Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar - Материаловедение - Рефераты

Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

222 KB

Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar Reja: 1. Umumiy ma’lumot. 2. Payvandlash usallari va klassifikatsiyasi 3. Metallarning payvandlanuvchanligi 4. Payvand birikmalar turlari.

Turli konstruksion material bo‘laklarini atomlararo tortishish kuchlari ta’sir etadigan darajada yaqinlashtirib, yaxlit qilib biriktirish protsessi payvandlash deyiladi . Materiallarni payvandlash usuli progressiv texnologik protsesslardan biri bo‘lib, turli qalinlikdagi (5 mk dan 250 mk gacha) xilma-xil materiallarni payvandlash bilan ajralmaydigan sifatli birikmalar olishga imkon beradi. SHuning uchun bu usuldan sanoatning deyarli hamma sohalarida jumladan, kema korpuslari, gidroturbina silindrlari, avtomobil kuzovlari, metall vagonlar tayyorlashda keng foydalanilmoqda. Mamlakatimizda 1972 yilda 57 mln. t payvand konstruksiyalar tayyorlangan, bu esa prokat mahsulotining 57,1 protsentini tashkil etadi. Buning boisi shundaki, payvandlash shu kabi ishlarni bajara oladigan boshqa texnologik protsesslarga, jumladan, parchinlab quyish yo‘li bilan va bolg‘alab ishlashga qaraganda ish unumining yuqoriligi, metallning tejalishi, og‘ir sermehnat ishlarni engillashtirishi, puxta chok berishi kabi qator avzalliklarga ega. Metallarni payvandlashning oddiy usullari odamlarga qadimdan ma’lum. O‘sha zamonlarda qoplama bolta, sovut singari turli buyumlar tayyorlaganlar, lekin payvandlanadigan joylarni qisqa vaqt ichida obdon qizdirib beradigan energiya manbaalarining yo‘qligi bu usulning rivojlanishiga asosiy to‘siq bo‘lib keladi. SHuni qayd etish zarurki, 1802 yilda rus olimi V.V.Petrov ko‘mir va metall sterjenlardan elektr tokini o‘tkazganda hosil bo‘ladigan yuqori temperaturali elektrik yoy hodisasini o‘rganib, yoy issiqligidan metallarni suyuqlantirishda foydalanish mumkinligini ko‘satadi. Bu esa o‘z navbatida metallarni payvandlash usulining rivojlanishiga keng yo‘l ochdi. 1882 yilda rus ixtirochisi, injener N.N.Benardos ko‘mir elektrod bilan elektrik yoy yordamida metallarni payvandlash usulini ixtiro etdi. (1.1rasm; a).

1.1-rasm.Elektr yoyi bilan payvandlash sxemasi N.G.Slavyanov birinchi bo‘lib payvandlash generatorini hamda payvandlashda yoy uzunligini avtomatikaviy ravishda rostlab turadigan moslama konstruksiyasini yaratdi. Keyinchalik payvandlanadigan joyning o‘zinigina qizdirish uchun nisbatan kuchli ekzotermik effekt hosil qilib yonadigan aralash moddalardan, shuningdek, payvandlanayotgan joydan o‘tayotgan elektr toki ta’sirida ajralayotgan issiqlikdan foydalana boshlandi. Birmuncha keyinroq esa mexanikaviy, gaz-elektrik va boshqa usullar ixtiro etildi. Metallarning payvandlashning jadal rivojlanishi XX asrning 30-40 yillariga to‘g‘ri keladi. Bu yillarda, ayniqsa, Kievda Ukraina SSR Fanlar akademiyasining elektrik payvandlash instituti kollektivi akademik E.O.Paton rahbarligida metallarni flyus qatlami ostida elektrik yoy yordamida avtomatikaviy payvandlashning yangi progressiv usulini ishlab chiqdi. Bu usul xalq xo‘jaligimizda 1940 yildan boshlab keng qo‘llanila boshlandi. Ayniqsa, Ulug‘ Vatan urushi yillarida qurolli kuchlarimiz uchun eng zarur qurol-aslahalar ishlab chiqarish sur’atini oshirishda muhim o‘rin egalladi. Keyingi yillarda metallarni payvandlash sohasida olib borilgan izlanishlar natijasida elektr-shlag, elektron-nur, ultra-tovush usullarida, plazmada payvandlash va boshqa qator progressiv usullar yaratildi.

