Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar - Материаловедение - Рефераты

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar Reja: 1. Kimyoviy korroziya tezligiga ta’sir kiluvchi asosiy omillar. 2. Elektrokimyoviy korroziya. 3. Elektrokimyoviy korroziya mexanizmi.

Kimyoviy korroziya tezligiga ta’sir kiluvchi asosiy omillar Kimyoviy korroziyalanishni sodir bulishiga karab uning tezligiga ta’sir etuvchi omillarni ikki turga bulish mumkin: -tashki omillar; tashki muxitning tarkibi, xarorat, bosim, muxitning metalga nisbatan tezlik xarakati, tashki muxitning xossalari va x.k -ichki omillar; metall tarkibi, uning strukturasi, metall sirtining xolati va boshkalar. Bular ichida tashki muxitning tarkibi eng asosiy omillardan xisoblanadi. Kuyidagi rasmda ayrim metallarga bir xil xaroratda xar xil tarkibdagi tashki muxitning korroziyalanish tezligiga bulgan ta’siri keltirilgan. Rasmdan kurinib turibtiki tashki muxitning tarkibi korroziyalanish tezligiga bir xil ta’sir kilmas ekan (Ilova, 3-rasm). Tashki muxit tarkibining uzgarishi bilan avvalambor xosil kilingan parda tarkibi xam uzgaradi va natijada bu pardaning fizika-kimyoviy xossalari xam uzgaradi. Okibatda ta’sir kiluvchi reagentlar atomlarining parda orkali diffuziyalanish tezligi xam uzgaradi. SHuning uchun metallarni bir muxit ta’siriga turgunligi (korroziyabardoshligi) shu metalni boshka muxit ta’siriga xam turgun deyishga kafolat beraolmaydi. Masalan, kumush yukori xaroratda xavo va kislorod ta’sirlariga turgun bulishiga karamay tarkibida oltingugurt bulgan muxit ta’siriga u turgun emas, ya’ni bunday muxit ta’sirida korroziyalanadi, masalan N 2 S, SO 2 va x.k.). Eng asosiy ichki faktorlarga metalning tarkibi va uning strukturasini kursatish mumkin. Temirning tarkibiga xrom, alyuminiy, kremniy va boshka atomlarni kiritilish bilan xosil kilingan kotishmalarning korroziyalanishga bulgan turgunligi sof temirnikidan bir necha marta yukori buladi. CHunki xrom, alyuminiy, kremniy va bo щ kalar temir bilan kattik eritma xosil kilibgina kolmay, balki uzlari kotishma sirtida ximoya parda xosil kiladilar. Bunday element atomlarini temir bilan xosil kilingan kattik eritma tarkibiga kirishi metall va

ximoya parda chegarasida temir oksidi va xrom oksidi yoki temir oksidi va ishtirok etayotgan boshka elementlarning oksidlaridan tarkib topgan aralash oksidlarning yupka pardasi xosil buladi. Bunday pardalar kislorodni metall sirtiga va metall atomini plyonkani tashki sirtiga diffuziyalanishini sekinlashtiradi yoki butunlay tuxtatadi. Ammo buning teskarisi xam bulishi mumkin,ya’ni kotishma tarkibida juda xam kam mikdorda ishtirok etayotgan ayrim element atomlari metalning korroziyalanishini birmuncha tezlashtiradi. Misol tarikasida pulat tarkibida ishtirok etayotgan bor uning korroziyalanishini tezlashtiradi. Bunday xollarda korroziyalanishining tezlashishi xosil kilingan pardalarning ximoya kilish kobiliyatini keskin kamayishiga binoan boglik buldi va bunda diffuziyalanish koeffitsienti ortib boradi. SHunday kilib biz kurib utgan misollarda yukori xaroratda gaz muxitida metallarning korroziyalanishida uning sirtida ximoya pardalar xosil kilishi buldi va bu korroziyaning nisbatan oddiy turi xisoblanadi. Bunda korroziya tezligi, yukorida aytganimizdek, metalning korroziyalanishi okibatida xosil bulgan maxsulot, ya’ni parda xossalariga, metall va muxit tarkibiga xamda jarayon sodir bulish shart-sharoitiga boglik buladi. Nisbatan yupka va zich strukturali, shuningdek metall sirtiga yopishish kobiliyatiga ega bulgan pardalarning metalni ximoya kilish xossalari yukori buladi. Korroziyalanish tezligiga xarorat xam katta ta’sir etadi: xarorat kancha yukori bulsa koroziyalanish tezligi xam shuncha yukori buladi. CHunki bunday sharoitda muxitning aktiv atomlari va metall atomlarining parda orkali diffuziyalanish tezliklari yukori buladi. Metall kislorodga kanchalik yakindosh bulsa, uning korroziyalanish tezligi xam shunchalik katta buladi. Kimyoviy korroziyalanish metallga noelektrolit suyukliklar ta’sirida xam sodir bulib, bunda xosil bulgan pardalar unchalik kalin bulmaydi. CHunki suyukliklarda korroziyalanish nisbatan past xaroratlarda boradi. Xosil bulgan pardaning eritma ta’siriga bulgan munosabati pardaning ximoyalash kobiliyatini belgilaydi. Agar parda suyuklikda erisa korroziyalanish davom etadi, agar erimasa

