmasiga tushirilganda uning bir jinsli

bulmagan ayrim kristallitlarida (donalarida) elektrod potntsiallar turlicha buladi; kristallitlar metall massasi orkali uzaro tutashganligidan, kupdan-kup mikrogal’vanik elementlar xosil kiladi. YUkorida aytganlardan shu narsa ma’lum buldiki, toza metall va bir fazali kotishmalarning korroziyabardoshligi fazalar aralashmasidan iborat kotishmalarnikiga karaganda yukori bular ekan. Ammo bir fazali kotishmalarda xam elektrod potentsiali asosiy metallnikidan fark kiluvchi kushimchalar albatta buladi. SHuning uchun elektrokimyoviy korroziya bir fazali kotishmalarda xam bulishi mumkin. SHuni xam ta’kidlab utish joyizki, elektrolit eritmasiga tushirilgan ikki metalldan kaysi birining potentsiali kichik bulsa, usha metall emiriladi (korroziyalanadi). Metallarning potentsiallar kiymati esa ularning kuchlanishlar katoridagi urniga boglik. Bu katorda xar bir metall, elektr kuchlanishning, ya’ni uz tuzi eritmasiga solinganda vujudga keladigan potentsiallar ayirmasining, kiymatiga karab joylashtirilgan: Na, Mg, Al, Mn, Zn, Sr, Fe, So, Ni, Sn, Pb, H 2 , Sb, Bi, Su, Ag,, Au. Bu katorga vodorod xam kritilgan bulib, uning potentsiali nolga teng deb olingan. Vodorod potentsialiga nisbatan undan chapdagi metallarning potentsiali manfiy, undan ungdagi metallarniki esa - musbatdir. Kuchlanishlar katoridagi xar kanday ikki metall elektrolit eritmasiga tushirilganda gal’vanik juft xosil kiladi va kuchlanishlar katorining chaprogida turgan metall korroziyalanadi. Masalan, elektrolit eritmasiga marganets bilan nikel’ jufti tushirilsa, marganets korroziyalanadi, nikel’ esa uzgarishsiz koladi; nikel’ bilan mis jufti tushirilsa, nikel’ korroziyalanib, mis uzgarishsiz koladi va x.ê. Metallarning kuchlanishlar katori amaliy jixatdan muxim axamiyatga ega. Masalan, dengiz kemalarining suv ostida buladigan metall kismlarini korroziyadan saklashda metallarning kuchlanishlar katoridan foydalaniladi. Buning uchun kemaning suv osti kismiga kuchlanishlar katorida ancha chapda turgan metall, masalan magniy kuymasi ulanadi. Natijada magniy korroziyalanib, kemaning suv ostki kismi saklanib koladi. Erga kumilgan metall trubalarni korroziyalanishdan saklash uchun xam shu usuldan foydalaniladi.

Kimyoviy korroziya natijasida metall sirtida xosil bulgan oksid parda metallni elektrokimyoviy korroziyadan xam saklaydi, chunki bu parda metallni elektrolit eritmasi ta’siridan ximoya kiladi. Potentsiallari juda past bulgan ba’zi metallarning, masalan alyuminiy, xrom va boshkalarning korroziyabardoshlik xossalari yukori bulishiga sabab xam shu oksid pardalar xisoblanadi. Ikkilamchi jarayonlar va korroziya maxsulotlarini xosil bulishi Korroziyalanish jarayonida anod va katod atrofidagi elektrolit eritmasining tarkibi uzgaradi. Masalan rux sul’fat kislota eritmasida korroziyalanadi. Bunda anod atrofidagi eritma, metalldan eritmaga utgan ionlar xisobiga, rux ionlariga boyiydi. Katod atrofida esa, anoddan katodga okib kelayotgan elektronlar xisobiga , vodorod ionlari zaryadsizlanadi va ajralib chikadi. SHuning uchun katod atrofidagi eritmada, vodorod ionlarini kamayishi xisobiga, rN kiymat kupayib boradi. Agar korroziya jarayoni katod atrofida kislorod yutish (kabul kilish) xisobiga borsa, reaktsiya natijasida ON- ionlari xosil buladi va bu maydonda rN kiymati ya’nada xam kupayadi. SHunday kilib, agar korroziyalanish neytral elektrolitlarda sodir bulsa, katod atrofidagi maydon ishkoriy muxitga ega bulib koladi. U xolda metall ionlari anod atrofidan va ON-ionlari katod atrofidan, elektrolitlar atrofidagi ertma katlamiga emas, balki bir-biri tomon diffuziyalanadi. Agar katod atrofidagi maydonda rN kiymati etarlicha yukori bulsa, bu maydonga kelib kolgan kupgina metallarning ionlari erimaydigan birikmalar xosil kilib, chukmaga tushadi. Misollar: Neytral elektrolit eritmada Zn, Mg, va Fe ni korroziyalanishida erimaydigan birikmalar muxitning rN kiymati kuyidagicha bulganda sodir buladi: rN>5,2 Zn 2+ +2OH -  Zn(OH) 2 pH>10,5 Mg 2+ +2OH -  Mg(OH) 2 pH>5,5 Fe 2+ +2OH -  Fe(OH) 2