Amalda yuqorida zikr etilgan payvandlash usullarining har biridan qanday ishlarni bajarishda foydalanish konkret ish xarakteriga ko‘ra, tajriba asosida tasdiqlangan ko‘rgazmalarga ko‘ra belgilanadi. Payvandlash usallari va klassifikatsiyasi Metallarni payvandlash usullari GOST19512-84 ga ko‘ra termik, termomexanik va mexanik sinflarga ajratiladi. Termik sinf. Materiallarning payvandlanadigan joylarini suyultirib payvandlashning barcha usullari, jumladan elektr-yoy, elektr-shlak, elektron-nur, plazma va gaz alangasida payvandlash usullari kiradi. Termomexanik sinf . Materiallarning payvandlanadigan joylarini qizdirib, yuqori plastik xolatga keltiribbosim bilan payvandlashning barcha usullari, jumladanelektr kontakt, gaz alangasida qizdirib preslash, diffuzion payvandlash usullari kiradi. Maxanik sinf. bu sinfga oid payvandashning barcha usullari (sovuqlayin ishqalab, ultrotovush, portlptish va boshqalar) qo‘llanilganda mexanik energiya issiqlik energiyasiga aylanadi va metall qizib bosim ostida payvandlanadi. Sanoatda metallarni payvandlashda qo‘llaniladigan usullar juda ko‘p (135 dan ortiq) bo‘lishiga qaramay, ularning payvandlanish joylarining holatiga, metallni suyuqlantirish uchun qanday energiyadan foydalanilayotganligiga va protsessning mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga qarab tubandagi asosiy gruppalarga ajratish mumkin: 1. Payvandlanish joylarining holatiga ko‘ra: a) suyuqlantirib payvandlash; b) plastik holatga kelguncha qizdirib, bosim ostida payvandlash. 2. Metallarni suyuqlantirish uchun qanday energiyadan foydalanganligiga ko‘ra: a) elektrik; b) ximiyaviy;

v) mexanikaviy va boshqa xillarga ajratiladi. 3. Protsessning mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga ko‘ra: a) dastaki; b) yarim avtomatikaviy; v) avtomatikaviy. Metallarning payvandlanuvchanligi Metallarning mavjud usullarda texnikaviy talablarga javob bera oladigan darajada payvandlanish hususiyati ularning payvandlanuvchanligi deyiladi . Metall va qotishmalarning payvandlanuvchanligi, asosan, ularning ximiyaviy tarkibiga, tarkibidagi metallmas qo‘shimchalarning xiliga, miqdoriga, taqsimlanishiga va payvandlash usulining hususiyatiga bog‘liq. Ma’lumki, turli metall konstruksiyalar olishda asosiy material sifatida po‘latlardan foydalaniladi. Demak, turli qotishmalarning spetsifik hususiyatlari turlicha bo‘lganligi sababli turlicha payvandlanadi. Kuzatishlar ko‘rsatadiki, turli qalinlikdagi kam uglerodli oddiy va legirlangan po‘latlar istalgan temperatura sharoitida yaxshi payvandlanadi. Po‘lat tarkibida uglerod miqdori 0,30% dan ortishi bilan payvandlashda termik ta’sir zonasidagi temperaturada toblanishi sababli payvandlanuvchanligi yomonlashadi, chunki, u mo‘rtlashib, darz ketishiga moyil bo‘lib qoladi. SHu sabali tarkibida 0,30 dan 0, 42% gacha uglerod bo‘lgan po‘latlar qoniqarli darajada payvandlanuvchi po‘latlarga kiradi. Bu po‘latlarni belgilangan rejimlarga rioya qilgan holda 5 0 S dan yuqori temperaturada payvandlamoq zarur. Agar payvandlanuvchi po‘lat buyum qalin bo‘lsa, uni 100Agar payvandlanuvchi po‘lat buyum qalin bo‘lsa, uni 100-200 0 gacha qizdirib payvandlash maqsadga muvofiqdir. Po‘latlar tarkibida uglerod miqdori 0,42- 0,55% gacha bo‘lsa, bunday po‘latlarni payvandlash cheklanadi. Agar po‘latda uglerod miqdori 0.55% dan ortiq bo‘lsa, yomon payvandlanadi. CHeklangan darajada va yomon payvandlanuvchi po‘latlarni payvandlash zarur bo‘lsa, sifatli choklar olish uchun ularni payvandlashdan avval 150-500 0 S gacha qizdirish.

