logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Основы культурологии
  4. Қуръоншунослик

Қуръоншунослик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB
Скачать
Қуръоншунослик Режа: Қуръон сура ва оятлари Қуръони каримни жамланиш босқичлари Қуръонда ақидавий, фиқҳий масалаларни ёритилиши Ислом динининг муқаддас китоби “Қуръон” деб номланади. “Қуръон” сўзи луғатда “жамламоқ”, “қўшмоқ”, “ўқимоқ” деган маъноларни англатади. Истилоҳда “Қуръон Муҳаммад (с.а.в.)га араб тилида нозил қилинган, қисқа суралари билан ҳам инсонларни лол қолдирувчи, саҳифаларда ёзилган, мутавотир йўли билан етиб келган, тиловати ила ибодат қилинадиган, “ал-Фотиҳа” сураси билан бошланиб, “ан-Нос” сураси билан туговчи Аллоҳ таолонинг каломи”, деб таъриф берилган. Қуръони карим “ал-Қуръон”, “ал-Китоб”, “ал- Фурқон”, “аз-Зикр” ва “ат-Танзил” номлари билан аталади. Қуръон билан боғлиқ ибора “ваҳий” бўлиб, унинг луғавий маъноси “тез суръатда, махсус, махфий тарзда муайян кишига (ёки томонга) билим ва маълумотни билдириш”дир. “Сура” сўзи араб тилида “юқорилик”, “баландлик” маъноларини билдиради. Унинг келиб чиқиши бўйича турлича қарашлар мавжуд. Баъзилар унинг иврит тилидаги “шурах” (қатор) сўзидан келиб чиққанини айтганлар. Яна бошқа қарашга кўра, бу сўз сурёний тилидаги “шурта” “сурта” (ёзув) сўзларидан келиб чиққан. “Сура” сўзи “бошланиш, тугалланиш ва номларга эга камида уч оятдан иборат Қуръон қисмлари”га нисбатан қўлланилади. “Оят” сўзининг маъноси эса, “белги” “аломат”, “мўъжиза”, “ҳужжат” маъноларини билдириб, “Қуръоннинг алоҳида, олдинги ва кейингиларидан узилган, бошланиши ва тугаши бўлган бўлаклари”га айтилади. Оят кўпинча бир жумлани ўз ичига олади. Шунингдек оятда бир нечта жумла бўлиши ёки бир нечта оят бир жумлани ифодалаши мумкин. Ривоятга кўра, саҳобийлар Пайғамбар (с.а.в.)дан ваҳийни тинглаётганларида бироз тўхташ ва каломни вақтинча узишларидан билиб борганлар. Шунга биноан “оят” атамаси Қуръонда каломнинг ўзидан олдин ёки кейингисидан узишда белги – аломат асосида бўлганидан келиб чиққан. Оятлар ўнта, бешта, ёки ундан кам ёки кўпроқ ҳажмда тушган. Баъзан бир оятнинг ярми тушиб, кейин қолгани нозил бўлган. Узун суралардан ал-Мурсалот, ас-Софф, ал-Анъом суралари тўлиқ ҳолда тушган. Қуръон суралардан, улар эса, оятлардан таркиб топган. Қорилар томонидан ёдлаш ва эслаб қолишга осон бўлиши учун қисмларга бўлинган. Рубъ (чорак), ҳизб (бўлим) ва жузъ (пора)ларга бўлиниб, Қуръон 240 рубъ, 60 ҳизб, 30 жузъдан иборат. 1 жузъ ҳозирги энг кўп тарқалган Мадина мусҳафида 20 бетни, 1 ҳизб 10 бетни, 1 рубъ 2,5 бет ва ундан ортиқроқни ташкил қилади. Қуръондаги суралар сони 114 та бўлиб, жами оятлар 6236 тадир. Сўзлар 77937 та, ҳарфлар эса, 323015 тани ташкил қилади. Энг узун сура “Бақара” сураси бўлиб, 286 оятдан иборат, энг қисқаси эса, 3 оятдан иборат “Кавсар”дир. Энг узун оят “Бақара” сурасининг 282-ояти бўлиб, унда 128 та сўз, 540 та ҳарф ишлатилган. Энг қисқаси “Ваз зуҳа” (Зуҳо: 1) ва “Вал фажр” (Фажр: 1) оятларидир, иккаласида 5 тадан ҳарф, ёзилишда 6 тадир. Қуръон сураларининг ўз номи бўлиб, айримларининг номи икки ва ундан ортиқ. Кўпчилигига