- korroziyalanish tuxtaydi. SHu sababli pardaning fizika-kimyoviy xususiyatlari korroziyalanish tezligini belgilaydi. SHunday kilib kimyoviy korroziya metallarga suyuk noelektrolitlar va gazlar ta’sirida vujudga keladi. SHuningdek bu korroziya turi metallarga ayrim suyultirilgan tuzlar va metallar ta’sirida xam vujudga keladi. Ayniksa kimyoviy korroziya yukori xaroratda kislorod, vodorod sul’fid ( N 2 S ), oltingugurt 1U-oksid, uglerod 1U-oksid, suv bugi, galogenlar va x.k. lar ta’sirida tezrok namoyon buladi. Elektrokimyoviy korroziya Metallarning elektr tokini utkazadigan suyuk muxitda ya’ni elektrolit eritmalarida emirilishi elektrokimyoviy korroziya deyiladi. Bunday korroziya metall zarrachalarini elektrolit eritmasiga utishi bilan sodir buladi. Elektrokimyoviy korroziyada maxaliy elektr tok vujudga keladi. Elektrokimyoviy korroziyada tashki muxit ta’sirida metallarni uz-uzidan emirilishi elektrokimyoviy kinetika konuni asosida boradi va sodir bulayotgan umumiy jarayonlar bevosita bir-biriga boglik bulgan anodli va katodli jarayonlar deb karaladi. Anodli jarayonda - ekvivalent mikdordagi elektronlarini koldirgan xolda metallni ion kurinishda asta-sekin eritmaga utishi kuzatiladi. Katodli jarayonda - metallda ortikcha bulib kolgan elektronlar aktseptorlar (depolyarizatorlar) yordamida assimillyatsiyalanadi. Anodli jarayonda metall oksidlanadi, katodli jarayonda esa depolyarizator kaytariladi. Elektrokimyoviy korroziyaning vujudga kelishida elektr tokini utkazadigan tashki muxit asosiy omil xisoblanadi. Umuman olganda korroziya jarayonini bir-biriga boglik bulgan ikki jarayonga bulinishiga sabab kilib: 1.Metallning kristall panjarasida ozod elektronlarning mavjudligini; 2.Metall ionini eritma komponentlari bilan gidrotatsiyalanishi,

sol’vatatsiyalanishi yo bulmasa komplekslar xosil kilishi natijasida metallning kristall panjarasidan metall ionini chikib ketishiga energetik mumkin bulgan imkoniyat borligini kursatish mumkin. Elektrokimyoviy korroziyaga metall konstruktsiya va jixozlarni xavoda, dengiz va arik suvlarida zanglashini, xamda imyoviy korxonalar jixozlari va inshiotlarini turli-tuman eritmalar ta’sirida korroziyalanishini misol kilib kursatish mumkin. Ammo щ uni takidlash lozimki - elektrokimyoviy va kimyoviy korroziyalar mexanizmlari orasida keskin fark yuk. Kupincha korroziyaning kimyoviy mexanizmi asta-sekin elektrokimyoviy mexanizmga utishi va aksincha bulishi mumkin. Eritma larda sodir buladigan korroziya xam elektrokimyoviy mexanizmlar buyicha borishi mumkin. Elektrokimyoviy korroziya mexanizmi Metallarning yukori elektr utkazuvchanligi va yoruglik, yukori xarorat xamda kuchli elektr maydonlar ta’sirida metalldan elektronlarni chikish xodisalari metallning panjara tugunlarida bir yoki bir nechta valent elektronlarini yukotgan atomlar borligini kursatadi. Mana shunday struktura birligini ya’ni atomlarni ion- atom deb atash mumkin. Ion-atomlar oraligidagi bushlikni, xar tomonga xarakatlanuvchi, ozod elektronlar tuldirgan buladi. Ion-atomni normal atomdan farki shuki, u bir yoki bir nechta valent elektronlarini yukotgan bulib, fakatgina ozod (tugrisi butunlay ozod bulmagan ya’ni yarim ozod ) elektronlar bilan boglik bulgan xolda mavjud buladi. Namunaning metallik xolatini M +  bilan belgilash mumkin. Bunda M + metall ionini belgisi va  - elektronning belgisi. Agar ion-atomga elektron kuchli boglansa normal atom xosil buladi: M +   M Agar ion-atom metall elektronlaridan butunlay ajralsa yoki ular orasidagi boglanish buzilsa ( M + bilan  orasidagi boglanish), unda ion-atom ozod ionga aylanadi: M +   M + + 