Ґ osil bulgan birikmalar chukmaga tushadi, agarda korroziya maxsulotning  k kiymati eritmaning  e dan katta bulsa, teng yoki kichik bulsa eritma tarkibida kolib, uning rangini (tinikligini) uzgartiradi. Masalan, kislorod kotish bilan boradigan korroziyalanishda ON - ionlarni xosil kilish jarayonini kuramiz. Bir- biriga tutashtirilgan rux (anod) bilan mis(katod) NaSl eritmasiga tushirilganda anodda kuyidagi jarayon ketadi:  Zn ++  2  A   Zn ++  nH 2 O  + 2  A Anoddan elektronlar katod tomon oka boshlaydi (Ilova, 8-rasm). 2  A  2  K . Katod uchastkasidagi elektrolitda erigan kislorod okib kelayotgan elektronlar ta’sirida kaytariladi: 2  K + 1/2O 2 + H 2 O  2OH - (O 2 + 2H 2 O + 4 e - =4OH) YA’ni katod sirtida elektronlarni kislorod molekulalari boglaydi. Uz navbatida ON - ionlari metall ionlari bilan korroziyalanish maxsulotini xosil kiladi va bu maxsulot elektrolitlarni turish xolatiga karab ularning yuzlariga yoki idish tagiga chukadi. Metallar yuziga tushgan chukma elektrolitlar tutashgan chegarada adsorbtsiyalanish kuchi ta’sirida, zich parda va kolgan yuzalarda govak parda xosil kiladi. Bu govak pardalar metallarni korroziyalanishidan ximoya kila olmaydi, zich parda esa oz bulsa xam ximoya kila oladi. Ammo lekin korroziyalanish natijasida metallar sirtini korroziyalanishdan ximoya kila oladigan zich va pishik pardalar xam xosil bulishi mumkin. YA’ni shunga e’tibor berish kerakki, agar metall bir necha oksidlanish darajaga (bir necha valentlik darajaga) ega bulsa u xolda eritmaga metallning kuyi valentli ionlari utadi va xosil buladigan gidroksidlari xam shunday valentlik darajasiga monand buladi. Masalan, temir korroziyalanganda eritmaga uning ikki valentli ionlari Fe 2+ utadi va u ON — ionlari bilan tuknashib Fe(OH) 2 xosil kiladi. Eritmada erigan xavo

kislorodini bulishi sababli oksidlanish protsessi davom etadi va natijada temir (II)- gidroksidi temir (III)-gidroksidiga utadi. 4Fe(OH) 2 +O 2 +2H 2 O  4Fe(OH) 3 Xuddi shunday jarayonni alyuminiyni oksidlanishida xam kuzatish mumkin. Bunda eritmada erigan xavo kislorodining mikdori va muxitning rN ga kura xosil bulgan alyuminiy gidroksidi alyuminiy oksidini xosil kilishi mumkin: 4Al(OH) 3  2Al 2 O 3 + 6H 2 O Natijada ximoya pardaning xususiyati xam uzgarishi mumkin. YUkorida aytilganlarga asoslanib anod va katod reaktsiyalarini korroziyalanishning birlamchi reaktsiyalari va uning natijasida xosil bulgan maxsulotni - birlamchi maxsulot deyiladi. Birlamchi reaktsiya maxsulotlarini elektrolitlar va unda erigan gazlar bilan uzaro ta’siri, xamda korroziyalanish maxsulotlarida buladigan keyingi uzgarishlar ikkilamchi reaktsiyalar va xosil bulgan maxsulotlar korroziyalanishning ikkilamchi maxsulotlari deyiladi. Metallni eritmaga tushurishdan oldin, uning yuzida kislorodni kimyoviy ta’siridan xosil bulgan birlamchi pardadan farklash uchun elektrokimyoviy korroziyalanish jarayoni natijasida xosil bulgan ximoya pardani ikkilamchi parda deyiladi. Ikkilamchi parda, elektrolitni metallga va korroziya maxsulotini metalldan eritmaga diffuziyalanishiga karshilik kilishi okibatida, korroziyalanishning keyingi yunalishini uzgartirishi mumkin.

Adabiyotlar r o’ yxati : 1. Xamraev A.L. Konstruktsion materiallar va metallar korroziyasi fanidan ma’ruza matni. Toshkent, TITLP, 1999 y. 2. Klinov I.YA. Korroziya ximicheskoy apparatur ы i korrozionnostoykie material ы . M.,Mashinostroenie,1967,468 s. 3. Klinov I.YA. Ximicheskoe oborudovanie korrozionnostoykom ispolnenii. Spravochnik. M., Mashinostroenie 1970, 589 s.

Похожие

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar

Metallar va ularning qotishmalari

Metallar va ularning qotishmalari1