фақат битта ном берилган. Сураларнинг номланиши ўзига хос услубда амалга оширилган. Масалан, энг узун сура бўлмиш “Бақара” (Сигир) сурасида сигир ҳақидаги воқеа бир ўринда зикр этилган. Шу каби “Наҳл” (Асалари) сурасида асалари бир ўринда ва у билан боғлиқ хабар бир нечта оятлардагина зикр этилган. Энг биринчи нозил бўлган оят “Алақ” сурасининг дастлабки 5 ояти, энг охирги нозил бўлган оят “Бақара” сурасиннг 281-оятидир. Шу каби энг сўнги нозил бўлган оят “Тавба” сурасининг охирги 128– 129- оятлари деган қараш ҳам, “Моида” сурасининг 3-ояти, деган қараш мавжуд. Қуръони каримни жамланиш босқичлари Қуръоннинг жамланиш тарихи бўйича бир нечта асарлар ёзилган. Суютий, Заркаший ҳамда ўтган асрда Али ибн Сулаймон Абийд, Иброҳим Абёрий, Муҳаммад Шаръий Абу Зайд, ғарб тадқиқотчиларидан Т. Нельдеке, И. Гольдциер, Р. Белл ва В.М. Уотт тадқиқотларида ўрганилган. Қуръоннинг жамланиши илк даврда уч босқичда амалга ошган. Биринчи босқичда Муҳаммад (с.а.в.) ҳаётлик чоғларида тери, хурмо дарахти пўстлоғи, тош, суяк каби буюмларга ёзилган. Умуман, Қуръоннинг ўзида “китоб”, “қиртос”, “саҳифа” каби сўзларнинг ишлатилгани бу тушунчаларнинг арабларга яхши маълумлиги ва улар ёзишда бундай буюмларнинг ишлатганларини билдиради. Ҳижратдан кейинги даврда Қуръоннинг ёзиб борилиши ва жамланишига доир Зайд ибн Собитнинг сўзи эътиборга молик: “Биз Пайғамбар (с.а.в.) ҳузурларида тери бўлакларига Қуръонни ёзар эдик”. Яна унинг ривоят қилишича, “Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳузурларида ваҳийни ёзиб борар эдим. У киши менга ёзиб бўлганимдан сўнг “Ўқи!” дер эдилар. Мен ўқир эдим. Агар бирор нарса тушиб қолган бўлса тўғрилар эдилар”. Муслим ривоят қилишича, “Расулуллоҳ (с.а.в.): Мендан Қуръондан бошқа нарсани ёзиб борманглар”, деганлар. Қуръоннинг тартибланиши ҳам илк даврлардан амалга оширилган. Чунки Усмон ибн Аффондан қилинган ривоятга кўра, Муҳаммад (с.а.в.) нозил бўлган сура ва оятларни қаерга қўйишни кўрсатиб берганлар. (Абу Довуд, Нисоий, Термизий, Аҳмад, Ҳоким). Иккинчи босқичда 632 йил Ямома жангидан сўнг Умар ибн Хаттоб ушбу давр учун янгича ёндашувни кўтариб чиқди. У ҳам бўлса, Қуръонни ёзма равишда жамлаш зарурлиги ғояси эди. Бухорийнинг ривоятига кўра, Умар ибн Хаттоб халифа Абу Бакр ҳузурига келиб, Ямома жангида етмишдан ортиқ қорилар ҳалок бўлгани, Қуръонни билган кишиларнинг вафоти уни мусулмонлар ёдидан кўтарилишига олиб келиши мумкинлигини айтиб, жамлаш таклифини беради. Сўнг ваҳий котиби Зайд ибн Собит чақиртирилиб, унга Қуръонни жамлаш топширилди. У дарахт пўстлоғи, тошларга ёзилган ҳамда кишилар ёдидаги Қуръон оятларини саҳифаларга ёзиб, жамлай бошлайди. Қуръоннинг жамланиш жараёни қандай кечганлиги борасида ривоятлар кам. Уларга кўра, Абу Бакр, Умар ибн Хаттоб ва Зайд ибн Собитга масжид олдида ўтиришлари ва Қуръондан деб ҳисобланган оят ва сураларни икки гувоҳ бўлган ҳолатдагина қабул қилиб, жамлашларини буюради. Халифа Абу Бакр томонидан саҳифалар етти лаҳжада жамланди. Бу тарихда “ас-суҳуф ал-Баркия” деб, номланди. Учинчи босқичда Усмон ибн Аффон халифалик даврида, яъни 651 йил орадан 19 йил ўтиб Абу Бакр давридаги