YUkorida aytganlarga asoslanib elektrokimyoviy korroziyaning mexanizmini kurib chikamiz. Sirtlari juda yaxshilab tozalangan metall M 1 ni birorta elektrolit eritmasiga tu щ iramiz. Metall panjarasining sirtki kismini musbat zaryadlangan ionlar tashkil kilib, ular yakinida щ u ionlarning elektronlari joylashgan buladi: M +  . SHu sababli elektrolit eritmasidagi suvning polyar molekulalari metall sirtiga ma’lum tartibda joylashadi va metall ionlarini eritmaga olib ketishga intiladi. Buni kuyidagicha ifodalash mumkin М1 + n N 2 O  М1 n N 2 O +  Ammo, metalldagi ionlar soniga teng bulgan, elektronlar bunga karshilik kursatadi. Natijada ,aytilgan xamma uzaro ta’sir etuvchi kuchlar orasida muvozanat sodir bulishi sababli xosil bulgan gidratlangan ionlar metall sirtiga juda yakin masofada gidratlangan ion katlamini xosil kiladi (Ilova, 4-rasm). Metall yakinidagi katlam ion tufayli musbat, metall sirti esa elektronlar tufayli manfiy zaryadlanganliklari sababli metall va eritma orasida potentsiallar ayirmasi namayon buladi. SHunday kilib, bir kancha faktorlar ta’sirida potentsiallar ayirmasi (sakrashi) namayon buladi va uni elektrod potentsiali deyiladi. Agar metall M 1 tushirilgan eritmaga yaxshilab tozalangan kandaydir boshka metall M 2 ni tushirsak bu metall bilan xam xuddi oldingi metall M 1 bilan sodir bulgan jarayonlar sodir buladi: М2 + m H 2 O  М2 m H 2 O +  Ammo bu ikki metall bilan buladigan jarayonlar sifat jixatdan bir xil bulishiga karamay, ular mikdor jixatdan bir-biridan fark kiladi. Bir tomondan, metall ionlari bilan elektronlar orasidagi va ikkinchi tomondan, metall ionlari bilan suv molekulalari orasidagi tortishuv kuchlari bir xil bulmasligi sababli metall M 2 bilan buladigan jarayonda gidratlangan ionlar soni va ular xosil kilgan katlam bilan metall sirti orasidagi masofa birinchi jarayondagidan butunlay fark kiladi.