So‘ngra payvandlangandan keyin termik ishlash zarur. Metallarning payvandlanuvchanligiga oltingugurt, fosfor, uglerod singari elementlar salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Agar uglerodi teng bo‘lgan ushlerodli po‘lat bilan legirlangan po‘latlarning payvandlanuvchanligini taqqoslasak, legirlangan po‘latlarning payvandlanuvchanligi plastligini ko‘ramiz. Buning sababi shundaki, bu po‘latlarning issiqlik o‘tkazuvchanligi past bo‘lib, tez oksidlanib payvandlanishda karbidlar hosil qiladi. Natijada mo‘rtlashib, darz ketishga moyil bo‘ladi. SHuning uchun bu xil po‘latlarni payvandlashda yuqorida qayd etilgan salbiy hususiyatlarni kamaytirish maqsadida payvandlashda belgilangan rejimlarga rioya qilish kerak. Jumladan, o‘ta qizdirishga yo‘l qo‘ymaslik, bu buyumni payvandlashdan avval qizdirib olib, payvandlangandan keyin termik ishlash zarur. Quyidagi jadval po‘latlarning xili va markasiga ko‘ra payvandlanuvchanligiga misollar keltirilgan. 1.1-jadval Guruhi Payvandlanuvcha nligi po‘latlarning xili va markasi uglerodli legirlangan 1 yaxshi St1, St2, St3, St4, 08, 10, 15, 20, 25, 12kp, 15kp, 16kp, 20kp, 18kp 15G, 20G, 15X, 15XA, 20X, 15XM, 14XGS, 10XGSD, 10XGSND, 15XSND. 2 qoniqarli St5, 30, 35 12XN2, 12XNZA, 14X2MR, 10G2MR, 20XNZA, 20XN, 20XGSA, 25XGSA, 30X, 30XM 3 cheklangan St6, 40, 45, 50 35G, 40G, 45G, 40G2,

35X, 40X, 45X, 40XM, 40XMFA, 30XGS, 30XGSA, 35XM, 40XS 4 yomon 60, 70, 75, 80, 85, U7, U8, U9, U10, U11, U12 50G, 50X, 50XN, 45XNZMFA, 6XS, 9XS, 5XNG, 5XNV Ma’lumki, cho‘yan tarkibida uglerodning ko‘pligi sababli mo‘rt bo‘lib, po‘latlarga nisbatan ancha yomon payvandlanadi. Rangli metallar va ularning qotishmalarining issiqlikni yaxshi o‘tkazishi, oson oksidlanishi, sezilarli darajada chizig‘iy kengayishi, gazlar (kislorod, azot. vodorod) ni yutishi va boshqa hususiyatlari payvandlashda ma’lum qiyinchiliklar tug‘diradi, albatta. Payvand birikmalar turlari . Payvand chok bilan biriktirilgan bir qancha elementlar to‘plami payvand birikma deb yuritiladi. Payvandlash yo‘li bilan turli materiallardan ajralmaydigan konstruksiyalar tayyorlashda payvand birikmalarning turli xillaridan foydalaniladi, lekin, ko‘proq tarqalgan xillariga uchma-uch, ustma-ust, burchak hosil qilgan va tavraviy birikmalar kiradi. Uchma-uch birikmalar (1.2-rasm: a). Bunday birikmalarda asosiy hamda suyuqlantirib qo‘shiladigan metall kam sarflanishi, payvandlash vaqtining tejalishi va asosiy metalldek puxta chok olinishi sababli bular sanoatda ko‘proq tarqalgan. Lekin, uchma-uch biriktirishda payvandlash uchun listlarni yaxshilab tayyorlash va bir-biriga aniq to‘g‘rilamoq

1.2-rasm . zarur. asosiy turlari. Ustma-ust birikmalar ( 1-rasm: б ). Bunday biriktirish usuli asosan, qalinligi ko‘pi bilan 10-12 mm bo‘lgan po‘latdan ishlangan qurilish konstruksyalarini yoy yordamida payvandlashda qo‘llaniladi. Ustma-ust birikmalar olish uchun payvandlashda uchma-uch payvandlashdagi singari payvandlanadigan joylarni qo‘shimcha ravishda kertib unga ishlov berish talab etilmaydi. Burchak hosil qilgan birikmalar (1-rasm: в ). Bunday birikmalardan bir- biriga nisbatan to‘g‘ri yoki boshqa burchak ostida joylashgan listlarni chetlari bo‘yicha payvandlab biriktirishda foydalaniladi. Bunday birikmalar, asosan, gaz yoki suyuqlikning unchalik katta bo‘lmagan ichki bosimi ta’sirida bo‘ladigan idishlarda hosil qilinadi. Bunday birikmalarni olishda metallning chetlari kertilmaydi (faqat muhim birikmalar olishdagina kertiladi). Tavraviy birikmalar ( 1-rasm: г ). Bunday birikmalarda payvandlanuvchi metall elementlari bir-biriga 90 0 li burchak ostida payvandlanadi. Payvandlanuvchi element qirrasining shakliga ko‘ra qirrasi kertilmay, bir yog‘i kertilib yoki ikki yog‘i kertilgan bo‘lishi mumkin. Yuqorida bayon etilgan asosiy birikmalar po‘latni yoy yordamida dastaki payvandlash uchun tipaviy birikmalar hisoblanadi. Payvand birikmalarning

Похожие

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar1

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Plastmassalarni payvandlash

Gazda payvandlash terxnologiyasi