саҳифаларга етти ҳарф(лаҳжа)да жамланган суҳуфдан бир ҳарф, яъни Қурайш лаҳжасида нусха олиш эҳтиёжи туғилди. Бу сафар, бир нечта лаҳжаларда ўқиб, ҳар бир ўқиш эгаси бошқасини нотўғри ва хато деб ҳисоблай бошлагандан кейин бу муаммога чора кўрилишини талаб этди. Ривоятга кўра, Ҳузайфа ибн Ямон Озарбайжон ва Арманистонга бўлган урушда иштирок этиб, мусулмонлар орасидаги бу ихтилофни пайқайди. Ҳузайфа бу ҳолат мусулмонлар орасида ички низо ва келишмовчиликлар кучайишига олиб келишини айтди. Чунки кишилар ўз мусҳафлари бўйича ўқишни тўғри, бошқаси хато, деб санаб, уларни кофирга чиқарар эдилар. Ушбу урушнинг географик жойлашувига кўра, Шом ва Куфадаги саҳобийларнинг ўқиш услублари ва мусҳафлари ўртасида жиддий тортишув кечган, дейиш мумкин. Ҳузайфанинг ҳам Куфага келиб, турлича ўқиш асосидаги низолар ҳақида сўзлашига кўра ҳам, айнан ушбу шаҳар мусҳафининг бошқа яна бир мусҳаф билан ўқилишидаги жиддий ихтилоф туфайли бўлган кўринади. Усмон ибн Аффон Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Саъид ибн Ос, Абдураҳмон ибн Ҳорисларни чақириб, Пайғамбар (с.а.в) аёлларидан бўлган Ҳафса онада сақланаётган саҳифалар асосида Қурайш лаҳжасида нусха кўчириш вазифасини юклайди. Қуръонда ақидавий, фиқҳий масалаларни ёритилиши Қуръони карим Аллоҳ таоло томонидан Муҳаммад (с.а.в.)га туширилган илоҳий китоб ҳисобланади. Қуръондаги мавзулар асосий уч йўналишга бўлинади: 1. Тавҳид – Яккахудоликка чақириш; 2. Шаръий ҳукмлар; 3. Ахлоқ-одоб ва тарихий оятлар. Қуръони карим оятларини нозил қилиниш жараёнига эътибор қаратилса, тавҳид, яъни яккахудоликка чақирувчи оятлар Маккада нозил қилинганлиги кузатилади. Дастлаб, эътиқод, ахлоқ- одобга тегишли оятлар бирин-кетин нозил қилинган. Шу билан бирга имон келтиришга чақирилган мавзулар доирасида фаришталар, муқаддас китоблар, Пайғамбарлар, тақдир, охират куни, жаннат ва дўзах кабилар асосий ўринга чиқарилади. Қуръондаги ҳукмий оятлар – шаръий ҳукмлар ечимидир. Қуръон ариатнинг асосий манбаси ҳисобланиб, тахминан 500 та шаръий ҳукмларга доир оятлар мавжуд. Фақиҳлар наздида ҳукмий оятлари икки хил турда бўлади: 1. Тўғридан тўғри ҳукм зикр этилган оятлар 2. Бирор масалани ечишда истинбот қилиш, бошқа оят билан қўшиб масалани ечиш Биринчи турдаги ҳукмларга таҳорат, намоз, рўза, закот, ҳаж билан бирга, никоҳ, талоқ, васият, қасам ва унинг каффоратлари, савдо сотиқ, эмикдошлик, мерос, жиноят жазолари каби масалалар ҳақида ҳукм ва қоидалар баён этилиши киради. Тарбия ва ахлоқ ва одобга тааллуқли оятлар сони 1000 ортиқ бўлиб, баъзан қиссалар баёнида мавзуга доир ўгитлар берилса баъзан тўғридан тўғри мурожаат тарзида чиройли хулқларга даъват этилади. Исро сурасининг 23-38 оятларида тўғридан тўғри мурожаат ва насиҳат тарзида гўзал хулқларга чақирилади. Илм фан билан алоқадор 700 дан ортиқ оятлар мавжуд бўлиб, жуда кўпчилик оятларда инсонлар ақл эгалари сифатида аталган ва кўп ўринларда кишиларни тафаккур қилишга чақирилган.

Похожие

Қуръони Карим
Наврўз уйдирма ва ҳақиқат
Узбек менталитетида компромисс ва консенсус нисбати
Ma'naviyat va inson faoliyati
Маънавии маърифии мафкуравий сиёсат ва инсон омили