Natijada ertma bilan metall M 1 va metall M 2 orasida xosil buladigan potentsiallar ayirmasi bir-biriga teng bulmaydi (mana shu ikki jarayonlar uchun). Sizga fizika fanidan ma’lum bulsa kerak, ya’ni sirtlari juda xam yaxshilab tozalangan va tekislangan ikki xar xil metallarni ma’lum kuch ostida bir-biri bilan jiplashtirilsa, ular orasida potentsiallar ayirasi vujudga keladi (Vol’t effekti). Bu tajriba natijasini kuyidagicha isbotlash mumkin: xar xil metallarda ular elektronlarini ozodlik darajasi bir xil bulmasligi (“elektron gazining bosimi” bir xil bulmasligi) sababli bu metallar bir-biriga jiplashtirilganda, ozodlik darajasi yukori bulgan metall elektronlari, elektronlarining ozodlik darajasi kichik bulgan metalga utadi. SHuning uchun, elektrolitning suvli ertmasiga tushirilgan, metallar M 1 va M 2 larni gal’vanometr orkali elektr utkazgich bilan tutashtirilsa ma’lum mikdordagi elektronlarni , ularning ozodligi yukori bulgan metalldan (masalan M 1 dan) ozodligi kichik bulgan metallga (metall M 2 ga) utaboshlaydi va gal’vanometr uz navbatida tok okimi vujudga kelganini kursatadi Gal’vanik element guruxlari: 1. M 1  M 2 E 1  E 2 2. M 1 = M 2 E 1  E 2 3. M 1  M 2 E 1 = E 2 Metall M 1 dan elektronlarni utkazgich orkali metall M 2 ga utaboshlashi bilan gidratlangan ionlarni metall sirtiga tortilish kuchi kamayaboshlaydi va M 1 ni gidratlangan ionlari ertmaga utaboshlaydi; metall M 2 da esa elektronlar soni kupayishi bilan u avvaliga uzining gidratlangan ionlarini eritmadan kaytarib oladi va keyinchalik esa uz sirtiga yakin turgan boshka ionlarni xam eritmadan olaboshlaydi. Metall M 1 dan metall M 2 ga uzluksiz elektronlarni okib utishi metall M 1 erib tugaguncha davom etadi va gal’vanometr orkali tok utishi kuzatiladi. Eriyotgan elektrod ya’ni metall M ! anod va elektrod M 2 katod deyiladi. Oksidlanish jarayoni anodda va kaytarilish jarayoni katodda sodir buladi. Ikki metall va elektrolitning suvli eritmasidan tuzilgan sistemada boradigan jarayonlari gal’vanik elementlarning umumiy ishlash sxemasi desa buladi.

Aytilganlardan va gal’vanik elementlarni guruxidan kelib chikadigan xulosa shundan iboratki, ya’ni elektrod va elektrolit eritmalarining fizikaviy, fizika- kimyoviy yoki fakatgina kimyoviy bir jinsli bulmasligi (fark kilishi) gal’vanik elementni xosil buli щ iga va anod vazifasini bajarayotgan metallni emirilishiga (eritmada erishiga) olib keladi. Korrozion jarayonlarni borishiga kura tez-tez uchrab turadigan korroziya turlarini kuyidagicha kayd kilish mumkin: 1.Atmosferadagi korroziya - xavo va boshka nam gazlar ta’sirida boradigan korroziya; 2.Suyuklik va eritmadagi korroziya; 3.Er ostida boradigan yoki tuprok katlami ta’sirida sodir buladigan korroziya; 4.Elektrokimyoviy korroziya - tashki tok manbai yoki daydi tok ta’siridagi korroziya; 5.Teshik tirkishdagi korroziya-metall konstruktsiyalarning teshik va tirkishlarida sodir buladigan korroziya; 6.Kuch ta’siri ostida bulgan metall korroziyasi, ya’ni metallga mexanik kuch va korroziyalanishga sababchi muxitning ta’siridagi korroziya;. 7.Biologik korroziya- mikroorganizmlar yoki ularning maxsuloti bulmish metabolizmlar ta’siridagi korroziya. Korroziya natijasida keltirilgan zarar fakatgina metallning umumiy yukotgan mikdori bilangina ulchanmay, balki korroziyalanish natijasida metallning eng zarur xususiyatlarini uzgarishi bilan xam ifodalanadi. SHu nuktai nazardan korroziyalanishda metallarning emirilish turlari bilan tanishish va uni aniklay bilish zaruriyati tugiladi.

Adabiyotlar r o’ yxati : 1. Xamraev A.L. Konstruktsion materiallar va metallar korroziyasi fanidan ma’ruza matni. Toshkent, TITLP, 1999 y. 2. Klinov I.YA. Korroziya ximicheskoy apparatur ы i korrozionnostoykie material ы . M.,Mashinostroenie,1967,468 s. 3. Klinov I.YA. Ximicheskoe oborudovanie korrozionnostoykom ispolnenii. Spravochnik. M., Mashinostroenie 1970, 589 s.

Похожие

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar

Metallar korroziyasi xaqida umumiy ma’lumotlar1

Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar

Metallar va ularning qotishmalari

Metallar va ularning qotishmalari1